„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Siarczan wapnia

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Alina Reszka
Ewa Łoś

Wykonywanie odlewów gipsowych w technice
ortopedycznej 322[13].Z1.09

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr hab. med. Robert Latosiewicz
dr n med. Krzysztof Metera



Opracowanie redakcyjne:
mgr Alina Reszka
mgr Ewa Łoś



Konsultacja:
mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[13].Z1.09
„Wykonywanie odlewów gipsowych w technice ortopedycznej”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik ortopeda.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Właściwości chemiczne gipsu

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2. Postacie użytkowe gipsu w technice ortopedycznej

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

15

4.2.3. Ćwiczenia

15

4.2.4. Sprawdzian postępów

16

4.3. Wykonywanie negatywów i pozytywów gipsowych

17

4.3.1. Materiał nauczania

17

4.3.2. Pytania sprawdzające

23

4.3.3. Ćwiczenia

23

4.3.4. Sprawdzian postępów

25

5. Sprawdzian osiągnięć

26

6. Literatura

31

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu odlewów

gipsowych w technice ortopedycznej.

W poradniku zamieszczono:

– wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez

problemów korzystać z poradnika,

– cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki

modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

wiadomości i umiejętności określone w programie jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].Z1.03

Użytkowanie urządzeń

elektrycznych i sterowanych

automatycznie

322[13].Z1.01

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

322[13].Z1.02

Wykonywanie obróbki

ręcznej

i mechanicznej materiałów

322[13].Z1.04

Wykonywanie elementów

przedmiotów ortopedycznych

z materiałów metalowych

322[13].Z1.07

Wykonywanie elementów

przedmiotów ortopedycznych

z materiałów włókienniczych

322[13].Z1

Podstawy

wytwarzania przedmiotów

ortopedycznych

322[13].Z1.06

Wykonywanie elementów

przedmiotów ortopedycznych

z tworzyw sztucznych

322[13].Z1.09

Wykonywanie odlewów

gipsowych w technice

ortopedycznej

322[13].Z1.10

Dobieranie konstrukcji

mieszanych w protetyce

ortopedycznej

322[13].Z1.05

Wykonywanie elementów

przedmiotów ortopedycznych

z drewna

322[13].Z1.08

Wykonywanie elementów

przedmiotów

ortopedycznych ze skóry

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

charakteryzować budowę, czynności oraz zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu,

−

posługiwać się dokumentacja techniczną,

−

wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić właściwości chemiczne gipsu,

−

wyjaśnić metody otrzymywania gipsu,

−

scharakteryzować postacie użytkowe gipsu wykorzystywane w technice ortopedycznej,

−

scharakteryzować wyposażenie sali gipsowej,

−

posłużyć się sprzętem, przyrządami i narzędziami do obróbki gipsu,

−

scharakteryzować techniki wykonywania odlewów gipsowych,

−

wykonać negatywy gipsowe różnymi metodami,

−

wykonać pozytywy gipsowe,

−

wykonać leje gipsowe,

−

zabezpieczyć i zmagazynować materiały i wyroby z gipsu,

−

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Właściwości chemiczne i otrzymywanie gipsu

4.1.1. Materiał nauczania

Gips pozyskany z naturalnego złoża jest sprawdzonym od tysiącleci czystym

ekologicznie i przyjaznym człowiekowi materiałem budowlanym o znakomitych
właściwościach materiałowych i biologicznych. Najdawniejsze ślady stosowania gipsu
z ósmego tysiąclecia p.n.e., zachowały się w Syrii i Turcji.

Nazwa pochodzi od gr. gypsos (łac.gypsum) oznaczającego czynność gipsowania, a także

kredę lub cement. Należy do minerałów pospolitych, szeroko rozpowszechnionych.

Naturalnym surowcem do produkcji spoiw gipsowych jest kamień gipsowy, zawierający

w czystych odmianach ponad 95% dwuwodnego siarczanu wapniowego CaSO

4

×2H

2

O,

bezwodny siarczan wapniowy – anhydryt CaSO

4

, występujący w przyrodzie jako anhydryt

naturalny jest surowcem do wytwarzania spoiw anhydrytowych. Obecną bazę surowcową
przemysłu spoiw gipsowych stanowią złoża mioceńskie gipsu w dolinie rzeki Nidy, w pobliżu
Buska i Pińczowa. Surowcem do produkcji spoiw gipsowych są też odpady przemysłowe
zawierające dwuwodny siarczan wapniowy, określane jako gipsy chemiczne lub syntetyczne.

Gips tworzy się jako produkt ewaporacji (odparowania) wód słonych jezior lub mórz

w temperaturze poniżej 42°C; (w wyższej krystalizuje jako anhydryt). Powstaje też jako
produkt uwodnienia anhydrytu, wietrzenia minerałów siarczkowych a także działalności
roztworów hydrotermalnych. W klimatach suchych i gorących występuje w formie
wykwitów; szczególną formą są tzw. róże pustyni. Zazwyczaj występuje w towarzystwie
anhydrytu, halitu, kalcytu, dolomitu, aragonitu, celestynu, barytu, siarki.
W zależności od warunków ewaporacji gips może być drobnokrystaliczny lub tworzyć duże,
bliźniacze kryształy, zwane gipsami selenitowymi lub jaskółczymi ogonami.

Rys. 1. Różne postacie kamienia gipsowego

Rys. 2. Gips selenitowy – jaskółczy ogon

Produkcja spoiw gipsowych z gipsu dwuwodnego polega na termicznej obróbce surowca –
w zależności od warunków prażenia (dehydratacja) gipsu surowego powstają różne odmiany
siarczanów wapnia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Gips jest bezzapachowy i nie wydziela żadnych szkodliwych dla człowieka substancji. Jego
właściwości fizyko-chemiczne jak pH oraz dyfuzja pary wodnej są bardzo zbliżone do
wykazywanych przez ludzką skórę.
Możliwości stosowania gipsu są bardzo różnorodne:

−

ładnie wykształcone kryształy są cenione i poszukiwane przez kolekcjonerów (róże
pustyni),

−

jest powszechnie stosowany w budownictwie, m in. jako materiał wiążący (spoiwo
mineralne),

−

używany jako surowiec rzeźbiarski,

−

w modelarstwie,

−

w stomatologii i chirurgii,

−

w sztukatorstwie,

−

jako alabaster stosowany jest do produkcji elementów dekoracyjnych.

