Juan J. Linz, WADY SYSTEMU PREZYDENCKIEGO

Wady systemu prezydenckiego



Coraz więcej narodów świata wybiera ustrój demokratyczny



Ogromna większość stabilnych demokracji w dzisiejszym świecie to systemy parlamentarne,

w których władza wykonawcza wybierana jest w większości przez większość w ciałach
ustawodawczych



Jedyną demokracją prezydencką o długiej konstytucyjnej ciągłości- USA; Finlandia i Francja

mają raczej charakter hybrydalny a Chile która mogłaby być podobną demokracją do USA
upadła w latach 70



Systemy parlamentarne też mogą być niestabilne np. w warunkach zaciekłego konfliktu

etnicznego



Główna teza eseju: demokracje parlamentarne lepiej się sprawdziły na przestrzeni dziejów

nie przypadkiem. Porównanie ich i dem. Prezydenckich wskazuje na fakt tego iż sprzyjają one
bardziej stabilności demokracji

System parlamentarny kontra system prezydencki



Ustrój parlamentarny- taki w którym jedyną prawomocną instytucją demokratyczną jest

parlament



Mamy do czynienia z personalizacją sprawowania władzy, co może prowadzić do tego że w

niektórych systemach premierzy bardziej przypominają prezydentów



W systemach parlamentarnych może być miejsce dla prezydentów wybieranych drogą

bezpośrednią, ale nie są w stanie rywalizować z premierami

W systemach prezydenckich osoba sprawująca władze:



ma konstytucyjne kompetencje takie jak: kontrola pełna nad składem rządu i władz

administracyjnych



jest wybierana na określony czas bezpośrednio przez społeczeństwo



ma wyłączność na sprawowanie władzy wykonawczej



jest symboliczną władzą państwa



może zostać usunięta z urzędu jedynie za pomocą impeachmentu, nie ma tu mowy o

parlamentarnym wotum zaufania

Systemy prezydenckie są w mniejszym lub większym stopniu zależne od współpracy z ciałem
ustawodawczym (przykład USA)

W przypadku rządów prezydenckich dwie rzeczy rzucają się w oczy:

1) mocne roszczenia prezydenta do demokratycznej, a nawet plebiscytowej prawomocności
2) określony z góry czas trwania jego kadencji

Ad. 1) W systemie prezydenckim od sprawującej ten urząd osoby oczekuje się spełnienia
jednocześnie „ceremonialnych” funkcji głowy państwa i „realnych” funkcji szefa władzy wykonawczej

W systemie prezydenckim również członkowie ciała ustawodawczego mogą rościć sobie prawo do
demokratycznej prawomocności, szczególnie gdy większość w nim stanowią reprezentanci opcji
politycznej przeciwnej do tej, z której wywodzi się prezydent

Rodzi się pytanie: kto ma prawo do wypowiadania się w tej sytuacji w imieniu ludzi?



To rodzi wiele konfliktów na linii prezydent- władza ustawodawcza



Nie istnieje żadna zasada, na podstawie której miałyby być one rozwiązywane (są przypadki z
historii gdzie mediatorem w takich konfliktach były siły zbrojne)



Jedynie USA udało się uczynić te konflikty „normalnymi” i tak je złagodzić, co wynika z
rozproszonego charakteru partii amerykańskich

Ad. 2) Ta cecha systemu prezydenckiego też ma wiele wad:



Powoduje rozbicie procesu politycznego na wiele sztywnie wydzielonych okresów i nie daje
możliwości stałego dostosowywania się do wymogów sytuacji



Czas jest kluczowym czynnikiem w kalkulacjach aktorów politycznych



Problemy w wypadku sukcesji np. po śmierci prezydenta kiedy automatycznie przejmuje urząd
jego następca (który może być wybierany oddzielnie i reprezentować inną opcję polityczną niż
prezydent, co sprawi że wyborcy prezydenta będą niezadowoleni; może też być narzucony przez
prezydenta i w związku z tym nie znający się na rządzeniu i nie mający poparcia społecznego)->
paradoks rządów prezydenckich ( z jednej strony prowadzą do personalizacji władzy a z drugiej
strony opisana przed chwila sytuacja pokazuje że system taki może dopuścić do władzy kogoś,
kto nigdy nie wygrałby normalnie wyborów)

Paradoksy systemu prezydenckiego:



Paradoksem jest że prezydenckie konstytucje zawierają wzajemnie sprzeczne zasady i założenia-
z jednej system taki nastawiony jest na stworzenie silnej władzy wykonawczej o wystarczającej
plebiscytowej prawomocności a z drugiej w tych konstytucjach znajduje się głęboka
podejrzliwość wobec personalizacji władzy



