SIERGIEJ EISENSTEIN

S i e r g i e j E i s e n s t e i n:

●

1898 -1948

●

Radziecki reżyser ,scenarzysta, scenograf filmowy, teoretyk filmu, dekorator, klasyk

światowego kina

●

Był jednym z najbardziej świadomych i wszechstronnych twórców kina

●

Urodzony na przełomie wieków syn architekta, zaczął realizować filmy po Rewolucji

Październikowej.

●

Zasłynął

nowatorską techniką montażu, za pomocą którego budował napięcie i

znaczenia w filmie.

●

Zanim praktycznie zainteresował się filmem, działał aktywnie jako teoretyk. Na stałe

wprowadził do teorii kina pojęcia montaż atrakcji i montaż kontrastów. W myśl

teorii Eisensteina znaczenie wynika ze zderzenia dwóch obrazów, a widz, dekodując

przekaz reżysera, tworzy właściwy sens sekwencji

●

Siergiej Eisenstein zrealizował w teatrze Proletkultu swój najbardziej znany

spektakl - "Mędrzec" wg dramatu Ostrowskiego. Po raz pierwszy zastosował w tym

przedstawieniu

montaż atrakcji, czyli takie zestawienie elementów scenograficznych

(atrakcji), które oddziałują emocjonalnie na widzów, lecz których zadaniem jest

wyrażanie idei, tylko formalna gra

●

W

1924

roku zrealizował na zamówienie partii komunistycznej swój debiutancki

obraz

Strajk

- historię krwawo stłumionego robotniczego protestu. Tu reżyser

zastosował swoją eksperymentalną metodę montażu atrakcji, m.in. przeciwstawiając

sceny z robotniczej masakry ujęciami z rzeźni. Wrażenie było piorunujące,

a skojarzenia, które to zestawienie ze sobą niosło, dawały czytelny przekaz

ideologiczny.

●

Montaż atrakcji do perfekcji twórca doprowadził w swoim kolejnym obrazie -

wspominanym już

Pancerniku Potiomkinie.

●

Po świetnym przyjęciu Pancernika Potiomkina, kolejny film Eisensteina spotkał się

z krytyką.

Październik

- zrealizowany z okazji kolejnego rewolucyjnego jubileuszu

- rekonstruował wydarzenia, jak sama nazwa wskazuje, Rewolucji Październikowej.

Jednakże w przeciwieństwie do poprzedniego obrazu,

w tym wypadku twórca

zrezygnował z ram dramaturgicznych, na pierwszy plan wysuwając formalne

eksperymenty.

I choć problemy montażu zajmowały wówczas wielu radzieckich

filmowców (swoje teorie tworzyli przecież Kuleszow, Wiertow czy Pudowkin),

to Eisenstein zaproponował tzw.

montaż intelektualny: "ze zderzenia dwóch

kontrastujących kadrów powstaje trzecia idea, w kadrze nie istniejąca".

Bezpośrednią

inspirację stanowił tu, opierający się na ideogramach, język japoński. Siergiej

Eisenstein wprowadził tu w czyn ideę kina intelektualnego dyskursu, które jego

zdaniem winno zastąpić tradycyjne sposoby filmowej narracji.

●

Równie negatywnie przyjęto agitacyjny film

Stare i nowe,

ponownie zarzucając mu

nadmierny formalizm, który zaciemnia propagandowe przesłanie.

●

Był rok 1928 i zbliżała się era kina dźwiękowego. Wraz z dwójką najbliższych

współpracowników - asystentem Grigorijem Aleksandrowem oraz operatorem Tisse -

artysta udał się na Zachód, by tam poznać najnowsze techniki filmowe.

●

W 1930 roku natomiast pojechał na zaproszenie Paramountu do Hollywood, gdzie

zamierzał zrealizować film. W Ameryce jednak jego teorie były zbyt nowoczesne

i żaden z przedstawionych pomysłów nie spotkał się z akceptacją producentów.

Po kilku miesiącach

zdecydował się jechać do Meksyku i tam zrealizować film

o historii i kulturze tego kraju.

