Higiena- nauka badająca wpływ czynników środowiska na zdrowie. W praktyce

dąży do usuwania z otoczenia czynników ujemnych, a wprowadzania dodatnich, w celu

ochrony zdrowia oraz zapewnienia jednostce i społeczeństwu najlepszych warunków

rozwoju psychicznego i fizycznego. Można wyróżnić kilka rodzajów higieny, najważniejsze

to: higiena żywienia i higiena osobista. Pozostałe, to higiena pracy, komunalna, społeczna,

szkolna itp.

Higiena osobista - obok higieny środowiskowej zajmującej się badaniem wpływu

środowiska na organizm ludzki i higieny psychicznej ustalającej najlepsze warunki i środki

do życia - jest jednym z kilku rodzajów higieny wpływających na zdrowie człowieka. Jest

oczywiste że takie czynniki jak pogoda czy zanieczyszczenie środowiska wywierają istotny

wpływ na nasze samopoczucie. To dlatego lepiej czujemy się w warunkach leśnych czy

wiejskich że powietrze jest tam czystsze a z autostrady nie dochodzi hałas powodujący ból

głowy. Warunki higieny środowiskowej i psychicznej mają bardzo duży wpływ na rozwój,

zdrowie i samopoczucie ludzi szczególnie widoczne w przypadku dzieci.

Zadaniem higieny osobistej jest utrzymywanie a nawet wzmacnianie zdrowia

człowieka poprzez nabywanie w okresie dzieciństwa określonych nawyków i umiejętności,

decydujących zarówno o zdrowiu jak i akceptacji przez otaczające nas środowisko. Ważne

jest właściwe podejście rodziców bo szkodliwym zjawiskiem jest nie tylko zaniedbywanie

dzieci ale też nadopiekuńczość rodziców. W jej wyniku może dojść do zniechęcenia dzieci

do dbania o higienę szczególnie gdy za bardzo naciska się na nie aby były spełnieniem

marzeń rodziców o ideale. Zjawiskiem absolutnie niedopuszczalnym jest typowe dla rodzin

patologicznych lekceważenie przez rodziców potrzeby dbałości o wygląd i czystość.

Dzieciom nie przekazuje się podstawowych informacji i umiejętności albo co gorsza wpaja

im się złe nawyki np. używanie dezodorantu zamiast mycia, kąpiel raz w tygodniu albo i

rzadziej, wkładanie brudnych, przepoconych ubrań...itp. Niewiele pomogą w takim

przypadku programy edukacyjne na temat higieny osobistej prowadzone w szkole.

Elementy higieny osobistej to m.in. mycie zębów, włosów, zmiana bielizny i ubrań;

wszystkie one mają znaczny wpływ na zdrowie człowieka. O zęby należy dbać całe życie.

Powinniśmy utrzymywać je w czystości, bez ubytków co oznacza też bez bólu. Stanowią

one nasz wizerunek a jego największym zagrożeniem jest próchnica polegająca na

uszkodzeniu szkliwa a często i środka zęba przez tworzące się nieustannie bakterie. Do

utrzymania higieny jamy niezbędna jest odpowiednia pasta, szczoteczka do zębów

wykonana ze sztucznego włosia o zaokrąglonych końcach, wymieniana co około 3

miesiące. Dzieci powinny posiadać szczoteczkę kolorową, ładną zachęcającą do zabawy

w mycie zębów; najlepszym przykładem są dla nich dbający o zęby rodzice dlatego ważne

jest aby także dorośli przywiązywali do tego właściwą wagę. Pozwoli to przekonać dzieci

do mycia zębów po każdym posiłku zwłaszcza po spożyciu słodyczy.

Ważnym elementem higieny osobistej jest dbałość o czystość skóry, paznokci i

włosów. Skóra jest powłoką ochronną pokrywającą nasze ciało, niezbędną abyśmy mogli

żyć. W jej pielęgnacji najważniejsza jest codzienna kąpiel do której powinniśmy

przyzwyczajać się od najmłodszych lat doprowadzając do stanu w którym udanie się na

nocny spoczynek bez kąpieli skutkowałoby bezsennością. Kąpiel powinna być nieodzowna

jak pożywienie czy powietrze co zapewni że unikniemy wielu chorób skóry. Stale

niszcząca się cera wymaga stałej pielęgnacji ( mycia, ścierania, kremowania, ochrony

przed chorobami takimi jak grzybice, paciorkowce, gronkowce, bakterie). W trakcie

przyzwyczajania dzieci do mycia musimy zapewnić im pachnące mydełko, płyn do kąpieli,

atrakcyjna czyli miękką i kolorową gąbkę, własny ręcznik i po kąpieli dezodorant -

szczególnie w okresie dojrzewania. Podczas mycia włosów należy zapewnić odpowiedni

komfort w postaci nie szczypiącego szamponu o ładnym zapachu. Wiele dzieci nie widząc

pewnych części swojego ciała np. pleców, szyi, dołów pachowych, narządów płciowych

uważa je za nieistniejące; należy dopilnować aby myły one całe ciało a nie - jak to bywa -

ręce, brzuch i nogi. Te uwagi odnoszą się także do dorosłych i są niezmiernie ważne dla

poprawienia samopoczucia i higieny każdego z nas. Zdrowa skóra radzi sobie świetnie z

wszelkimi zagrożeniami. W wyniku osłabienia organizmu czy długotrwałego stresu, może

zacząć boleć, piec i swędzieć. Mogą pojawić się grudki, krosty, przebarwienia...