Właściwości

−

Wzór chemiczny: CaSO

4

×2H

2

O – uwodniony siarczan wapnia

−

Układ krystalograficzny: jednoskośny.

−

Twardość w skali Mohsa: 2,3 do 2,4.

−

Łupliwość: doskonała jednokierunkowa.

−

Rysa: biała.

−

Przełam: zadziorowaty, muszlowy.

−

Pokrój: tabliczkowy, rzadziej słupkowy.

−

Gęstość: 2,31 do 2,33 g/cm³.

−

Barwa: bezbarwny lub różne zabarwienia (biały, szary, różowy, miodowożółty).

−

Połysk: szklisty, perłowy, jedwabisty.

Otrzymywanie gipsu
Stosowane na skalę przemysłową otrzymywanie gipsu obejmuje trzy etapy:

−

wydobycie – metodą odkrywkową w kamieniołomach (w przypadku anhydrytu metodą
podziemną, systemem komorowym osiągając głębokość 140–150 m),

−

rozdrabnianie – w młynach różnego typu jeżeli surowiec dostarcza się w bryłach,

−

wypalanie (dehydratacja) w piecach polowych albo kotłach i mielenie na proszek.

Zależnie od sposobu i kolejności przebiegu procesu można wyróżnić kilka faz

technologicznych:

−

wypalanie kamienia gipsowego i przemiał gotowego produktu,

−

przemiał kamienia gipsowego i wypalanie na produkt użytkowy,

−

wypalanie kamienia gipsowego w czasie przemiału materiału,

−

wstępne granulowanie surowca, wypalanie i przemiał końcowy.

W zależności od zawartości składu i sposobu produkcji otrzymuje się różniące

właściwościami odmiany gipsu, z których najczęściej spotyka się: gips budowlany (zwykły)
oraz spoiwa gipsowe, takie jak gips szpachlowy (gips wolniej wiążący) i gips tynkarski i klej
gipsowy, określane też nazwą gipsy specjalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tabela 1. Klasyfikacja spoiw gipsowych

Spoiwa gipsowe

I.

Gips budowlany

Gips budowlany
gruboziarnisty GB-G

Gips budowlany
drobnoziarnisty GB-D

B - do szpachlowania
elementów betonowych
G – do szpachlowania
elementów gipsowych

Gips szpachlowy

F – do spoinowania płyt
gipsowo-kartonowych
GTM – do wykonywania
mechanicznego

Gips tynkarski

GTR – do wykonywania
sposobem ręcznym
P – do prefabrykatów
gipsowych

II. Spoiwa gipsowe

specjalne

Klej gipsowy

T – do płyt gipsowo-
kartonowych

Gips stosuje się przede wszystkim w budownictwie i architekturze, ale niezastąpiony jest
w sztukach pięknych jako materiał modelowy, rzeźbiarski, dekoracyjny, w chirurgii
i stomatologii, do wyrobu form w przemyśle ceramicznym.
Urządzenia do produkcji spoiw gipsowych, to prażarki i piece obrotowe o pracy okresowej
oraz nowocześniejsze piece obrotowe o pracy ciągłej, skracające czas wypalania z kilku
godzin do 15 minut, a także urządzenia fluidalne błyskawicznie wypalające spoiwo.
Kamień gipsowy stosowany przed użyciem należy wypalić w temperaturze 150–190°C.
Otrzymany produkt to przede wszystkim tzw. gips półwodny (CaSO

4

×0,5H

2

O), resztę tworzy

gips bezwodny – anhydryt (CaSO

4

) i zanieczyszczenia ze złoża. Produkt wypalania

w zmielonej postaci to gips.

Schemat produkcji gipsu

Wypalanie gipsu ma znaczący wpływ na jego późniejszą charakterystykę. Prażenie
w temperaturze 170°C daje gips wolnowiążący. Prażenie w temperaturze 190°C daje gips
szybkowiążący o najlepszych właściwościach mechanicznych. Proces wypalania przebiega
w pięciu fazach:
1. Ładowania, trwający 60–70 minut z doprowadzeniem temperatury do 115–120°C,
2. Stabilizacji temperatury, trwający 60–70 minut, z temperaturą 115-120°C, pod koniec

130°C (gotowanie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

3. Wyprażania trwający 20–25 minut, z szybkim wzrostem temperatury do 185°C, w tym

czasie można już zakończyć prażenie,

4. Wygrzewania, trwający około 40 minut, z zachowaniem temperatury w granicach

185–190°C (powtórne gotowanie),

5. Wyładowywania, po dalszym wzroście temperatury zagrażającym przepaleniem

produktu,

Wypalanie gipsu pod ciśnieniem – otrzymuje się specjalny gips szybkowiążący (od 3–8

minut) o wysokiej wytrzymałości. Proces ten przebiega w trzech etapach:
1. Rozdrabnianie kamienia gipsowego na bryły o średnicy 15-50 mm,
2. Naparzanie tłucznia przez 4–5 godzin pod ciśnieniem 1.3 atmosfery, 1 godziny pod

ciśnieniem 1,6 atmosfery, po czym redukuje się ciśnienie do naturalnego,

3. Suszenie za pomocą gorącego gazu przez 0,5 godziny w temperaturze 200°C, później 3,5

godziny w 140°C, po czym następuje schłodzenie produktu.

Wypalanie gipsu metodą gotowania w roztworach soli daje także specjalny gips

o wysokiej wytrzymałości. Proces ten przebiega w pięciu etapach:
1. rozdrabnianie kamienia gipsowego do średnicy 15 mm,
2. naparzanie tłucznia roztworem soli kuchennej do temperatury 130°C,
3. gotowanie przez 5–7 godzin w temperaturze powyżej 105°C.
4. suszenie gorącym powietrzem (160°C) po odcedzeniu zawartości i schłodzeniu,
5. przemiał w młynach na proszek gipsowy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakiej postaci występuje gips w przyrodzie?
2. Jak pozyskuje się gips?
3. Od czego zależy rodzaj gipsu?
4. Jakie są właściwości chemiczne gipsu?
5. Jakie gips może mieć zastosowanie?
6. Jak otrzymuje się gips?
7. Na czym polega proces wypalania gipsu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposób otrzymywania gipsu na skalę przemysłową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat otrzymywania gipsu,
2) wypisać kolejne etapy otrzymywania gipsu i ich odmiany technologiczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Ćwiczenie 2

Opisz sposoby wypalania gipsu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wypalania gipsu,
2) wypisać kolejne etapy wypalania gipsu i ich odmiany technologiczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

1) papier formatu A4, flamastry,
2) poradnik dla ucznia,
3) literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić w jakiej postaci występuje gips w przyrodzie?