Fundusze na tę produkcję dawał lewicujący pisarz

Upton Sinclair. Niestety środki przeznaczone na film

Que Viva Mexico!

(arcydzieło

zmontowane dopiero kilkadziesiąt lat po jego śmierci.) wyczerpały się jeszcze przed

rozpoczęciem postprodukcji. Tak więc w 1932 roku Siergiej Eisenstein - przynaglany

podobno przez samego Stalina - wrócił do ZSRR. Potem przez lata podkreślał, że

niedokończenie meksykańskiego dzieła to największa tragedia jego życia.

●

Po powrocie do Rosji pracował nad

epicką trylogią Iwan Groźny

. Pierwsza część

filmu zadowoliła zleceniodawcę - Stalina, który utożsamiał się ze sławnym carem.

Iwan Groźny był tu postacią wybitną, mężem stanu, który tworzy państwo rosyjskie.

W drugiej części natomiast, zatytułowanej Spisek bojarów, reżyser pokazał carskie

okrucieństwo i dokonane zbrodnie, co z kolei nie spodobało się radzieckiemu

przywódcy. Stalin nie tylko zakazał rozpowszechniania filmy, ale i zablokował

realizację ostatniej części. Ten atak na siebie Siergiej Eisenstein przypłacił zawałem

serca. I już jako człowiek ciężko chory wycofał się z filmu, poświęcając ostatnie dwa

lata życia swemu dziełu teoretycznemu. Zmarł w Moskwie w wieku 50 lat.

●

Eisenstein uważany jest dzisiaj za jednego z mistrzów kina fabularnego, trzeba jednak

pamiętać, iż techniki zdjęć, narracji a przede wszystkim montażu, których używał w

swoich filmach były w jego czasach niezwykle awangardowe.

●

"Plan nie jest elementem montażu, jest komórką. Tak jak podział komórek prowadzi

do powstawania różnych organizmów, podobnie podział planów - ich zderzenie się,

konflikt - rodzi pojęcia. [...] Dla mnie montaż jest zderzeniem, a ze zderzenia dwóch

czynników powstaje myśl."

●

FILMY:

●

Strajk,1924

●

Pancernik Potiomkin, 1925

●

Październik, 1928

●

Stare i nowe,1929

●

Romans sentymentalny,1930

●

Niech żyje Meksyk!, 1932 (zrekonstruowany w 1979)

●

Łąki bieżyńskie, 1934 (zrekonstruowany w 1967)

●

Aleksander Newski, 1938

●

Iwan Groźny, cz. 1, 1945

●

Iwan Groźny, cz. 2, 1958

STRAJK:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein
Scenariusz: Grigori Aleksandrov, Ilya Kravchunovsky, Valeryan Pletnyov, Siergiej
Eisenstein
Zdjęcia: Eduard Tisse, Vasili Khvatov
Montaż: Sergei Eisenstein
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1924

Obsada: Aleksandr Antonow, Maksim Sztrauch, Boris Yurtsev

●

Film opowiada o konflikcie w wielkiej fabryce w okresie carskim, gdzie kapitaliści

sięgają po różne środki - prowokację, szpiegostwo, terror i rozbicie - aby złamać wolę

robotników oraz przygotowują krwawą rzeź.

●

Debiut filmowy Sergieja Eisensteina ; w założeniach afabularny składa się z sześciu

części.

●

Postacie są tu naszkicowane grubą kreską, podobnie jak w komedii dell'arte; mają

oddawać pewne typy

(Kapitalista, Robotnik, Szpicel, Matka), a nie charaktery. Jednak

bohaterowie to tylko fundament, na którym zbudowana zostaje wizja.

●

Przez długie lata zresztą reżyser odrzucać będzie w teorii i praktyce jednostkowo

określonego bohatera. Bowiem o historycznych wydarzeniach, które obrazuje,

decydują masy

●

Podobnie przedstawiany strajk nie jest jednym, konkretnym strajkiem, lecz syntezą

walk klasowych rosyjskiego proletariatu w latach 1902-1907.

