Katedra Użytkowania Lasu

Wydział Leśny SGGW w Warszawie

Sprawozdanie końcowe
z wykonania tematu badawczego:

”Certyfikacja gospodarki leśnej

w użytkowaniu lasu w Polsce”

Warszawa 2009

1

Niniejsze sprawozdanie związane jest z wykonaniem umowy z dnia 27 sierpnia 2008

roku zawartej pomiędzy Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe – Dyrekcją

Generalną Lasów Państwowych a Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie,

Katedrą Użytkowania Lasu na określone zadanie: „Certyfikacja gospodarki leśnej w

użytkowaniu lasu w Polsce”.

Niniejsze sprawozdanie zostało wykonane pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra

Paschalis-Jakubowicza przez Zespół:

1.

Prof. dr hab. Dieter Franciszek Giefing

2.

Dr inż. Krzysztof Jodłowski

3.

Dr hab. Tadeusz Moskalik - prof. SGGW

4.

Dr inż. Jarosław Oktaba

5.

Prof. dr hab. Piotr Paschalis-Jakubowicz

6.

Prof. dr hab. Janusz Sowa

7.

Dr inż. Paweł Staniszewski

2

Spis treści

I. Wstęp

4

II. Problemy certyfikacji

5

1. Międzynarodowe systemy certyfikacji związane ze środowiskiem

5

a) ISO 14001

5

b) EMAS

6

2. Polskie Centrum Akredytacji

6

3. Społeczne (niezależne) systemy certyfikacji

6

III. Polskie kryteria i wskaźniki trwałego i zrównoważonego zagospodarowania

lasów dla potrzeb certyfikacji lasów

8

IV. Określenie wymagań audytu certyfikacyjnego, wraz z łańcuchem dostaw,

dotyczących technik i technologii pozyskiwania drewna

19

A. Komunikacyjne udostępnienie lasu

19

1. Drogi leśne

19

2. Planowanie i wykonywanie szlaków gospodarczych (zrywkowych)

20

a) Tereny nizinne
b) Tereny górskie

3. Składowanie pozyskanego surowca

22

B. Minimalizacja szkód w środowisku leśnym powstałych na skutek prac
związanych z pozyskiwaniem i zrywką drewna

22

1. Zalecenia prośrodowiskowe

23

2. Procesy technologiczne pozyskiwania drewna

24

a) Prace przygotowawcze

24

b) Operacje technologiczne wykonywane za pomocą pilarki

25

c) Operacje technologiczne wykonywane za pomocą maszyn
wielooperacyjnych

26

3. Zrywka drewna

26

4. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w
drzewostanach podczas czyszczeń późnych i trzebieży wczesnych

28

5. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w
drzewostanach podczas późnych trzebieży

30

6. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w cięciach
rębnych na zrębach zupełnych

31

7. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w cięciach
rębnych w rębniach złożonych

32

8. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w
drzewostanach na terenach górskich, ze stokami o nachyleniu ponad 40 %
oraz w innych bardzo trudnych warunkach terenowych, we wszystkich
kategoriach cięć i rębniach

33

C. Wymagania certyfikacyjne audytu w zakresie ergonomii i bezpieczeństwa
pracy

34

1. Ergonomiczne zagrożenia na stanowisku roboczym

34

a) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia gazami spalinowymi 34
b) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia drganiami
mechanicznymi

35

c) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia hałasem

35

d) Wymagania audytu w zakresie ograniczania wydatku
energetycznego przy pozyskaniu drewna.

36

2. Wymagania audytu w zakresie ograniczania wypadkowości

3

przy pozyskaniu drewna

36

a) Kierunki działań w zakresie bezpieczeństwa pracy

36

D. Wymagania certyfikacyjne audytu w zakresie szkolenia operatorów i nadzoru
prac w leśnictwie

37

E. Zasady prac w użytkowaniu lasu na terenie wielkopowierzchniowych
szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi

37

1. Procesy technologiczne pozyskiwania drewna zalecane do
stosowania przy likwidacji skutków klęski żywiołowej

38

a) Technologie standardowe

38

b) Technologia zmechanizowana z użyciem harwesterów i
forwarderów

38

c) Technologia pozyskiwania drewna z zastosowaniem
pracy ręczno-maszynowej

39

2. Składowanie drewna w lesie

39

V. Określenie wymagań audytu certyfikacyjnego, dotyczących

ubocznego użytkowania lasu

40

1. Zakres, wymagania i regulacje ubocznego użytkowania lasu

40

2. Wymagania certyfikacyjne w zakresie użytkowania leśnych surowców
ubocznych

41

a) Udostępnienie drzewostanów oraz zasady pozyskiwania leśnych
surowców niedrzewnych

41

b) Zasoby surowcowe oraz czynniki limitujące ich użytkowanie

41

c) Pozyskiwanie leśnych roślin użytkowych oraz grzybów jadalnych

42

d) Pozyskiwanie żywicy

43

e) Pozyskiwanie soku brzozowego

44

f) Pozyskiwanie cetyny

44

g) Gospodarka łowiecka

44

h) Pozyskiwanie kopalin na terenach leśnych

44

i) Wypalanie węgla drzewn5go

46

VI. Podstawowe przepisy, rozporządzenia oraz obowiązujące instrukcje,

składające się na porządek prawny w leśnictwie

46

VII. Definicje pojęć używanych w niniejszym opracowaniu

49

4

Sprawozdanie końcowe z wykonywanego tematu badawczego:

”Certyfikacja gospodarki leśnej w użytkowaniu lasu w Polsce”

Katedra Użytkowania Lasu
Wydział Leśny SGGW w Warszawie




I. Wstęp

Konieczność uwzględnienia zmieniającego się otoczenia leśnictwa w warstwie

odniesień socjalnych, uwarunkowań rynkowych i powiązań międzysektorowych, w świetle
funkcji pełnionych przez lasy wymaga czytelnej kodyfikacji leśnego postępowania.

Wykorzystanie wyników postępującej wiedzy z zakresu funkcjonowania ekosystemów

leśnych i interakcji, jakie zachodzą pomiędzy środowiskiem leśnym, a stosowanymi przez
człowieka rozwiązaniami organizacyjnymi, technicznymi i technologicznymi, umożliwia
przyjęcie rozwiązań zmniejszających stopień negatywnych oddziaływań na środowisko leśne,
a jednocześnie – zwiększa poziom bezpieczeństwa wykonawcom prac. Jednocześnie, ten
obszar zagadnień, związanych z użytkowaniem lasu, jest szczególnie wrażliwym elementem
w postrzeganiu przez społeczeństwo - a więc odbiorcę – stosowanych zasad gospodarowania
lasami.

Głównym zadaniem niniejszej pracy jest przedstawienie koncepcji, zasad i reguł

certyfikacji gospodarki leśnej w użytkowaniu lasu w systemie PEFC, a następnie –
podanie opracowanych zasad i reguł postępowania umożliwiających spełnienie
wymogów stawianych przez PEFC i uzyskanie przez jednostkę podlegającą audytowi
PEFC – odpowiedniego certyfikatu.

Realizacja powyższego zadania i uzyskane wyniki, są nowością w polskiej literaturze

fachowej, stanowiąc jednocześnie, w warstwie implementacyjnej, prawdziwe wyzwanie dla
prowadzenia gospodarki leśnej.

Nie wyklucza to stosowania innych systemów certyfikacyjnych we wszystkich

obszarach prowadzonej gospodarki leśnej w Polsce.