2) określić właściwości chemiczne gipsu?





3) wyjaśnić metody otrzymywania gipsu?





4) wyjaśnić na czym polega proces wypalania gipsu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Postacie użytkowe gipsu w technice ortopedycznej

4.2.1. Materiał nauczania

W technice ortopedycznej stosuje się gips na sypko, mieszając go z wodą w postaci papki

o potrzebnej gęstości, lub w postaci maczanych w wodzie opasek lub pończoch gipsowych
albo odpowiednio wykrojonych płatów zanurzanych w przygotowanej papce gipsowej.

Gipsem najbardziej rozpowszechnionym w technice ortopedycznej jest chirurgiczny gips

alabastrowy.
Ze względu na szybkość wiązania gipsu od nasycenia wodą do jego stwardnienia, wyróżnia
się gips szybkowiążący i gips wolnowiążący.

Gips szybkowiążący „S”

Jest to preparat otrzymywany na drodze przeróbki kamienia gipsowego z dodatkami

regulującymi wytrzymałość mechaniczną i czas wiązania. W postaci białego proszku
z dopuszczalnym odcieniem szarym lub żółtym, bez zapachu i smaku (rys.3).

Rys. 3. Gips w postaci proszku

Zastosowanie
Głównie w chirurgii. Posiada świadectwo dopuszczenia do obrotu przez Instytut Leków nr IL-
0275/MM

Tabela 2. Parametry fizyko-chemiczne gipsu szybkowiążącego

Czas wiązania:
początek
koniec

min. 7 minut

max 15 minut

Odsiew na sicie o boku oczka 0,2 mm

max 1.0%

Wytrzymałość na zginanie po 2-3 h

2,5 MPa

Wytrzymałość na ściskanie po 3 h

6,5 Mpa

Okres przydatności do użycia

180 dni

Gips wolnowiążący „W”

Jest to preparat otrzymywany na drodze przeróbki kamienia gipsowego z dodatkami

regulującymi wytrzymałość mechaniczną i czas wiązania. W postaci białego proszku
z dopuszczalnym odcieniem szarym lub żółtym, bez zapachu i smaku.

Zastosowanie
Głównie w chirurgii. Posiada świadectwo dopuszczenia do obrotu przez Instytut Leków

nr IL-0275/MM:

−

proporcje mieszania: 45ml / 100g,

−

czas mieszania: 90s.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Tabela 3. Parametry fizyko-chemiczne gipsu wolnowiążącego

Czas wiązania:
Początek
koniec

min. 18 minut

max 30 minut

Odsiew na sicie o boku oczka 0,2 mm

max. 1.0%

Wytrzymałość na zginanie po 2-3 h

2,5 Mpa

Wytrzymałość na ściskanie po 3 h

6,5 Mpa

Okres przydatności do użycia

180 dni

W praktyce gipsy różnią się między sobą przede wszystkim czasem wiązania i stopniem

zmielenia. Wiązanie gipsu polega na jego ponownym połączeniu się z wodą i przejściu w gips
dwuwodny (uwodniony siarczan wapnia).
W procesie wiązania i twardnienia gipsu wyróżnia się trzy etapy:

−

rozpuszczenie półhydratu w wodzie – zmieszany z wodą półhydrat przechodzi do
roztworu, powstaje nasycony roztwór półhydratu, z którego wytrącają się pierwsze ilości
dwuhydratu,

−

uwodnienie półhydratu do trudniej rozpuszczalnego dwuhydratu – roztwór nasycony
w stosunku do półhydratu staje się przesycony w stosunku do dwuhydratu, wskutek czego
dwuhydrat wytrąca się intensywniej z roztworu przyjmując trwalszą formę krystaliczna,

−

krystalizacja dwuhydratu – powstający szkielet krystaliczny „obrasta” nowymi utworami,
które zrastając się tworzą coraz mocniejsze powiązania miedzy kryształami; z chwilą
wyczerpania się półhydratu w roztworze ustaje proces wiązania gipsu.

Dalsze twardnienie związane z narastaniem wytrzymałości zaczynu gipsowego następuje
wraz z odparowaniem wody.

Czas wiązania spoiw gipsowych zależy od rozpuszczalności spoiwa w wodzie – im

szybciej rozpuszcza się spoiwo, tym krótszy jest czas jego wiązania.

Wiązanie i twardnienie gipsu zależy też od temperatury, w której przebiega hydracja

spoiwa. Wzrost temperatury do około 40°C przyspiesza wiązanie, ale powyżej tej granicy
zachodzi zjawisko odwrotne – wolniejsze wiązanie gipsu. Praktycznie w temperaturze 60°C
wiązanie gipsu jest bardzo powolne, a w temperaturze 97°C już nie zachodzi.
Jakość wyrobu zależy od dokładności wymieszania z wodą (bez grudek i wtłoczonego
powietrza) i ilości dodanej wody. Ilość wody potrzebnej do uzyskania zaczynu o konsystencji
normowej (dość plastycznej), wyrażona współczynnikiem wodno-gipsowym w/g, waha się
w granicach 0,5

÷

0,75. Wytrzymałość stwardniałych zaczynów gipsowych zależy głownie od

ilości wody, oraz wilgotności wyrobu – zwiększenie ilości wody zarobowej w zaczynie
gipsowym powoduje spadek jego wytrzymałości. Gips jest materiałem chłonącym wilgoć
i rozpuszczającym się w wodzie (2,4 g/l). Pod wpływem wilgoci wytrzymałość mechaniczna
gipsu spada, do 70%, dlatego należy go chronić przed nią.
Największą wytrzymałość uzyskuje tworzywo gipsowe po wysuszeniu. Z tego względu
w celu zwiększenia wytrzymałości świeżych wyrobów gipsowych poddaje się je suszeniu do
stałej masy w temperaturze nie przekraczającej 50°C. Wyższa temperatura jest szkodliwa,
gdyż gips zaczyna oddawać też wodę związaną, krystalizacyjną, co powoduje spadek
wytrzymałości.
W praktyce, określa się ilość potrzebnej wody i gips wsypuje się do odmierzonej jej ilości.
Proces wiązania to reakcja egzotermiczna (ilość wydzielanego ciepła to około 30 kcal/kg).
Jednocześnie gips zwiększa swoją objętość o około 1%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Spoiwa gipsowe należy przewozić i przechowywać w szczelnie zamkniętych opakowaniach.
Należy je chronić przed wilgocią. Okres przydatności do użycia wynosi na ogół 6 miesięcy od
daty wyprodukowania.