●

Naczelnym środkiem wyrazu jest w filmie montaż, dla Eisensteina esencja kina,

przedmiot jego teoretycznych rozważań i praktycznego zastosowania.

●

Powyższy film stanowi demonstrację tzw. montażu atrakcji: zderzenia efektownych

obrazów, budujących napięcie narracyjne.

●

Obecne są również próby późniejszego montażu intelektualnego

(zbitka dwóch

obrazów rodzi trzecie pojęcie abstrakcyjne); przykładem tego zderzenie obrazu

masakry robotników z migawkami z rzeźni.

●

Styl Strajku jest zróżnicowany, burzliwy, rządzony pasją i młodzieńczym

entuzjazmem:

ustawiczne przeciwstawienia rytmu, nastroju, formy

. Karykatura

polityczna przeplata się tu z reportażową antologią metod policyjnych, plakat z

intymną liryką, epicki tragizm z halucynacyjnym surrealizmem epizodu wtargnięcia

konnicy na piętra kamienicy czynszowej, co wygląda jak apokalipsa wg Goyi.

●

Sam Eisenstein niezbyt sobie później cenił to dokonanie, nazwie je

efektem "dziecięcej choroby lewicowości. Jednak Strajk nawet jako etiuda, wprawka

jest dziełem wielkim i fascynującym; bez wątpienia jest też najbardziej twórczym

debiutem realizatorskim w historii kina.

PANCERNIK POTIOMKIN:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein, Grigori Aleksandrow
Scenariusz: Nina Agadzhanova ,Sergei Eisenstein
Zdjęcia:

Eduard Tisse

Montaż: Sergei Eisenstein
Scenografia: Vasili Rakhals
Muzyka: Nikolai Kryukov, Edmund Meisel
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1925

Obsada: Grigori Aleksandrow, Władimir Barski, Aleksandr Antonow

●

Jeden z najlepszych filmów radzieckich, przez wielu uważany za najlepszy film w
historii kina; ze słynną 6-minutową sceną masakry na schodach w Odessie.

●

Film rozpoczyna się buntem marynarzy na statku "Potiomkin" z powodu złego
wyżywienia. Kapitan każe pozostałym marynarzom rozstrzelać buntowników. Ci
odmawiają wykonania zadania....

●

Oparty na autentycznych faktach film opowiada historię buntu na
pancerniku Potiomkinie. Rok 1905. Załoga stojącego w porcie odeskim
pancernika „Potiomkina” nie chce jeść zepsutego mięsa. Kapitan każe rozstrzelać
wszystkich, którzy wyrazili swoje niezadowolenie. Pluton odmawia wykonania
rozkazu. Wybucha walka oficerów z resztą załogi. Jeden z marynarzy ginie.
Koledzy kładą na odeskim molo jego ciało. Mieszkańcy miasta solidaryzują się z
marynarzami i gromadzą się na szerokich schodach nieopodal portu. W to samo
miejsce przybywa oddział wojska i otwiera ogień do tłumów.

●

Był przełomem w kinie batalistycznym dzięki umiejętnemu zastosowaniu bohatera
zbiorowego - Eisenstein pokazał, że tłum statystów nie musi być bezkształtną masą.

●

Film przez wiele lat był zakazany na Zachodzie, ale praktycznie wszyscy w
Hollywood obejrzeli go dzięki półkonspiracyjnym pokazom w mieszkaniach
lewicujących artystów.

●

Dzień premiery “Pancernika Potiomkina” zwycięstwem sztuki filmowej; film
najważniejszy chyba w całej światowej kinematografii; najlepszy film na świecie;
nowatorska forma ludowej epopei filmowej; klasyczna dojrzałość artystycznej
konstrukcji; mistrzowski montaż. Tak oto krytycy w różnych krajach pisali o
“Pancerniku”, przez lata ugruntowując opinię, że jest to najlepszy i najważniejszy
film, jaki kiedykolwiek zrealizowano. Uznanie dla nowatorstwa formy filmowej
łączyło się jednak także z akceptacją opowiedzianej historii i podziwem dla
siły oddziaływania na odbiorców. Oczywiście, nikt nie ukrywał jego jawnie
propagandowej funkcji, ale nie była to wystarczająca przyczyna do potępienia; co
ciekawsze, perswazyjna siła filmu budziła głośno wyrażany podziw dla talentu
reżysera, z jakim manipulował widzami.

