54

4

2011

Zarówno w polskiej literaturze kryminalistycznej,

jak i pożarniczej niewiele jest opracowań poświęconych

w całości zagadnieniom ustalania przyczyn

powstawania pożarów. W ostatnich pięćdziesięciu

latach w naszym kraju ukazało się zaledwie kilkanaście

pozycji książkowych poruszających tę problematykę.

Dochodzenia popożarowe

tekst

mgr Tomasz Sawicki
Polskie Towarzystwo
Ekspertów Dochodzeń
Popożarowych

W

większości przypad-
ków wydawnictwa
zwarte zostały wy-
dane w minionym

stuleciu, stąd, biorąc pod uwagę
rozwój metod i środków krymina-
listycznych badań miejsc pożarów,
ich treści w znacznej mierze stały
się archaiczne. Więcej materiałów
dotyczących na przykład: podstaw
ustalania przyczyn powstawania
pożarów, metodyki prowadzenia
oględzin miejsca pożarów oraz
obiektów objętych pożarem czy
też charakterystyk różnych przyczyn
powstawania pożarów od wielu lat
cyklicznie publikowanych jest w for-
mie artykułów w różnych periody-
kach specjalistycznych.

Trudno byłoby streścić w jednym

artykule choćby najważniejsze pu-
blikacje, jakie ukazały się w czaso-
pismach specjalistycznych, dlatego
przedstawiam bibliografi ę ważniej-
szych wydawnictw zwartych, które
ukazały się w naszym kraju.

Tadeusz Glazer: Przyczyny pożarów
i wybuchów. Wydawnictwo Arkady,
1958. Format A-5, stron 144.
Książka omawia najważniejsze
przyczyny powstawania pożarów

i wybuchów, szczególnie w zakła-
dach przemysłowych. Przedstawia
zagadnienia chemii i fi zyki spalania,
problematykę wybuchów gazów,
par i pyłów palnych. Opracowa-
nie zawiera wiadomości ogólne
na temat zapobiegania pożarom,
prowadzenia dochodzeń popo-
żarowych oraz przedstawia wykaz
przepisów prawnych dotyczących
ochrony przeciwpożarowej. Książka
była przeznaczona dla kierowników
zakładów przemysłowych, a także
członków korpusu technicznego
pożarnictwa oraz słuchaczy ofi cer-
skich szkół pożarniczych.

Brunon Hołyst: Kryminalistyczna
problematyka pożarów. Wydawnic-
two Zakładu Kryminalistyki Komendy
Głównej Milicji Obywatelskiej, War-
szawa 1962. Format A-5, stron 308.
Publikacja stanowi pracę doktorską
autora opracowaną w Katedrze Kry-
minalistyki Uniwersytetu Warszaw-
skiego. W pracy przedstawiono za-
gadnienia związane z kryminalistycz-
ną problematyką pożarów z punktu
widzenia praktyki śledczej i sądowej.
Omówiono przyczyny powstawania
pożarów, poddano analizie motywy
podpaleń, taktykę i techniki podpa-

leń oraz metody działania organów
śledczych w sprawach o pożary. Au-
tor przedstawił również problema-
tykę prawną związaną z odpowie-
dzialnością karną sprawców pożarów
oraz profi laktyką przeciwpożarową,
załączając skorowidz przepisów
prawnych dotyczących ochrony
przeciwpożarowej. Część badaw-
cza pracy została oparta na analizie
200 spraw zakończonych wyrokiem
skazującym i 100 spraw umorzo-
nych przez polskie sądy w latach
1958-1956.

Pożary. Źródła powstawania i badanie
miejsc zdarzenia. Praca zbiorowa, Wy-
dawnictwo Zakładu Kryminalistyki
Komendy Głównej MO, Warszawa
1970. Format B-5, stron 162.
Zbiór siedemnastu referatów wygło-
szonych przez ekspertów fi zykoche-
mii laboratoriów kryminalistycznych
MO, pracowników służby dochodze-
niowej MO oraz pracowników służby
prewencji straży pożarnej na sympo-
zjum poświęconym problematyce
pożarów w Koszalinie, 6-9 czerwca
1969 roku. Celem sympozjum było
zapoznanie organów ścigania z kry-
minalistycznymi możliwościami ba-
dań pożarów, problematyką oględzin

Poradnik bibliografi czny

55

4

2011

Dochodzenia popożarowe

i zabezpieczania śladów popoża-
rowych. Każdy referat poruszający
tę problematykę stanowi odrębną
całość, co pozwala czytelnikowi
na swobodny wybór interesujących
go problemów, bez konieczności za-
poznawania się z innymi częściami
opracowania. Publikacja do użytku
wewnętrznego, wydana na potrzeby
szkolenia funkcjonariuszy MO.