Wykonanej przez zespół niniejszej pracy towarzyszy uzasadnione przekonanie

autorów, że szczególnie istotna dla obecnego i przyszłego rozwoju polskiego leśnictwa, jest
konieczność wprowadzenia zasad użytkowania lasu w Polsce, spełniającego wymogi
certyfikacyjne systemu certyfikacji PEFC.

5

II. Problemy certyfikacji

Problemy certyfikacji odnoszące się do działań gospodarczych, nie tylko w leśnictwie,

są kontrowersyjne z wielu względów. Należą do nich: rachunek kosztów i strat, strategia
obrotu produktami i usługami w leśnictwie, granice wolności i konkurencji, przejrzystość i
jasność sformułowania zasad, suwerenność podmiotowa i państwowa, podstawy prawne i
naukowe zasad certyfikacyjnych, rola zarządu przedsiębiorstwa lub rola rządu państwa, a
także - profesjonalna duma wykonawców, którzy muszą się poddać zewnętrznej kontroli.

Poddanie się certyfikacji jest więc wyzwaniem dla sektora leśnego i drzewnego w

Europie, w tym szczególnie dla Polski, gdzie zdecydowana większość powierzchni leśnej jest
własnością Państwa, zarządzaną przez Lasy Państwowe, a z drugiej strony – sektor drzewny
jest prawie w całości własnością prywatną.

Jednocześnie Polska, jako jeden z pierwszych krajów w Europie, zdecydowała się na

przeprowadzenie certyfikacji Lasów Państwowych (według zasad FSC), rozpoczynając
proces szerokiego uspołecznienia przepływów decyzyjnych wprowadzanych do leśnictwa
polskiego, i artykułowanych przez grupy społeczne niezwiązane profesjonalnie z leśnictwem.

1. Międzynarodowe systemy certyfikacji związane ze środowiskiem

Certyfikacja jako proces, niezależnie od dziedziny stosowania, jest domeną rządowych

i międzynarodowych organizacji wyspecjalizowanych w tworzeniu i nadzorowaniu działania
norm światowych (ISO – International Organization for Standarization, IAF – International
Accreditation Forum), regionalnych (np. EA – European cooperation for Accreditation), czy
narodowych (np. PCA – Polskie Centrum Akredytacji).

Organizacje te uzgodniły definicję certyfikacji jako procesu, w którym trzecia,

niezależna strona, udziela pisemnego zapewnienia, że produkt lub usługa spełnia specyficzne
wymagania. Z otrzymaniem pisemnego zapewnienia wiąże się najczęściej prawo do
posługiwania się logo danego systemu certyfikacyjnego.

Z punktu widzenia branży leśno drzewnej, certyfikacje związane bezpośrednio z

oddziaływaniem na środowisko, mogą odbywać się w ramach systemu norm ISO serii 14001
(EMS- systemy zarządzania środowiskowego) lub europejskiego systemu EMAS.

a) ISO 14001

Spośród międzynarodowych systemów zarządzania środowiskiem, działających od

dłuższego czasu na rynku certyfikatów mających zastosowanie w leśnictwie, wymienić należy
system zarządzania oparty na normach ISO z serii 14000. System ten ma za zadanie
umożliwić i udokumentować osiągnięcia z zakresu ochrony środowiska poprzez
kontrolowanie wpływu działalności danej organizacji na środowisko oraz wymaga, aby
organizacja ustanowiła, udokumentowała, wdrożyła, utrzymywała i ciągle doskonaliła system
zarządzania środowiskowego wraz z określeniami, jak będzie spełniać te wymagania.

Ważnymi aspektami tego programu, jest równoważenie potrzeb środowiska z

potrzebami socjoekonomicznymi przedsiębiorstw oraz uwzględniona przez normy,
konieczność wdrażania najlepszych, dostępnych technologii. System ten przewidziany jest do
wprowadzenia w różnych podmiotach (nie tylko gospodarczych) i zawiera wyłącznie
wymagania, które mogą być obiektywnie weryfikowane, nie obejmując jednak wymagań
związanych z BHP, które zawarte są w systemie ISO 18000.

W ramach systemu zarządzania środowiskiem, zgodnie z zapisami norm serii ISO

14000, formułuje się cele polityki organizacji związane z wymaganiami prawnymi, wpływem
na środowisko oraz tych elementów działalności organizacji, które można kontrolować i mieć
na nie wpływ.

6

b) EMAS

Rozwinięciem systemu ISO 14001 na terytorium Unii Europejskiej jest system EMAS

(Eco-Management and Audit Scheme), czyli Europejski System Eko-Zarządzania i Audytu.
System ten jest w pełni zgodny z wymaganiami norm ISO 14000 i wprowadzony został na
obszarze Unii Europejskiej rozporządzeniem Rady Europy Nr 1836/93. Polska, w dniu
przystąpienia do Unii Europejskiej została zobowiązana do stworzenia odpowiednich
warunków dla funkcjonowania tego systemu w naszym kraju. EMAS, podobnie jak system
związany z normami ISO 14001, jest dobrowolnym systemem przewidzianym dla wszystkich
organizacji (przedsiębiorstw, organów administracji, placówek edukacyjnych, usługowych,
itp.), jeśli oddziaływają one w jakikolwiek sposób na środowisko poprzez ciągłe
udoskonalanie podstaw swojej działalności.

2. Polskie Centrum Akredytacji

Polskie Centrum Akredytacji zarówno w systemach ISO jak i w systemie EMAS

zajmuje się prowadzeniem akredytacji, czyli wydawaniem świadectwa kompetencji dla
prowadzenia działalności przez weryfikatorów (audytorów) instytucjonalnych, a w ramach
określonych sektorów lub branż także weryfikatorów indywidualnych, prowadzenie ich
rejestru, kontrolowanie i nadzorowanie systemu i jakości pracy wykonywanej przez
weryfikatorów.

3. Społeczne (niezależne) systemy certyfikacji

W obszarze leśnictwa, w certyfikacji społecznej, dominują dwa systemy: Forest

Stewarship Council (FSC), obejmujący swoimi certyfikatami ponad 116 mln ha
(http://www.fsc.org/) oraz PEFC – Programme for the Endorsement of Forest Certification
schemes (dawniej Pan- European Forest Certification), który obejmuje swoimi certyfikatami
ponad 223 mln ha lasów (http://register.pefc.cz/statistics.asp).

Podkreślić należy, że wzrost powierzchni lasów certyfikowanych według systemu

PEFC wykazuje dużą dynamikę. W ciągu ostatnich 10 lat powierzchnia leśna certyfikowana
w tym systemie wzrastała od roku 2000 – w którym certyfikacja objęła 32 mln ha lasów, w
roku 2003 - 50 mln ha, 2005 – 187 mln ha, do stanu obecnego w roku 2009 – 223 mln ha na
wszystkich kontynentach pokrytych lasami wszystkich form własności.

Obydwa systemy działają na zasadzie współuczestnictwa wielu podmiotów w

tworzeniu szczegółowych, narodowych standardów certyfikacji. Punktem wyjścia tworzonych
polskich standardów certyfikacji FSC są zasady ustalone przez FSC jako uniwersalne dla
lasów świata.

System PEFC opiera się na wynikach regionalnych ustaleń związanych z większością

procesów międzynarodowych, których domeną jest ustalanie kryteriów i wskaźników
zrównoważonego rozwoju powstałych po konferencji w Rio de Janeiro w 1992 r. jak np.
proces Helsiński (dla lasów Europy), proces Montrealski (dla lasów Ameryki Północnej), itp.