●

Eisenstein z jednej strony zastosował w praktyce nowatorskie rozwiązania
formalne, z drugiej zaś trzymał się rygorów klasycznej narracji

. Dzięki temu

powstało dzieło poruszające i fascynujące, które łączyło w sobie równie silnie
emocjonalne i propagandowe oddziaływanie. Zachwycały znakomite, niemal
paradokumentalne zdjęcia Eduarda Tisse; świetne prowadzenie naturszczyków,
którym Eisenstein powierzył wszystkie role. No i przede wszystkim

historyczna

już dziś sekwencja schodów odeskich, podczas której białogwardziści masakrują
ludność cywilną. Reżyser zastosował tu zabieg rozciągnięcia w czasie, potęgując
nie tylko czysto filmowe napięcie, ale i autentyczny dramatyzm sytuacji.

●

Idealna harmonia tematu i formy, oparta na klasycznym wzorcu struktura
dramaturgiczna, dynamiczny rytm nowatorskich konstrukcji montażowych,
patos i napięcie, mistrzostwo reżyserii w inscenizacji tłumów, autentyzm gry
niezawodowych aktorów.

PAŹDZIERNIK:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein,
Scenariusz: Grigori Aleksandrow, Sergei Eisenstein
Zdjęcia: Eduard Tisse, Vladimir Nilsen, Vladimir Popov
Montaż: Sergei Eisenstein
Scenografia: Vasili Kovrigin
Muzyka: Edmund Meisel
Na podstawie: fragmentów książki Johna Reeda
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1928

Obsada: Mikholyev, Boris Livanov, Vasili Nikandrov, Chibisov, Layaschenko, Eduard
Tisse, Vladimir Popov

●

Nie do końca udany, ale ambitny w zamyśle film Eisensteina, który miał być syntezą
wydarzeń politycznych w okresie pomiędzy rewolucją marcową a październikową,
historią ośmiu miesięcy, w ciągu których zmieniły się dzieje świata.

●

Reżyser nie stworzył czytelnej i zrozumiałej dla widza kompozycji filmu. Jego dzieło
to impresja poetycka składająca się z mało logicznie powiązanych ze sobą epizodów.

●

Jedyną niepodważalną wartością filmu jest jego kształt plastyczny, w czym duża
zasługa stałego współpracownika Eisensteina - operatora Eduarda Tisse.

●

Film, który w intelektualizmie narracji wyprzedził swoją epokę o czterdzieści lat, a
równocześnie nie jest tylko awangardowym eksperymentem, lecz dziełem dojrzałym i
pełnym.

●

To rekonstruowany dokument dziesięciu dni, które wstrząsnęły światem oraz
poprzedzających je wydarzeń z lutego i lipca 1917 roku. Dokument to zresztą
specyficzny, zmieniający się często w poemat, plakat polityczny, esej, daleki od
nieskazitelności kompozycyjnej Pancernika.

●

Miał być przede wszystkim praktycznym wykładnikiem ekranowym tez Eisensteina

(głównie montaż intelektualny), jest obciążony metaforycznością i patetycznością
narracji, futuryzmem czy niezrozumiałym często komentarzem satyrycznym.

●

Dowodzi również niebezpieczeństw, jakie czyhają na twórcę zbyt rygorystycznie
wprowadzającego w życie tezy teoretyczne.

●

Jednak porywająca dynamika wizji reżysera rekompensuje wszelkie niedociągnięcia,
narzuca wręcz własne widzenie historii: szturm na Pałac Zimowy w rzeczywistości
wyglądał inaczej, jednak to kadry Eisensteina cytowano później w filmach
dokumentalnych jako autentyczne.