Dla higieny osobistej bardzo istotna jest dbałość o paznokcie, stopu, pięty i uszy.

Kwestią dużej wagi jest nauczenie kobiet właściwego zakładania i wymiany zużytych

podpasek podczas miesiączki. Podpaski powinny być chłonne, dobrze przylegać do ciała

a bielizna dopasowana.

Dbałość o wygląd, ubiór i obuwie powinna dać efekt w postaci czystego i

schludnego ubrania oraz zadbanego i wygodnego obuwia co pomoże zapobiegać

chorobom stóp takim jak np. grzybica. W codziennej trosce o utrzymanie na odpowiednim

poziomie naszej higieny osobistej, nie powinniśmy dać się zwieść reklamom telewizyjnym

propagującym środki dezynfekcyjne czyniące z każdego niemal miejsca teren bezpieczny

biologicznie, zapewniający o sterylnych i naukowych warunkach przetwarzania żywności i

zawierzyć swoje bezpieczeństwo zdrowotne środowisku wolnemu od drobnoustrojów.

Takie środowisko może stwarzać wrażenie bezpiecznego, dającego komfort

leniuchowania naszemu systemowi odpornościowemu. Nie powinno nas to zwalniać pod

żadnym pozorem z codziennej dbałości o higienę osobistą dlatego że jest ona bardzo

ważnym czynnikiem w utrzymaniu zdrowia każdego człowieka.

Higiena układu nerwowego ma na celu określenie warunków sprzyjających

sprawnemu funkcjonowaniu układu oraz ułatwiających mu pracę. Życie każdej jednostki

upływa w zespole określonych, względnie stałych warunków mieszkaniowych, rodzinnych,

środowiskowych, koleżeńskich. Całokształt tych warunków nazywamy stereotypem

zewnętrznym. Pod wpływem tych warunków, do których przywykliśmy, kształtuje się nasz

stereotyp dynamiczny, tzn. zorganizowany i zrównoważony układ procesów wewnętrznych

i skierowanych na zewnątrz stanowi on możliwie doskonałe przystosowanie do

środowiska, w którym różne czynności – nawet te bardzo złożone – wykonywane są

szybko, precyzyjnie i bez wysiłku – jakby automatycznie, nawykowo. Stałość warunków,

unormowany tryb życia, dają poczucie spokoju, bezpieczeństwa i pewności. Są to

podstawowe warunki higieny układu nerwowego. Wykształcenie się silnie utrwalonego

stereotypu dynamicznego utrudnia przystosowanie się do nowych sytuacji. Zbyt

gwałtowne zmiany, zwłaszcza u ludzi młodych, starych i słabszych nerwowo, mogą

doprowadzić do zaburzeń nerwowych. Nieprzydatność wyuczonych wcześniej

umiejętności w nowych warunkach, niemożność szybkiego tworzenia nowych

przystosowań, wywołuje objawy nerwicowe. Odbija się to na całokształcie funkcjonowania

różnych układów i całego organizmu; powstają wtedy schorzenia na tle nieprzystosowania:

nadciśnienie, zaburzenia funkcji serca, choroby wrzodowe przewodu pokarmowego i

nerwice.

Praca umysłowa, jak i fizyczna jest fizjologiczną konsekwencją budowy organizmu.

Warunkiem utrzymania jej wysokiej wydajności jest zachowanie właściwych proporcji

między wysiłkiem a odpoczynkiem. Psychicznym objawem zmęczenia układu nerwowego,

zwłaszcza mózgu, jest uczucie znużenia – niezdolności do dalszego wysiłku, któremu

towarzyszą takie objawy, jak: ból i zawroty głowy, przyspieszenie tętna, obniżenie

sprawności narządów zmysłów, zmniejszenie szybkości reakcji, ogólne osłabienie, spadek

wrażliwości skóry na ból.

Znużenie to objaw samoobrony organizmu przed nadwerężeniem tkanki nerwowej.

Przedłużające się stany znużenia prowadzą do przemęczenia – wyczerpania komórek

nerwowych, co wymaga nie tylko odpoczynku, ale najczęściej także leczenia.

Najlepszym odpoczynkiem dla całego organizmu, a zwłaszcza dla układu nerwowego jest

sen, (jest to okresowy stan fizjologiczny, występujący u organizmów stałocieplnych, który

stosuje sam organizm w celu zapewnienia sobie odpowiednich warunków do usunięcia

skutków zmęczenia – jest to więc mechanizm obronny, zabezpieczający układ nerwowy

przed skutkami nadmiernego i długotrwałego pobudzenia). Brak snu wywołuje dające się

stwierdzić zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym i zachowaniu się.

Układ nerwowy utrzymuje stały kontakt ze środowiskiem wewnętrznym i

zewnętrznym, reagując przy tym na wszelkie zmiany pojawiające się w każdym z nich.

