Odpowiada za rozkład,
trawienie i wchłanianie
pokarmu oraz wydalanie
stolca z organizmu.
5-metrowa rura mięśniowa
rozciągająca się od jamy
ustnej do odbytu
Typowe choroby układu
pokarmowego:
zakażenia i zapalenia,
nieprawidłowości mięśniowe
wpływające na funkcję
przewodu pokarmowego
nowotwory
PRZEWÓD POKARMOWY
Choroba refluksowa
Istotne pogorszenie jako
ś
ci
ż
ycia wskutek
objawów klinicznych zwi
ą
zanych z cofaniem
si
ę
tre
ś
ci
ż
oł
ą
dkowej lub dwunastniczej do
przełyku i/lub uszkodzenie nabłonka przełyku
w postaci nad
ż
erek.
ROZPOZNANIE
– zgaga, obecność nietypowych objawów bólowych w klatce piersiowej,
nadmierne wydzielanie śliny i wymioty,
– test terapeutyczny z inhibitorem pompy protonowej.
– Gastroskopia – potwierdza rozpoznanie choroby u osób ze zmianami
w błonie śluzowej przełyku; brak w endoskopii zmian zapalnych nie
wyklucza choroby.
Refluksowe zapalenie przełyku na tle
zarzucania zawarto
ś
ci
ż
oł
ą
dka do przełyku
Schemat leczenia:
I faza – modyfikacja stylu życia i/lub leki osłaniająco-
alkalizujące
– nie wykonywa
ć
pracy w pozycji zgi
ę
tej,
– unie
ść
górn
ą
cz
ęś
ci ciała w czasie snu,
– spo
ż
ywa
ć
posiłki o małej obj
ę
to
ś
ci,
– unika
ć
wód gazowanych,
– składników pokarmu o działaniu dra
ż
ni
ą
cym, palenia tytoniu,
picia alkoholu
II faza – leczenie farmakologiczne:
• Leki prokinetyczne
– Cizapryd (agonista 5-HT
4
),
– Metoklopramid, Domperidon (antagoniści D
2
)
• Leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego:
– Ranitydyna, Famotidyna, Nizatidyna, Roksatidyna
(antagoniści H
2
)
– Omeprazol, Pantoprazol, Lanzoprazol (inhibitory
pompy protonowej); przynajmniej przez 4-8 tyg.
• Leki mukoprotekcyjne
(osłaniające błonę śluzową)
– Sukralfat
Refluksowe zapalenie przełyku na tle
zarzucania zawarto
ś
ci
ż
oł
ą
dka do przełyku
III faza – leczenie chirurgiczne
• leczenie operacyjne (wytworzenie prawidłowego
kąta między żołądkiem a przełykiem)
• Wskazania:
– Młodzi chorzy z perspektywą wieloletniej farmakoterapii
– Osoby źle tolerujące inhibitory pompy protonowej
– Chorzy z refluksem pomimo leczenia zachowawczego
– Zmiany organiczne w przełyku (np. zwężenia)
Refluksowe zapalenie przełyku na tle
zarzucania zawarto
ś
ci
ż
oł
ą
dka do przełyku
CHOROBA WRZODOWA
• Wrzód trawienny to rana wy
ś
ciółki
ż
oł
ą
dka lub dwunastnicy
(
ś
luzówki), wywołana działaniem
kwasu zawartego w sokach
trawiennych.