Zalety gipsu:

−

niska cena,

−

biała barwa,

−

łatwo się formuje,

−

możliwość uzyskiwania gładkich powierzchni,

−

daje się łatwo obrabiać mechanicznie,

−

jest lekki,

−

ma dobrą izolacje cieplną.

Wady gipsu:

−

duża nasiąkliwość wodą,

−

spadek wytrzymałości przy zawilgoceniu,

−

odlew wymaga obróbki po wyschnięciu, co powoduje jego zniekształcenie.

Do wykonywania negatywów gipsowych stosuje się opaski gipsowe. Produkuje się je
w formie gotowych opasek o różnej szerokości z gipsem wyprasowanym w oczka opaski
(rys.4).

Rys. 4. Rodzaje opasek gipsowych

Wyróżnia się dwie grupy opasek gipsowych, które różnią się czasem wiązania:

−

szybkowiążące opaski gipsowe,

−

wolnowiążące opaski gipsowe.

Wszystkie produkowane opaski zapewniają komfort pracy i jednocześnie gwarantują
pacjentowi bezpieczeństwo stosowania.
Zróżnicowanie opasek daje możliwość dostosowania szybkości wiązania opaski do specyfiki
placówki oraz indywidualnych preferencji osoby wykonującej negatyw gipsowy.

Deklarowany czas wiązania można dodatkowo zmienić, podnosząc lub obniżając temperaturę
wody. Podwyższenie temperatury wody (powyżej 20 ºC) powoduje skrócenie czasu wiązania,
natomiast jej obniżenie spowalnia cały proces.
Zbyt wysoka temperatura wody skraca czas wiązania i modelowania gipsu oraz zwiększa
ilość wydzielanego ciepła. Wielokrotne ściskanie opaski po zamoczeniu może spowodować
jej zbytnie wysuszenie i tym samym utrudnić późniejsze uformowanie opatrunku gipsowego.

Oprócz opasek gipsowych niezbędnym materiałem do wykonania odlewu gipsowego
zabezpieczającym skórę pacjenta przed bezpośrednim kontaktem z gipsem są:

−

bawełniany rękaw podgipsowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Bawełniany rękaw ortopedyczny zalecany jest do stosowania w połączeniu z naturalnym

podkładem podgipsowym pod tradycyjne opatrunki gipsowe w pełni zabezpieczając skórę
pacjenta przed podrażnieniem i wysoką temperaturą przy zakładaniu opaski gipsowej.

Dzięki swoim właściwościom chłonnym (absorbują niewielkie ilości wody i wydzieliny)

chronią opaskę gipsową przed rozmoknięciem, a skórę przed maceracją. Rękaw zabezpiecza
również brzegi opatrunku, tworząc je bardziej łagodnymi i miękkimi dla pacjenta.

−

włókninowy bandaż podgipsowy.
Podkład syntetyczny (100% poliester) jest bandażem wyścielającym od wewnątrz

opatrunek gipsowy, chroni skórę pacjenta oraz zmniejsza ryzyko mikrourazów naskórka
unieruchomionej okolicy. Idealnie dopasowuje się do kształtu kończyny wyrównując ubytki
kształtów, ułatwiając tym samym aplikację opaski gipsowej.

−

naturalny podkład podgipsowy.
Jest bandażem wyściełającym od wewnątrz odlew gipsowy. Podkład chroni skórę pacjenta

przed wysuszeniem przez skorupę gipsowa, zmniejsza ryzyko powstania otarć i wszelkiego
rodzaju podrażnień. Podkład jest miękki i puszysty, dzięki czemu doskonale dopasowuje się
do powierzchni skóry pacjenta i opatrunku

Materiałów gipsowych – pomimo szczelnego zamknięcia nie należy pozostawiać
w pomieszczeniach wilgotnych, gdyż twardnieją samorzutnie pod wpływem zawilgocenia.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki rodzaj gipsu najbardziej rozpowszechniony jest w technice ortopedycznej?
2. Jak dzieli się gips ze względu na szybkość wiązania?
3. Jaki jest czas wiązania gipsu i od czego zależy?
4. Jak należy przygotować gips i opaski gipsowe do gipsowania?
5. Jakie zalety ma gips jako materiał ortopedyczny?
6. Jakie materiały oprócz opasek gipsowych należy użyć do wykonania negatywu?
7. Jak należy przechowywać gips i opaski gipsowe?

4.2.4. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj materiały (opaski gipsowe i podkład gipsowy) do wykonania negatywu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat opasek gipsowych i ich

użytkowania,

2) dobrać materiał ochronny dla skóry,
3) dobrać opaski gipsowe,
4) przygotować naczynie z ciepłą wodą,
5) namoczyć opaski w wodzie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

materiał do ochrony skóry,

−

opaski gipsowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

−

miska z ciepłą wodą,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Opracuj zasady postępowania z opaskami i płatami gipsowymi przed i podczas

wykonywania negatywu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat opasek gipsowych i ich
użytkowania,

−

wypisać zasady dotyczące sposobu użycia opasek gipsowych lub płatów gipsowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcje użycia opasek gipsowych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przedstawić rodzaj gipsu najbardziej rozpowszechniony jest

w technice ortopedycznej?





2) podzielić gips ze względu na szybkość wiązania?





3) scharakteryzować

postacie

użytkowe

gipsu

wykorzystywane

w technice ortopedycznej?





4) przygotować gips i opaski gipsowe do gipsowania?





5) przedstawić zalety gipsu jako materiału ortopedycznego?