Paweł Borowski: Ustalanie przy-
czyn pożarów. Instytut Wydawni-
czy CRZZ, Warszawa 1973. Format
A-5, stron 77.
Broszura zawiera wskazania doty-
czące przeprowadzenia postępo-
wania wyjaśniającego w sprawach
przyczyn powstawania pożarów.
Omawia pojęcie pożaru, techni-
kę badania pogorzeliska, sposób
ustalania miejsca i czasu powstania
pożaru oraz zasady wykorzystania
wyników dochodzenia pożarowego
w określaniu rzeczywistej przyczyny
pożaru. Podano wzory dokumen-
tów, jakie obowiązywały w dniu
wydania publikacji. Broszura prze-
znaczona była dla jednostek straży
pożarnych, zwłaszcza dla ofi cerów
dochodzeniowych.

Paweł Borowski: Dochodzenia
popożarowe. Zagadnienia wybrane.
Wydawnictwo Arkady, Warszawa
1974. Format B-5, stron 147.
W publikacji omówiono wybrane
zagadnienia związane z badaniem
miejsca pożaru, ustalaniem przyczyn
powstawania i rozprzestrzeniania
się pożaru, prowadzeniem akcji
gaśniczo-ratowniczej w aspekcie
dochodzenia popożarowego. Książ-
ka przeznaczona była dla ofi cerów
pożarnictwa prowadzących docho-
dzenia popożarowe, resortowych
i zakładowych służ przeciwpożaro-
wych, funkcjonariuszy prokuratury
i MO oraz słuchaczy szkół pożar-
niczych.

Paweł Borowski, Franciszek Paw-
łowski: Pożary. Przyczyny, przebieg,
dochodzenie. Wydawnictwo Arkady,
Warszawa 1981. Format B-5, stron
273.
W książce przedstawiono całokształt
zagadnień składających się na do-
chodzenie popożarowe. W szczegól-
ności omówiono przyczyny pożarów,
cel dochodzenia popożarowego,
badania miejsca pożaru, ustalenie
przyczyn powstania i rozprzestrze-
nienia się pożaru oraz przebieg akcji
gaśniczo-ratowniczej w aspekcie
potrzeb dochodzenia popożarowe-
go. Przedstawiono również sposoby
i metody prowadzenia czynności
zmierzających do ujęcia sprawców
pożaru i udowodnienia im winy.
Publikacja była przeznaczona dla
ofi cerów pożarnictwa prowadzą-
cych dochodzenia popożarowe,
funkcjonariuszy MO specjalizujących
się w ściganiu karnym sprawców
pożarów i podpaleń, resortowych
i zakładowych służb przeciwpożaro-
wych oraz funkcjonariuszy prokura-
tury. Książka ta do dziś jest jedynym
w miarę kompleksowym opraco-
waniem podejmującym tematykę
dochodzeń popożarowych.

Bogusław Sygit: Pożary w aspekcie
prawno-karnym i kryminologicznym.
PWN, Warszawa – Poznań 1981. For-
mat B-5, stron 200.
Publikacja została podzielona na dwie
części. Część prawno-karna obejmuje
analizę przepisów art. 138, 139 i 212
paragraf 2 ówczesnego kodeksu
karnego. Analizę tę poprzedzono
omówieniem rozwoju prawno-
karnej ochrony przed pożarami
w ustawodawstwie polskim oraz
niektórych państw obcych. W drugiej
części poddano analizie 246 spraw
zakończonych wyrokami skazujący-
mi i 110 spraw umorzonych. Sprawy
te były rozpatrywane przez sądy
i prokuratury w latach 1966-1976.

Wyniki badań skonfrontowano z ure-
gulowaniami prawnymi zawartymi
w wymienionych artykułach kodeksu
karnego z faktycznym ich funkcjono-
waniem w praktyce.