• Typowe objawy to gł
ę
boki
przeszywaj
ą
cy ból w górnej cz
ęś
ci
brzuch, tu
ż
poni
ż
ej mostka, który
mo
ż
e ust
ę
powa
ć
po posiłku lub
za
ż
yciu
ś
rodków alkiluj
ą
cych
• Ból mo
ż
e trwa
ć
15-60 min, mo
ż
e
wyst
ą
pi
ć
równie
ż
w nocy
H
+
/ K
+
ATP-aza
H
+
K
+
HCl
kwas arachidonowy
COX -1
PGE
2
cAMP
-
somatostatyna
-
H
2
histamina
+
Ca
2+
gastryna
+
M
3
acetylocholina
+
kinazy
białkowe
Cl
-
K
+
komórka
G
komórka
tuczna/
enteroch-
-romofino-
-podobna
komórka okładzinowa
Nerw
błędny
bodźce zapachowe
i smakowe
NLPZ
Czynniki agresji
– Kwas solny
– Pepsyna
– Gastryna
– Histamina (rec. H
2
)
– Acetylocholina
– Kwasy żółciowe
– Zaburzenia motoryki
Czynniki obrony
– Śluz
– Prostaglandyna E
2
– Somatostatyna
– Dwuwęglany
– Odnowa komórek
nabłonkowych
– Prawidłowy przepływ
krwi
• Komórki okładzinowe żołądka wytwarzają HCl
• H
+
/K
+
-ATP-aza - enzym odpowiedzialny za
podtrzymanie czynnego transportu H
+
z komórki
okładzinowej do soku żołądkowego
• Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego
– Środki zakwaszające
– Kwasy nieorganiczne i organiczne
• Kwas cytrynowy
• Citropepsin = pepsyna + fosforan sodowy
Pepsyna – enzym proteolityczny
– Związki pochodzenia naturalnego (przyprawy, gorycze,
kofeina, alkohol)
Przyczyny wrzodów trawiennych
żołądka i dwunastnicy
–
Helicobacter pylori
• zakażenia
Hp
w krajach wysoko rozwiniętych są
rzadsze (ok. 30%)
• zakażenia
Hp
w krajach rozwijających się Azji,
Afryki i Ameryki Południowej - > 80%
– Inne
• Predyspozycje genetyczne
• Stres
• Niektóre choroby (marskość wątroby, niewydolność nerek)
• Używki – Nikotyna, Alkohol
• Leki – NLPZ, glikokortykosteroidy
• Hamują nieodwracalnie H
+
/K
+
- ATPazę w wyniku
czego hamują wydzielanie HCl
Omeprazol
• Czas działania do 2-3 dni
• Metabolizowany w wątrobie, częściowo wydzielany z żółcią,
eliminowany głównie przez nerki (70%), okres półtrwania 1-3 h
• Hamuje aktywność cytochromu P-450
• Działanie niepożądane:
– nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka,
– bóle głowy i zawroty, dezorientacja, zaburzenia widzenia
– duszność, wysypki skórne
– leukopenia
– zwiększenie aktywności aminotransferaz
– odbarwienie moczu, śródmiąższowe zapalenie nerek (rzadko)
– zwiększenie namnażania, stężenia azotynów i N-nitrozoamin
(możliwość procesów nowotworowych w żołądku); nie
należy podawać długotrwale
Inhibitory pompy protonowej
(Inhibitory H
+
/K
+
- ATP- azy)
Nowsze inhibitory pompy protonowej
– Lansoprazol (Lanzul)
– Pantoprazol (Controloc)
– Rabeprazol
– Esomeprazol
• Skuteczność porównywalna ze skutecznością omeprazolu
• Stosowane raz na dobę w:
– chorobie wrzodowej
– hipersekrecji kwasu solnego
– chorobie refluksowej
• Działanie niepożądane: bóle i zawroty głowy, biegunka
Sukralfat (Venter, Ulgastron, Gastrem)
–
zasadowa sól glinowa oktasiarczanu sacharozy
Działanie miejscowe:
– Tworzy połączenie kompleksowe z białkami w miejscu
uszkodzonej błony śluzowej,
– Hamuje aktywność pepsyny przez adsorpcję enzymu,
– Zwiększa syntezę śluzu, zwiększa jego lepkość
– Absorbuje kwasy żółciowe,
– Zwiększa regenerację komórkową nabłonka błony
śluzowej żołądka
– Zwiększa syntezę PGE
2
o działaniu ochronnym
Leki gastroprotekcyjne
Bizmut koloidalny
• Dicytrynian tripotasowo- bizmutawy
(De-Nol, Ventrisol)
• Preparaty złożone:
– Pylorid, Tritec = ranitydyna + dicytrynian
tripotasowo- bizmutawy
Syntetyczne analogii prostaglandyny
– Mizoprostol, Cytotec
– Arthrotec = Misoprostolum + diklofenac sodium
Leki gastroprotekcyjne
Blokada receptora H
2
– Zmniejszenie wydzielania kwasu solnego
(podstawowe, stymulowane histaminą, gastryną i ACh
Cymetydyna