6) określić sposób przechowywania gipsu i opasek gipsowych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.3. Wykonywanie negatywów i pozytywów gipsowych

4.3.1. Materiał nauczania

Przygotowanie sali gipsowej, sprzętu, zespołu gipsującego, a także chorego decyduje

w znacznym stopniu o sprawności gipsowania i jakości wykonywanych przedmiotów.
Ograniczony czas wiązania gipsu nie pozwala na przerwy czy opóźnienia po rozpoczęciu
pracy.

Wyposażenie sali gipsowej (modelarni):

−

leżanki lekarskie,

−

taborety metalowe z regulowaną wysokością,

−

szafy na narzędzia, przyrządy i materiały,

−

fartuchy wodoodporne, kalosze,

−

stół do sypania gipsu,

−

zlewozmywak z dopływem zimnej i ciepłej wody oraz odpływem wody z osadnikiem
gipsowym,

−

przyrządy specjalne tj.: aparat stelażowy do formowania negatywów w obciążeniu,

−

dwudzielne skrzynki formierskie do gipsu (duża i mała),

−

skrzynie z piaskiem do zalewania negatywów papką gipsową,

−

wzorniki zaciskowe i kształtki tulejkowe do modelowania negatywów w pozycji leżącej,
podstawka kątowa do kształtowania koszów biodrowych,

−

ramy wyciągowe z podwieszeniami do wykonywania negatywu gipsowego,

−

narzędzia do przecinania gipsu – noże, nożyce opatrunkowe, piła tarczowa elektryczna,
kleszcze do odginania gipsu,

−

siatka do obróbki gipsu,

−

małe pojemniki do sporządzania papki gipsowej (rys.8),

−

imadła, rury, druty, papier ścierny,

−

gips modelowy chirurgiczny,

−

opaski gipsowe.

Rys. 8. Miseczka, łyżka (mieszadło) do mieszania gipsu

Technika gipsowania
Stosowanie gipsu w technice ortopedycznej dotyczy 2 odmiennych technik wykonywania
negatywów gipsowych w celu odpowiedniego kształtowania wykonywanych przedmiotów,
wykonywania i modyfikacji pozytywów gipsowych w czasie procesu technologicznego.
Każdy z nich ma odrębną specyfikę.

Wykonywanie negatywów gipsowych
Negatywem gipsowym (forma negatywowa) nazywamy kształtowaną bezpośrednio na ciele
pacjenta formę z gipsu, która po zdjęciu tworzy wnękę o kształtach odpowiadających
kształtom modelowanej części ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Negatyw gipsowy można wykonać trzema różnymi sposobami:

1. Metoda opaskowa
Metoda ta polega na wykonywaniu negatywu przez nakładanie okrężnych obwojów z opaski
gipsowej na część ciała, która podlega kopiowaniu (rys. 9).
Po okryciu pacjenta gumowym (foliowym) fartuchem dla ochrony przed zabrudzeniem
gipsem, zabezpiecza się skórę smarując wazelina lub pończoszką ortopedyczną, opaską
foliową, podkładem podgipsowym. Następnie ustawia się chorego w odpowiedniej pozycji
i wykonuje próbny chwyt modelujący w celu zachowania manualnej pamięci kształtu ciała
lub umieszcza próbnie w przyrządzie modelującym, dokonując niezbędnej regulacji
ustawienia. Należy przed tym zaznaczyć na skórze ołówkiem chemicznym odpowiednie
miejsca orientacyjne, pozwalające przenieść z ciała pacjenta na pozytyw gipsowy ważne
punkty orientacyjne, a także miejsca podlegające wzmożonemu naciskowi lub odciążeniu. Po
tych wstępnych czynnościach można przystąpić do wykonania negatywu (rys.10).

2. Metoda płatowa
Metoda płatowa polega na wykonywaniu negatywu poprzez nakładanie na część ciała
podlegającą kopiowaniu płatów z kilku warstw wykrojów gazowych przesyconych papką
gipsową. Wielkość tych wykrojów i liczba warstw zależy od rozmiarów negatywu. Płaty
powinny być tak duże, aby po nałożeniu ich brzegi tworzyły zakładkę szerokości 5–7 cm,
stosowną do wielkości negatywu. Po zabezpieczeniu pacjenta fartuchem, oznaczeniu na
skórze miejsc orientacyjnych, zabezpieczeniu skóry ustawia się pacjenta w odpowiedniej
pozycji i nakłada kolejne płaty, modelując je kolejno w miarę twardnienia gipsu. Można też,
na zakończenie, dla lepszego dopasowania nałożyć okrężną opaskę obojową.
Metoda płatowa jest szybsza i mniej pracochłonna, ale ustępująca poprzedniej dokładnością.

3. Metoda skrzynkowa.
Metoda skrzynkowa polega na wykonywaniu negatywu poprzez zanurzenie kopiowanej
części ciała bezpośrednio w papce gipsowej lub nałożenie tej papki na modelowaną część
ciała. Odlewy o małych rozmiarach (ręka, stopa) wykonuje się w dwudzielnych skrzynkach
formierskich dwuetapowo. Większe części ciała w pojedynczych skrzynkach, napełnianych
papką gipsową.
W wersji dwuskrzynkowej, po zabezpieczeniu skóry, umieszcza się kopiowaną część ciała
w jednej skrzynce, ustawia w potrzebnej pozycji i wypełnia skrzynkę papką gipsową do
połowy odlewanej części. Po stwardnieniu gipsu wyrównuje się i natłuszcza górną
powierzchnię wykonanej połowy formy, zaopatrując ją we wręby prowadzące dla drugiej
połowy formy, odlewanej po nałożeniu drugiej skrzynki.
Jest to metoda odznaczająca się dużą dokładnością.
W wersji jednoskrzynkowej ustawia się skrzynkę na modelowanej części ciała uszczelniając
szpary, po czym wypełnia papka gipsową.
Stwardniałe negatywy zdejmuje się po przecięciu wzdłużnym w płaszczyźnie strzałkowej lub
czołowej, umożliwiającym rozchylenie gipsu pozwalające na usunięcie formy. Przecięcia
dokonuje się na powierzchniach nie obciążanych, tylko na przestrzeni niezbędnej do zdjęcia
negatywu, najlepiej nożem, prowadzonym obok napiętego sznurka lub drutu pozostawionego
przed nałożeniem gipsu wzdłuż zamierzonej linii cięcia.
Przed rozpoczęciem przecinania zaznacza się chemicznym ołówkiem kilka poprzecznych
linii, przecinających linię zamierzonego cięcia, aby uniknąć przypadkowych przemieszczeń
w czasie odtwarzania ciągłości negatywu. Odlewy skrzynkowe nie wymagają podobnych
zabiegów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rys. 9. Wykonywanie negatywu gipsowego