Istnieją oczywiście zabezpieczenia przed ryzykiem samowolnych rządów takie jak: ograniczenia
dotyczące możliwości reelekcji, prawo ciała ustawodawczego do doradzania w kwestiach
prezydenckich decyzji personalnych i uzależnienia ich od ich przyzwolenia, mechanizmy
impeachmentu, niezawisłość sądów, instytucje takie jak chilijskie Contralora, w niektórych
kręgach kulturowych także wmieszanie się w politykę sił zbrojnych



Różnice miedzy systemem prezydenckim a parlamentarnym: system parlamentarny czyni proces
polityczny elastycznym, a system prezydencki czyni go dość sztywnym



Zwolennicy systemu prezydenckiego uważają że ta sztywność chroni przed typową dla rządów
parlamentarnych niepewności i niestabilnością; także to że wielość aktorów w systemie
parlamentarnym może w trakcie trwania kadencji decydować się na zasadnicze zmiany co
wpływa na niestabilność systemu



Choć o ile powyżej opisana potrzeba autorytetu i przewidywalności przemawiają za systemem
prezydenckim, to trzeba zauważyć że także w nim zdarzają się nieprzewidziane scenariusze jak
np. śmierć prezydenta. Dalej idąc należy zauważyć że premierzy (jak to brzmi!!) czy rząd może
swój autorytet i prawomocność swoich rządów podeprzeć albo przez uzyskanie wotum zaufania
albo przez np. przeprowadzenie nowych wyborów

- Do tej pory autor skupiał się na instytucjonalnych wymiarach problemu

- Trzeba też się zająć sposobem ustrukturyzowania rywalizacji politycznej w systemach, czyli na styl
przywództwa, relacje na linii prezydent- elity polityczne- społeczeństwo, przyjęte sposoby
sprawowania władzy i rozwiązywania konfliktów

- Jednak to rozwiązania instytucjonalne kształtują cały proces polityczny i sposób rządzenia

Wybory o sumie zerowej:



System prezydencki działa według zasady- „zwycięzca bierze wszystko”, co przypomina grę o
sumie zerowej z całym jej potencjałem wywoływania konfliktów; w systemie parlamentarnym
wybory częściej zapewniają przedstawicielstwo wielu partiom, dzielenie się władzą, tworzenie
koalicji jest czymś normalnym, dlatego trzeba brać pod uwagę nawet najmniejsze partie; w
systemie prezydenckim przeświadczenie prezydenta o tym, że posiada społeczny mandat przepoi
go poczuciem władzy i misji, gorzej też będzie(od premiera) znosił sprzeciw dotyczący swojej
polityki, bo wie że jest głosem narodu, a nie jedynie przedstawicielem aktualnie rządzącej koalicji



Gdy w systemie parlamentarnym jest brak większości włącza on w swe ramy elementy
demokracji konsocjacyjnej, również ustroje prezydenckie mogą w swe ramy włączać elementy
konsocjacyjne.



Zagrożenie jakie stanowią wybory prezydenckie mające charakter gry o sumie zerowej jest takie,
że czas prezydenckiej kadencji jest sztywno ograniczony i zwycięzcy i przegrani są wyraźnie
określeni przez cały czas trwania mandatu, nie ma nadziei na sojusze, przegrani muszą czekać
kilka lat nie mając żadnego dostępu do władzy



Fakt że wybory prezydenckie mają w systemach prezydenckich charakter gdy o sumie zerowej
zaostrza towarzyszące im napięcia i polaryzację



Bezdyskusyjną zaletą takich wyborów jest to, że pozwala ludziom na wybranie szefa władzy
wykonawczej w sposób otwarty, bezpośredni i na przewidywalny okres- ważne jest to by została
określona minimalna względność czyli by werdykt wyborów był jasny (prawa wyborcze określają
często dolny prób wygrywającej większości względnej albo tworzą mechanizmy pozwalające
dokonać wyboru między kandydatami np. druga tura wyborów)



Druga tura wyborów często związana jest z społeczną polaryzacją, z formowaniem się szerokich
koalicji (gdy systemy są wielopartyjne) i wadą jest tego, że poprzez takie koalicje partie
ekstremistyczne zdobywają niezasłużone wpływy; instytucja drugiej tury wyborów może z drugiej
strony pozwolić na uniknięcie takich sytuacji, bo pierwsza tura wyborów pokazuje
ekstremistycznym partiom jak daleko sięgają ich wpływy a to sprzyja bardziej racjonalnym
wyborom za równo ze strony kandydatów jak i głosujących