– Działanie niepożądane:
• Zawroty i bóle głowy, splątanie
• Wysypki skórne, swędzenie
• Nudności
• Bóle mięśniowe
• Zanik popędu płciowego, oligospermia, ginekomastia (u
mężczyzn)
• Bradykardia
• Hamowanie cytochromu P-450; izoenzymu – CYP3A4,
CYP2C19 i CYP2D6
• Zapalenie wątroby, nerek lub trzustki
• Zwiększenie poziomu transaminaz i kreatyniny
Antagoniści receptorów H
2
• Ranitydyna
– 4-krotnie silniejsze działanie
od cymetydyny
• Działanie niepożądane:
• Zawroty i bóle głowy, splątanie (rzadko)
• Nudności, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia
• Impotencja
• Bradykardia, tachykardia, zaburzenia rytmu
• Zwiększenie poziomu transaminaz i kreatyniny
• Leukopenia, granulocytopenia, trombocytopenia
Antagoniści receptorów H
2
• Famotydyna
– 20-krotnie silniejsze
działanie od cymetydyny, ok. 7-krotnie od
ranitydyny
• Działanie niepożądane:
• Zawroty i bóle głowy, splątanie (rzadko)
• Nudności, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia,
• Suchość w jamie ustnej
• Wysypki skórne, świąd
• Zwiększenie poziomu transaminaz i kreatyniny
• Leukopenia
Antagoniści receptorów H
2
Nizatydyna – działanie podobne do ranitydyny
Roksatydyna – działanie silniejsze od ranitydyny
• Po zaprzestaniu leczenia wznowa owrzodzeń po ok.4-6
miesiącach
• Dyskusyjne jest zalecanie antagonistów H
2
równocześnie z terapią zwalczającą zakażenie
Helicobacter pyroli
•
Stosowane z NLPZ jako osłona przed ich działaniem
wrzodotwórczym
Antagoniści receptorów H
2
• Pirenzepina
– Selektywny, konkurencyjny antagonista receptora
muskarynowego
– Stosowana doustnie, 100-150 mg dziennie w 2
dawkach
– Ustępuje skutecznością antagonistom H
2
i
inhibitorom pompy protonowej
– Działanie niepożądane: suchość w jamie ustnej,
zaburzenia widzenia, zaparcia, biegunki, bóle
głowy, wysypki skórne (rzadko)
Leki cholinolityczne
• Zmniejszają kwaśność soku żołądkowego poprzez
chemiczne wiązanie kwasu solnego (reakcja zobojętniania)
• Powszechną praktyką wśród producentów jest łączenie
dwóch lub większej ilości składników, aby
– zapewnić szybki początek działania (na ogół sole sodu, np.
dwuwęglan sodowy)
– oraz działanie przedłużone (sole glinu, magnezu i wapnia)
• Sole glinu
– Wodorotlenek glinu (Alusal)
– Koloidalny wodorotlene glinu (Algeldrat)
– Fosforan glinu (Aluphos)
– Zasadowy węglan glinu (Kompensan)
– Dwuzasadowy węglan glinowo-sodowy (Alugastrin)
– Zasadowy aminooctan glinu (Proacid)
Leki neutralizujące (
Antacida
)
• Sole magnezu
– Węglan glinu
– Sole podwójne magnezowo-glinowe
• Uwodniony węglan wodorotlenku glinowo-magnezowego
(Hydrotalcid, Talcid, Ulcetal)
• Uwodniony zasadowy siarczan glinowo-magnezowy
(Magaldrat, Gastrogel)
• Alginiany (sodowy, wapniowy)
– Gealacid
– Podstawowe leki stosowane w leczeniu pacjentów cierpiących
na zgagę i refluks
• Preparaty alkalizujące należy przyjmować po posiłku,
ponieważ opróżnianie żołądka ulega opóźnieniu w
obecności pokarmu, co przedłuża działanie leku do 3
godzin.
Leki neutralizujące (
Antacida
)
• Przyczynia się do znacznego wchłaniania ich
do organizmu, co powoduje niepożądane
skutki medyczne:
– Nadużywanie preparatów zawierających wapń
• Zespół mleczno-alkaliczny
– Nadużywanie preparatów zawierających glin
• Demineralizacja kości
– Leczenie nie powinno trwać dłużej niż 2 tygodnie;
jeżeli objawy się utrzymują konieczność wizyty
lekarskiej
• U osób starszych należy unikać preparatów
powodujących zaparcie (preparaty zawierające
wapń)
Nadużywanie środków alkalizujących
Leki przeczyszczające
Powiększają objętość światła jelita i
pośrednio lub bezpośrednio drażnią sploty
nerwowe i wyzwalają falę perystaltyczną.