Antoni Kwiatkowski, Tadeusz
Rydzek, Czesław Szulc, Jerzy Wo-
lanin, Mirosław Zdanowski: Ma-
tematyczno-komputerowy model
kryminalistycznego badania przyczyn
i okoliczności pożarów. Departament
Szkolenia i Doskonalenia Zawodo-
wego MSW, Warszawa 1989. Format
B-5, stron 391.
Opracowanie stanowiące rozprawę
habilitacyjną przedstawia możliwość
wykorzystania matematycznego
opisu pożaru oraz urządzeń elek-
tronicznej techniki obliczeniowej
w kryminalistycznych badaniach
przyczyn i okoliczności pożarów.
W publikacji zaprezentowano mo-
dele pożarów, podano sposoby
obliczeniowe, a także przedstawio-
no zastosowanie modelu matema-
tyczno-komputerowego w praktyce
na przykładzie pożarów kina „Sław-
no” w Sławnie, Teatru Narodowego
w Warszawie, restauracji „Kaskada”
w Szczecinie oraz w sprawie poża-
ru w FSO w Warszawie. Tym samym
w książce przedstawiono nową me-
todologię postępowania w docho-
dzeniach popożarowych.

Ryszard Zieliński: Badania insta-
lacji elektrycznej na miejscu pożaru.
Wydawnictwo Problemów Krymi-
nalistyki, Warszawa 1992. Format
A-5, stron 167.
Opracowanie składa się z dwóch
części – teoretycznej i praktycznej.
W części teoretycznej omówiono zja-
wiska termiczne występujące w wa-
dliwie działających urządzeniach
elektroenergetycznych, genezę ich
powstania, stan zagrożenia pożaro-
wego oraz przyczyny je wywołujące.
Część praktyczna jest wynikiem dłu-

56

4

2011

Dochodzenia popożarowe

gotrwałej praktyki autora zajmują-
cego się oględzinami instalacji elek-
trycznej w miejscach pożarów oraz
wykonującego ekspertyzy zabez-
pieczonych do badań fragmentów
instalacji i urządzeń elektrycznych.
Opracowanie ma charakter pod-
ręcznika pozwalającego na ogólne
ukierunkowanie prowadzenia badań
instalacji elektrycznej na miejscu po-
żaru oraz zabezpieczenie materiału
do badań. Publikacja przeznaczona
jest dla osób prowadzących oglę-
dziny miejsc pożarów: ekspertów
i techników kryminalistyki, ofi cerów
dochodzeniowych, prokuratorów,
ofi cerów straży pożarnej oraz bie-
głych sądowych.

Ryszard Zieliński (red.): Proble-
matyka badań elektrotechnicznych
w kryminalistyce. Wydawnictwo
Centralnego Laboratorium Krymi-
nalistycznego KGP, Warszawa 1994.
Format B-5, stron 119.
W publikacji zamieszczono 13 refe-
ratów z seminarium dla ekspertów
elektrotechników, które odbyło się
17-19 maja 1993 roku w Centralnym
Laboratorium Kryminalistycznym
Komendy Głównej Policji. Tematem
seminarium była problematyka ba-
dań elektrotechnicznych w krymina-
listyce. Opublikowane referaty doty-
czą przede wszystkim okoliczności,
w jakich może dojść do powstania
pożaru w trakcie eksploatacji urzą-
dzeń elektrycznych, a także spraw
wybuchów – omówiono przede
wszystkim proces ich inicjacji. Dalsza
część referatów omawia przypadki
i rodzaje badań elektrotechnicznych
przeprowadzanych w sprawach po-
rażeń prądem elektrycznym oraz
kradzieży z uszkodzeniem systemu
alarmowego.

Piotr Kwiatkowski: Dochodzenia po-
pożarowe. Wydawnictwo Firex, War-
szawa 2000. Format A-5, stron 40.

Broszura przybliża niektóre proble-
my związane z procedurą ustalania
przyczyn powstawania pożarów.
W publikacji zwrócono szczególną
uwagę na te obszary informacji,
których uzyskanie jest niezbędne
dla potrzeb postawienia wstępnych
hipotez, a w konsekwencji ostatecz-
nej przyczyny pożaru. W pracy poru-
szono także rolę i zadania biegłego
z zakresu pożarnictwa w procesie
ustalania przyczyn pożarów. Bro-
szura wydana na użytek służbowy
strażaków PSP.