Jeżeli nastąpi jakakolwiek różnica, tj. zachwianie równowagi pomiędzy tymi środowiskami,

może to wywołać stres, a także chorobę. Stresem nazywamy procesy, jakie pojawiają się

w organizmie ludzkim podczas nowej, nie poznanej wcześniej sytuacji. Stres trwający

przez krótki okres może mobilizować do działania, ale długotrwały prowadzi nawet do

choroby. Na stres wpływają trudności, z jakimi borykamy się podczas codziennych zajęć,

są to: kłopoty w pracy, konflikty rodzinne, trudności finansowe, ciężka i intensywna praca.

Najczęściej pojawiającymi się objawami nasilającego się stresu są: bóle głowy, znużenie,

rozdrażnienie, utrata apetytu, przyśpieszone tempo, przemęczenie, bezsenność,

wybuchowość, pesymizm. Kiedy stres trwa dosyć długo obniża się umysłowa i fizyczna

sprawność organizmu, pojawiają się nerwice, a także nieprawidłowości w pracy układów

krwionośnego i pokarmowego.

Nerwica jest chorobą, która często występuje w wieku szkolnym już od XX wieku.

Objawami jej są: jąkanie, obgryzanie paznokci, tiki, ssanie palca. Przykładem nerwicy

występującej bardzo często wśród dzieci i młodzieży może być nerwica lękowa. Pojawia

się ona zarówno u tych, którzy miewają lęki na samą myśl o pójściu do szkoły, jak i u tych,

którzy mają zbyt duże ambicje. Takie dzieci miewają bóle brzucha, głowy, nie potrafią się

skoncentrować i są nadpobudliwe.

Nerwice są chorobami uleczalnymi, ale ważna jest oczywiście profilaktyka. Aby

zapobiec skutkom stresu lub zmniejszyć już istniejące, należy zadbać o prowadzony przez

nas tryb życia. Powinniśmy odpowiednio uregulować czas pracy i nauki, a także

wyeliminować niekorzystnie wpływające na nasz organizm czynników (hałas, nadmierny

pośpiech, nieprzyjemna atmosfera w miejscu pracy, konflikty społeczne, poczucie

odtrącenia i mniejszej wartości). Stworzenie takich właśnie warunków, jak również

zadbanie o aktywny wypoczynek oraz zabawę, na pewno będzie odtrącało stres.

Aby zapewnić dopływ tlenu do komórek mózgu należy często przerywać

intensywną pracę, wykorzystując ten czas na zajęcia fizyczne. Pamiętać należy także o

odpoczynku biernym, który można przeznaczyć np. na krótką trzydziestominutową

drzemkę lub całkowicie się wyciszyć. Psychiczny relaks powinniśmy sobie dostarczyć

nawet wtedy, gdy nie pozwalają nam na to nagromadzone obowiązkami dni. Rytm dobowy

snu oraz czuwania również muszą być zachowane, ponieważ w innym przypadku będą

działać na naszą psychikę niekorzystnie.

Wszelkie doznania psychiczne i wyczerpująca nasz umysł praca wpływają

wyczerpująco na korę mózgową. Powodują wtedy osłabianie lub zahamowanie odruchów

warunkowych, odbierania wrażeń psychicznych. Sen potrzebny jest komórkom mózgowym

do odzyskania witalności i odrodzenia się, by sprostać nowym czynnościom na następny

dzień. Oprócz tego sen wpływa na odnawianie komórek budujących wszystkie narządy w

naszym ciele. Na dobę powinniśmy spać, co najmniej siedem, osiem godzin. Taka liczba

zaspokaja pożądany wypoczynek dla układu nerwowego centralnego. Pamiętać należy

również o tym, że na prawidłowy stan psychiczny ma wpływ przestrzeganie podstawowych

czynności należących do higieny osobistej, a w tym pielęgnacja ciała oraz schludny,

czysty ubiór.

Na nasz układ nerwowy bardzo niekorzystnie wpływają wszelkie używki, tj.

nikotyna, alkohol, środki odurzające. Mogą one doprowadzić do uzależnienia, co często

związane jest z negatywnymi skutkami, które również wpływają na inne układy. Przy tak

ogromnych możliwościach współczesnej wiedzy człowiek powinien stwarzać sobie

najlepsze warunki dla zachowania zdrowia. Zależy ono od rozmaitych czynników, ale

prawdą jest fakt, że jest dla nas najważniejsze.

Układ krążenia to zamknięty układ naczyń, w których przepompowywana jest krew

dzięki ciężkiej pracy centralnie położonego serca.

Wyróżnia się dwa krwioobiegi. Jeden to obieg płucny, tzw. obieg mały. Zaopatruje

on krew w niezbędny tlen. Drugim jest obieg duży, obwodowy. Jego zadaniem jest

rozprowadzenie utlenionej już krwi do wszystkich komórek i tkanek organizmu. Objętość

krwi, jaka przepływa podczas tych obiegów jest różna, ponieważ zmienia się ona pod

wpływem naczyniowego oporu oraz zmian ciśnienia w tętnicach. Układ krążenia

nazywamy jest często układem transportowym, dlatego, że to właśnie krew poprzez

naczynia krwionośne dostarcza potrzebne do życia składniki po całym ustroju. Funkcją

transportową krwi jest również to, że oczyszcza ona powstałe zbędne produkty

pochodzące z przemiany materii, aby je potem dostarczyć do narządów, które zajmują się

wydalaniem substancji z organizmu. Dla tkanek przynoszony jest tlen oraz substancje

treściwe. Układ krążenia pełni też funkcję regulacyjną. Polega ona na dostarczeniu

wszystkim tkankom hormonów oraz witamin, które regulują procesy na terenie żywego

organizmu. Serce to rytmicznie i ciężko pracujący jamisty mięsień. Jego głównym

zadaniem jest przetransportowanie krwi z naczyń żylnych do tętniczych oraz utrzymywanie

odpowiedniego ciśnienia w tętnicach. Dzięki temu jest zapewniony stabilny tętnicowy i