Rys. 10. Negatyw gipsowy

Tabela 4. Procedura wykonania negatywu gipsowego kikuta

Nazwa czynności

Wykonanie negatywu gipsowego

Istota i cel

Czynność polega na wykonaniu formy kształtowanej
bezpośrednio na ciele, (która po zdjęciu tworzy wnękę
o kształtach odpowiadających kształtom modelowanej części
ciała) w celu odpowiedniego kształtowania wykonywanych
przedmiotów, wykonywania i modyfikacji pozytywów
gipsowych.

Osoba wykonująca

technik ortopeda

Przygotowanie pacjenta

−

wyjaśnienie celu i istoty czynności, poinformowanie
o przebiegu działań,

−

ułożenie lub ustawienie pacjenta w odpowiedniej pozycji,

−

zabezpieczenie ubrania pacjenta przed zanieczyszczeniem
gipsem,

−

odsłonięcie kikuta,

−

nałożenie na kikut pończoszki lub innego materiału
oddzielającego skórę pacjenta od opaski gipsowej.

Przygotowanie sprzętu

Działania należy wykonać w sali gipsowej (gipsowni).
Materiały i przybory stosowane do wykonania negatywu:

−

pończoszka ortopedyczna lub inny materiał zabezpieczający

skórę,

−

fartuch wodoodporny,

−

opaski gipsowe lub płaty gazy,

−

miska z wodą do moczenia opasek,

−

ołówek kopiowy,

−

sprzęt stanowiący wyposażenie gipsowni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania.
Algorytm

−

nałożenie na kikut pończoszki lub innego materiału

oddzielającego skórę od opaski gipsowej,

−

oznaczenie miejsc wrażliwych i miejsc odciążenia kikuta

w taki sposób, aby odwzorowały się na negatywie,

−

owinięcie kikuta opaska gipsowa, tak aby każdy następny

zwój pokrywał częściowo poprzedni,

−

modelowanie gipsu nad występami i zagłębieniami,

−

zdjęcie negatywu z kikuta.

Wykonywanie pozytywów gipsowych

Pozytywem gipsowym (formą pozytywową, modelem pozytywowym) nazywamy odlew

gipsowy, otrzymany przez wypełnienie papką gipsową wnęki negatywu, o kształtach
odpowiadających wiernie kształtom modelowanej części ciała.
Warunkiem otrzymania poprawnego pozytywu jest odpowiednie przygotowanie formy
negatywowej, które obejmuje: uszczelnienie i impregnowanie negatywu.
Uszczelnienie dokonywane jest po wysuszeniu negatywu i polega na odtworzeniu ciągłości
ściany w miejscu przecięcia (uwzględniając wykonane znaki, aby nie przesunąć brzegów
względem

siebie)

i

zamknięciu

gipsem

ewentualnych

otworów

dodatkowych

z pozostawieniem jednego otworu wlewowego.
Wzmocnienie negatywu, niezbędne zwłaszcza przy dużych jego rozmiarach, polega na
zewnętrznym zwiększeniu grubości ściany okrężnymi obwojami opaski gipsowej. Można też
stosować zbrojenie gipsowanymi prętami zwiększającymi sztywność i wytrzymałość
negatywu.
Impregnowanie wewnętrznej powierzchni formy negatywowej polega na pokryciu jej
warstwą zwykłego mydła, wprowadzonego w postaci gęstego roztworu wodnego, który
wlewa się do wnęki negatywu i rozprowadza we wszystkich kierunkach, wylewając resztę.
Przy dużych dobrze dostępnych wnękach stosuje się pastę mydlaną lub wazelinę.
Właściwe wykonanie pozytywów gipsowych obejmuje trzy etapy:

1. Zalewanie formy
Dokonuje się dobrze wyrobioną papką gipsową bez grudek i nie zmoczonych mas gipsu,
o dobrej i równomiernej lejności, zapewniającej dokładne wypełnienie wnęki negatywu. Przy
dużych formach negatywowych (tułów) należy przed lub w czasie zalewania wypełnić
środkową część wnęki rdzeniem z waty drzewnej, papieru lub zwiniętej tektury, co zmniejsza
ilość użytego gipsu i ciężar pozytywu. Po ukończeniu zalewania, ale przed związaniem gipsu,
wprowadza się wzdłuż długiej osi pozytywu trzpień metalowy pomocny w dalszym cyklu
produkcyjnym. Czas twardnienia gipsu wynosi od 0,5 do1 godziny. Następnie przecina się
negatyw i zdejmuje go z powierzchni pozytywu.

2. Znakowanie pozytywu
Znakowanie pozytywu polega na odszukaniu i wznowieniu linii i punktów orientacyjnych
przeniesionych ze skóry pacjenta poprzez formę negatywową, zabezpieczenie celowych
odkształceń negatywu nadanych chwytami modelującymi lub przyrządami formującymi,
kontroli zgodności obwodów odlewów z odpowiednimi wymiarami ciała i zaznaczeniu
koniecznych poprawek oraz wyrównanie i wygładzenie nierówności pozytywu.

3. Modyfikacja
Modyfikacja polega na zamierzonym przekształceniu pozytywu pierwotnego, stanowiącego
wierne odwzorowanie modelowanej części ciała, w celu zapewnienia optymalnych warunków
funkcjonalności, zróżnicowania nacisków powierzchniowych w okolicach dobrze znoszących

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

nacisk i podlegających odciążeniu oraz w celu odwinięcia brzegów przyszłego przedmiotu
powiększającego wygodę użytkownika. Pozytyw powstały w wyniku tych działań nazywamy
pozytywem zmodyfikowanym. Obróbki dokonuje się poprzez: wydłużanie pozytywu,
zdejmowanie powierzchni, nakładanie powierzchni.
Na zakończenie powierzchnię pozytywu wyrównuje się i wygładza.