Środki hydrofilne, zwiększające objętość stolca
Środki osmotyczne, hamujące zwrotne
wchłanianie wody
Środki pobudzające wydzielanie oraz środki
działające bezpośrednio na nabłonek, sploty
nerwowe i komórki mięśniowe gładki
Środki poślizgowe
Leki przeczyszczające
Wskazania:
Opróżnienie jelit przed badaniem
radiologicznym lub zabiegiem chirurgicznym
Bolesne wypróżnienia (przetoki odbytu)
Zapobieganie i leczenie zaparć wywołanych
podawaniem opioidów
Zaparcia nawykowe
Nadużywane jako środki odchudzające
Leki przeczyszczające
Środki hydrofilne (pęczniejące)
Naturalne i półsyntetyczne pęczniejące i nie ulegające
strawieniu polisacharydy
Nasienie lnu
Nasienie indyjskiej babki jajowatej
Otręby
W trakcie stosowania należy wypić odpowiednią ilość wody
(niebezpieczeństwo sklejenia treści pokarmowej, niedrożność jelit)
Działania niepożądane: wzdęcia, wiatry, niedrożność jelit,
zmniejszenie wchłaniania innych leków.
działanie po około 12-24 godz.
Leki przeczyszczające
Osmotyczne leki przeczyszczające:
Źle wchłaniające się jony
Alkohole cukrowe
Gliceryna
Glikol polietylenowy
Podanie roztworu normotonicznego związków trudno się
wchłaniających zmniejsza resorpcję wody z jelita, natomiast
podanie roztworu hypertonicznego zwiększa nagromadzenie
się w świetle jelita wody i tym samym zwiększa objętość
treści jelita i umożliwia wydalanie dużej ilości kału
Czas rozpoczęcia defekacji zależy od ilości i
stężenia roztworu
Leki przeczyszczające
Źle wchłaniające się jony
Sól gorzka – MgSO
4
x 7 H
2
O
Sól glauberska – Na
2
SO
4
x 10 H
2
O
Wodorotlenek magnezu (mleczko magnezowe)
Działanie niepożądane
Retencja płynów, nadciśnienie (zawierające jony sodu)
Osłabienie siły skurczu mięśni, osłabienie odruchów,
obniżenie ciśnienia krwi (zawierające jony magnezu,
pacjenci z niewydolnością nerek)
Leki przeczyszczające
Alkohole cukrowe
:
Laktuloza
Niewielka wchłanialność
Pobudzenie perystaltyki i działanie przeczyszczające wynika
z działania fermentacyjnego bakterii jelitowych,
wytwarzających w okrężnicy kwas octowy, masłowy i
mlekowy
działanie 1-3 dniach
zakwaszenie treści jelitowej nasila wytwarzanie jonu amoniowego i zmniejsza
ilość wchłanianego amoniaku – wykorzystywane w niewydolności wątroby i
encefalopatii wątrobowej
Leki przeczyszczające
Środki pobudzające wydzielanie oraz środki działające
bezpośrednio na nabłonek, sploty mięśniowe i komórki mięśniowe
gładkie
Środki powierzchniowo-czynne
Detergenty, mały wpływ na transport jonów przez błonę śluzową
Dokusany (dipolaxan, Laxol, Laxopol)
Kwasy żółciowe
Pochodne difenylometanu
bisacodyl – czopki po 15-60 min., tabl. po 4-12 godz.
fenoloftaleina
kwas rycynolowy (olej rycynowy) – działanie po 2-4 godz.
glikozydy antrachinonowe
glikozydy antrachinonowe
Występują w liściach senesu, kłączu rzewienia, korze kruszyny,
korze szakłaku amerykańskiego i alonie
Docierają do okrężnicy gdzie ulegają hydrolizie pod wpływem bakterii,
uwolnione aglikony ulegają wchłonięciu i wywierają bezpośrednie
działanie pobudzające na splot nerwów błony mięśniowej jelita
Działanie pojawia się po 8-12 godz.
Działania niepożądane: nadmierne działanie przeczyszczające,
napadowe skurcze jelitowe, zapalenie jelita grubego, nasilenie
i przedłużenie krwawień miesiączkowych.