żylny przepływ krwi, jak również transport przez rozbudowaną sieć włosowatych naczyń

krwionośnych. Ciężka praca, jaką wykonuje serce, wymaga dostarczenia temu organowi

dużej objętości tlenu. Warunek ten mogą spełnić naczynia wieńcowe, do których należą

żyły i tętnice, i dzięki którym serce jest prawidłowo ukrwione. Waga serca wynosi jedynie

1\200 całej wagi ciała, ale aż 1\10 całkowitej krwi tętniczej jest kierowana do tego mięśnia

właśnie dzięki tętnicom wieńcowym. Podstawa funkcjonowania serca to jego automatyzm.

Oznacza to, że sam narząd nie reguluje wykonywanych przez siebie funkcji, które

odpowiadałyby na zapotrzebowania organizmu.

Bardziej dokładne mechanizmy, jakie regulują czynności pełnione przez serca są to

mechanizmy poza sercowe, dzięki którym praca serca może ulec niemałemu

przyśpieszeniu. Przykładem może być, np. praca fizyczna, gdy organizm domaga się

większego niż zazwyczaj wysiłku. Po tym czasie czynność serca się zwalnia i następuje

powrót do normalnego funkcjonowania. Aby krew mogła swobodnie krążyć pomiędzy

sercem a naczyniami, musi panować odpowiednie ciśnienie, które wytwarza się w ciągu

pracy nasze serce. To ciśnienie zawsze zmuszone do pokonywania oporu stawianemu

przez naczynia, który jest przeciwstawny do ruchu. Jak wysokie będzie aortowe ciśnienie

krwi zależy to od dwóch podstawowych czynników, a są nimi: intensywność funkcji serca

oraz wielkość sumy wszystkich oporów stawianych przez naczynia. Do prawidłowej pracy

serca dochodzi również właściwy stan naczyń prowadzących krew zarówno po względem

szerokości światła ich przewodów, jak i grubości ściany naczynia na danym odcinku. Jest

to warunek sprawnego funkcjonowania układu krążenia.

Jest wiele chorób dotyczących tegoż układu. Najbardziej powszechne to

nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, dychawica sercowa, czyli niewydolność

krążenia, zawał serca oraz wstrząs i zapaść, spowodowane niewydolnością krążenia

pochodzenia obwodowego. Do najbardziej rozpowszechnionych chorób układu krążenia

należą:

- nadciśnienie tętnicze

- niewydolność krążenia (dychawica sercowa)

- niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego (wstrząs lub zapaść)

- choroba wieńcowa

- zawał serca

Nadciśnieniem nazywamy stan, kiedy płynąca z serca krew posiada ciśnienie

wyższe niż140/90 mmHg. Pod względem klinicznym wyróżniamy dwa rodzaje

nadciśnienia tętniczego, pierwotne oraz wtórne. Przyczyną nadciśnienia pierwotnego jest

szybki wzrost ciśnienia bez jakiejkolwiek jasnej przyczyny. Może to być spowodowane np.

przez genetyczne czynniki dziedziczone z pokolenia na pokolenie, zaburzenia nerwicowe

lub ciągłe napięcia psychiczne, a także zaburzenia snu i czuwania. Przyczyną

nadciśnienia wtórnego dodatkowo do objawów pierwotnych odczuwane są bóle oraz

zawroty głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, szumienie w uszach. Czasami przy

obniżanym i niekontrolowanym ciśnieniu może dojść do ostrych skutków niedomagania

serca, które pojawiają się w postaci porażeń, niedowładów, obrzęku płuc. Główną

przyczyną nadciśnienia tętniczego jest tętnicowa miażdżyca. Przy leczeniu nadciśnienia

potrzebna jest ścisłe współdziałanie z lekarzem prowadzącym. Każdy, kto choruje na tę

przypadłość, powinien regularnie mierzyć ciśnienie i regularnie zażywać przepisane przez

leczącego leki. Nie można również rezygnować z aktywnego wypoczynku i częstej

aktywności fizycznej. Aby zapobiec i z powodzeniem leczyć wysokie ciśnienie wymagana

jest również zmiana w dotychczasowym żywieniu się. Nowa dieta polecana jest przede

wszystkim otyłym osobom. Dla nadciśnieniowców najlepsze są duża ilość warzyw,

ziemniaków, orzechów, ryb, suszonych owoców, ryżu. Powinno się ograniczyć do

minimum spożycie soli. Jej nadmierne ilości zostają wchłonięte do krwi, tam wiąże się z

wodą, co zwiększa ciśnienie tętnicze.

