WYKŁAD 12
Style przywiązania dorosłych:
•
Dorosła wersja stylów przywiązania jest nieco inna od ich wersji dziecięcej
•
Stają się one bardziej nastawione na wzajemność: dorośli chcą być nie tylko biorcami
wsparcia, troski czy miłości ale i ich dawcami
•
Relacja przywiązania stopniowo „uwalnia się” od zewnętrznych przejawów bliskości a
bardziej opiera się na utrwalonej wewnętrznej reprezentacji bliskości; tym samym dorośli
mają więcej niż dzieci sposobów osiągania poczucia bezpieczeństwa
•
Diagnozy stylu dokonuje się w oparciu o samoopisy (bardziej lub mniej ustrukturalizowane)
albo na podstawie opisów czynionych przez znajomych (Hazan, Shaver, 1987r.; Feeney,
Nolley, 1991r.)
•
Różnice między osobami charakteryzującymi się różnymi stylami przywiązania dotyczą nie
tylko sposobu funkcjonowania w bliskich związkach, są zainteresowane innymi ludźmi, więcej
o nich wiedzą, mają więcej zaufania, mniej są zazdrosne, bardziej stabilne emocjonalnie,
mają wyższe aspiracje zawodowe (Hazan, Shaver, 1987r., 1990r.; Mikulincer, 1991r.), lepiej
przystosowują się do nowych sytuacji, są nastawione bardziej na realizację celów
wewnętrznych (Chojnacka, 2006r.)
•
Osoby o absorbującym stylu – są zależne od aprobaty innych, mają mało wiedzy o ludziach i
małe potrzeby poznawcze; koncentrują się na emocjach i ich wyrażaniu, nastawione są na
nawiązywanie i podtrzymywanie bliskich związków, często się zakochują, są bardzo
zazdrosne, w pracy nie są dobrze zorganizowani, odkładają na później realizację ważnych
zadań, nie pracują intensywnie ani też nie mają wysokich osiągnięć; gorzej niż bezpiecznie
przywiązani radzą sobie w nowych sytuacjach życiowych
•
Lękowy styl przywiązania łączy się z negatywną oceną innych jako nierzetelnych,
egoistycznych, niezainteresowanych bliskością, z unikaniem wchodzenia w bliskie relacje z
obawy przed brakiem akceptacji, krzywdą, odrzuceniem (Bartholomew, Horowitz, 1991r.)
•
Odrzucający styl przywiązania również wiąże się z unikaniem bliskich związków, ale
towarzyszy mu poczucie niezależności od innych i koncentracja na aktywnościach
niewymagających bliskich relacji (na pracy zawodowej i osiągnięciach); wiąże się z
nawiązaniem przelotnych znajomości, przejawianiem dystansu i wrogości, nadużywaniem
alkoholu i narkotyków jako sposobu radzenia sobie z napięciem i stresem oraz słabym
radzeniem sobie z nowymi sytuacjami życiowymi (Brennan, Shaker, Tobey, 1991r.; Kobak,
Sceery, 1988r.; Hazan, Shaver, 1990r.; Chojnacka, 2006r.)
•
W znanych nam badaniach nie ma jednak jednoznacznych dowodów, iż style przywiązania
osób dorosłych rzeczywiście bazują na postulowanych przez Bowlby’ego różnicach w
spostrzeganiu siebie (samoocena) i ludzi (zaufaniu do ludzi) a także wiążą się ze
zróżnicowaniem preferowanych wartości i obrazem świata
Problem i cele badania:
•
Style przywiązania a samoocena i zaufanie do ludzi
•
Style przywiązania a wartości osobiste
•
Style przywiązania a przekonania o świecie społecznym (autorytarna wizja świata, skłonność
do ksenofobii i uprzedzeń, społeczny darwinizm)
Metoda:
•
Dane pochodzą z badania sondażowego przeprowadzonego metodą bezpośredniego
wywiadu ankieterskiego z użyciem kwestionariusza, na próbie 300 osób ze wszystkich
regionów kraju, w sierpniu 2007r.