Długotrwałe stosowanie – hipokaliemia.
osłabienie ruchu
defekacyjnego
zaparcie
PRZYJMOWANIE LEKÓW
PRZECZYSZCZAJĄCYCH
ALDOSTERON
UTRATA SODU
I WODY
K
+
Leki przeczyszczające
Środki powierzchniowe (poślizgowe)
Parafina ciekła
działanie po 8-12 godz.
podawana doustnie lub w postaci wlewek
doobytniczo
pokrywa powierzchnię błony śluzowej
odbytnicy, zmniejszając tarcie
Działanie niepożądane: zaburzenia wchłaniania witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach, sączenie z odbytu, odkładanie
w węzłach chłonnych
Leki przeciwbiegunkowe
Biegunka jest objawem choroby, a nie chorobą
Płyny i elektrolity – gastrolit, saltoral
Opioidy
loperamid
difenoksylat
Środki adsorpcyjne i ściągające
węgiel leczniczy
garbniki roślinne (białczan taniny)
glinokrzemian (smektyn dioktanościenny – Smecta)
Chemioterapeutyki (biegunki wywołane przez inwazyjne czynniki
chorobowe)
wyższe ośrodki
oś. wymiotny
chemoreceptorowa
strefa wyzwalająca
narząd
przedsionkowy
D2
5HT3
H
1
Ach
m
5HT
2
µµµµ
H
1
Ach
m
LEKI, TOKSYNY
(drogą krwi)
+
+/-
+
+
+
5HT
3
Leki przeciwymiotne
Wymioty
Silne wyrzucanie przez usta treści żołądkowej
związane ze skurczami mięśni brzucha i klatki
piersiowej.
Leki przeciwwymiotne służą do powstrzymania odruchu
wymiotnego i wymiotów
Leki przeciwhistaminowe
Fenotiazyny
Antagoniści receptora 5-HT
3
Antagoniści neurokininy – 1 - NK
1
Alkaloidy tropanowe
Kanabinoidy
podrażnienie błony
śluzowej:
• NLPZ
• preparaty żelaza
• antybiotyki
• kwas tranksemowy
opóźnienie opróżniania
żołądka:
• opioidy
• TLPD
• neuroleptyki fenotiazynowe
• cholinolityki
pobudzenie chemorecepcyjnej
strefy wyzwalającej:
• opioidy
• digoksyna
• antybiotyki
• imidazole
• cytostatyki
pobudzenie receptorów
5HT
3
:
• cytostatyki
• radioterapia
• SSRI
DZIAŁANIE WYMIOTNE LEKÓW
Czynniki emetogenne
osobowość chorego (wiek, płeć)
współistnienie chorób żołądka, pęcherzyka
żółciowego, jelit, chorób metabolicznych
rodzaj i dawka leku
spożywanie alkoholu
Leki oddziaływujące bezpośrednio na ośrodek
wymiotny
CHOLINOLITYKI
bromowodorek
hioscyny
ANTYHISTAMINIKI
I CHOLINOLITYKI
cyklizyna
dimenhydrynat
prometazyna
fenotiazyny
ANTAGONIŚCI
rec. 5HT
2
lewomepromazyna
ANTAGONIŚCI
rec. NK
1
aprepitant
vofopitant
Leki oddziaływujące na chemoreceptorową
strefę wyzwalającą
ANTAGONIŚCI rec. D
2
haloperidol
poch. fenotiazyny
metoklopramid
ANTAGONIŚCI rec. 5HT
3
granisetron (Kytril)
ondansetron (Zofran)
tropisetron (Navoban)
dolasetron (Anzemet)
palonosetron
Inne leki o działaniu ośrodkowym
benzodwuazepiny – lorazepam
kanabinoidy – nabilon
glikokortykosteroidy – deksametazon
(zmniejszenienie przepuszczalności bariery krew-mózg
dla substancji emetogennych, zmniejszenie w neuronach
pnia mózgu GABA, zmniejszenie enkefaliny i
prostaglandyn)
Leki działające w obrębie przewodu pokarmowego
PROKINETYKI
agoniści rec. 5HT
4
(cisaprid)
antagoniści rec. D
2
(metoklopramid,
domperidon)
LEKI HAMUJĄCE SEKRECJĘ
cholinolityki (butylobromek hioscyny,
bromek glikopyronium)
analogi somatostatyny (oktreotyd,
vapreotyd)
ANTAGONIŚCI rec. 5HT
3
NERWU BŁĘDNEGO
(granisetron, ondasetron, tropisetron,
dolasetron, palonosetron)
ANTAGONIŚCI rec. NK
1
NERWU BŁĘDNEGO
(aprepitant, vofopitant)
ASTMA OSKRZELOWA
Przewlekła zapalna choroba dróg oddechowych
manifestuj
ą
ca
si
ę
napadowym,
odwracalnym
zw
ęż
eniem
dolnych
dróg
oddechowych
z
nadreaktywno
ś
ci
ą
oskrzeli
(genetycznie
uwarunkowany niski próg reaktywno
ś
ci).