Innym dość groźnym schorzeniem jest niewydolność układu krążenia. Wywołane

jest ono przez różnicę pomiędzy objętością tlenu potrzebną sercu a ilością, jaka zostanie

jemu dostarczona. Różne sytuacje, które powodują zwiększenie pracy mięśnia sercowego,

będą też zwiększały tlenowe zapotrzebowanie. Mogą wtedy wystąpić utrudnienia w

pobraniu i dostarczeniu tego pierwiastka do głównego narządu i właśnie taką przypadłość

nazywamy sercową niewydolnością krążenia. Dychawica sercowa to szczególny rodzaj

schorzenia, w którym niespodziewanie pojawia się przekrwienie płuca, co wywołuje

raptowne duszności. Choroba ta może wystąpić napadowo, np. po znacznym wysiłku

fizycznym albo przy przewlekłej niewydolności krążenia. Atak duszności trwa około kilku

minut a nawet godzin. Ból przy tym jest ugniatający albo ściskający. Promieniuje on często

do lewej części ciała, do barku i ramienia. Dodatkowo towarzyszy temu ogólny niepokój

oraz wrażenie kołatania serca i braku tchu. Dla przyspieszenia poprawy podczas napadu

bólu osoby z taką dolegliwością powinny zachować spokój zarówno wewnętrzny, jak i

fizyczny. Jest to podstawowy warunek polepszenia samopoczucia. Leczenie tej choroby

polega na przyjmowaniu środków nasercowych oraz dostarczaniu tlenu. Nie każdy atak

bólu w okolicy serca lub mostka musi być utożsamiany z zawałem. Wszystkie silne i

powtarzające się bóle w okolicy mięśnia sercowego są jednak sygnałem dość groźnym i

niebezpiecznym. Niewydolność krążenia może też być pochodzenia poza sercowego, czyli

obwodowego. Zakłócenie krążenia krwi w tym przypadku wywołane jest przez

zmniejszenie specyficznego stanu napięcia w naczyniach krwionośnych. Pozwala ono na

przejście krwi przez całą sieć tych naczyń. Takie napięcie powoduje znaczne spowolnienie

szybkości, z jaką płynie krew, a czasem w niektórych częściach ciała i jej zatrzymanie.

Oznaką ostrego stanu obwodowej niewydolności krążenia jest czasem wstrząs albo

zapaść. Chory wymaga wtedy niezwłocznej pomocy lekarskiej oraz leczenia środkami,

które pobudzą szybko oddychanie, a także krążenie, np. kofeina, czy koramina.

Inna niebezpieczną chorobą jest choroba wieńcowa. Jej początek jest różny.

Choroba ta może pojawić się nagle i niespodziewanie, co gorsza nawet u osób zdrowych.

Bardzo często to dolegliwości skłaniają jednak do złożenia wizyty u lekarza. Objawami

choroby wieńcowej są napady bólów za mostkiem albo około sercowych. Są one objawem

nierówności pomiędzy pracą mięśnia sercowego a ukrwieniem tego narządu. Główna

przyczyną są tutaj zmiany miażdżycowe w tętnicach. W ścianach naczyń krwionośnych

powoli osadzają się twardniejące złogi. Tętnice dzięki temu zawężają swoje światło, stają

się mniej elastyczne i utrudniony jest w ten sposób do serca dopływ krwi. Choroba

wieńcowa przejawia się czasami jako dusznica bolesna albo zawał serca. Atak bólu

występuje nie rzadko po wysiłku fizycznym lub po zdenerwowaniu się. Dodatkowymi

objawami są zaburzenia w układzie pokarmowym oraz uczucie lęku i strachu. Podczas

napadu występuje u chorego bladość skóry, a jego ciało zalewa zimny pot. Stopień

niedokrwienia serca wskazuje na to jak będą nasilone i ciężkie objawy. Są one silniejsze

proporcjonalnie do ilości niezbędnej doprowadzanej do mięśnia sercowego krwi. Im jest

ona mniejsza, tym i objawy będą silniejsze. Badanie EKG wskazuje ocenę tych zmian.

Jeżeli dojdzie do ataku dusznicy bolesnej należy wtedy podać silne środki (nitrogliceryna),

które rozszerzą wieńcowe naczynia. Zapobieganie tym chorobom polega na unormowaniu

warunków życia oraz pracy. Zawał serca może wystąpić jako końcowe stadium przy

występującej w krążeniu niewydolności. Przyczyną zawału jest zupełne zamknięcie światła

w naczyniu krwionośnym w sercu. Następstwem tego jest całkowity brak dopływu krwi i

przerwanie w dostarczaniu tlenu do serca. Powstaje wtedy w tkance martwica. Rozmiar

zawału serca jest związany z wymiarem światła naczynia oraz lokalizacji, gdzie doszło do

przerwania krążenia tętnicowego krwi. Nagły zgon następuje wtedy, gdy miejsce martwicy

jest rozległe. Jeśli obszar ten nie jest duży, występują wtedy charakterystyczne objawy:

silny ból w okolicy mostka, który trwa przez godziny, a czasem nawet do dwóch dni,

promieniujący w stronę szyi ból, stany lękowe, szybkie tętno, blada, zlana zimnym potem

twarz. Chory jest w stanie wstrząsu, ten z kolei może być bezpośrednią przyczyną

zagrożenia życia. Kiedy zawały się powtarzają , może to doprowadzić do powstania

tętniaka poza zawałowego serca. Jeśli chory przeżyje wstrząs, wtedy niedokrwiony człon

mięśnia sercowego będzie obumierał i nastąpi proces rozpadu. Następnie ulegnie on

stopniowemu wsysaniu i zbliznowaceniu. Proces ten potrwa 3 - 6 tygodni, chory w tym,

czasie wymagać będzie spokoju oraz gruntownego leczenia. Po ostrym zawale rokowania

są zawsze ostrożne, bo aż do miesiąca po ataku istnieje niebezpieczeństwo powikłań, np.