Tadeusz Terlikowski: Metody szaco-
wania ryzyka pożarowego i badania
przyczyn pożarów. Wydawnictwo In-
formacji Zawodowej WEKA, Warsza-
wa 2000. Format A-5, stron 171.
W książce podano ogólne metody
szacowania ryzyka pożarowego
i badania przyczyn powstawania
pożarów. Publikacja zawiera wska-
zania metodyczne i uproszczone
schematy postępowania związane
z powstaniem i rozwojem pożarów,
algorytmy badania i przewidywa-
nia możliwości powstania poża-
ru. Zawarte w opracowaniu dane
dotyczące charakterystyki pożaru,
istoty zagrożenia pożarowego oraz
sposobów przeciwdziałania tym za-
grożeniom umożliwiają dokonanie
oceny zagrożenia pożarowego i sza-
cowanie ryzyka powstania pożaru
oraz metod jego badania. Książka
kierowana jest do akwizytorów
ubezpieczeniowych, likwidatorów
szkód oraz osób zajmujących się
problematyką ubezpieczeń ognio-
wych, ustaleniem przyczyn pożarów
oraz innych osób, instytucji, organów
i urzędów.

Zdzisław Choroszewski: Poża-
ry. Wybrane zagadnienia. Wyższa
Szkoła Policji Instytut Służby Kry-
minalnej, Szczytno 2000. Format
A-4, stron 106.

Skrypt jest poświęcony metodyce
wykrywania i dowodzenia w spra-
wach dotyczących pożarów. Ma-
teriał zgromadzony w podręczniku
przeznaczono przede wszystkim
dla słuchaczy Wyższej Szkoły Policji.
Przeważająca część skryptu dotyczy
taktyki w procesie dowodowym
i wykrywczym, łączącej różne formy
i sposoby działania policji w dziedzi-
nie postępowania przygotowawcze-
go, jak też pracy operacyjnej. Skrypt
przekazuje podstawową wiedzę
o pożarach, jaką powinien dyspono-
wać policjant wykonujący rutynowe
czynności na miejscu pożaru.

Leszek Ptach: Przyczyny powstawa-
nia pożarów. Wydawnictwo Bałtyckie
Centrum Edukacyjne, Słupsk 2002.
Format A-5, stron 36.
W broszurze, w trzech krótkich roz-
działach, omówiono podstawowe
informacje o przyczynach powstawa-
nia pożarów. Zawarte w treści opra-
cowania wskazania nie wykraczają
poza poziom ogólnych wiadomości
z tej tematyki. Opracowanie przezna-
czone jest dla osób prowadzących
oględziny miejsc pożarów.

Piotr Guzewski (red.) Zbiór refera-
tów z I Międzynarodowej Konferencji.
Badanie przyczyn powstawania po-
żarów. SITP oddz. Poznań, Poznań
2003. Format B-5, stron 283.
Piotr Guzewski (red.) Zbiór refera-
tów z II Międzynarodowej Konferencji.
Badanie przyczyn powstawania po-
żarów. SITP oddz. Poznań, Poznań
2005. Format B-5, stron 290.
Piotr Guzewski (red.) Zbiór refera-
tów z III Międzynarodowej Konferencji.
Badanie przyczyn powstawania po-
żarów. SITP oddz. Poznań, Poznań
2007. Format B-5, stron 364.
Trzy zbiory z ponad 60 referatami
odczytanymi na Międzynarodowych
Konferencjach nt. badania przyczyn
powstawania pożarów, które odbyły

57

4

2011

Dochodzenia popożarowe

się w Szkole Aspirantów Państwowej
Straży Pożarnej w Poznaniu w 2003,
2005 i 2007 roku. Problematyka re-
feratów przygotowanych przez za-
proszonych prelegentów polskich
i zagranicznych, reprezentujących
szerokie spektrum podmiotów
uczestniczących w procesie bada-
nia przyczyn powstawania pożarów,
dotyczy organizacji i dochodzeń
pożarowych oraz szeregu praktycz-
nych aspektów związanych z ustala-
niem przyczyny powstania pożaru.
Książki przeznaczone są dla osób
i instytucji profesjonalnie zajmują-
cych się problematyką dochodzeń
popożarowych.

Zdzisław Choroszewski: Taktyka
wykrywania sprawców pożarów.
Wybrane zagadnienia. Wydawnic-
two WSPol., Szczytno 2005. Format
A-4, stron 93.
Materiały dydaktyczne zawarte
w książce są poświęcone metodyce
wykrywania i dowodzenia w spra-
wach dotyczących przyczyn po-
wstawania pożarów. Przeważająca
część materiałów dydaktycznych
dotyczy taktyki w procesie wy-
krywczym i dowodowym, łączącej
różne formy i sposoby działalności
policji w dziedzinie postępowania
przygotowawczego, jak też pracy
wykrywczej. Książka przeznaczona
jest dla słuchaczy Wyższej Szkoły
Policji w Szczytnie na wszystkich
poziomach kształcenia.