Objawy:
ś
wisty,
duszno
ść
,
kaszel,
obrz
ę
k
ś
luzówki oskrzeli,
uczucie ucisku w klatce piersiowej,
obturacja oskrzeli
Podział kliniczny astmy
• Astma atopowa
(o podło
ż
u alergicznym)
genetycznie
uwarunkowana
skłonno
ść
do
nadmiernej produkcji immunoglobulin klasy E
.
Reakcja antygen-przeciwciało prowadzi do uwolnienia
mediatorów:
•
skurczu oskrzeli (histamina, tryptaza)
• zapalenia (LT, PG, TX, PAF)
• chemotaksji (IL-4, IL-5, IL-13, GM-CSF, TNFa)
• Astma nieatopowa
–
za poczatek choroby zwykle
odpowiada infekcja wirusowa lub bakteryjna
Genetyczne – w obr
ę
bie chromosomu 5, m.in. genu IL-4RI
Zanieczyszczenia
ś
rodowiskowe (dra
ż
ni
ą
ce dymy, pyły i
gazy), zimne powietrze
Alergeny wziewne lub pokarmowe (choroby atopowe)
Wysiłek fizyczny, emocje
Niektóre zaka
ż
enia wirusowe i bakteryjne
Niektóre leki (aspiryna i inne NLPZ, b-adrenolityki, inhibitory
ACE)
Palenie tytoniu czynne i bierne
Niektóre choroby ( infekcje grypowe lub bakteryjne dróg
oddechowych, refluks
ż
oł
ą
dkowo-przełykowy, zapalenie
zatok przynosowych, polipy nosa)
WA
ś
NIEJSZE CZYNNIKI RYZYKA ASTMY
PROFILAKTYKA ASTMY
Pierwotna
Promocja zdrowia:
czyste
ś
rodowisko
styl
ż
ycia, zakaz palenia tytoniu
edukacja społecze
ń
stwa o chorobie, poradnictwo rodzinne i zawodowe,
in
ż
ynieria genetyczna, immunokorekcja
profilaktyka niektórych infekcji wirusowych
Wyodr
ę
bnienie osób z ryzykiem astmy
(ze skaz
ą
atopow
ą
lub chorobami atopowymi, z podejrzeniem astmy w dzieci
ń
stwie)
Ułatwienie dost
ę
pu do bada
ń
przesiewowych
(spirometria,
próba rozkurczowa, eozynofilia, testy skórne, IgE)
Wła
ś
ciwa opieka nad osobami z grupy ryzyka bez
objawów astmy
(powtarzanie bada
ń
, poradnictwo w zakresie
unikania czynników ryzyka: tryb
ż
ycia, leki, zawód, wysiłek fizyczny)
PROFILAKTYKA ASTMY
Wtórna - bez u
ż
ycia leków
eliminacja lub ograniczenie indywidualnego nara
ż
enia na
czynniki
ś
rodowiskowe, alergeny, czynniki infekcyjne
zapewnienie dost
ę
pu do opieki ambulatoryjnej
(specjalistycznej) z mo
ż
liwo
ś
ci
ą
wykonania koniecznych
bada
ń
edukacja chorych i rodziny co do choroby
popieranie inicjatyw organizowania si
ę
chorych na astm
ę
i
ruchów ich wspieraj
ą
cych
FARMAKOTERAPIA ASTMY
Leki rozszerzaj
ą
ce oskrzela
Beta
2
-adrenomimetyki - (albuterol, fenoterol,
salbutamol, formeterol, salmeterol)
Antagoni
ś
ci receptorów muskarynowych
(bromek ipratropium)
Metyloksantyny (Teofilina, Aminofilina)
Leki otwieraj
ą
ce kanały potasowe ATP-zale
ż
ne
(kromakalim)
FARMAKOTERAPIA ASTMY
Leki przeciwzapalne
Glikokortykosteroidy wziewne i doustne
(beklometazon, flunizolid, budezonid, proponian flutikazonu,
prednizolon, prednizon, hydrokortizon, triamcinolon)
Leki przeciwhistaminowe hamuj
ą
ce
degranulacj
ę
mastocytów
(kromoglikan i
niedokromil sodu, ketotifen)