Pomiar stylów przywiązania:
•
Zastosowano zestaw 4 opisów odczuć i zachowań charakteryzujących poszczególne style,
opracowany przez Bartholomew i Horowitz (1991r.). Badani proszeni byli o zaznaczenie na
skalach od 1 (całkowicie nie zgadzam się) do 9 (całkowicie zgadzam się) stopnia, w jakim
każdy z opisów charakteryzuje ich własne zachowania i uczucia:
Styl bezpieczny (BSP): stosunkowo łatwo nawiązuję bliskie, emocjonalne relacje z
innymi. Czuję się dobrze wiedząc, że jestem od nich zależny i że oni są zależni ode
mnie. Nie martwię się tym, że mogę być samotny/a ani tym, że inni mogą mnie nie
akceptować
Styl odrzucający (OSP): czuję się dobrze nie mając bliskich, emocjonalnych relacji z
innymi. Jest dla mnie bardzo ważne aby czuć się osobą niezależną i
samowystarczalną. Wolę nie zależeć od innych i aby inni nie zależeli ode mnie
Styl absorbujący (ASP): chcę być bardzo bisko emocjonalnie z innymi ale często
zauważam, że oni niechętnie wchodzą ze mną w tak bliskie relacje jak bym chciał/a.
Czuję się nienajlepiej bez bliskich relacji z innymi, ale czasem obawiam się, że oni nie
cenią mnie tak, jak ja ich
Styl lękowy (LSP): czuję się trochę nieswojo wchodząc w bliskie relacje z innymi.
Trudno mi całkowicie im zaufać lub być od nich zależnym/ą. Czasami obawiam się, że
zostanę skrzywdzony/a jeśli pozwolę sobie zbyt się zbliżyć do innych
Pomiary:
•
Samoocena: użyto skróconej wersji narzędzia Rosenberga (1989r.). Skala składa się z 13
itemów (α Cronbacha = 0,75). Przykładowe pozycje:
„Sądzę, że jestem tyle samo wart/a co inni”
„Sądzę, że posiadam wiele cennych zalet”
„Ogólnie rzecz biorąc, mam uczucie, że należę do tych, którym nic się nie udaje”
Respondenci odpowiadali na skali od 1 (zdecydowanie się zgadzam) do 4 (zdecydowanie się
nie zgadzam)
•
Zaufanie:
Zaufanie do bliskich: skala zaufania do bliskich składała się z 4 pozycji (α Cronbacha =
0,61). Respondentom zadawano pytanie: „Czy ogólnie rzecz biorąc ma Pan/i czy też
nie ma Pan/i zaufania do…”:
Najbliższej rodziny (rodziców, dzieci, małżonka)
Dalszej rodziny
Sąsiadów
Osób, z którymi na co dzień pracuję
Respondenci odpowiadali na skali od 1 (zdecydowanie mam zaufanie) do 4
(zdecydowanie nie mam zaufania)
Zaufanie do ludzi: skala zgeneralizowanego zaufania do ludzi oparta na narzędziu
autorstwa Yamagishi i Yamagishi (1994r.), składała się z 7 pozycji (α Cronbacha =
0,85). Przykładowe pozycje:
„W kontaktach z nieznajomymi lepiej być ostrożnym”
„Nie powinno się ufać innym ludziom dopóki się ich nie pozna”
„Większość ludzi skłamie jeżeli będzie mogła dzięki temu coś zyskać”
Respondenci odpowiadali na skali od 1 („zupełnie się nie zgadzam”) do 6 („zgadzam
się w zupełności”) na ile zgadzają się bądź nie z przedstawionymi stwierdzeniami
•
Wartości osobiste: w badaniu użyto kwestionariusza Portrait Values Questionnaire
autorstwa Schwartza (2001r.) składającego się z 40 itemów. Metoda „portretowa” polega na
tym, że wartości wyrażone są w poglądach i zachowaniach innego człowieka, względem
którego badany ma określić stopień własnego podobieństwa. W zastosowanym
kwestionariuszu poszczególne typy wartości reprezentowane są przez kilka opisów (od 2 do
5). Pełna lista 10 typów wartości obejmuje: uniwersalizm, dobroć, podmiotowość,
osiągnięcia, władzę, bezpieczeństwo, stymulację, konformizm, hedonizm i tradycję.
