Targowica czyli opera Gnoma

(po

ĞwiĊcona obchodom

milenijnym)

1966

Wprowadzenie

Pomysł mojej drugiej, nie dokoĔczonej nigdy
opery zrodził siĊ w wiĊzieniu. Była akurat wiosna
i wypadł 1 maja. I gdy oglądałem telewizjĊ,
dowiedziałem siĊ nagle, Īe słynna ksiąĪka
generała Moczara Barwy walki została właĞnie
zaadaptowana dla potrzeb widowiskowych i
zaprezentowana na Placu Defilad w formie …
baletu. WiadomoĞü o tym szalenie podziałała na
moją wyobraĨniĊ. Wizja baletowych pedałów,
poubieranych w mundury Īołnierzy Ludowego
Wojska Polskiego, hopsających i wyjących
partyzanckie piosenki w stylu DziĞ do ciebie
przyjĞü nie mogĊ, była do tego stopnia
elektryzująca i pobudzająca, Īe zainspirowała
mnie do stworzenia kolejnej opery. Zacząłem ją
pisaü zaraz po wyjĞciu z wiĊzienia, nie
dokoĔczyłem jednak nigdy. Powstały zaledwie
fragmenty.

Pierwotny pomysł, który zaĞwitał mi w głowie

jeszcze w wiĊzieniu pod wpływem wiadomoĞci o
sukcesie baletu Moczara, był taki: sława, jaką
zdobywa autor Barw walki po sukcesie baletu na
Placu Defilad, staje siĊ przyczyną straszliwej
zawiĞci Gnoma, który postanawia go przebiü,
pisząc z kolei … operĊ, a nastĊpnie polecając

Page 1 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

wystawiü ją na ulicach Warszawy z jeszcze
wiĊkszym przepychem. Opera miała nosiü tytuł
Targowica, a tematem jej była, z jednej strony,
zdradziecka postawa reakcyjnego i ciemnego
kleru, a z drugiej — bezkompromisowa walka z
nim szlachetnych i postĊpowych Czerwonych. Jak
siĊ nietrudno domyĞliü, temat opery Gnoma
wiązał siĊ z aktualną wówczas sprawą listu
biskupów polskich do biskupów niemieckich,
który tak straszliwie rozsierdził GomułkĊ. Ale
moja opera nie ograniczała siĊ wyłącznie do
przedstawienia opery Gnoma i okolicznoĞci jej
wystawienia na ulicach Warszawy. To
przewidziane było dopiero w trzecim akcie, to
miało byü dopiero ukoronowaniem i pointą
pewnej akcji, która rozgrywała siĊ w dwóch
pierwszych aktach. OtóĪ akt pierwszy,
zatytułowany „ W pałacach Gnoma ” miał siĊ
rozgrywaü w wiĊzieniach i ukazywaü panujące
tam nastroje. PoniewaĪ cała rzecz dzieje siĊ w
przededniu Millennium, wszyscy wiĊĨniowie
spodziewają siĊ amnestii. Nadzieja ta jednak siĊ
nie spełnia: przybyły naczelnik wiĊzienia
oĞwiadcza, Īe Īadnej amnestii nie bĊdzie,
natomiast łaskawoĞü władz przejawi siĊ w tym, iĪ
wiĊĨniowie pod jego batutą odĞpiewają specjalnie
dla nich napisane oratorium Gnom . Drugi akt
opery rozgrywaü siĊ miał „ w pałacach
Czerwonych ” (taki teĪ był tytuł tego aktu) i
przedstawiaü róĪne znane wówczas osobistoĞci
partyjne, które namawiają Gnoma, by napisał dla
nich operĊ. No i wreszcie akt trzeci, zatytułowany
podobnie jak całoĞü — Targowica, najpierw miał
przedstawiü polowanie, jakie w owym czasie
urządziły władze na podróĪujący po Polsce z
okazji Millennium ĞwiĊty obraz z CzĊstochowy, a

Page 2 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

nastĊpnie zwyciĊski festyn uliczny w stolicy,
którego szczytowym punktem miało byü właĞnie
prawykonanie Targowicy — wielkiego dzieła
Gnoma, bezwzglĊdnie i ostatecznie
rozprawiającego siĊ z bruĪdĪącym mu
reakcyjnym klerem. Muzyczny pomysł tej czĊĞci
polegał na tym, Īe Czerwoni i Cisi Ğpiewają na
melodie liturgiczne, natomiast reakcyjny kler —
na melodie pieĞni rewolucyjnych.