STARE NOWE:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein,
Scenariusz: Grigori Aleksandrow, Sergei Eisenstein
Zdjęcia: Eduard Tisse
Montaż: Sergei Eisenstein
Scenografia: Vasili Rakhals, A. Burov
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1929

●

Pierwszy film Sergiusza Eisensteina, który należy uznać za artystyczną porażkę
genialnego twórcy.

●

Przeintelektualizowana i mocno idealizująca radziecką rzeczywistość, próba ukazania
procesu kolektywizacji w Kraju Rad.

●

Po raz pierwszy pojawia się u Eisensteina bohater indywidualny

●

Bohaterką filmu jest [grana przez autentyczną osobę] prosta chłopka, Marfa Łapkina.
Dzielna kobieta, razem z grupą podobnie do niej myślących ludzi zakłada w rodzinnej
wsi spółdzielnię produkcyjną. Początkowo boryka się ona z dużymi problemami,
ale w końcu udaje się przedsiębiorstwu wyjść na prostą. Namacalnym dowodem jej
sukcesu jest zakupienie przez kolektyw nowego traktoru...

ROMANS SENTYMENTALNY:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein, Grigori Aleksandrow
Montaż: Sergei Eisenstein
Produkcja: Francja
Rok produkcji: 1930
Obsada: Mara Griy

●

Eksperymentalny film zrealizowany przez Siergieja Eisensteina i Grigorija
Aleksandrowa podczas pobytu we Francji w 1930 roku.

●

Romans sentymentalny, w którym pojawiają się charakterystyczne dla Eisensteina
techniki twórcze, jest także zaliczany przez krytyków do grupy filmów powstałych
na gruncie surrealizmu. Wymienia się go obok dzieł Rene Claira, Jeana Cocteau
czy Psa andaluzyjskiego Luisa Bunuela

NIECH ŻYJE MEKSYK:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein, Sol Lesser
Scenariusz: Sergei Eisenstein
Zdjęcia: Eduard Tisse
Montaż: Sergei Eisenstein, Grigorij Aleksandrow, Nikita Orłow
Scenografia: Vasili Kovrigin
Muzyka: Hugo Riesenfeld, Juan Aguilar, Francisco Comacho Vega
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1932 (zrekonstruowany w 1978)
Obsada: Julio Saldívar, Félix Balderas, Isabel Villasenor, Martín Hernández

●

W 1930 roku Eisenstein przebywał w niegościnnym dla ambitnego artysty Hollywood.

Dzięki wsparciu finansowemu Uptona Sinclaira, znanego krytyka amerykańskiego

społeczeństwa a zarazem sympatyka porewolucyjnej Rosji, Eisenstein zebrał fundusze

na realizację polityczno-kulturalnego dokumentu o życiu we współczesnym Meksyku.

●

Film składa się z kilkunastu nowel, opowiadających o życiu Meksyku i młodych

Meksykanach - o obrzędach, tradycji, rytuałach, oraz w rozpoczynającej i kończącej

części - o śmierci.

●

Obraz ma paradokumentalny charakter, większość scen jest wyraźnie inscenizowana

dla potrzeb kamery. Jedna z nowel natomiast jest całkowicie fabularna - opowiadając

krótką, niemal westernową historię o ucisku ludu przez panujących posiadaczy

ziemskich.

●

Ten quasi-dokumentalny film ujrzał światło dzienne dopiero po 47 latach od

ukończenia zdjęć. Eisenstein zmuszony był powrócić do Rosji przed możliwością

obejrzenia nakręconego materiału, który został w Stanach Zjednoczonych. Dopiero

dzięki staraniom Grigorija Aleksandrowa, zdeponowane w nowojorskim Museum

of Modern Art szpule, znalazły się w na początku lat 70. w Rosji. Tam materiał

zmontowano wg zachowanych wskazówek Eisensteina i udostępniono publiczności.

Jakkolwiek ta współczesna ingerencja (szczególnie w postaci dodanej ścieżki

dźwiękowej) może budzić wątpliwości, piękne zdjęcia Eisensteina pozostają

nietknięte.