Przykładowe pozycje dla wszystkich 10 typów wartości:
„Stara się robić to, czego oczekują od niego inni. Ważne jest dla niego bycie
posłusznym i zdyscyplinowanym.” – konformizm
„Poszukuje przygód i lubi ryzykować. Chce mieć życie pełne wrażeń.” – stymulacja
„Uważa za ważne żeby wszyscy ludzie na świecie byli traktowani równo. Jest
przekonany, że każdy powinien mieć w życiu równe szanse.” – uniwersalizm
„Ważne jest dla niego aby pomagać otaczającym go ludziom. Pragnie dbać o ich
dobro.” – dobroć
„Ważne jest dla niego aby sam podejmował decyzje w swoich sprawach. Lubi
wolność i niezależność od innych.” – samosterowność
„Ważne jest dla niego to czego nauczyła go rodzina. Chce postępować zgodnie z
rodzinnymi obyczajami i tradycjami.” – tradycja
„Ważne jest dla niego aby kierować innymi. Chce aby ludzie robili to co im każe.” –
władza
„Ważna jest dla niego dobra zabawa. Nie lubi sobie niczego odmawiać.” – hedonizm
„Ważna jest dla niego czystość i porządek. Nie chce aby otaczał go bałagan i nieład.”
– bezpieczeństwo
„Ważne jest dla niego odnoszenie dużych sukcesów. Lubi robić wrażenie na
ludziach.” – osiągnięcia
•
Zgodnie z metodologią stosowaną przez Schwartza wskaźniki poszczególnych typów wartości
zostały poddane ipsatyzacji (centrowaniu). Zabieg ten polega na odjęciu od każdego z 10
uśrednionych wskaźników (dla poszczególnych typów wartości) uzyskanych przez daną osobę
ich indywidualnej od niej ogólnej z wszystkich 40 pozycji kwestionariusza
Przekonania:
•
Autorytaryzm: zastosowano powszechnie znaną, skróconą (18 pozycji) skalę autorytaryzmu
autorstwa Altmeyera (1988r.). Przykładowe pozycje:
„Posłuszeństwo i szacunek dla autorytetów to najważniejsze wartości jakich powinny
nauczyć się dzieci”
„Właściwym kluczem do dobrego życia są dyscyplina i posłuszeństwo”
„Odwracanie się od tradycji pewnego dnia okaże się fatalne w skutkach”
„W życiu o wiele ważniejsze jest uczciwe postępowanie z ludźmi niż zdobywanie
pieniędzy i władzy”
Skala od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Współczynnik α
osiągnął wartość 0,77
•
Darwinizm społeczny: skala ta (15 pozycji) została bezpośrednio zaczerpnięta z badań
Duckitta i Fishera (2003r.). Przykładowe pozycje:
„Jeśli ktoś w danej sytuacji posiada władzę, to powinien ją wykorzystać w taki
sposób, aby osiągnąć swoje cele”
„Jeśli trzeba być mściwym i bezlitosnym aby osiągnąć swoje cele, to powinno się tak
postępować”
„W życiu o wiele ważniejsze jest uczciwe postępowanie z ludźmi niż zdobywanie
pieniędzy i władzy” (pozycja odwrócona)
„Pieniądze, bogactwo i luksus to jest to co się naprawdę liczy w życiu”
Skala od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Współczynnik α
osiągnął wartość 0,76
•
Świat społeczny jako zagrożenie: również i ta, składająca się z 10 pozycji skala, w oryginale
pochodzi z badań Duckitta i Fishera (2003r.). Przykładowe pozycje:
„Chociaż może się wydawać, że świat wokół nas staje się coraz bardziej
niebezpieczny i chaotyczny w rzeczywistości wcale tak nie jest”
„W każdej chwili może wokół nas powstać chaos i anarchia – wszystko na to
wskazuje”
Skala od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Współczynnik α
osiągnął wartość 0,77
Stosunek do obcych:
•
Ksenofobia: wskaźnik ksenofobii stosowany w badaniach International Social Survey
Programme (Cichomski i inni, 2002r.) składał się z 10 pozycji. Przykładowe pozycje:
„Przybysze z innych krajów przyczyniają się do zwiększenia przestępczości”
„Przybysze z innych krajów przyczyniają się do rozwoju polskiej gospodarki”
„Przybysze z innych krajów odbierają pracę osobom urodzonym w Polsce”
Współczynnik α dla całej skali wyniósł 0,83
•
Uprzedzenia: do pomiaru uprzedzeń użyto powszechnie stosowanej skali Bogardusa (1933r.).