Dla potrzeb wykonania wkładek ortopedycznych, negatyw stopy może być wykonywany
w trzech różnych materiałach (rys.11):

−

modelinie schnącej w powietrzu,

−

gipsie,

−

piance.

Rys. 11. Odciski stopy wykonane w różnych materiałach

Tabela 5. Procedura wykonania pozytywu gipsowego

Nazwa czynności

Wykonanie pozytywu gipsowego

Istota i cel

Czynność polega na wykonaniu odlewu gipsowego przez
wypełnienie papką gipsową wnętrza negatywu, o kształtach
odpowiadających wiernie kształtom modelowanej części ciała,

Osoba wykonująca

technik ortopeda

Przygotowanie sprzętu

Działania należy wykonać w sali gipsowej (gipsowni).
Materiały i przybory stosowane do wykonania pozytywu:

−

gips chirurgiczny,

−

narzędzia do przecinania gipsu – noże, nożyce

opatrunkowe, piła tarczowa elektryczna, kleszcze do
odginania gipsu,

−

siatka do obróbki gipsu, papier ścierny,

−

małe pojemniki do sporządzania papki gipsowej,

−

imadła, rury, druty,

−

ołówek kopiowy,

−

sprzęt stanowiący wyposażenie gipsowni.

Sposób wykonania.
Algorytm

−

przygotowanie formy negatywowej- uszczelnianie,

wzmocnienie, impregnowanie negatywu,

−

zalanie formy negatywowej papką gipsową z wprowadzoną

do negatywu rurą metalową lub innym materiałem
ułatwiającym mocowanie,

−

pozostawienie pozytywu do całkowitego utwardzenia gipsu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

−

przecięcie negatywu i zdjęcie z powierzchni pozytywu po

całkowitym utwardzeniu gipsu,

−

znakowanie pozytywu,

−

obróbka pozytywu,

−

wysuszenie pozytywu.

Technologie CAD-CAM w protetyce ortopedycznej
Skrót CAD-CAM znaczy: computer assisted design- computer aided manufacture, co
tłumaczy się na język polski jako projektowanie i produkcja przy pomocy komputera. CAD-
CAM w większości gałęzi przemysłowych stosowany jest z powodzeniem. Od prawie 20 lat
CAD-CAM wykorzystywany jest również w technice ortopedycznej. Pełne zastosowanie
komputerowych technik powinno w niedalekiej przyszłości zastąpić indywidualną pracę
technika ortopedy przez powtarzalną i uzasadnioną biomechanicznie pracę z wykorzystaniem
informatyki.
Technologie CAD-CAM nie są powszechnie wykorzystywane w praktycznej działalności
w Polsce. Większość systemów CAD-CAM zastępuje technikę gipsowania kikuta
skanowaniem (rys.12), mierzeniem lub fotografowaniem, a obróbkę gipsowych modeli
zastępuje pracą przy komputerze. Model do produkcji protezy wykonywany jest przez
frezarkę sterowaną komputerowo.

Rys. 12. Skanowanie kikuta

Innym, znacznie wcześniej, bo w 1991 roku wprowadzonym systemem CAD-CAM był
CAPOD.
CAPOD miał ciekawie rozwiązany skaner kikuta goleni: rodzaj wielkiego baniaka, do
którego wkładało się nogę(rys 14). Przy pomocy światła laserowego, lusterek i obracającej się
kamery powstawał cyfrowy obraz. Skanowanie kikuta udowego w ten sposób nie jest
możliwe, zastosowano więc dotykowe skanowanie negatywu gipsowego. Po prostu kikut był
gipsowany, a gips dalej skanowany.

Rys. 13. Skaner kikuta goleni

Techniki wykonania leja protezowego CAD-CAM można podzielić na takie, które
wykorzystują indywidualny kształt i właściwości kikuta uzyskane dzięki skanowaniu, oraz
prostsze techniki, które projektują lej protezowy tylko w oparciu o wymiary kikuta: obwody,
długości i szerokości. Obie te techniki dają podobne rezultaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sprzęt i materiały powinna być wyposażona sala gipsowa?
2. Co nazywamy negatywem gipsowym?
3. Co to jest pozytyw gipsowy?
4. W jakim celu wykonuje się negatyw i pozytyw gipsowy?
5. Jakimi metodami można wykonać negatyw gipsowy?
6. Na czym polega metoda opaskowa wykonania negatywu?
7. Na czym polega metoda płatowa wykonania negatywu?
8. Na czym polega metoda skrzynkowa wykonania negatywu?
9. Z jakich etapów składa się wykonanie pozytywu?
10. Na czym polega modyfikacja pozytywu?
11. Z jakich materiałów oprócz gipsu można wykonać odlewy?
12. Na czym polega technologia CAD-CAM w protetyce ortopedycznej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj wykaz sprzętu, narzędzi i materiałów, które są niezbędne do wykonania

negatywu i pozytywu gipsowego dla pacjenta po amputacji kończyny na poziomie goleni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wyposażenia sali gipsowej,
2) wypisać sprzęt, urządzenia, narzędzia i materiały potrzebne do wykonania odlewu,
3) określić do jakich czynności potrzebne są poszczególne elementy wyposażenia sali

gipsowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

standard wyposażenia sali gipsowej,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Opracuj schemat blokowy negatywu gipsowego dla pacjenta po amputacji kończyny na

poziomie goleni metoda opaskową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wykonania negatywu

i pozytywu gipsowego,

2) opracować w formie schematu blokowego technologię wytworzenia odlewu metoda

opaskową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Opracuj schemat blokowy negatywu gipsowego dla pacjenta po amputacji kończyny na

poziomie goleni metoda skrzynkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wykonania negatywu

gipsowego,

2) opracować w formie schematu blokowego technologię wytworzenia odlewu metodą

skrzynkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj negatyw gipsowy stopy metodą opaskową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wykonania negatywu

i pozytywu gipsowego,

2) przygotować materiały i sprzęt niezbędny do wykonania zadania,
3) przygotować pacjenta do wykonania negatywu,
4) wykonać negatyw,
5) zdjąć formę negatywową z kończyny pacjenta.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

materiały urządzenia, narzędzia niezbędne do wykonania negatywu,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj pozytyw gipsowy stopy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wykonania negatywu

i pozytywu gipsowego,

2) przygotować materiały i sprzęt niezbędny do wykonania zadania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

3) przygotować formę negatywową do wykonania pozytywu,
4) wykonać pozytyw gipsowy stopy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

materiały urządzenia, narzędzia niezbędne do wykonania negatywu,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wyposażenie sali gipsowej?