Akt I

WiĊĨniowie czekają na amnestiĊ, ale 22 lipca

1966 roku naczelnik oznajmia,

Ī

e zamiast amnestii odbĊdzie siĊ wykonanie

poniĪszego utworu.

Oratorium GNOM

(wykonane przez wiĊĨniów pod batutą
naczelnika wiĊzienia)

To nie ranne wstają zorze

jeno wstał gospodarz nasz

ponad ziemie, ponad morze

rzuca blaski jasna twarz!

Uroczysty, promienisty

pewnie nowe ma pomysły

pewnie miał proroczy sen

jak podwyĪkĊ zrobiü cen.

Page 3 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Jaki rzeĞki, jaki ĞwieĪy

wstał z poĞcieli dziĞ nasz wódz!

Do KC prĊdziutko bieĪy

by rządzenia podjąü trud.

„PrĊdzej — klaszcze na Namiota —

bo mi myĞl ucieknie złota.

Sekretarzu, prĊdzej pisz

jak załatwiü wyĪ i niĪ!”

I juĪ niskie czoło marszczy

by do pracy zmusiü mózg.

Słychaü odgłos sapki starczej

słychaü wody w głowie plusk.

Wtem genialny pomysł błyska:

„To ĞmiertelnoĞü jest zbyt niska.

Ach, od dawna tom juĪ czuł!

Krzywa zgonów idzie w dół!

Kiedy wszystko roĞnie wokół —

ludnoĞü, ceny i MO

musi wzbudzaü to niepokój

Īe wciąĪ skarbca widaü dno.

Page 4 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Teraz rzecz siĊ prostą staje

Īe zbyt wolno wymierają

teraz mamy jasny cel:

wiĊcej zgonów w PRL!

Hej, staruszku emerycie

zbyt wesoły jest twój los!

Musisz sobie skróciü Īycie

by ogólny podnieĞü wzrost.

PRL jest młodym krajem

staroĞü paĔstwu nic nie daje

ciebie nic nie czeka juĪ

wiĊc czym prĊdzej kładĨ siĊ wzdłuĪ!

A gdy znikną Ĩli renciĞci —

sekretarzu, prĊdzej pisz —

to przedpole siĊ oczyĞci

i my naĔ wpuĞcimy wyĪ.

Gdy wydajnoĞü jest do kitu

wiek obniĪĊ emerytów —

mniejszy bĊdzie płacy koszt

za to jaki zgonów wzrost!

Page 5 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Ale to jest, sekretarzu

mego planu tylko pół

bo zapewniü nieboszczykom

teraz trzeba minimum.

Gdy wĞród Īywych ciĊ nie stanie

w grobie dam ci wyrównanie

lecz Īe dziĞ jest drogi grób

wiĊc na raty wpierw go kup!

ZapamiĊtaj to, młodzieĪy

Īe choü dziĞ ze Ğmierci kpisz

wkrótce moĪesz w ziemi leĪeü

wiĊc siĊ do spółdzielni wpisz.

Na Powązkach i na Bródnie

jest o miejsce coraz trudniej

chcesz pochowaü swoje ciało

składaj forsĊ na PKO.

Lecz siĊ na tym nie urywa

sekretarzu, wielki plan:

gdy wystrzeli zgonów krzywa

Page 6 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

gdzieĪ pochowaü tyle ciał?

Liczyü z tym na kwaterunek

kiepski byłby to rachunek.

ChoübyĞ zmniejszył normĊ stóp

ciĊĪko bĊdzie wciąĪ o grób.

Lecz i na to ja mam radĊ

bom jest mĊdrzec wielki przecie

i od dziĞ budowaü kaĪĊ

krematorium Tysiąclecia!

ChoübyĞ wielkie spalił ciało

miejsca zajmie bardzo mało

sekretarzu, szkoda słów

jam najtĊĪsza z polskich głów!”

I uĞmiechnął siĊ jak słoĔce

dobroczyĔca nasz i wódz

on, co troszczy siĊ bez koĔca

jak urządziü polski lud.