Respondentom zadawano 4 pytania dotyczące kolejno osób pochodzenia: niemieckiego,
rosyjskiego, wietnamskiego i żydowskiego. Pytano respondentów czy osoby tego
pochodzenia „cieszą się ich sympatią” czy „nie miałyby nic przeciwko temu by ktoś z ich
rodziny zawarł małżeństwo z taką osobą” czy „mają pełne zaufanie do tych osób” oraz czy
„nie miałyby nic przeciwko temu żeby taka osoba była ich sąsiadem”. Drugim elementem
pomiaru uprzedzeń był tzw. Termometr uczuć – respondenci mieli za zadanie opisać swoje
ustosunkowanie do ww. czterech narodowości na skali od -50 (skrajnie negatywne) do +50
(skrajnie pozytywne). Po uśrednieniu odpowiedzi dla wszystkich czterech nacji ogólna miara
dystansu społecznego i ogólna ocena na termometrze uczuć (po uprzednim odwróceniu skal)
korelowały na poziomie r=0,60 co było podstawą do utworzenia z nich jednego, globalnego
wskaźnika uprzedzeń
Dyskusja:
•
Style przywiązania a samoocena i zaufanie do ludzi
•
Analizy pokazały zgodną z założeniami teoretycznymi przeciwstawność bezpiecznego i
lękowego stylu przywiązania a także nieco słabszą opozycję stylu absorbującego i
odrzucającego (podobne rezultaty uzyskali Bartholomew, Horowitz, 1991r.)
Style przywiązania a zaufanie do ludzi w ogóle:
•
Bezpieczny styl przywiązania w Polsce koreluje pozytywnie z zaufaniem do bliskich;
negatywnie z zaufaniem do ludzi w ogóle
•
Dlaczego?
•
Styl bezpieczny – ekspansja Ja; potrzeba władzy i stymulacji; styl lękowy – autorytaryzm,
świat jako zagrożenie, uprzedzenia
Style przywiązania a radzenie sobie w nowej sytuacji (Chojnacka, 2006r.):
•
Jak radzą sobie ludzie na I roku studiów, zależnie od stylu przywiązania?
•
Wskaźnik depresji w nowej sytuacji i pół roku później:
Bezpieczny: 7,22 vs 2,7
Lękowy: 15,1 vs 13,0
Unikający: 12,2 vs 12,5
Emocje pozytywne a styl przywiązania:
•
Bezpieczny: 5,05 vs 5,95
•
Lękowy: 4,42 vs 4,03
•
Unikający: 4,34 vs 3,96
„Nie zależy mi na bliskich związkach” – skąd styl unikający?
•
Skoro motywacja podtrzymywania więzi jest uniwersalna (Baumeister, Leary, 1995r.) –
cechuje wszystkie normal human beings, nie jest ograniczona do pewnych grup czy jednostek
– to dlaczego są osoby reprezentujące styl „dismissing avoidant”?
•
Osoby takie mają negatywne schematy innych ludzi, deklarują brak zainteresowania bliskimi
więziami, brak emocjonalnej bliskości, brak zaufania – jednocześnie mają wysoką samoocenę
•
Ich wysoka samoocena oparta jest na poczuciu własnych osiągnięć i kompetencji – raczej niż
na akceptacji ze strony innych
Co wyjaśnia deklaratywny brak potrzeby bliskości?
•
Brak przekonania o dostępności innych ludzi dla podtrzymywania wysokiej samooceny –
muszą więc nieproporcjonalnie dużo inwestować we własne zdolności i osiągnięcia
•
Podkreślają własną niezależność, nawet w sytuacjach utraty bliskich czy rozstania
•
Nie ufają pozytywnym słowom innych
Unikanie bliskości – efekt silnej potrzeby bliskości, ale hamowanej:
•
Hamowanie potrzeby bliskości w obawie przed potencjalnym odrzuceniem; wzór zachowania
zapoczątkowany reakcją na wyobrażalną lub realną sytuację odrzucenia – reakcja obronna
przed negatywnym afektem (Fraley, 1998r.)