W procesie tworzenia narodowych standardów prowadzenia zrównoważonej

gospodarki leśnej uczestniczą zarówno właściciele i zarządcy lasów, jak i organizacje
społeczne oraz instytucje i organy samorządowe lub profesjonalne.

W obydwu systemach wyróżnić można dwa obszary certyfikacji: pierwszy związany

bezpośrednio z prowadzeniem gospodarki leśnej oraz drugi związany ze śledzeniem
przepływu towarów od certyfikowanego źródła pochodzenia do punktu sprzedaży.

Istniejące i funkcjonujące w świecie programy certyfikacji w zakresie użytkowania

zasobów naturalnych, zostały opracowane przede wszystkim pod kątem drewna i produktów
rolnictwa. Programy na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym, skupione są
przede wszystkim na produktach drzewnych; najczęściej marginalnie traktują surowce i
produkty ubocznego użytkowania lasu.

7

Idea certyfikacji leśnych surowców ubocznych jest realizowana od niedawna; w

porównaniu z drewnem i produktami rolnictwa nie jest należycie przeanalizowana i
udokumentowana. Powoduje to brak opisanych i zatwierdzonych rozwiązań procedur i
doświadczeń ogólnych i szczegółowych, w tym zakresie. Należy jednak podkreślić, że
prowadzone dotychczas prace zmierzają do objęcia specjalnymi procedurami tego działu
gospodarki leśnej, umożliwiając dokonania certyfikacji leśnych surowców i produktów
niedrzewnych. Rozpatruje się przy tym możliwość dokonania certyfikacji leśnych surowców
produktów w ramach certyfikacji gospodarki leśnej. Przygotowywany program certyfikacji
gospodarki leśnej uwzględnia głównie aspekty zarządzania zasobami, włączając w to
certyfikację łańcucha dostaw.

Systemy certyfikacji społecznej odnoszą się również do kwestii etyki w handlu; mają

zapewniać, że warunki pracy są godziwe, a otrzymywane korzyści równomiernie podzielone
pomiędzy podmioty zaangażowane w produkcję i handel. Takie zasady handlu obejmują
partnerstwo w biznesie i zarządzanie dostawami. Ważne kryteria skupiające się na aspektach
społecznych obejmują:

obowiązujące prawo i zwyczajowe zasady;

bezpieczne i zdrowe środowisko pracy;

wpływ na lokalne społeczności;

opłacalność;

kwestię niezatrudniania nieletnich;

etyczny marketing.

Prowadzone są również prace nad certyfikacją produkcji naturalnej (ekologicznej)

związanej z pojęciem rolnictwa ekologicznego (organicznego), które należy rozumieć jako
specyficzną formę gospodarowania i produkcji żywności.

W szerokim ujęciu, dotyczy to także pojęć i zakresu prowadzenia gospodarki leśnej w

zakresie ubocznego użytkowania lasu. Posługując się odniesienie „per analogiam”, w
odniesieniu do leśnych surowców niedrzewnych, pozyskiwanie ich ze stanowisk naturalnych
może być również rozumiane jako „ekologiczne” czy też „naturalne”– dotyczy to orzechów,
innych owoców, grzybów, ziół itp.

Natomiast certyfikacja jakości produktu gwarantuje przestrzeganie standardów

dotyczących procesu produkcji. Te parametry odnoszą się do szerokiej gamy leśnych
surowców i produktów niedrzewnych, będących w obrocie międzynarodowym i dotyczą
głównie przemysłu farmaceutycznego i produkcji żywności.

8

III. Polskie kryteria i wskaźniki trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów
dla potrzeb certyfikacji lasów

System certyfikacji PEFC, jest systemem certyfikacji akredytowanej. Systemy tego

typu, zgodnie z ustawodawstwem naszego kraju, mają wpisane w wymagania m.in.
konieczność posiadania przez jednostkę certyfikującą świadectwa kompetencji (akredytacji)
wydanego przez Polskie Centrum Akredytacji.

Obowiązujący system certyfikacji gospodarki leśnej, zgodny z wymaganiami PEFC,

narzuca pewne wymagania odnoszące się do prowadzenia gospodarki leśnej w zakresie
użytkowania lasu.

Wymagania te opisane są w dokumencie „Kryteria i Wskaźniki Trwałego i

Zrównoważonego Zagospodarowania Lasów dla Potrzeb Certyfikacji Lasów” Polskiego
Systemu Certyfikacji Leśnictwa PEFC.

Wymagania stawiane przez system certyfikacji zgodny z zasadami PEFC muszą

zawierać wszystkie wymagania opisane w dokumentach opracowanych w ramach
Ministerialnego Procesu Ochrony Lasów w Europie (MPOLE), jednak sposób realizacji tych
wymagań określany jest przez członków Rady PEFC Polska.

Kryteria i wskaźniki trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów dla potrzeb

certyfikacji lasów w Polskim Systemie Certyfikacji Leśnictwa PEFC wyróżniają 6 kryteriów
oceny prowadzenia gospodarki leśnej zgodnych z ustaleniami MPOLE. Realizacja każdego
kryterium oparta jest na:
1. Przestrzeganiu zasad kierunkowych (Zk) - które wyznaczają główne ramy i wytyczne dla
planowania i realizacji tego działu gospodarki leśnej, dla którego dane kryterium zostało
sformułowane.
2. Wskaźnikach wymiernych (Ww) – które są parametrami mierzalnymi, określanymi dla
pięcioletnich okresów, które pokazują kierunki zmian oraz stopień zgodności działań
praktycznych z przyjętymi zasadami kierunkowymi.
3. Wskaźnikach opisowych (Wo) - stanowiących uzupełnienie wskaźników wymiernych w
przypadku braku możliwości lub celowości ich sformułowania. Zawierają one informacje
związane ze sposobem realizacji zasad kierunkowych oraz dokumentację prowadzonych
przez wnioskodawcę działań.

W systemie PEFC mamy, zatem do czynienia z hierarchicznością kryteriów. Za

podstawowe wymagania, które muszą być spełnione przez zarządców lasu należy uznać
zasady kierunkowe; wskaźniki pełnią jedynie rolę pomocniczą w ocenie zgodności i
efektywności stosowanych zasad prowadzenia gospodarki leśnej.

Oprócz kryteriów i wskaźników odnoszących się do ustaleń MPOLE, Polski System

Certyfikacji Leśnictwa PEFC podkreśla konieczność przestrzegania regulacji prawnych
skierowanych bezpośrednio do leśnictwa (np. Ustawa o lasach, Ustawa o ochronie przyrody,
itd.), jak również stanowiących ogólny porządek prawny na terenie naszego kraju (Ustawa o
zagospodarowaniu przestrzennym, Kodeks pracy, Konwencje ILO i inne).

Rada PEFC Polska składająca się z 35 członków reprezentujących zarówno

właścicieli, zarządców lasów, jak i przemysł drzewny, organizacje ekologiczne, zawodowe i
naukowe związane z szeroko rozumianym sektorem leśnym zbudowały w maksymalnym
stopniu elastyczny, bez określania granicznych wartości parametrów mierzalnych, system
wymagań odnoszący się do prowadzenia gospodarki leśnej w Polsce.