Tomasz Sawicki (red.): Badanie
przyczyn pożarów. Minisłownik. Wy-
dawnictwo Elamed, Katowice 2008.
Format B-6, stron 112.
W opracowaniu zostały zaprezen-
towane wybrane terminy, pojęcia,
procesy i zjawiska związane z ba-
daniem przyczyn powstania i roz-
przestrzeniania się pożarów, a także
wybuchów. W nieznacznym zakresie
przedstawiono również niektóre de-

fi nicje pojęć z zakresu prawa proce-
sowego i kryminalistyki oraz defi nicje
procesów fi zykochemicznych. Hasła
przedstawione zostały w układzie
alfabetycznym. Publikacja adreso-
wana jest do strażaków Państwo-
wej Straży Pożarnej zajmujących się
czynnościami z zakresu wstępnego
ustalania przyczyn oraz okoliczno-
ści powstania i rozprzestrzeniania
się pożaru, policjantów pionów
dochodzeniowo-śledczych i tech-
niki kryminalistycznej, a także osób
wykonujących czynności biegłego
z zakresu pożarnictwa ustalających
przyczyny powstania pożarów i wy-
buchów.

Renata Włodarczyk: Działania
kryminalistyczne, medyczne i orga-
nizacyjne w sytuacjach zdarzeń ma-
sowych ze szczególnym uwzględnie-
niem identyfi kacji genetycznej zwłok
i szczątków ludzkich z pogorzeliska.
Wydawnictwo WSPol., Szczytno
2010. Format B-5, stron 456.

Autorką książki jest nadkom. dr Re-
nata Włodarczyk, adiunkt Instytutu
Badań nad Przestępczością Zorga-
nizowaną i Terroryzmem Wyższej
Szkoły Policji w Szczytnie, biegły
sądowy Sądu Okręgowego w Szcze-
cinie i były ekspert biologii LK KWP
w Szczecinie. Jej obszerna monogra-
fi a składa się z sześciu rozdziałów:
Prawne aspekty zdarzeń masowych
a pożarnictwo; Koordynacja i kom-
pleksowość działań na miejscu zda-
rzenia masowego; Akcja ratownicza

na miejscu zdarzenia masowego
po oddziaływaniu wysokich tem-
peratur; Kryminalistyczne badanie
miejsca zdarzenia masowego zwią-
zane z oddziaływaniem wysokiej
temperatury; Rola biegłych z zakresu
medycyny sądowej zaangażowanych
w działania po zaistnieniu zdarze-
nia masowego oraz Identyfi kacja
genetyczna spalonych zwłok, ich
szczątków i tkanek po zaistnieniu
zdarzenia masowego. W książce
zaprezentowano bogaty materiał
zdjęciowy pożaru domu socjalne-
go w Kamieniu Pomorskim, w tym
zdjęcia spalonych posekcyjnych
tkanek ludzkich oraz materiał foto-
grafi czny z katastrofy w Smoleńsku.
Monografi a zawiera bogatą biblio-
grafi ę polską i zagraniczną. Książka
kierowana jest do organów ścigania
karnego, wymiaru sprawiedliwości,
towarzystw ubezpieczeniowych,
Państwowej Straży Pożarnej, bie-
głych sądowych oraz ekspertów
z dziedziny kryminalistyki.

Podsumowanie

Należy stwierdzić, że pomimo wy-
dania w naszym kraju w ostatniej
dekadzie kilku pozycji książkowych
z zakresu dochodzeń popożarowych,
osobom profesjonalnie zajmującym
się ustalaniem przyczyn powstawa-
nia pożarów w dalszym ciągu brakuje
podręcznika, który w sposób zwię-
zły, kompleksowy i wyczerpujący
przedstawiałby nowoczesne środki
i metody badań przyczyn powsta-
wania pożarów.



Chcesz wiedzieć więcej?
Zachęcamy do zakupu
minisłownika

„Badanie przyczyn

pożarów”

autorstwa Tomasza

Sawickiego. Zamów już teraz…
tel. [phone]