Leki o działaniu antagonistycznym do
leukotrienów
Leki blokuj
ą
ce receptory leukotrienów cysteinylowych
(CystLT) - LDC
4
, LTD
4
i LTE
4
(zafirlukast, montelukast,
pobilukast, pranlukast, tomelukast, verlukast)
Leki blokuj
ą
ce 5-lipoksygenaz
ę
– hamuj
ą
syntez
ę
LTC
4
, LTD
4
i LTB
4
(zileuton - wycofany)
Immunoterapia swoista
FARMAKOTERAPIA ASTMY
Agoni
ś
ci receptorów beta
2
• Wziewne leki szybko działające salbutamol,
pirbuterol, terbutalina – doraźne w celu zmniejszenia
duszności
• Wziewne leki o przedłużonym działaniu np.
Salmeterol
(łączy centrum aktywne salbutamolu z wysoce
lipofilnym łańcuchem bocznym, który przyczepia się do
„bocznego centrum” (exosite) receptora
β
2
na mięśniach
gładkich, zwiększając w ten sposób trwałość kompleksu lek-
receptor) – działanie utrzymuje się do 12 godz.
• Doustne leki o przedłużonym działaniu (
Salbutamol
SR)
• Doustne leki o działaniu krótkotrwałym
(Salbutamol
tabl. 2 i 4 mg)
Agoni
ś
ci receptorów beta
2
Działanie niepo
żą
dane:
kołatanie serca, dr
ż
enie mi
ęś
niowe,
niepokój, zaburzenia snu, bóle głowy,
wymioty
przekroczenie dawki mo
ż
e doprowadzi
ć
nawet
do nagłego zgonu (wskutek migotania komór)
Interakcje:
• Synergizm z metyloksantynami
• Glikokortykosteroidy przełamuj
ą
zmniejszenie
wra
ż
liwo
ś
ci na b2-adrenomimetyki („efekt
przyzwalaj
ą
cy”) – korzystne ł
ą
czenie
Antagoni
ś
ci receptorów muskarynowych
Bromek ipratropium (Atrovent)
+ bromowodorek fenoterolu (Berodual)
nie powoduje typowych dla atropiny działa
ń
niepo
żą
danych tj.
nie wysusza dróg oddechowych
nie zag
ę
szcza ich wydzieliny
nie upo
ś
ledza oczyszczania dróg oddechowych
nie zwi
ę
ksza lepko
ś
ci plwociny
Działanie niepo
żą
dane
:
kaszel, kołatanie serca, nerwowo
ść
, bóle i zawroty głowy,
wysypki skórne, nudno
ś
ci i wymioty, dr
ż
enie mi
ęś
niowe,
zaburzenia widzenia, sucho
ść
w jamie ustnej, pogorszenie
objawów jaskry z w
ą
skim k
ą
tem przes
ą
czania
Metyloksantyny
Działaj
ą
rozkurczowo i przeciwzapalnie
Mechanizm działania:
hamowanie PDE – wzrost cAMP
blokowanie receptorów adenozynowych
(purynergicznych)
Działanie niepo
żą
dane:
zaburzenia rytmu serca,
nasilenie objawów choroby refluksowej przełyku, bóle
głowy, niepokój, dr
ż
enie ciała, nudno
ś
ci wymioty
Interakcje
:
z cymetydyn
ą
, erytromycyn
ą
,
ciprofloksacyn
ą
, lekami przeciwpadaczkowymi, na
zasadzie współzawodnictwa w stosunku do enzymu
w
ą
trobowych w układzie cytochromu P-450
Glikokortykosteroidy
Działaj
ą
przeciwzapalnie, przeciwalergicznie i
immunosupresyjnie
Mechanizm działania:
stabilizacja błon lizosomalnych
(hamowanie biosyntezy PG i LT)
modulacja transkrypcji genów koduj
ą
cych cytokiny (IL-3, -4,
-5, -6 i –8, TNF-
α
, lipokortyn
ę
1, endotelin
ę
, indukowaln
ą
syntaz
ę
tlenku azotu, endopeptydaz
ę
itp.)