System ten pozwala na dostosowanie działań leśnych do realnych warunków

przyrodniczych i gospodarczych leśnictwa, tworząc system otwarty, umożliwiający
dostosowanie działań leśnych do zapisów systemu, jednocześnie wymuszając:

Posiadanie jasnych, czytelnych zasad związanych z podejmowaniem decyzji
dotyczących gospodarki leśnej oraz reguł ustalania tych zasad,

9

Szczegółowe

dokumentowanie

celowości,

efektywności

i

sposobów

podejmowanych działań przez właścicieli/zarządców lasów,

Wysoki stopień profesjonalizmu osób zaangażowanych w planowanie i realizację
gospodarki leśnej,

Wysokie kwalifikacje audytorów przeprowadzających audyty certyfikacyjne.

Poniżej przedstawiono szczegółowe wymagania stawiane przez Polski System

Certyfikacji Leśnictwa PEFC dla wszystkich kryteriów oceny, a pogrubioną czcionką
wyróżniono zapisy odnoszące się do użytkowania lasu. Jednocześnie podkreśla się, że
poniższe zapisy są oficjalnym dokumentem systemu certyfikacji, opracowanym przez Radę
PEFC Polska, mogącym ulec zmianie jedynie po powtórzeniu całej procedury akceptacji
przez Radę PEFC, a szczegółowe wymagania mogą być formułowane przez akredytowaną
przez PCA jednostkę certyfikującą na podstawie aktualnej wiedzy leśnej.

Wyciąg

POLSKIE KRYTERIA I WSKAŹNIKI TRWAŁEGO
I ZRÓWNOWAśONEGO ZAGOSPODAROWANIA LASÓW DLA POTRZEB CERTYFIKACJI LASÓW

1. Wstęp

2. Kryteria i wskaźniki certyfikacji gospodarki leśnej

Kryterium I – Utrzymanie, odpowiednie wzmocnienie oraz powiększanie

i podnoszenie wartości zasobów leśnych i ich udział

w globalnym bilansie węgla.

Kryterium II – Zachowanie i wzmocnienie zdrowia i witalności

ekosystemów leśnych.

Kryterium III – Utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów.

Kryterium IV – Zachowanie, ochrona o odpowiednie wzbogacenie

leśnej różnorodności biologicznej.

Kryterium V – Utrzymanie i rozszerzenie ochronnych funkcji lasów

zwłaszcza funkcji glebo- i wodochronnych.

Kryterium VI – Utrzymanie i rozwój innych społeczno-ekonomicznych

funkcji lasów.

I. Wstęp

Załączone kryteria i wskaźniki trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasu tworzą podstawę do

przeprowadzenia oceny stanu gospodarki leśnej wszystkich form własności lasów, we wszystkich rodzajach
prowadzenia certyfikacji, przez niezależny organ certyfikujący w ramach systemu PEFC oraz zawierają
zdefiniowane kryteria certyfikacji zarówno dla poziomu regionalnego jak i pojedynczych obszarów. W
szczególności służą określeniu przedmiotu i zakresu auditu oraz ustaleniu zgodności stanu i prowadzenia
gospodarki leśnej z wymogami systemu certyfikacji.

W niniejszym dokumencie nie określono minimalnego poziomu ani ograniczeń przy ustalaniu

zgodności prowadzonej gospodarki leśnej z kryteriami trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów.
Ustalenie tej zgodności leży w kompetencjach jednostki certyfikującej.

Polskie Kryteria i Wskaźniki Trwałego i
Zrównoważonego Zagospodarowania Lasów
dla Potrzeb Certyfikacji Lasów

Uaktualniono: lipiec 2007

Polski System Certyfikacji Leśnictwa
PEFC
dokument nr 4
luty 2005

10

II. Kryteria i wskaźniki certyfikacji gospodarki leśnej

KRYTERIUM I

UTRZYMANIE, ODPOWIEDNIE WZMOCNIENIE ORAZ POWIĘKSZANIE I PODNOSZENIE
WARTOŚCI ZASOBÓW LEŚNYCH I ICH UDZIAŁU W GLOBALNYM BILANSIE WĘGLA.

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Trwałe, zrównoważone i wielofunkcyjne gospodarowanie lasami ma na celu utrzymanie i

powiększanie powierzchni lasów i innych obszarów zadrzewionych, wzmocnienie ich wartości
ekonomicznej, ekologicznej, społecznej i kulturowej oraz zwiększenie i podniesienie jakości zasobów
leśnych. Siedliska leśne, a zwłaszcza zasoby glebowe i wodne, powinny być traktowane jako integralna
część krajowych zasobów przyrody, na których skupiają się funkcje ochronne lasów. Gospodarowanie
lasami powinno być wspierane przez inne jednostki, które korzystają za darmo, często w sposób
nieuświadomiony, z dóbr i usług dostarczanych przez lasy i leśnictwo.

B. Inwentaryzacja i kartowanie zasobów leśnych powinny stanowić trwałe przedsięwzięcia

gospodarki leśnej a wyniki powinny być przechowywane jako dane historyczne i integralne elementy
planów przestrzennego zagospodarowania gminy, regionu, województwa.

C. Plany urządzenia lasu (lub opracowania równoważne jak np. uproszczony plan urządzania) powinny

być okresowo weryfikowane. Realizacja planów urządzenia lasu powinna być okresowo poddana ocenie
społecznej. Plany urządzenia lasu powinny być silnie powiązane funkcjonalnie z planami zagospodarowania
przestrzennego.

D. Realizacja planów urządzenia lasu winna uwzględniać ochronę jakości i ilości zasobów leśnych

w krótko- i długoterminowych okresach. Podstawowym warunkiem jest odpowiednie równoważenie
rozmiaru pozyskania uzyskiwanym przyrostem miąższości W trakcie wykonywanych czynności
gospodarczych powinno się unikać technik i procesów, które powodują znaczne, bezpośrednie i pośrednie,
zniszczenia siedlisk leśnych, gleby i zakłócania stosunków wodnych.

E. Zapas na pniu powinien być pielęgnowany przez należyte działania hodowlane, wykonywane

przy uwzględnieniu zasad ekologii i przestrzeganiu reguł ekonomicznych. Odpowiednie operacje
hodowlane, zwłaszcza cięcia pielęgnacyjne, powinny być prowadzone z zachowaniem stabilności
drzewostanów, przestrzeganiem zasad ochrony gleby i z troską o utrzymanie odpowiedniej ilości i jakości
wody w zlewni.

WSKAŹNIKI WYMIERNE

1. Charakterystyka użytkowanej powierzchni leśnej

Lp.

Opis wskaźnika

Miara

1 Powierzchnia leśna ogółem i jej zmiany w ostatnim 5-leciu

[ha/%]

2 Powierzchnia lasów wg struktury klas wieku i jej zmiany w ostatnim 5-leciu

[ha / klasa]

3 Powierzchnia leśna wg typów siedliskowych lasu

[ha]

4 Powierzchnia odnowień wg pochodzenia (sztuczne, naturalne)

[ha]

5 Powierzchnia lasów na gruntach porolnych

[ha]

6 Powierzchnia leśna wg gat. rzeczywistych i jej zmiany w ostatnim 5-leciu

[%]

7 Powierzchnia plantacji drzew szybkorosnących

[ha]

8 Udział powierzchni leśnej ze zdezaktualizowanym (starszym niż 10 lat) planem urządzenia

lasu (uproszczonym planem urządzenia lasu)

[%]

2. Zapas / zasobność drzewostanów na pniu

Lp. Opis wskaźnika

Miara

9 Ogólny zapas grubizny w korze na pniu wg gatunków i jego zmiany w ostatnim 5-leciu

[m

3

, %]

10 Przeciętna zasobność ogólna i jej zmiany w ostatnim 5-leciu

[m

3

/ ha, %]

11 Przeciętna zasobność wg klas wieku i jej zmiany w ostatnim 5-leciu

[m

3

/ klasa]

3. Równowaga węgla

12

Wiązanie węgla w ekosystemach leśnych (określone wg IPCC Standard Methodology) w
grubiźnie (>7cm) lub w ilości drewna na 1 ha lasu

[1000 kg C / ha, lub
m

3

drewna /ha]

11

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

1.