zatory tworzące się w płucnym krążeniu lub w krążeniu dużym, pęknięcie serca, migotanie

komór, zatrzymanie pracy serca, nieodwracalny wstrząs i obrzęk płuc. Zawały najczęściej

dotykają mężczyzn, co stanowi około 80%. Zdarzają się one w spoczynku. W ciągu doby

zawały zdarzają się w godzinach porannych.

Możliwości do przeciwdziałania chorobom w układzie krążenia są duże, ale

najważniejsze jest, aby jak najszybciej wykryć wszystkie niepokojące stany chorobowe.

Powinien być również skuteczna opieka nad chorymi, aby nie dopuścić do przewlekłych

oraz ostrych niewydolności w krążeniu. Mała część zawałów, bo tylko 10%, przebiega bez

żadnych oznak. Profilaktycznie nie powinno się palić papierosów, unikać stresów,

systematycznie mierzyć ciśnienie tętnicze, a wolny czas powinien być przeznaczony na

aktywność ruchową. Osoby szczególnie narażone na choroby układu krążenia muszą

właściwie się odżywiać i dbać o higienę tego układu. Na takie schorzenia cierpi znaczna

liczba Polaków, bo aż co dziesiąty z nich i co siódma Polka są dotknięci chorobą ze strony

tego układu. Choroby te są też główną przyczyną ogromnej ilości zgonów. Mówiąc

najkrócej – jesteśmy w światowej czołówce.

Oddychanie jest jednym z najważniejszych przejawów życia. Aby było sprawne, w

złożonych organizmach wykształcił się wielonarządowy system dostawy tlenu i odbioru

dwutlenku węgla. Ten system to układ oddechowy. Składa się on z dróg oddechowych

górnych (jamy nosowej i gardła) oraz dolnych (krtani, tchawicy, dwóch dużych oskrzeli

oraz wewnątrzpłucnego drzewa oskrzelowego). Bardzo ważnym czynnikiem

zapewniającym prawidłowe działanie układu oddechowego jest jego higiena. Wdychane

powietrze może być zanieczyszczone cząstkami pyłu, kurzu, sadzy, gazami i

mikroorganizmami. Pył, kurz i inne zawiesiny drobnocząsteczkowe powodują drażnienie

nabłonka dróg oddechowych, a niekiedy reakcje uczuleniowe. Mogą być one przyczyną

schorzeń zwanych pylicami lub rozedmy płuc. Niebezpieczne są przede wszystkim

gazowo-pyłowe zanieczyszczenia komunikacyjne i przemysłowe. Znaczną ich część

wychwytuje nabłonek migawkowy. Przy zbyt dużym zapyleniu powietrza część

zanieczyszczeń przedostaje się do pęcherzyków płucnych, zmniejszając powierzchnię

wymiany gazowej i uszkadzając je oraz powodując nieodwracalne zmiany np. zwłóknienie

płuc.

Szczególnie niebezpieczny jest dym papierosowy, który zawiera ok. 200 substancji

szkodliwych dla zdrowia. Substancje smolne osadzają się na nabłonku, zlepiając jego

migawki. W konsekwencji powietrze dostające się do płuc nie jest właściwie oczyszczone.

W pomieszczeniach zanieczyszczonych dymem papierosowym nie powinni przebywać

cierpiący na rozedmę płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie opłucnej, choroby

układu krążenia, nieżyt błony śluzowej nosa, przeziębienia i uczulenia. Badania dwóch

kalifornijskich uczonych wykazują, że bierni palacze mają upośledzoną funkcję układu

oddechowego w podobnym stopniu, jak osoby wypalające do 10 papierosów. Dzięki

zaprzestaniu temu nałogowi można poprawić kondycję fizyczną, zapomnieć, co to kaszel

poranny, a także zmniejszyć podatność na infekcje. Nikotyna powoduje uzależnienie

psychiczne i fizyczne, w takim stopniu, że dla niektórych palaczy rzucenie nałogu staje się

niemożliwe.

Kolejnym czynnikiem silnie oddziałującym na choroby układu oddechowego jest

niska temperatura, która ochładza i wysusza drogi oddechowe, czyniąc je podatnymi na

infekcje wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze. Współdziałającym czynnikiem jest

przegrzewanie i przeziębianie organizmu spowodowane niewłaściwym ubiorem. Sprzyja to

rozwojowi mikroorganizmów wywołujących katar, nieżyt nosa, grypę, anginę oraz

zapalenie oskrzeli i płuc. Znajdujące się w powietrzu bakterie (prątki gruźlicy) mogą być

powodem zarażenia się groźną chorobą – gruźlicą. Silny kaszel i duża gorączka są

symptomami tej choroby. Człowiek zakaża się najczęściej drogą kropelkową, rzadziej

pyłową, jeszcze rzadziej drogą pokarmową (mleko od chorych krów) i przez skórę.