•
Jeśli osoby unikające bliskości rzeczywiście mają silną potrzebę bliskości i przynależności – to
doświadczenie odrzucenia powinno prowadzić do negatywnego nastroju i obniżenia
samooceny; a w sytuacji społecznego sukcesu – powinny doświadczać pozytywnego silnego
afektu (Carvallo, Gabriel, 2006r.)
Badanie Carvallo i Gabriel, 2006r.:
•
Przekonywano osoby badane „unikające bliskości” o tym że:
Inni studenci wysoko oceniają ich osobiste walory i chcą wchodzić z nimi w interakcję
Niezależnie od tego co było w przeszłości będą odnosić sukcesy w stosunkach z
ludźmi
•
Wyniki badania:
Pozytywny nastrój po informacji zwrotnej był tym silniejszy, im wyższy poziom
przywiązania „unikaniowego” (deklaracji o braku potrzeby bliskości); -2,53 – nastrój
osób o wysokiej deklarowanej potrzebie bliskości i +7,28 – nastrój osób o najniższej
deklarowanej potrzebie bliskości. W grupie kontrolnej (bez informacji zwrotnej)
poziom nastroju nie zależał od stylu przywiązania
Poziom samooceny: +5,96 wśród osób o wysokiej deklaracji potrzeby bliskości do
+8,30 wśród osób deklarujących brak tej potrzeby; w grupie kontrolnej samoocena
osób spada (ale niezbyt drastycznie), im silniejsza deklaracja braku potrzeby bliskości
•
Wniosek: tak naprawdę każdy potrzebuje bliskości ale niektórzy hamują ją ze względu na lęk
przed odrzuceniem
Potrzeby i motywy społeczne – zależne od społecznego uczenia:
•
Społeczna geneza i realizacja w kontaktach z ludźmi
•
Rodzaje: potrzeba bliskości, kontaktu (afiliacji), porównań społecznych, władzy, wpływu,
kontroli, osiągnięć
•
Potrzeba afiliacji: przyjemność płynąca z obecności innych (Schachter):
Zwiększa się w sytuacji zagrożenia
Większa u jedynaków i pierworodnych
Potrzeba afiliacji a lęk:
•
Wśród czekających na przykry zabieg 31% badanych wybierało czekanie z innymi gdy strach
był słaby, a 66% gdy strach był silny (Schachter)
•
Lęk przed śmiercią wzbudza motyw do bycia z innymi ale podobnymi do nas (np. pod
względem światopoglądu), a zwiększa niechęć i uprzedzenia wobec innych, obcych
(Greenberg, Pyszczynski, Solomon, 1997r.)
Kiedy pragniemy towarzystwa:
•
Badanie studentów w USA, 1973r.
Sytuacja:
Z innymi
Sami
Obojętne
Szczęście
88%
2%
10%
Robienie czegoś nowego
77%
13%
10%
Zmartwienie
52%
44%
4%
Poczucie winy
45%
43%
12%
Płacz
8%
88%
4%
Zmęczenie fizyczne
6%
85%
9%
Kontakty społeczne jako klucz do poznania siebie:
•
„Ja-odzwierciedlone” – Cooley i Mead: stopień w jakim zdefiniowanie naszego Ja zależy od
informacji zwrotnej i opinii uzyskiwanych od innych ludzi
•
Przejmujemy opinię innych o nas samych pod warunkiem zrozumienia, że inni mogą
spostrzegać rzeczywistość (i nas) inaczej, niż my sami
Skutki samotności:
•
Dla zdrowia: badania prospektywne (dłuższe obserwacje populacji pod kątem życia
towarzyskiego i zdrowia) w Kalifornii, lata 70-te: izolacja społeczna częściej jest przyczyną niż
następstwem chorób; zwiększa ryzyko śmierci przy zachorowaniu
•
Badanie w Szwecji (17433 osoby): umieralność wśród osób nawiązujących i utrzymujących
najmniej kontaktów społecznych jest o 50% wyższa niż wśród osób najbardziej towarzyskich
•
Sprzyja zachorowaniu na raka, choroby wieńcowe, opryszczkę, zawał serca
•
Utrudnia i wydłuża rekonwalescencję
•
Separacja i rozwód bardziej szkodzą zdrowiu niż śmierć partnera
•
Mężczyźni w okresie rozwodu lub separacji częściej padają ofiarą napadów rabunkowych
•
Osoby utrzymujące bliskie kontakty ze współmałżonkami łatwiej znoszą śmierć dziecka i nie
umierają w młodszym wieku od ludzi, którzy nie przeszli podobnej tragedii
•
Mężczyźni porzuceni przez partnerki mają więcej problemów immunologicznych niż ci, którzy
sami doprowadzili do zerwania relacji
Mechanizmy:
•