Przykład hiszpański:



Tam są wyniki pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych po śmierci Franco (wydało mi się
nieistotne, ale jakby ktoś chciał to strona 200)



Linz twierdzi że gdyby zamiast wyborów parlamentarnych zorganizowano prezydenckie to żadna
partia nie uzyskałaby więcej niż względna większość, a kandydaci by mieć szanse na wygraną w
drugiej turze musieliby tworzyć koalicje



Dalej jest opis powyższej tezy, jego przypuszczenia dotyczące, kto by kogo musiał poprzeć by
wygrał ktoś. (znowu odsyłam na stronę 200- 201, bo musiałabym przepisać całość, bo są to
szczegóły, nazwy partii etc.)



W każdym razie wniosek jest taki, że gdyby w 1977 roku odbyły się w Hiszpanii wybory
prezydenckie, a nie parlamentarne, to one doprowadziłyby do ostrzejszych podziałów niż uczyniły
to wybory parlamentarne



Linz zaznacza jednak że on nie twierdzi że polaryzacja, która często jest skutkiem wyborów
prezydenckich zawsze musi towarzyszyć takim rządom; jednak w krajach, które doświadczają
trudnego procesu utrwalania i ustanawiania demokracji rzadko można mówić o tak pomyślnych
okolicznościach

Styl prezydenckiej polityki:



Prowadzenie polityki jest uzależnione od osobowości i stylu politycznego prezydenta oraz jego
głównych przeciwników



Prezydent po wygranych wyborach musi się zastanowić, czy gesty mające na celu zjednanie sobie
dawnych przeciwników nie za bardzo osłabią jego pozycję



Styl polityki wynika z cech samego urzędu prezydenckiego. Są to takie cechy jak: wielka władza
prezydenta, ale także różnego typu nakładane na nią ograniczenia jak np. wymóg pracy z ciałem
ustawodawczym, ustalony czas kadencji, liczba kadencji (w trakcie których może sprawować
władzę)



Urząd prezydenta jest z natury dwu wymiarowy i dwuznaczny: z jednej strony prezydent jest
głową państwa i reprezentantem narodu, a z drugiej opowiada się za konkretną opcją polityczną;
z tym związane są problemy wynikające z tego jak pogodzić te dwie role?



Konsekwencją bezpośrednich relacji prezydent- elektorat jest to, iż może mieć poczucie że jest
jedynym wyłonionym w wyborach reprezentantem całego społeczeństwa oraz ryzyko że swoich
zwolenników będzie utożsamiał z narodem jako całością; może prowadzić to do tego, że swoich
przeciwników będzie nazywał jednie wyrazicielami partykularnych interesów (a chodzi o to że
może być to spora część społeczeństwa, która na niego jednak nie głosowała)- sprzyja to
populizmowi



W ustrojach prezydenckich niepewna jest pozycja liderów opozycji, prezydent spotyka się z
parlamentarzystami na własnych warunkach



Prezydent może też odgrywać rolę rozjemcy, osoby neutralnej

Problem podwójnego uprawomocnienia:



Pozycja ministrów w systemach parlamentarnych jest inna niż pozycja członków gabinetu w
ustrojach prezydenckich. Premierzy ściślej związani są ze swoimi ministrami niż w wypadku relacji
prezydent- mianowany przez niego minister



Jest mniej prawdopodobne by silni i niezależnie myślący ministrowie znaleźli się w gabinecie
prezydenckim niż w jego parlamentarnym odpowiedniku. Członkowie gabinetu prezydenckiego
otrzymują swe posady z łaski szefa, a jeśli otrzymują dymisję to znajdują się poza życiem
politycznym. Tymczasem w systemie parlamentarnym ministrowie są z reguły posłami i stąd
wywodzi się ich posada, a w razie dymisji nadal pozostają w życiu politycznym



Prezydent może dużo skuteczniej osłaniać przed krytyką swoich ministrów niż premier swoich
(wotum nieufności)



Wszystkie systemy prezydenckie oparte są na podwójnym demokratycznym uprawomocnieniu:
brak demokratycznej zasady, która pozwalałaby na rozsadzenie sporów miedzy egzekutywą, a
legislatywą, na temat tego, która z nich jest rzeczywistą reprezentacją woli ludu



Zasada reprezentacji terytorialnej- przykład że większym potencjałem legislacyjnym obdarza się
zwykle małe miasta i obszary wiejskie; a taka sytuacja może dać prezydentowi podstawy do
zakwestionowania wiarygodności demokratycznej swych parlamentarnych oponentów; w takich
sytuacjach prezydent może odczuć pokusę dokonania społecznej mobilizacji przeciwko
domniemanym oligarchom i partykularnym interesom i ogłoszenia się trybunem ludu, który
posiada wyłączność na demokratyczną prawomocność