Leczenie jest przewlekłe i długotrwałe, farmakologiczne i spoczynkowo-klimatyczno-

dietetyczne. Koniecznym uzupełnieniem jest leczenie objawowe, miejscowe i chirurgiczne.

Obecnie choroba ta, choć uleczalna, ponownie stała się niebezpieczna, zwłaszcza w

społeczeństwach o dużym rozprzestrzenieniu AIDS.

Bardzo niebezpieczny jest również czad (CO), który łączy się z hemoglobiną w

sposób trwały, wówczas krwinki tracą zdolność przenoszenia tlenu. Stopień zatrucia

czadem zależy od jego stężenia w powietrzu i czasu przebywania w nim człowieka. Jeśli

przez płuca przepłynie 1 l, człowiek traci przytomność. Przy większych stężeniach (pow.

0,32 %) pierwszy objawami zatrucia jest silny ból głowy i wymioty. Mniejsze stężenia

powodują przy względnie krótkim wdychaniu jedynie słaby ból głowy i zapadanie w

śpiączkę, jednak i te stężenia powodują po dłuższym kontakcie zgon.

Bez wątpienia narażenia środowiskowe również mają duży wpływ na rozwój

przewlekłych chorób układu oddechowego. Stały zawodowy kontakt z pyłami minerałów

może być przyczyną powstawania pylic, których rozwój może doprowadzić chorego do

stanu ciężkiego inwalidztwa oddechowego. Wiadomo też, że smog, czyli nagromadzenie

w atmosferze drażniących drogi oddechowe gazów, zwłaszcza tlenków azotu i dwutlenku

siarki, powoduje gwałtowne nasilenie objawów u osób z przewlekłymi chorobami dróg

oddechowych.

Ważnym elementem higieny dróg oddechowych jest indywidualna ochrona układu

oddechowego. Ze względu na ochronę układu oddechowego czynnikiem stwarzającym

zagrożenie są tzw. aerozole biologiczne (bioaerozole). Aerozole biologiczne są układami,

w których fazą rozproszoną są mikroorganizmy w postaci kropelek lub cząstek stałych.

Wielkość cząsteczek aerozolu biologicznego kształtuje się różnie dla poszczególnych

elementów, tworzących fazę rozproszoną wirusów, bakterii, glonów, zarodników grzybów,

mchów i porostów, pyłków kwiatów oraz nasion i owoców. W środowisku pracy aerozole

biologiczne rzadko występują w postaci czystego materiału biologicznego. Najczęściej

mikroorganizmy osadzają się na kropelkach substancji organicznych lub ziarnach

substancji nieorganicznych, występujących w powietrzu. Dobór środków ochrony

indywidualnej układu oddechowego do zagrożeń, występujących w postaci aerozoli

biologicznych, zależy od rodzaju aerozolu, stężenia fazy rozproszonej i jej składu,

wielkości cząstek, stopnia szkodliwości, a także warunków mikroklimatycznych środowiska

pracy, np. wilgotności powietrza. Dobór środków ochrony zależy również od pewności lub

prawdopodobieństwa występowania w bioaerozolu materiału biologicznego,

zakwalifikowanego do jednej z 4 grup ryzyka. Najpowszechniej (np. wśród pracowników

ochrony zdrowia) stosowane są półmaski filtrujące. W celu doboru klasy ochronnej

półmasek, stosowanych do ochrony przed bioaerozolem, wprowadzono klasyfikację, której

podstawą są ocena skuteczności materiału filtracyjnego i szczelność. Maski o małej

skuteczności mogą być stosowane do prac pielęgnacyjnych w służbie zdrowia oraz

typowych w oczyszczalniach ścieków i rolnictwie. Maski o średniej skuteczności mogą być

stosowane w służbie zdrowia, np. przy obsłudze nebulizatorów, a maski o dużej

skuteczności – w chirurgii laserowej. Maski powinny być odpowiednio oznakowane,

zależnie od ich stopnia skuteczności i mieć deklarację zgodności z wymaganiami.

Znakowanie powinno zawierać nazwę, znak fabryczny, logo, numery – identyfikacyjny i

normy lub dokumentu odniesienia. Sprzęt filtrujący można stosować jedynie wtedy, gdy

nie występuje niedobór tlenu w powietrzu.

Rolą układu oddechowego jest zapewnienie prawidłowej wymiany gazowej. Higiena

układu oddechowego polega na takim postępowaniu, aby zapewnić tę wymianę. Z jednej

strony musimy dostarczyć odpowiednią ilość powietrza o określonej zawartości tlenu, a z

drugiej konieczne jest unikanie sytuacji, gdy wymiana gazowa jest niemożliwa. Można do

nich zaliczyć przebywanie w zadymionych, niewietrzonych pomieszczeniach, czy

nieleczone infekcje dróg oddechowych. Ograniczeniem możliwości zakażenia się

chorobami układu oddechowego jest właściwa higiena osobista, ograniczenie kontaktów z

chorymi, unikanie dużych skupisk ludzkich, unikanie przebywania w zapylonym

środowisku, zakrywanie nosa i ust przy kichaniu, częste wietrzenie pomieszczeń,

uprawianie sportów, sprawność fizyczna, odpowiednia dieta, unikanie palenia, również

biernego palenia. Niestety, choroby układu oddechowego są niekiedy bardzo groźne i

często prowadzą do śmierci człowieka. Dlatego należy unikać jakiegokolwiek kontaktu z

nikotyną i alergenami, które są przyczynami chorób, a w razie z jakichkolwiek podejrzeń

zachorowań należy zgłosić się do specjalisty i przeprowadzić odpowiednie badania.