Rola wsparcia społecznego, które redukuje działanie stresora: eksperyment z „napaścią
słowną” – obecność osoby bliskiej redukuje reakcje naczyniowe
•
Rola własnych zachowań uruchomionych przez innych: zauważenie negatywnych objawów,
pójście do lekarza, kontynuowanie terapii
•
Rola układu immunologicznego: badanie Kiecold-Glaser; samotność zaburza system
odpornościowy. Mała liczba kontaktów społecznych u studentów idzie w parze z niską liczbą
naturalnych niszczycieli we krwi, z obniżoną reaktywnością limfocytów T, upośledzeniem
kontroli nad uśpionymi wirusami opryszczki, wysokim poziomem kortyzolu
Potrzeba aprobaty społecznej:
•
Wiele czynności podejmuje się nie ze względu na nie same, ale ponieważ są one środkiem
sprawiającym, że inni będą nas zauważać, cenić, lubić, kochać, pomagać
•
Konsekwencje aprobaty społecznej:
Oznaka uznania tożsamości, dostrzeżenia naszej osoby
Poczucie bezpieczeństwa
Wytworzenie więzi, sympatii, wzajemności
Podniesienie statusu
Kryterium sprawowania kontroli nad środowiskiem
Potrzeba swobody działania:
•
Gdy jest zagrożona – pojawia się nieprzyjemne poczucie ograniczenia wolności, swobody i
pojawia się motyw reaktancji – oporu, sprzeciwu (Brehm, 1966r.)
•
Przedmiot/działanie odebrane, zabronione lub zagrożone odebraniem zyskuje na wartości
Reaktancja:
•
Ograniczenie dostępności produktu zwiększa jego wartość (chęć posiadania): dwie czekoladki
ze słoja, gdzie są tylko dwie… zjawisko „ostatniej okazji” (Worchel, 1975r.; Cialdini, 2001r.)
•
Wzrost atrakcyjności towarów reglamentowanych czy zakazanych
•
Naciski i zakazy, silne poczucie konieczności zrobienia czegoś, odwzajemnienia – budzą opór
Potrzeba porównań społecznych – Festinger, Latane, Codol:
•
Potrzeba walidacji poznawczej – jest podstawą porównań z innymi, które są potrzebne dla
uzyskania trafnego obrazu siebie (Festinger)
•
W proces dokonywania porównań angażujemy się gdy:
Nie ma obiektywnych standardów
Nie mamy pewności
•
Kogo wybieramy do porównań: porównania w górę i w dół:
W górę: z osobami, które lokują się wyżej niż my w jakimś zakresie – gdy chcemy
określić standard doskonałości i zobaczyć jak daleko od niego jesteśmy
W dół: gdy chcemy chronić lub podbudować własną samoocenę – raczej niż budować
trafny obraz siebie
•
Szukanie podobieństwa i odrębności: Primus Inter Pares (zjawisko PIP); Codol: przy
porównaniach znaczenie mają 2 przeciwstawne ww. tendencje; kompromis między
poczuciem wspólnoty i indywidualizmem: Ja – lepszy od normy
Wyniki porównań a samoocena (Tesser):
•
Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy sukces innej osoby i im
jest ona nam bliższa
•
Model MUS (utrzymywania samooceny przy negatywnym wyniku porównań):
Dziedzina, w której wypadamy gorzej: jeżeli jest istotna – bardzo obniża samoocenę i
nie jest możliwe „pławienie się w cudzej chwale”
Różnica między wynikami cudzymi a naszymi: im większa tym cudzy sukces w ważnej
dla nas dziedzinie bardziej boli; radzimy sobie z tym
•
Nasilamy lub osłabiamy bliskość w stosunku do danej osoby: zanik bliskości gdy ktoś bliski
osiąga sukces w ważnej dla nas sferze; zmieniamy spostrzeganie sfery (na mniej istotną dla
naszego Ja)
•
Gdy bliska osoba uzyskuje lepsze od nas wyniki – sfera, w której tak się dzieje staje się mniej
istotna; gdy nasze wyniki są lepsze – podwyższamy wagę tej dziedziny
Zachowanie pomocne: ukierunkowane na korzyści innego:
•
Jest rodzajem szerszej kategorii zachowań prospołecznych, które są ukierunkowane na
korzyści pozaosobiste: dobro innych ludzi, społeczności, środowiska naturalnego
•
Może, ale nie musi być altruistyczne – kiedy nie przynosi żadnych korzyści albo naraża na
straty osobę pomagającą
Modele pomagania:
•
Decyzyjny model interwencji kryzysowej (Darley, Latane, 1970r.)