●

Niezwykłe potraktowanie przez Eisensteina stepowych plenerów Meksyku

przyniosło estetykę, z której korzystali później w swoich klasycznych westernach

m.in. Sergio Leone czy Alessandro Jodorovsky. Ostatnia nowela, opowiadająca o

meksykańskim "Halloween" przynosi zaskakujące obrazy meksykańskich dzieci

jedzących lody w kształcie czaszek oraz symboliczną scenę zdejmowania masek

- pod którymi bogaci właściciele ziemscy chowają drugą, tym razem prawdziwą,

pozbawioną skóry czaszkę.

●

Odważne potraktowanie formy oraz wzbogacenie dokumentu scenami

inscenizowanymi stawia ten film w pierwszym rzędzie eksperymentalnych filmów

dokumentalnych.

●

Meksyk około 1900 roku: robotnik rolny przedstawia swemu panu młodą żonę. Gdy

właściciel ziemski i jego przyjaciele gwałcą dziewczynę, robotnik poprzysięga zemstę

i mobilizuje przyjaciół, jednakże jego bunt zostaje stłumiony przez żołnierzy..

ŁĄKI BIEŻYŃSKIE:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein
Montaż: Sergei Eisenstein
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji: 1934(zrekonstruowany w 1967)

Obsada: Wiktor Kartaszow, Piotr Ardżanow, Jekatarina Teleszowa, Nikołaj Masłow

●

Pierwszy dźwiękowy film zrealizowany przez Eisensteina, skazany przez radzieckie
władze na nieistnienie, zrekonstruowany został dopiero po trzydziestu latach

●

Fabuła pierwszej wersji filmu oparta została na jednej z noweli Turgieniewa, do
której reżyser dodał słynną historię pioniera Pawki Morozowa, symbolu donosiciela,
zabitego przez swojego braci ojca po tym, jak doniósł do NKWD na swych rodziców,
iż nie oddali państwu całego zboża. Dramat ten Eisenstein ukazał przez pryzmat
bogatych odniesień do wątków biblijnych.

●

Film nie spotkał się z aprobatą urzędników rządzących kulturą i mimo kolejnych
przeróbek (nad jedną z nich pracował także Izaak Babel) nie wszedł na ekrany kin.

ALEKSANDER NEWSKI:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein,
Scenariusz: Sergei Eisenstein, Pyotr Pavlenko
Zdjęcia: Eduard Tisse
Montaż: Sergei Eisenstein
Scenografia: Iosif Shpinel
Muzyka: Sergei Prokofiev
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1938

●

Film przełomowy, bo po raz pierwszy otwarcie gloryfikujący wojnę

. Jeszcze

w Pancerniku Potiomkinie postacie pozytywne poznajemy po tym, że są
nieuzbrojone lub odmawiają strzelania. Aleksander Newski wielbił tymczasem
wojowniczego księcia XIII-wiecznego Nowogrodu i przeprowadzoną przez niego

masakrę Teutonów

●

Pierwsze arcydzieło, które po dwóch nieukończonych filmach (Niech żyje Meksyk,
1933 i Łąki bieżyńskie, 1937

udało się zrealizować Eisensteinowi w okresie

dźwiękowym.

●

Dramat historyczny, który miał za zadanie budzić w widzach miłość do ojczyzny i
hartować w nich wolę zwycięstwa nad zbliżającym się faszyzmem.

●

Akcja toczy się w XII-wiecznej Rosji, rozbitej na feudalne części. Mocno
osłabiony najazdami tatarskimi kraj zostaje napadnięty przez Zakon Krzyżacki.
Niemieccy Kawalerowie Mieczowi grabią bezkarnie przygraniczne wioski,
wszędzie, gdzie się pojawią siejąc gwałt i spustoszenie. Kiedy wrogowie zbliżają
się do bram Nowogrodu, jego przerażeni mieszkańcy zwracają się po pomoc
do znanego z waleczności księcia Aleksandra Newskiego [porywająca kreacja
Nikołaja Czerkasowa]. Pod jego dowództwem zorganizowana ludność miasta
odnosi na oblodzonym jeziorze Czudskim w starciu z Krzyżakami wielkie
zwycięstwo.