W przypadku barku metody, która pozwoliłaby na wyróżnienie posiadacza demokratycznych
uprawomocnień prezydent może dyskredytować sowich przeciwników za pomocą formuł
ideologicznych



Często wymienianą zaletą systemu prezydenckiego jest stabilność władzy wykonawczej; chociaż
przeciwnicy tej tezy uważają że właśnie dzięki powierzchownej niestabilności systemów
parlamentarnych są one w stanie uniknąć głębszych kryzysów, bo dużo łatwiej w przypadku
kryzysu jest zmienić premiera, który do tego doprowadził niż skorumpowanego czy nielubianego
prezydenta;



Stabilność systemów prezydenckich gwarantowana jest dzięki ustalonemu czasowi trwania
kadencji, ale z drugiej strony powoduje to dużą sztywność, brak zdolności do elastycznego
postępowania w obliczu nieustannie zmieniających się sytuacji



Bardzo trudnym i czasochłonnym zadaniem jest usunięcie prezydenta, który stracił zaufanie swej
partii poza tym zwolennicy tego prezydenta mogliby się czuć oszukani i skupić się wokół niego, co
zaostrzyłoby konflikt



Sztywność ta ujawnia się także np. w wypadku śmierci prezydenta czy niezdolności do pełnienia
urzędu; problemy z instytucją wiceprezydenta, która nie wszędzie musi się sprawdzać tak jak w
USA (wiceprezydent wybrany jedynie dla zachowania politycznej równowagi, co nie zapewnia
kontynuacji polityki, słaby wiceprezydent, bez poparcia społeczeństwa)

Czynnik czasu:



Demokracja jest ustrojem pro tempore, gdzie wyborcy mogą w regularnych odstępach czasu
pociągać swych przywódców do odpowiedzialności



Ograniczony dopuszczany czas miedzy wyborami stanowi zabezpieczenie przed arogancją władz
oraz szansę dla tych którzy są w mniejszości



Wadą tej cechy jest że ogranicza zdolność rządzących do zrealizowania obietnic



Czynnik czasu może też prowadzić do „pragnienia vouloir conclure”, czyli do przesadnego
przeświadczenia prezydenta o pilności zmian co wynika z politycznej nieciągłości. A to z kolei
może prowadzić do pośpiesznego wprowadzania ich w życie, błędnych decyzji, czy
nieusprawiedliwionego gniewu wobec opozycji



W przypadku premiera jest tak że on częściej jest wolny od takiej presji; nawet jak premier
sprawuje władzę kilka razy z rzędu to nie ma obaw o dyktaturę, gdyż jest szereg możliwości
konstytucyjnych odwołania premiera



Nieuchronna zmiana rządów powoduje do powstania napięcia na linii prezydent- eks- prezydent,
która związana jest w potrzebą niezależności i odróżnienia się od swojego przeciwnika



Podobne problemy są w systemie parlamentarnym, gdy wpływowy przywódca traci urząd, a chce
na niego wrócić; jednak potrzeba zachowania partyjnej jedności, poważanie które należy
okazywać wpływowym partyjnym postaciom oraz to że nowy premier potrzebuje pomocy
poprzedniego przyczyniają się do mniejszego napięcia miedzy premierem a jego poprzednikiem



Koalicje w systemie parlamentarnym mogą być tworzone miedzy wyborami, w parlamencie etc.,
a jeśli chodzi o system prezydencki, to koalicje muszą zostać dokonane tylko w trakcie kampanii i
to w sposób publiczny; dlatego ustrój prezydencki pozostawia dużo mniej miejsca na ciche
tworzenie konsensusu, zmiany koalicji, czy osiąganie kompromisów



System parlamentarny zapewnia przy ustanawianiu i utrwalaniu demokracji dużo bardziej
elastyczny kontekst instytucjonalny, ale to nie znaczy że wystarczy byle jaki system
parlamentarny!!

Ostateczna konkluzja: przetrwanie wszelkich ustrojów niezależnie od tego jak mądrze
zaprojektowanych jest nieuchronnie uzależnione od ogólnego poparcia ze strony społeczeństwa;
niebezpieczne jest także poleganie na osobistych przymiotach politycznego przywódcy.