Uregulowane prawo własności oraz uporządkowany stan posiadania i użytkowania ziemi.

2.

Uczestnictwo w pracach zapewniających integrację planowania przestrzennego z gospodarką
leśną.

3.

Uczestnictwo w programach włączających gospodarkę leśną w rozwój regionalny i
zapewniających współpracę z organami samorządowymi.

4.

Przestrzeganie prawna chroniącego lasy i grunty leśne przed ich przeznaczaniem na cele
nieleśne.

5.

Uczestnictwo w krajowym lub regionalnym (gminnym) programie zwiększania lesistości i
zadrzewień.

6.

Uczestnictwo w tworzeniu mechanizmów ekonomicznych, prawnych lub finansowych
promujących zwiększanie zapasu na pniu gatunków drzew zarówno o wartości handlowej jak i
niehandlowej.

7.

Funkcjonowanie ram instytucjonalnych do podejmowania i prowadzenia regularnych
ocen rozwoju i stanu zasobów leśnych oraz doskonalenia metod ich szacowania i
inwentaryzacji przez uznane instytucje naukowe lub podobne organizacje.

8.

Uczestnictwo w programach informacyjnych i edukacyjnych prezentujących zalety drewna w
licznych jego zastosowaniach oraz wspierających badania nad długością cyklu użytkowania
produktów drzewnych.

9.

Udostępnianie danych dla krajowego banku danych o lasach.

KRYTERIUM II

ZACHOWANIE I WZMOCNIENIE ZDROWIA I WITALNOŚCI EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Metody i technika realizacji zagospodarowania lasu powinna umożliwiać utrzymanie i

podnoszenie stanu zdrowotnego, witalności ekosystemów leśnych oraz regeneracji ekosystemów
zniekształconych.

B. Należy rozpoznać czynniki wysokiego ryzyka zdrowotności i witalności leśnych ekosystemów,

takich

jak:

nadmierne

występowanie owadów, grzybów chorobotwórczych, pożarów lasu,

zanieczyszczenia powietrza, ekstremalne czynniki meteorologiczne i klimatyczne, zniszczenia wynikające z
działań gospodarki leśnej, kłusownictwo lub inne, oraz należy ustanowić odpowiednie systemy ich
monitorowania.

C. Wykonywane zabiegi gospodarcze powinny mieć na celu podnoszenie zdrowotności oraz witalności

lasów i ich stanu zdrowotnego. W możliwie szerokim zakresie powinny być wykorzystywane procesy naturalne
regeneracji ekosystemów, biologiczne metody profilaktyczne i terapeutyczne oraz stosowane materiały
naturalne, wszędzie i w takim zakresie jak to jest możliwe i ekonomicznie racjonalne. Stosowanie adekwatnych
genetycznych, gatunkowych i strukturalnych zróżnicowań w zagospodarowaniu ekosystemów leśnych, powinno
wzmacniać i utrzymywać wysoką stabilność, witalność i odporność lasów promując naturalne mechanizmy
regulacyjne.

D. Nie mogą mieć miejsca praktyki gospodarcze, polegające na niezgodnym z obowiązującym

prawem i wprowadzaniu organizmów modyfikowanych genetycznie, obcych gatunków i pochodzeń drzew,
przy odnawianiu powierzchni leśnych lub zalesianiu, jak również polegające na stosowaniu technik
pielęgnacji, pozyskania i transportu, które mogą powodować trwałe zniszczenia gleby lub innego typu
szkody w ekosystemie leśnym lub innych ekosystemach.

E. Użycie środków chemicznych w każdym przypadku powinno być dobrze umotywowane i

zrealizowane w sposób kontrolowany.

F. Posiadanie aktualnych danych dotyczących zanieczyszczenia środowiska z Państwowego

Monitoringu Środowiska.

12

(B) WSKAŹNIKI WYMIERNE

1

.

Zagrożenia powodowane przez biotyczne czynniki szkodotwórcze

Lp.

Opis wskaźnika

Miara

13 Powierzchnia lasów objęta zabiegami ochronnymi przed owadami liściożernymi

[ha]

14 Miąższość drzew pozyskanych w ramach ograniczania występowania szkodników

wtórnych

[m

3

]

lub

[m

3

/ha]

15 Powierzchnia lasów uszkodzonych przez choroby grzybowe

[ha]

16 Powierzchnia upraw, odnowień i drzewostanów uszkodzonych przez zwierzynę

[ha / rok]

2. Uszkodzenia i zagrożenia powodowane przez abiotyczne czynniki szkodotwórcze

17 Powierzchnia lasów objętych pożarami

[ha / rok]

18 Średnia powierzchnia jednego pożaru

ha

19 Powierzchnia lasów uszkodzonych przez wiatr

[ha / rok]

20 Miąższość drzew pozyskanych z terenów pohuraganowych

[m

3

/ rok]

3. Stosowanie pestycydów i nawozów

Powierzchnia lasów, na której stosowano pestycydy

[ha]

21

Zużycie poszczególnych grup pestycydów

[kg / ha]

Powierzchnia lasów, na której stosowano nawozy mineralne i wapnowanie:

Ha / rok

22

Zużycie czystego składnika

kg / ha / rok

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

1.

Korzystanie z istniejących rozwiązań instytucjonalnych i prawnych mających na celu
utrzymanie zdrowia lasu, jego żywotności oraz śledzenie stanu środowiska przyrodniczego.

2.

Współpraca i korzystanie ze specjalistycznych służb oraz rozwiązań organizacyjnych (typu
ZOL) powołanych do kontrolowania występowania uszkodzeń i czynników niszczących
(Państwowy Monitoring Środowiska, Monitoring Lasów).

3.

Uczestniczenie w tworzeniu lub działaniu instrumentów prawnych, finansowych i
informacyjnych niezbędnych dla wdrażania zasad pro-środowiskowej polityki
gospodarczej oraz umożliwiających regularny monitoring stanu zdrowia lasu i zmiany
pH gleb, a także pozwalających na zapobieganie poważnym uszkodzeniom
powodowanym przez niewłaściwą gospodarkę leśną.

KRYTERIUM III

UTRZYMANIE I WZMOCNIENIE PRODUKCYJNYCH FUNKCJI LASÓW

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Właściciele/zarządcy lasów powinni dążyć do zaspokajania w szerokim zakresie i na trwałych

podstawach, społecznych potrzeb na produkty i świadczenia leśne.

B. Właściciele/zarządcy lasów powinni starać się osiągać rozsądną wydajność ekonomiczną.

Dążąc do osiągania dochodów powinni brać pod uwagę wszystkie ekonomiczne, ekologiczne i społeczne
koszty swojego działania.

C. Plany urządzenia lasu (lub równoważne) powinny uwzględniać możliwości uzyskiwania korzyści z

różnorodnych funkcji lasu. Dla funkcji produkcyjnych powinien być ustalany poziom planowanego pozyskania
wraz z określonym sposobem zagospodarowania.