2) wyjaśnić zasadność wykonywania odlewów gipsowych?





3) zdefiniować pojęcia negatyw i pozytyw ?





4) scharakteryzować wykonanie negatywów gipsowych metodą

opaskowa?





5) scharakteryzować wykonanie negatywów gipsowych metodą płatową?





6) scharakteryzować wykonanie negatywów gipsowych metodą

skrzynkową?





7) scharakteryzować wykonanie pozytywu gipsowego?





8) opracować algorytm wykonania negatywu i pozytywu gipsowego

różnych części ciała, rożnymi metodami?





9) wykonać negatywy i pozytywy gipsowe różnymi metodami?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań.
5. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest

prawidłowa.

6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X.

7. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem, a następnie ponownie zakreśl

odpowiedź prawidłową.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś zadanie będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż

jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

10. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wykonanie negatywu przez zanurzenie kikuta bezpośrednio w papce gipsowej to metoda

a) płatowa.
b) opaskowa.
c) stelażowa.
d) skrzynkowa.

2. Do zdejmowania powierzchni pozytwu gipsowego można wykorzystać

a) siatkę metalową.
b) szlifierkę.
c) dłuto.
d) frezarkę.

3. W celu dokładnego określenia kształtu pokrycia kosmetycznego protezy kończyny dolnej

w obrębie goleni należy
a) pobrać dokładne miary z drugiej kończyny.
b) wykonać pozytyw z drugiej kończyny.
c) wykonać szczegółowy projekt techniczny protezy.
d) skorzystać z katalogów przedmiotów ortopedycznych.

4. Technik ortopeda wykonujący prace związane z wykonaniem negatywów i pozytywów

gipsowych w ramach osobistych środków ochrony powinien stosować
a) okulary przeciwodpryskowe.
b) maskę przeciwpyłową podstawową.
c) maskę filtrującą.
d) pochłaniacz klasy I.

5. Przy dużych rozmiarach negatywów gipsowych niezbędne jest

a) zmniejszenie grubości ścian w celu obniżenia ciężaru konstrukcji.
b) zwiększenia grubości ścian w celu wzmocnienia konstrukcji.
c) zalewanie formy w celu wzmocnienia konstrukcji.
d) modyfikowanie pozytywu, w celu obniżenia ciężaru konstrukcji.

6. Jaka powinna być kolejność czynności, podczas wytwarzania protezy dla pacjenta po

amputacji nogi na poziomie stawu kolanowego, bezpośrednio po pobraniu miary
a) przygotowanie pozytywu z gipsu, obróbka gipsu, formowanie leja, przymiarka.
b) wykonanie leja z żywicy, obróbka, dopasowanie, przymiarka.
c) wykonanie pozytywu z gipsu, odlewanie pod ciśnieniem, rozcięcie formy.
d) przygotowanie negatywu i pozytywu, obróbka, formowanie leja.

7. Jedną z metod wykonania negatywu gipsowego jest metoda

a) podciśnieniowa.
b) wypełnieniowa.
c) wyciskowa.
d) płatowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

8. Gips w przyrodzie występuje w postaci

a) miału gipsowego.
b) soli gipsowej.
c) kamienia gipsowego.
d) piasku gipsowego.

9. Pod względem chemicznym gipsem jest

a) argonit.
b) dwuwodny siarczan wapnia.
c) bezwodny siarczan wapnia.
d) siarczan kalcytu.

10. Gips charakteryzuje się

a) ostrym zapachem.
b) delikatnym zapachem kredy.
c) zapachem wapna.
d) jest bezzapachowy.

11. Dehydratacja to proces polegający na

a) przemiale gipsu.
b) suszeniu gipsu.
c) wypalaniu gipsu.
d) żelowaniu gipsu.

12. Gips wolnowiążący to gips twardniejący po upływie

a) 5–10 min
b) 7–15 min.
c) 10–20 min.
d) 18–30 min.

13. Użycie do wykonania negatywu opaski gazowej przesyconej gipsem ma zastosowanie

w metodzie
a) opaskowej.
b) podciśnieniowej.
c) płatowej.
d) odlewowej.

14. Do wykonania negatywu oprócz opasek gipsowych należy zastosować

a) styrogum.
b) skórę.
c) podkład ortopedyczny.
d) laminat.

15. Negatywy gipsowe można między innymi wykonać metodą

a) podciśnieniową.
b) tłoczniową.
c) wciskową.
d) skrzynkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

16. Do produkcji spoiw gipsowych służą następujące urządzenia

a) sprężarki i cieniarki.
b) ściernice i mieszarki.
c) prażarki i piece.
d) wytapiarki i piece.

17. Kamień gipsowy zawiera w swoim składzie 95% dwuwodnego siarczanu

a) potasu.
b) glinu.
c) krzemu.
d) wapnia.

18. Produkcja spoiw gipsowych polega na

a) termicznej obróbce surowca.
b) wodnej obróbce surowca.
c) mechanicznej obróbce surowca.
d) plastycznej obróbce surowca.

19. Świeże wyroby gipsowe należy poddać suszeniu w temperaturze nie przekraczającej

a) 50°C
b) 60°C.
c) 70°C.
d) 80°C.

20. Temperaturą optymalną dla wiązania i twardnienia gipsu jest temperatura

a) 30°C.
b) 40°C.
c) 50°C.
d) 60°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Wykonywanie odlewów gipsowych w technice ortopedycznej

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. LITERATURA

1. Dretkiewicz–Więch J.: Materiałoznawstwo. OBRPN i SSz, Warszawa 1993
2. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2004
3. Marciniak W., Szulc A.: Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 2004
4. Myśliborski T.: Zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa 1985
5. Osiecka E.: Materialy budowlane – spoiwa mineralne i kruszywa. Oficyna Wyd. PW,

Warszawa 2005

6. Prosnak M.:Podstawy technologii ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,

Warszawa 1987

7. Prosnak M.: Podstawy protetyki ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,

Warszawa 1988

8. Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003