●

Wspaniała opowieść Eisensteina o średniowiecznym bohaterze dała genialnemu
twórcy

możliwość zastosowania nowatorskich rozwiązań w dziedzinie obrazu i

dźwięku.

Nigdy wcześniej [ani, niestety później też] na ekranie te dwa elementy

nie współgrały ze sobą tak doskonale.

Skomponowana dla potrzeb filmu muzyka

Sergiusza Prokofiewa nie jest już tylko [jak dotychczas] ilustracją, stanowi
dopełnienie dramaturgiczne ekranowej akcji., umiejętnie podkreślając nastrój
poszczególnych scen. W warstwie plastycznej kolor stanowi ważny element
symboliki. Idealnie została zastosowana tutaj zasada kontrastu [czerń - broniąca się
ludność, biel - prześladowcy]. Prekursorskim rozwiązaniem jest też komponowanie
obrazu w powiązaniu z dynamiką wydarzeń

. Wszystkie te elementy czynią z

Aleksandra Newskiego wzorcowy materiał dla innych twórców - w jaki sposób
można na ekranie idealnie wykorzystać środki wyrazowe.

●

Znakomita synteza obrazu, słowa i muzyki

●

Ośrodkiem akcji jest 30 minutowa bitwa

IWAN GROŹNY:

Reżyseria: Siergiej Eisenstein,
Scenariusz: Sergei Eisenstein
Zdjęcia: Eduard Tisse, Andrei Moskvin
Montaż: Sergei Eisenstein
Scenografia: Iosif Shpinel
Muzyka: Sergei Prokofiev
Produkcja: ZSRR
Rok produkcji:

1945

●

Epicki dramat historyczny Sergiusza Eisensteina poświęcony carowi Iwanowi
Groźnemu i jego epoce. Film ukazuje rolę, jaką odegrał ten wybitny władca [w
jego roli - świetny jak zawsze Nikołaj Czerkasow], który dążył do przekształcenia
feudalnej Rusi w silne, scentralizowane państwo.

●

Ostatnie dzieło radzieckiego geniusza jest

wielkim stylizowanym widowiskiem,

odznaczającym się znakomitą fotografią, oprawą scenograficzą i twórczo zastosowaną
muzyką Sergiusza Prokofiewa.

●

Iwan Groźny składa się z dwóch odrębnych filmów, które na ekranach wyświetlane
były w dużym odstępie czasowym [druga część zatytułowana w Polsce Spisek
bojarów ukazała się dopiero w 1958 roku].

●

Pierwsza część poświęcona jest formowaniu przez Iwana Groźnego państwa
Wszechrosji. Udaje mu się skupić wokół siebie rzeszę wiernych mu w sposób
bezgraniczny poddanych. Wrogowie jednak nie poddają się, organizując potajemny
spisek. Na czele ich staje ciotka Iwana, Eufrozyna Staricka, próbująca wprowadzić
na tron swego niedorozwiniętego syna, Włodzimierza. Nie waha się otruć ukochanej
żony bohatera, carycy Aleksandry. Zrozpaczony władca wycofuje się do Osady
Aleksandrowskiej, gdzie jednak zjawiają się Moskwiczanie i namawiają cara do
powrotu. Postanawia on ostatecznie położyć kres anarchii

●

Jest filmem nowatorskim, reżyser zastosował kolorową taśmę w niektórych
sekwencjach, dużą rolę odgrywa też gra światłocieniem.

●

Ekspresjonistyczne zdjęcia i bogata oprawa plastyczna

●

Po raz pierwszy pojawia się kolor, który ma symbolizować krwawe rządy i potęgować
atmosferę zagrożenia

MONTAŻ:

●

Montaż:

●

Sztuka wyboru

●

Iluzja dźwięku

●

Wypowiadanie pewnych idei ogólnych, w których akcja pełniła rolę pretekstu.

●

Jest zderzeniem, zderzeniem dwóch elementów, z którego wynika pojęcie.