D. Właściciele i zarządcy lasów powinni zapewniać terminowe odnowienie użytkowanych obszarów, a

operacje odnowienia, pielęgnacji i pozyskania powinny być wykonywane w terminie i sposobem, który nie
zmniejszy zdolności produkcyjnej ekosystemów leśnych.

E. Wielkość pozyskania zarówno produktów drzewnych jak i niedrzewnych nie powinna

przekroczyć poziomu, który stwarza ryzyko dla utrzymania długoterminowej trwałości i ciągłości
użytkowania lasu.

13

F. Powinna być utrzymana i odpowiednio rozbudowywana właściwa infrastruktura, taka jak

drogi, szlaki zrywkowe, mosty oraz wyposażenie techniczne. Infrastruktura powinna zagwarantować
sprawne wykonywanie operacji leśnych w sposób minimalizujący zarówno wysiłek ludzki jak i negatywny
wpływ na środowisko leśne.

(B) WSKAŹNIKI WYMIERNE

1. Produkcja drewna

Lp. Opis wskaźnika

Miara

Ś

redni przyrost bieżący miąższości brutto

(okresowy – 10 letni)

[m

3

/ ha]

23

Ś

redni przyrost bieżący wg gatunków

[m

3

/ ha]

Roczne pozyskanie drewna

[m

3

/ rok]

Użytkowanie rębne wg gatunków rzeczywistych

[m

3

/ rok]

Użytkowanie przedrębne wg gatunków rzeczywistych

[m

3

/ rok]

24

Użytkowanie przygodne i sanitarne

[m

3

/ rok]

25 Stosunek ogólnego pozyskania drewna do przyrostu

[%]

26 Średni wiek drzewostanów

[lata]

27 Ilość i wartość sprzedanego drewna okrągłego

[m

3

, zł]

2. Produkty niedrzewne

28 Ilość produktów niedrzewnych (np. dziczyzna, choinki, stroisz)

[kg / szt. rok]

29 Udział procentowy przychodów ze sprzedaży usług w przychodach ogółem.

[%]

30 Wskaźnik nasycenia lasów drogami

[m

2

/ ha lub

km / ha]

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

1.

Funkcjonowanie mechanizmów zapewniających doskonalenie metod urządzania i
sporządzania

planów

urządzania

lasu

opartych

na

odpowiednich

danych

inwentaryzacyjnych,

oraz

na

najnowszej

wiedzy

naukowej

i

praktycznych

doświadczeniach z uwzględnieniem produktów niedrzewnych.

2.

Przestrzeganie i udział w tworzeniu przepisów i zasad regulujących rekreacyjne
zagospodarowanie lasu oraz zbiór produktów niedrzewnych.

3.

Rozwijanie

zasad

polityki

gospodarczej

i

instrumentów

prawno/finansowych

promujących niedrzewne funkcje lasu i dążenie do ich urynkowienia.

4.

Rozwijanie infrastruktury technicznej ułatwiającej dostęp do produktów i usług
leśnictwa.

5.

Funkcjonowanie systemu doskonalenia zawodowego pracowników w zakresie zrównoważonej
gospodarki leśnej.

KRYTERIUM IV

ZACHOWANIE, OCHRONA I ODPOWIEDNIE WZBOGACENIE LEŚNEJ RÓśNORODNOŚCI
BIOLOGICZNEJ

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Gospodarowanie lasami zmierza do zachowania, ochrony i wzmocnienia leśnej różnorodności

biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym, ekosystemowym oraz na poziomie krajobrazu.

B. Biotopy leśne o szczególnych wartościach przyrodniczych powinny być inwentaryzowane i

kartowane. Powinny one zawierać chronione, rzadkie, wrażliwe i reprezentatywne leśne ekosystemy, jak
również środowiska występujących, narażonych i zagrożonych gatunków, gatunków endemicznych, zgodnie z
krajowymi listami gatunków chronionych i zagrożonych. Szczególną uwagę prace te powinny zwracać na
obszary nadbrzeżne, siedliska wilgotne, zalewowe i inne o specjalnej ważności przyrodniczej, w tym różnorodne
formy ochrony zasobów genowych in situ.

14

C. Powinna być preferowana naturalna regeneracja gatunków rodzimych, gwarantująca odpowiednią

jakość i ilość zasobów leśnych. Do sztucznego odnowienia i do zalesień powinny być użyte przede wszystkim
gatunki rodzime i lokalnego pochodzenia, które są dobrze zaadaptowane do danych warunków siedliskowych.
Wprowadzanie innych gatunków niż rodzime powinno być stosowane tylko wtedy, kiedy oszacowano ich
wpływ na ekosystem i na genetyczną integralność lokalnego pochodzenia oraz możliwości przystosowawcze.
Nie wolno wprowadzać do ekosystemów leśnych organizmów modyfikowanych genetycznie (oprócz selekcji
naturalnej).

D. Działania gospodarki leśnej powinny promować różnorodność struktur drzewostanów: pionową,

poziomą, gatunkową, wiekową i budować mozaikową strukturę lasu, będącą warunkiem trwałości i
„sprężystości” ekosystemu, rozpraszającym ryzyko powstawania szkód wobec zagrożeń zewnętrznych.

E. Cele gospodarki leśnej uzasadniają odpowiednie zastosowanie środków zmniejszających presję

zwierzyny na lasy, zwłaszcza jej negatywny wpływ na efekty prac odnowieniowych oraz ograniczanie
bioróżnorodności lasu.

F. Martwe drzewa stojące, leżanina, drzewa dziuplaste oraz wyjątkowo rzadkie gatunki biocenotyczne

(np. czereśnia ptasia) powinny być pozostawiane w lesie w ilości i w rozproszeniu niezbędnym do utrzymania
wysokiej różnorodności biologicznej. Pozostawianie drzew martwych, w szczególności posuszu czynnego, nie
może jednak stwarzać zagrożenia zdrowotności i stabilności lasu oraz ekosystemów z nim sąsiadujących.

G. Infrastruktura transportowa i podział przestrzenny powinien być planowany i realizowany w

sposób minimalizujący podziały naturalnych biotopów i reprezentatywnych ekosystemów, zasobów
genowych, zasięgów kluczowych gatunków, dróg ich migracji i obszarów zasiedlenia zwierząt.

H. Zalesienia nie powinny naruszać cennych biocenoz nieleśnych.

(B) WSKAŹNIKI WYMIERNE

Obszary leśne objęte prawną ochroną przyrody.

Lp. Opis wskaźnika

Miara

31 Powierzchnia lasów ochronnych (wg rodzajów)

[ha]

Powierzchnia leśna objęta powierzchniową formą ochrony w tym:

[ha]

Powierzchnia lasów na terenie parków narodowych

[ha]

Powierzchnia lasów na terenie parków krajobrazowych

[ha]

Powierzchnia lasów na obszarach chronionego krajobrazu

[ha]

Powierzchnia obszarów „Natura 2000”

[ha]

32

Powierzchnia rezerwatów ogółem / ochrona ścisła

[ha] / [ha]

33 Pomniki przyrody

[pozycje
rejestru]

2. Zagrożone gatunki.

34 Wykaz zinwentaryzowanych gatunków chronionych fauny i flory

[gat.]