Wreszcie znalazł rozwiązanie

mądre, trafne oraz tanie:

choü nie bĊdzie raju w kraju

Page 7 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

wkrótce wszyscy bĊdziem w raju!

Akt II

Rzecz dzieje siĊ na balu w KC.

Piosenka konkubiny wezyra

Jaki Ğmieszny jest Gnom

jaki mały jest Gnom

jaki jest ten nasz Gnom maciupeĔki.

ChociaĪ buziĊ ma złą

lecz pozory to są

on po prostu jak ptaszek je z rĊki.

I pomyĞleü, Īe był czas

Īe taki ktoĞ mógł przeraĪaü nas.

Ach, to po prostu nie do wiary!

Jaki Ğmieszny jest Gnom

kiedy buziĊ ma złą

i z wĞciekłoĞci aĪ tupie nóĪkami!

Kiedy krzyczy: „To gwałt!

Na cóĪ wam tyle aut?”

Page 8 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

i porządek chce robiü z gangami.

I pomyĞleü, Īe był czas

gdy taki ktoĞ mógł obraĪaü nas.

Ach, to po prostu
nieporozumienie!

Jaki stary jest Gnom

jak rączyny mu drĪą

gdy nas starczym zanudza bredzeniem.

On mnie wzrusza do łez

ach, nie mówcie, jak jest

niechaj Īyje staruszek złudzeniem.

I pomyĞleü, Īe był czas

gdy taki ktoĞ był przywódcą mas.

Ten naród jest potwornie głupi!

Czy w ogóle jest Gnom?

Czy pozory to są

Czy to nie jest po prostu nasz wymysł?

WydmĊ wargi i — dmuch!

Rozwiał siĊ niby duch.

Page 9 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Tylko siebie dokoła widzimy.

I pomyĞleü, Īe taki długi czas

za rzeczywistoĞü brał go kaĪdy z
nas!

PotĊĪna jest sugestii siła!

Gnom siĊ rozwiał jak dym

do cholery wiĊc z nim!

Niechaj szampan zaszumi nam w głowie!

Niech wesoły grzmi gwar

niechaj rusza rząd par.

Poloneza czas zacząü, panowie!

Duet

(na melodiĊ Laura i Filon)

Gnom

JakĪe tu duszno, jakĪe tu szumno

lecz, cyt, coĞ klaszcze z daleka.

Pod umówioną wczora kolumną

pewnie to Zenon mnie czeka.

(Wybiega z balu na dziedziniec.)

Page 10 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Witaj, Zenonie, druhu mój wierny

witaj i ze mną wraz biadaj!

Gdzie spojrzeü, wszĊdzie burdel niezmierny

a partia wprost siĊ rozpada.

Plenią siĊ wokół szaje i gangi

rewizjoniĞci i Mijal

rozłamem grozi grupa Katangi

a Mieciek szablą wywija.

Jak siĊ z tym wszystkim moĪna uporaü

gdy wokół czai siĊ zdrada

Zenonie, znawco Norwida, poradĨ

cóĪ mi uczyniü wypada?

Zenon

Drogi Wiesławie, próĪny ambaras

właĞnie czytając Norwida

Ğwietną maksymĊm u niego znalazł:

Gdy Ĩle siĊ dzieje, bij ĩyda!

Jak ci siĊ przykrą wyda ta rada

Page 11 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

choüby ze wzglĊdu na ZochĊ

gdy dobro partii tego wymaga

musisz przełamaü siĊ trochĊ.

Gnom

CóĪ mi tam Zocha! Nie mówmy o niej!

Zawsze mi była ciĊĪarem

lecz rada twoja, drogi Zenonie

nazbyt mi pachnie Moczarem.

Zbytnio rozpiera mi siĊ ten Moczar

poczyna sobie zbyt hardo:

ZoĞkĊ do getta chciałby mi wsadziü

a mnie wysiedliü na Twardą.

JeĞli tak dalej pójdzie, niebawem

odbierze całkiem mi władzĊ.

Do dupy jest ten twój głupi Norwid

sam sobie lepiej poradzĊ.

(Tupie nogami.)

Zenon

Page 12 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

AleĪ Wiesławie, pohamuj nerwy

za cóĪ tak Miecia wyzywasz?

Wszak on siĊ trudzi bez chwili przerwy

wciąĪ nowe spiski wykrywa.