●

Eisenstein ciągłość narracji uważał za przeszkodę w eksponowaniu czystej
idei, dlatego ważniejszą była dla niego "ciągłość intelektualna"- ciągłość
rozumowania i argumentacji. Pojęcie czasu filmowego zastąpił "czasem
intelektualnym", czyli takim jakiego wymaga wyłożenie jakiejś tezy. Więc i
montaż określany obecnie jako skojarzeniowy, nazwany został przez niego
montażem intelektualnym

●

Punktem wyjścia dla teorii Eisensteina są studia nad pismem obrazkowym
( w szczególności japońskim pismem hieroglificznym), jako źródłem
uniwersalnego - abstrakcyjnego języka filmowego. Składnia tego pisma jest
dlań modelem montażu idealnego, tj. takiego, który pozwoli artyście zerwać
pęta dosłowności i konkretu. "Obraz wody i obraz oka oznaczają "płakać",
obraz ucha obok obrazu drzwi - "słuchać", pies plus usta -"szczekać", usta plus
dziecko - "krzyczeć", usta plus ptak - "śpiewać", nóż i serce - "smutek" itd.,
Ale to jest właśnie montaż! Tak, to właśnie robimy w filmie, wiążąc plany,
które są przecież opisowe, jednoznaczne i treściowo neutralne, w konteksty i
układy o treści intelektualnej"

●

Podstawowymi zasadami charakteryzującymi montaż Eisensteina były:

1.

Powoływać nowe pojęcia przy współudziale widza, za pomocą możliwie
przeciwstawnych znaczeniowo pojęć

2.

Przykuwać uwagę widza w określonych węzłach emocjonalnych, precyzyjnie
rozmieszczonych, zrytmizowanych tak by zawczasu przewidzieć i określić
reakcję widowni.

●

Montaż atrakcji:

●

Teatr atrakcji

●

Największe znaczenie przypisuje Eisenstein takim zderzeniom montażowym
w których z dwóch przeciwstawnych pojęć powstaje trzecie nowe i zupełnie
różne od poprzednich. Dąży więc do zestawień wstrząsających, krańcowych,
drastycznych.

●

Teorię "atrakcji", wypracował jeszcze w trakcie swojej pracy w teatrze.

●

„Atrakcja to wszelki agresywny moment teatru, tj. wszelki jego element,
skłaniający widza do współdziałania,

uczuciowego albo psychologicznego,

racjonalnie skontrolowany i matematycznie obliczony na określone wstrząsy
emocjonalne"

●

Nakierowany na cel obrazowo-atrakcyjny i agitacyjno-atrakcyjny

●

Cel: wywołać reakcje emocjonalną i psychologiczną u widza

●

Atrakcja: fraza wyrwana z kontekstu oddziałująca psychologicznie na widza,

Eisenstein wzorował się na monologach wewnętrznych (głównie Joyca)

●

Montaż pionowy:

●

Wziął się od partytury muzycznej (polifonia)

●

Zestawienie pewnych elementów z całością i wyodrębnienie istoty tematu

●

Elementy zbliżone do siebie pod pewnym względem (np. gra aktorska, tło
motyw) worzą pewną całość

●

Każdy obraz zgrany z muzyką (np. Aleksander Newski)

●

Inspiracje:

●

Puszkin-sposób obrazowania

●

Dickens- sposób narracji

●

Teatr japoński- pantomima, gest

●

Leonardo da Vinci- jak można z samego obrazu wydobyć dźwięk

●

Sekwencja schodów odeskich:

●

Tłum jest tłem dla pokazani cierpień jednostki

●

Potęgowanie wrażenia chaosu

●

Rytm

●

Montaż atrakcji

●

Aleksander Newski:

●

Kompozycja horyzontalna, geometryczna, symetryczna

●

Dopasowanie do muzyki

●

Montaż pionowy

●

Iwan Groźny:

●

Eksperymentalny kolor-podkreśla atmosferę grozy i chaosu

●

Echa montażu pionowego związane z muzyką- dopasowanie rytmu narracji do
muzyki, rytm rozpędza się i zwalnia