3. Biologiczna różnorodność w lasach produkcyjnych

35 Powierzchnia litych drzewostanów iglastych (powyżej 80% udziału w składzie gatunkowym)

[ha]

36 Powierzchnia litych drzewostanów liściastych (powyżej 80% udziału w składzie gatunkowym)

[ha]

37 Udział powierzchni drzewostanów mieszanych w ogólnej powierzchni lasów

[%]

38 Powierzchnia lasów objęta przebudową drzewostanów

[ha]

39 Udział powierzchni odnowień naturalnych w skali roku w odniesieniu do ogólnej powierzchni

odnowień

[%]

40 Powierzchnia drzewostanów z panującym gatunkiem introdukowanym,

[ha]

41 Różnorodność genetyczna:

Ogólna powierzchnia obiektów nasiennych zagospodarowanych w celu ochrony i użytkowania
leśnych zasobów genowych wg gatunków i form ochrony;

[ha]

15

Wg form ochrony:
wyłączone drzewostany nasienne
gospodarcze drzewostany nasienne
plantacje nasienne
plantacyjne uprawy nasienne
uprawy pochodne
uprawy zachowawcze

lub leśny materiał podstawowy z kategorii:
ze zidentyfikowanego źródła (źródła nasion, drzewostan),
wyselekcjonowany
kwalifikowany (drzewa mateczne, plantacje nasienne)
przetestowany

[ha /
szt.]

Drzewa doborowe (wg gatunków )

[szt.]

42 Udział materiału znanego pochodzenia na uprawach leśnych

%

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

Udział w opracowywaniu zasad polityki gospodarczej i instrumentów finansowych wiążących wartość

gospodarczą lasów ze stanem różnorodności biologicznej oraz zapewniających ocenę wpływu gospodarki leśnej
na stan leśnej różnorodności biologicznej lub korzystanie z istniejących rozwiązań.

Udział w opracowaniu zasad i instrukcji zapewniających uwzględnianie w planach zagospodarowania

lasu ochronę reprezentatywnych, rzadkich i wrażliwych ekosystemów leśnych, gatunków zagrożonych,
gatunków wskaźnikowych, gatunków kluczowych i ich żywotnych populacji oraz innych działań
przewidzianych planami ochrony przyrody.

Przestrzeganie zasad i praktyk zapewniających pozostawianie martwych drzew stojących i leżących w

lesie.

Prowadzenie ewidencji dotyczącej źródeł pochodzenia materiału reprodukcyjnego.

KRYTERIUM V

UTRZYMANIE I ROZSZERZANIE OCHRONNYCH FUNKCJI LASÓW ZWŁASZCZA FUNKCJI
GLEBO- I WODOCHRONNYCH

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Odpowiednie zagospodarowanie lasów identyfikuje i rozwija ważne dla społeczeństwa funkcje

ochronne, szczególną troską zaś otacza i wzmacnia funkcje ochronne lasów w stosunku do zasobów glebowych i
wodnych oraz powietrza zwłaszcza na obszarach, na których lasy przeciwdziałają występowaniu powodzi i
tworzeniu się lawin.
Funkcje glebo- i wodochronne należą do funkcji publicznych, a ich utrzymanie i rozszerzanie oraz finansowanie
powinno być powinnością państwa. Lasy spełniające takie funkcje wymagają dofinansowania oraz stałych
obserwacji (monitorowanie) i dokumentowania ich stanu (kartowanie).

B. Specjalną uwagę należy poświęcić działaniom hodowlanym na wrażliwych glebach i obszarach

podatnych na uszkodzenia (np. górskie stoki), gdzie operacje te i nieodpowiednie techniki, takie jak
głęboka uprawa gleby, używanie ciężkiego sprzętu, a także zbyt intensywne cięcia pielęgnacyjne na wielką
skalę, mogą doprowadzić do nadmiernej erozji gleby, obniżenia zdolności retencyjności powierzchni
leśnej, przyspieszenia spływu wód itp.

C. Specjalną troską powinny być objęte obszary wodochronne w celu uniknięcia niekorzystnych

efektów gospodarki leśnej dla jakości i ilości zasobów wodnych.

D.

Projektowanie,

wykonywanie

i

utrzymanie

dróg,

mostów

i

innych

urządzeń

infrastrukturalnych na terenie lasów, powinno uwzględniać pełnienie przez nie funkcji glebo- i
wodochronnych.

(B)

WSKAŹNIKI

WYMIERNE

1. Lasy ochronne

Lp. Opis wskaźnika

Miara

43 Powierzchnia oraz udział lasów pełniących funkcje ochronne w ogólnej powierzchni leśnej wg

kategorii.

[ha/%]

16

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

Realizacja zasad prowadzenia gospodarki leśnej w lasach ochronnych, zwłaszcza regulujących zabiegi

gospodarczo-leśne na obszarach podatnych na erozję gleb oraz na terenach o dominującej roli ochronnej lasów w
stosunku do wody i zasobów wodnych.

Udział w programie zalesień i zadrzewień wspomagającym i wzmacniającym ochronną rolę lasu w

stosunku do zasobów glebowych, wodnych oraz powietrza atmosferycznego.

KRYTERIUM VI

UTRZYMANIE I ROZWÓJ INNYCH SPOŁECZNO - EKONOMICZYCH FUNKCJI LASÓW

(A) ZASADY KIERUNKOWE

A. Trwałe i zrównoważone, wielofunkcyjne zagospodarowanie lasów jest związane z innymi

działami gospodarki narodowej. Gospodarowanie w taki sposób uwzględnia reakcję zarówno na
pozytywne jak i negatywne ich wpływy. Szczególne zainteresowanie leśnictwa powinno dotyczyć
regionalnego rozwoju ekonomicznego oraz łagodzenia problemów zatrudnieniowych.

B. Prawo własności w stosunku do wszystkich lasów powinno być jasno określone, wyraźnie

zdefiniowane i udokumentowane.

C. Respektowanie zagwarantowanego prawem powszechnego dostępu do lasów oraz do korzystania z

dóbr leśnych.

D. Powszechny dostęp do lasów oraz użytkowanie dóbr i korzystanie z usług leśnych przez instytucje i

osoby prawne, powinno respektować wkład gospodarki leśnej w ochronę i rozwój użytkowanych dóbr i usług,
przez odpowiednie uczestnictwo w kosztach ponoszonych przez gospodarkę leśną lub przez ulgi podatkowe.

E. Tereny leśne o specyficznym kulturowym, znaczeniu należy chronić lub specjalnie

zagospodarowywać w kierunku należytego ich zachowania i ochrony tych dóbr.

F. Należy zapewnić dostęp do informacji o lasach oraz uczestnictwo społeczne w planowaniu

gospodarki leśnej i kontroli realizacji planów zagospodarowania lasów publicznych (tym należących do skarbu
państwa);

G. Trwałe i zrównoważone zagospodarowanie lasów powinno optymalnie wykorzystywać

doświadczenia i wiedzę oraz trwale wspierać badania naukowe z zakresu leśnictwa, zwłaszcza badania
długoterminowe.

H. Trwałe i zrównoważone, wielofunkcyjne zagospodarowanie lasów, powinno czynić las

atrakcyjnym obiektem turystycznym i rekreacyjnym, uwzględniając różnorodność gatunków i
krajobrazu. Nie może to jednak stwarzać ryzyka wystąpienia zjawisk negatywnych, zagrażających
trwałości zasobów.

I. Pracodawcy i usługodawcy stosują obiektywne kryteria oceny pracowników i usługobiorców

(nie dyskryminują pracowników przy zatrudnianiu, wynagradzaniu, awansowaniu bądź premiowaniu).
Zatrudnieni w lasach dysponują wiedzą, możliwościami realizacji i dochodzenia swoich praw, szczególnie
do zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, działania związków zawodowych, godziwego
wynagrodzenia i ubezpieczenia.