hamowanie syntezy IgE
MIEJSCOWE (WZIEWNE):
flutikazon
budezonid,
beklometazon,
flunizolid,
tramcinolon
SYSTEMOWE:
prednizolon
WZIEWNE (MIEJSCOWE)
w małych dawkach uważane są za bardzo skuteczne i bezpieczne
w dużych dawkach:
- hamowanie wzrostu kości u dzieci,
- polekowa osteoporoza,
- kandydoza jamy ustnej i gardła,
- dysfonia (nieswoista miopatia mięśni krtani)
DOUSTNE (SYSTEMOWE)
-
wpływ na oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczową
- osteoporoza/cukrzyca posterydowa, hiperlipidemia
- wzrost masy ciała
- wzrost ciśnienia tętniczego
- miopatia mięśni
- choroba wrzodowa
- osłabienie odporności
Działania niepożądane glikokortykosteroidów
Leki przeciwhistaminowe
Kromony
(kromoglikan, nedokromil)
stabilizuj
ą
błony mastocytów i nie dopuszczaj
ą
c do uwolnienia
zawartych w nich przeka
ź
ników odczynu uczuleniowego (np. histaminy),
hamuj
ą
napływu wapnia do komórki, hamuj
ą
skurcz i stan zapalny
S
ą
skuteczne w łagodnej postaci astmy atopowej lub wywołanej
wysiłkiem fizycznym, zimnym powietrzem (stosowane głównie
profilaktycznie i tylko w postaci inhalacji). Pełny efekt po 2 tyg.
Ketotifen
–
działanie podobne do kromonów plus pewne
działanie przeciwhistaminowe (antagonista receptora H
1
).
Pełny efekt leczniczy po 6 tyg., a działanie ust
ę
puje po ok. 3 tyg. od
chwili odstawienia leku. (w trakcie stosowania mo
ż
liwy wzrost wagi
ciała)
Leki przeciwleukotrienowe
• Antagoni
ś
ci receptorów leukotrienowych
(zafirlukast, montelukast)
• Inhibitor 5-lipoksygenazy (zileuton - wycofany)
Zmniejszaj
ą
objawy astmy, poprawiaj
ą
obiektywne
wska
ź
niki czynno
ś
ci płuc i zmniejszaj
ą
potrzeb
ę
dora
ź
nego
stosowania
b
2
-adrenomimetyków
oraz
wziewnych glikokortykosteroidów. Zafirlukast musi by
ć
przyjmowany na czczo, jest dopuszczony u dzieci
chorych na astm
ę
po uko
ń
czeniu 7 r.
ż
., a montelukast –
co najmniej 2 r.
ż
.
LEKI WYKRZTU
Ś
NE/MUKOLITYCZNE
Leki ułatwiaj
ą
ce lub przyspieszaj
ą
ce usuwanie
wydzieliny
ś
luzowej z oskrzeli i tchawicy
1. Preparaty saponinowe i wymiotne
2. Olejki eteryczne (
sosnowy, mi
ę
towy, tymiankowy
)
3. Bromheksyna / ambroksol
-
stymuluje wytwarzanie śluzu
- obniża lepkość śluzu
- zwiększa wytwarzanie surfaktantu
4. Acetylocysteina
(obni
ż
a lepko
ść ś
luzu przez rozbicie mostków
dwusiarczkowych w cz
ęś
ci białkowej cz
ą
steczek
ś
luzu)
5. Karbocysteina
(stymuluje wytwarzanie
ś
luzu o niskiej lepko
ś
ci)
6. Mesna
Leki przeciwkaszlowe
• o działaniu o
ś
rodkowym
opioidy (kodeina, dekstrometorfan, noskapina)
estry kwasów organicznych
okseladyna
pentoksyweryna (+ miejsc. zniecz, cholinolit.)
glaucyna
butamirat
• o działaniu obwodowym, miejscowo znieczulaj
ą
ce
benzonatat (hamuje podra
ż
nienie tylnej
ś
ciany gardła)
lewdodropropizyna