Kto pierwszy wykrył knowania Mela

kto pierwszy Cata przyłapał?

Ach, gdybyĞ nie miał w nim przyjaciela

w straszliwych zginąłbyĞ łapach!

Gnom

On przyjacielem mym, jak Almanzor!

Pozornie na ustach zwisa

lecz pocałunkiem swoim palącym

truciznĊ w duszĊ mi wsysa.

Tak mnie osaczył, tak mnie omotał

swoim uĞciskiem zdradzieckim —

gdzie spojrzĊ, widzĊ albo Namiota

albo teĪ czyha Strzelecki!

Bo cóĪ mi mogą zrobiü GĊgacze

Page 13 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

albo profesor Kalecki?

DziĞ jasno widzĊ, Īe moja zguba

kryje siĊ na Rakowieckiej.

To nie GĊgacze ani kardynał

lecz Cichych skoĔczy mnie banda

ach, trza goryczy wypiü urynał…

wracajmy na bal, Zenonie.

Pie

ĞĔ Czerwonych

Do jasnej cholery

my chcemy opery!

OperĊ, operĊ nam daj!

Niech dzwonią ordery

niech pĊdzą Humbery

czerwony niech złoci siĊ raj!

Niech skoĔczą siĊ glĊdy

juĪ renty, procenty

o dupĊ czas potłuc i kwita.

Socjalizm w sam raz

Page 14 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

dla ciemnych jest mas

a dla nas rycerska jest kita!

Niech boją siĊ chamy

na chamów my sramy

cham jesteĞ, bydlaku, to cierp!

Ten kraj jest dla szlachty

co z Tuły i Kiachty

na tankach przywiozła swój herb.

Zabawą wesołą

utwórzmy wiĊc koło

i Gnoma otoczmy pierĞcieniem.

Hej, nasza róĪyczko

z mizerną twarzyczką

czas skoĔczyü z tym wiecznym bredzeniem.

Niech zaczną siĊ bale

niech jarzą siĊ sale

muzyka, muzyka niech brzmi!

Zostanie wszak po nas

pustynia czerwona

Page 15 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

lecz dzisiaj panowie — to my!

Akt III

Na placach i ulicach Warszawy

Chór reakcyjnego kleru

(na melodiĊ Na barykady)

Na kazalnice, ksiĊĪa prałaci!

Cudowny obraz do góry wznieĞ!

Dobrem Gnomowi za zło zapłacim

bĊdziem mu boĪą głosili wieĞü.

KrzyĪe w dłoĔ!

[…]

Wielka aria Gnoma

(na melodiĊ Godzinek)

JuĪ z Rzymu popłynął zdradziecki ten głos

chcą klechy zgotowaü straszliwy nam los.

Lecz ja, lecz ja czuwam na straĪy

i zaraz wam winnych pokaĪĊ.

Page 16 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

To nie jest orĊdzie ni zgody to gest

lecz nóĪ wbity w plecy po prostu to jest.

A kto, a kto maczał w tym palce?

Adenauera to są słuĪalce!

Profesor Halecki, ten socjalizmu wróg

on Związek Radziecki by sprzedał, gdyby mógł.

Lecz Īe, lecz Īe tego nie moĪe

granice chce sprzedaü na Odrze.

A ja siĊ zapytam: JakiĪ jest tego cel —

obrona religii czy zguba PRL?

Ja nie, ja nie, ja nie przebaczĊ!

To wszystko są podłe judasze!

Przywilej niejeden dał im PRL

o trzy koma siedem po wojnie wzrósł kler

lecz zamiast byü wdziĊczni nam za to

podburzaü przeciw nam chcą NATO.

Kardynał siĊ myli, Īe za nim jest lud

Na szczĊĞcie są mile i Cichych jest w bród.

Page 17 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm

Ja nie, ja nie, ja nie przebaczĊ —

pałami ich zaraz uraczĊ.

A obraz cudowny, co wzburzaü miał lud

plandeką przykryjĊ i skoĔczy siĊ cud.

Bo ja, bo ja, bo ja mam władzĊ

i z kaĪdym wnet sobie poradzĊ.

Janusz SZPOTA

ēSKI

Page 18 of 18

Janusz SzpotaĔski, Targowica

2012-04-24

http://literat.ug.edu.pl/szpot/targ.htm