Juan J. Linz, ZALETY SYSTEMU PARLAMENTARNEGO



Podkreśla że nie twierdzi że każdy system parlamentarny stwarza większe szanse zapewnienia
demokratycznej stabilności niż każdy system prezydencki



On w tym tekście polemizuje krytycznymi uwagami do jego eseju (chyba, a raczej na pewno
chodzi o esej omówiony powyżej) przedstawionymi przez Horowitza i Lipseta



Zgadza się z Horowitzem że badanie ustrojów demokratycznych nie może być oddzielone od
badania systemów wyborczych



On się skupia na analizie dwóch najpowszechniejszych metodach przeprowadzania wyborów: na
wybieraniu zwykłą większością bądź w systemie pluralistycznym oraz na systemie
uwzględniającym możliwość przeprowadzenia drugiej tury wyborów



Jego wywody dotycząc prawdopodobieństwa pojawienia się w najbardziej rozpowszechnionych
typach systemów prezydenckich określonych form politycznych



Horowitz uważa że także panowanie systemu parlamentarnego jeśli wybory są przeprowadzane
metodą pluralistyczną w okręgach jednomandatowych może być ucieleśnieniem zasady
„zwycięzca bierze wszystko”. Natomiast Linz uważa że nie (i nadal uważa że jest to typowa zasada
systemu prezydenckiego), bo wtedy może dochodzić do tworzenia koalicji, co miałoby
zapobiegać temu, by wybory miły charakter gry o sumie zerowej



Co prawda mogą być takie systemy parlamentarne, gdzie jest na tyle silna partia by wyborom
przyświecała zasada „zwycięzca bierze wszystko”, ale różnica jest taka że w systemie
parlamentarnym jest bardzo łatwo odwołać premiera



Panująca zasada w wyborach prezydenckich „zwycięzca bierze wszystko” oraz jednoosobowy
charakter władzy wykonawczej nie oznacza że nie ma słabych prezydentów i słabej prezydentury



Horowitz ignoruje fakt, że konkurujące ze sobą roszczenia do prawomocności wysuwane przez
prezydenta i parlament mogą prowadzić do konfliktów między nimi

Odmiany systemu prezydenckiego:



Horowitz zarzuca mu że jego próbka państw które przebadał miała charakter wybiórczy, z czym
on się nie zgadza (ale to chyba jest mało istotne, tłumaczy czemu wybrał takie właśnie państwa
do analizy)



Zarzuca mu też że nie omówił wszystkich możliwych sposób wybierania prezydenta tylko dwa



Horowitz uważa też że systemy przeprowadzania wyborów prezydenckich, które zachęcając do
poszukiwania szerokiego poparcia mogą zaradzić zasadzie „zwycięzca bierze wszystko”



H. zarzuca mu także nadmierne uogólnienia



Potrzebna jest duża ilość badań nad kwestią stabilności gabinetów w systemach prezydenckich



Trzeba pamiętać że w systemach parlamentarnych mamy do czynienia z gromadzeniem
doświadczeń, natomiast w prezydenckich doświadczenia zostają utracone wraz ze zmianą
prezydenta

Problem podziału władzy:



Sartori uważa że „gdy tylko zostanie naruszony wzór niepodzielnej i zgodnej większości, któ®ej
występowaniu towarzyszą praktyki konsocjacyjne to wyłania się podzielna i zantagonizowana
władza, której dwa dwa główne człony postrzegają swoje porażki jako coś co najlepiej służy ich
intersom wyborczym”



Prezydent którego partia jest w kongresie w mniejszości występuje często przeciw kongresowi



Jeśli mówimy o jakości systemu demokratycznego to liczą się dwie kwestie: stabilność systemu
demokratycznego oraz jakość jego funkcjonowania



Uważa on że w przypadku pewnych systemów parlamentarnych istniej większe
prawdopodobieństwo niż w przypadku systemów prezydenckich że uda im się rozwiązać pewne
zawikłane problemy związane z prowadzeniem polityki w warunkach systemu wielopartyjnego

Znaczenie instytucji:



Lipset kładzie nacisk na to jakie wpływ na losy demokracji mają czynniki ekonomiczne, społeczne,
kulturowe oraz historyczne, które działają w sposób mniej lub bardziej niezależny od instytucji
politycznych



Lipset uważa też że premierzy, którzy mają za sobą solidną większość mogą posiadać większą
władzę niż prezydenci (co potwierdza pośrednio tezy Linza)



Lipset zauważa też ze grupy interesu i interesy lokalne odgrywają w systemach prezydenckich
dużo większą rolę niż w systemach parlamentarnych



Teza Linza: system prezydencki sprzyja osłabieniu partii i uczynieniu ich mniej odpowiedzialnymi