•
Teorie pobudzenia – bilansu (Piliavin, 1981r.)
•
Teorie norm powinnościowych (Cialdini, 1991r.)
•
Teorie ewolucjonistyczne (Hamilton, 1964r.)
Decyzyjny model interwencji kryzysowej – warunki udzielenia pomocy:
•
Dostrzeżenie zdarzenia (gdy się spieszysz nie widzisz potrzebującego pomocy – nawet jak
biegniesz na wykład dotyczący altruizmu i jesteś klerykiem); Darley, Batson, 1973r.
•
Zinterpretowanie sytuacji jako kryzysowej – czyli takiej, w której komuś pilnie potrzebna jest
pomoc (chory czy pijany?)
•
Przyjęcie osobistej odpowiedzialności za pomoc
•
Rozstrzygnięcie czy ma się kompetencje
•
Decyzja by pomóc
W każdym z tych warunków tkwią blokady dla pomagania
Teorie pobudzenia:
•
Do udzielenia pomocy motywuje nas spostrzeganie jakiegoś naszego działania jako
skutecznego sposobu usunięcia nieprzyjemnych emocji wywołanych cudzym nieszczęściem.
Pomagamy gdy:
Spostrzeżenie cudzych kłopotów wywołuje u obserwatora pobudzenie emocjonalne
Owo pobudzenie jest nieprzyjemne i staramy się je zredukować
Obserwator wybiera taki sposób redukcji tego pobudzenia, który najszybciej i
najlepiej je zredukuje, przy najmniejszych kosztach
Teorie norm:
•
Pomaganie to efekt ulegania normom społecznym, uwewnętrznionym nakazom i zakazom
dotyczącym pożądanego i niepożądanego zachowania w sytuacjach społecznych
•
Dwa rodzaje norm: opisowe i powinnościowe (Cialdini, Kallgren, Reno, 1991r.); opisowe
dotyczą tego jak większość ludzi postępuje w danej sytuacji; powinnościowe – mówią co
człowiek powinien zrobić, wpływają one na zachowanie poprzez sankcje społeczne
(dezaprobata i aprobata) za złamanie i przestrzeganie normy
•
Norma odpowiedzialności społecznej – oczekiwanie i nakaz pomagania tym, których losy
zależą od naszych działań (Berkowitz, 1972r.)
•
Norma wzajemności: oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które pomogły nam w
przeszłości (Gouldner, 1960r.), ale jeżeli przysługa jest nieproszona i interpretowana przez
odbiorcę jako zamach na jego swobodę wyboru – wzbudza reaktancję i niechęć (Behm,
1976r.)
Aktywizowanie normy – warunek pomagania (Cialdini i inni, 1991r.):
•
Głównym czynnikiem decydującym o wpływie normy jest to czy zostanie ona zaktywizowana
w danej sytuacji; jeżeli w jakiejś sytuacji różne normy dyktują odmienne sposoby zachowania
– wybieramy to, które jest kontrolowane przez normę ostatnio zaktywizowaną (np.
zaśmiecone miejsce – norma opisowa i napis „wrzucaj śmieci do kosza” – norma
powinnościowa). Akcje nawołujące do dbania o środowisko przy obrazku zaśmieconego pola
są mało skuteczne