Przestrzeganie zasad higieny żywienia i żywności jest podstawowym warunkiem

sprawnego funkcjonowania całego ustroju i zachowania zdrowia. Higiena żywienia określa

warunki niezbędne do realizacji prawidłowego żywienia osób pojedynczych, rodzin i grup

żywionych zbiorowo. W jej zakres wchodzą między innymi takie zagadnienia, jak

prawidłowy dobór produktów zaspakajających zapotrzebowanie osób żywionych, właściwy

stan higieny produktów pokarmowych i ich prawidłowe rozłożenie na posiłki, higieniczne

warunki przyrządzania, podawania i spożywania posiłków. Skutki nieprawidłowego

żywienia mogą powodować niedostateczny rozwój organizmu, powstawanie wielu

zaburzeń i chorób, np. próchnicy zębów, krzywicy, anemii, gnilca (szkorbutu), wrzodów

żołądka i dwunastnicy, otyłości. Nieodpowiednie odżywianie obniża wydajność pracy i

zmniejsza odporność organizmu na choroby zakaźne. Czynnikami zwiększającymi ryzyko

występowania zmian w układzie pokarmowym są alkohol, nikotyna i inne używki. Alkohol

hamuje działanie enzymów trawiennych, doprowadza do zaburzeń w wydalaniu żółci oraz

uszkadza przede wszystkim żołądek i wątrobę.

Ważnym problemem sanitarnym i medycznym są pasożyty przewodu

pokarmowego, np. tasiemczyce i inne robaczyce. Ich głównym źródłem powstawania są

skażenie wody i żywności, czego dobitnym przekładem są nasilające się w ostatnim

czasie salmonellozy. Zatrucia pokarmowe są ostrymi, krótkotrwałymi nieżytami żołądkowo-

jelitowymi, występującymi nagle i w krótkim czasie po spożyciu pokarmów. Zatrucia te

mogą być spowodowane przez drobnoustroje i ich jady (np. jad kiełbasiany), przez

spożycie trujących grzybów, trujących części roślin (np. wilcza jagoda). Zatrucia

pokarmowe są związane z błędami w postępowaniu z żywnością, a więc wynikają z braku

przestrzegania podstawowych zasad higieny żywności, np. ubój chorych zwierząt,

nieprzestrzeganie okresów karencji dla owoców i jarzyn w przypadku stosowania

chemicznych środków ochrony roślin itp. Woda i źle przygotowane pokarmy mogą być

zakażone wieloma bakteriami, wywołującymi ciężkie schorzenia. Należą do nich bakterie

duru, czerwonki, cholery. Wirusy stanowią problem epidemiologiczny w przypadku

wirusowego zapalenia wątroby – typowej choroby „brudnych rąk”. Infekcje oraz ostre lub

przewlekłe zatrucia pokarmowe, podobnie jak inne schorzenia wnikające z braku

przestrzegania higieny żywienia i żywności, mogą powodować zmiany w budowie

poszczególnych części układu pokarmowego lub w innych częściach ciała (zmiany

organiczne) lub zaburzenia w ich funkcjonowaniu (zmiany czynnościowe).

Produkty powstałe ze składników nie rafinowanych (np. brązowy ryż) dostarczają

dużo cennych substratów, jak błonnik, który mimo tego, że nie posiada wartości

odżywczych i energetycznych, spełnia zasadniczą rolę w pracy jelit. Należy regularnie jeść

surowe warzywa, szczególnie te zielone i żółte, jak również dużo owoców. Powinno się

ograniczać białe pieczywo i łuskane produkty zbożowe, które posiadają małą ilość

składników odżywczych. Również należy omijać pokarmy z dużą zawartością tłuszczów,

cukru i soli. Picie alkoholu w większych ilościach wpływa bardzo niekorzystnie na układ

pokarmowy. Prowadzić to może do uszkodzenia wątroby, gdzie pojawią się stany zapalne

i marskość, które doprowadzić mogą do powstania nowotworów.

Dolegliwości w układzie pokarmowym występują bardzo często. Spowodowane są

one głównie niestrawnością, która wynika z przejedzenia, czy nietolerancji składników

zawartych w pokarmach. Zazwyczaj nie są one groźne. Niestety pojawić się także mogą

bardziej poważne schorzenia dotyczące układu pokarmowego, które wymagają

specjalistycznego leczenia. Do takich chorób zalicza się miedzy innymi: zespół drażliwego

jelita, wrzody dwunastnicy, wrzody żołądka, kamica żółciowa, ostre wirusowe zapalenie

wątroby, marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba refluksowa, nowotwory

żołądka, jelita grubego i wiele i inne. Specjaliści zajmujący się patologią układu

pokarmowego to gatroenterolodzy, potocznie zwani gastrologami, a dziedzina obejmująca

te czynności zwana jest gastrologią. Powszechne choroby dotyczące tegoż układu

powinien wyleczyć lekarz pierwszego kontaktu, który posiada specjalizację lekarza

rodzinnego.