(B) WSKAŹNIKI WYMIERNE

1. Funkcje ekonomiczne

Lp. Opis wskaźnika

Miara

44 Dochodowość: stosunek średniej ceny 1m

3

drewna (C) do ogólnych kosztów produkcji w

przeliczeniu na 1m

3

(K)

[C /
K]

2

.

Funkcje społeczne

45

Liczba osób zatrudnionych w administracji leśnej ogółem oraz w przeliczeniu na
1000 ha

[osoby]
[osoby/1000ha]

46

Zatrudnienie w sektorze prywatnym pracującym na rzecz gospodarki leśnej: liczba
przedsiębiorstw/zatrudnienie

[szt. / osoby]

47

Chorzy na choroby zawodowe

[przyp./ rok]

48

Częstość wypadków przy pracy w lesie

[szt. / rok]

17

49

Ilość izb edukacyjnych, muzeów przyrodniczych i ścieżek dydaktycznych w lasach

[szt.]

50

Ogólna liczba osób odwiedzających obiekty edukacyjno-rekreacyjne w lasach (ścieżki,
muzea, izby, itp.), lub inny wskaźnik intensywności wykorzystania tych obiektów

[osoby / rok]

3. Funkcje rekreacyjne lasów

51 Liczba pól biwakowych i innych stałych miejsc rekreacji

[szt.]

52 Łączna długość szlaków turystycznych w lasach

[km]

4. Koszty funkcji publicznych lasów

53 Koszty budowy i utrzymania infrastruktury edukacyjno-rekreacyjnej w lasach PLN / rok

5. Gospodarka łowiecka

54 Liczba/powierzchnia dzierżawionych przez właścicieli leśnych obwodów łowieckich / łączna

suma dzierżawy

[szt./ha/
PLN]

55 Koszty ochrony lasów przed zwierzyną

[PLN]

6. Kulturowe i duchowe wartości lasów

56 Liczba obiektów w lasach mających wartość kulturową i / lub duchową

[szt.]

57 Liczba publikacji, wystaw, imprez i zdarzeń medialnych, prezentujących wartości kulturowe i / lub

duchowe lasów

[szt.]

(C) WSKAŹNIKI OPISOWE

1.

Informowanie społeczeństwa o istnieniu zasad prawnych, przepisów oraz dróg
instytucjonalnych umożliwiających udział społeczeństwa, w tym zwłaszcza ludności
miejscowej lub ciał przedstawicielskich w postaci samorządów lokalnych oraz organizacji
pozarządowych, w procesach kształtowania polityki leśnej i podejmowania decyzji
dotyczących lasów oraz kontroli ich realizacji.

2.

Dążenie do wzrostu udziału dochodów z produkcji niedrzewnej.

3.

Funkcjonowanie zasad prawnych i źródeł finansowych zapewniających realizację leśnych
programów badawczych oraz zadań z zakresu nauczania zawodowego i edukacji przyrodniczo-
leśnej społeczeństwa.

4.

Umożliwianie społeczeństwu dostępu do informacji o lasach i leśnictwie oraz wspieranie
nauczania i upowszechniania wiedzy leśnej.

5.

Promowanie programów ochrony miejsc i terenów wartościowych kulturowo oraz
umożliwiających prowadzenia studiów nad oceną i znaczeniem szczególnych leśnych wartości
kulturowych i krajobrazowych w historii narodu.

6.

Istnienie i realizacja systemu nadzoru przestrzegania obowiązujących praw, instrukcji i
zaleceń oraz doskonalenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,
stosownego do realizowanych obowiązków (narażenia na działanie różnych czynników
szkodliwych i innych zagrożeń).

7.

Wywiązywanie się pracodawców leśnych z rzetelnego i terminowego wypłacania
wynagrodzeń, premii, wpłat na obowiązkowe fundusze i ubezpieczenia.

8.

Podejmowanie dialogu i przestrzeganie wyników jego ustaleń ze wszystkimi grupami i
organizacjami pracowniczymi.

Analizując powyższe kryteria, w celu zapewnienia zgodności prowadzonych działań w

użytkowaniu lasu z wymaganiami Polskiego Systemu Certyfikacji Leśnictwa PEFC należy
ustalić regulacje dotyczące:

Określenia wpływu poziomu i sposobu realizacji funkcji produkcyjnej na wielkość
i jakość zasobów leśnych. Elementami tej oceny powinny być zarówno surowce
drzewne jak i pozostałe surowce materialne oraz dobra niematerialne, a ich

18

wartość powinna być oceniana zarówno w wymiarze ekonomicznym jak i
ekologicznym, czy społecznym.

Określenie systemu wyboru stosowanych technik i technologii, które muszą
uwzględniać bezpośredni i pośredni wpływ na glebę, zasoby wodne oraz na
siedliska jak również na zdrowie i witalność pozostającego lasu. Uwzględnienie to
musi obejmować zarówno wybór właściwych technik i technologii dla
poszczególnych typów powierzchni leśnych, jak również ocenę ich realizacji i
niezbędną infrastrukturę dla ich przeprowadzenia (drogi, szlaki zrywkowe, mosty
itp.), ze specjalnymi zaleceniami do stosowania na terenach glebo- czy
wodochronnych.

Zarządcy lasów powinni poznać i zaspokajać zapotrzebowanie na wszystkie
potencjalne produkty leśne w tym również produkty ubocznego użytkowania lasu
rozumianego zarówno jako produkty materialne jak i niematerialne.

Prowadzenie wszelkich prac leśnych (w tym z użytkowania lasu) bierze pod uwagę
wymiar ekologiczny, ekonomiczny i społeczny w znaczeniu poszanowania praw
pracowniczych, brania pod uwagę wpływu rozstrzygnięć zarówno związanych ze
sprzedażą produktów leśnych, udzielanymi pozwoleniami, umowami na
użytkowanie uboczne, jak również rozstrzygnięciami ogłaszanych przetargów na
wykonywanie prac leśnych na lokalną społeczność. Z uwagi na to, że
wykonywanie prac z zakresu użytkowania lasu objęte jest certyfikatem gospodarki
leśnej, w interesie właściciela/zarządcy lasu leży monitorowanie praw
pracowniczych również w firmach świadczących usługi dla właściciela/zarządcy
lasu.

Zarządzający lasem powinni, zatem umożliwić dostęp społeczeństwa do czytelnych

zasad prowadzenia gospodarki leśnej, w oparciu o odpowiednie zapisy Ustawy „O
udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
ś

rodowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko”

.

Zawieranie umów z firmami świadczącymi usługi na rzecz leśnictwa zgodnie z

zasadami certyfikacji PEFC powinno uwzględniać zapisy ustawy „Prawo Zamówień
Publicznych” ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów, wśród których znajdują się jakość,
parametry techniczne i zastosowanie najlepszych dostępnych technologii w zakresie
oddziaływania na środowisko.

Dodatkowo, z uwagi na konsekwencje związane z utratą certyfikatu w przypadku

wykrycia niezgodności, właściciel/zarządzający lasem, na etapie zawierania umów ze
zleceniobiorcami powinien uwzględnić konieczność przestrzegania odpowiednich przepisów
BHP przez wykonujących prace i usługi.

19

IV. Określenie wymagań audytu certyfikacyjnego, wraz z łańcuchem dostaw,
dotyczących technik i technologii pozyskiwania drewna

Planowanie i organizacja prac związanych z pozyskiwaniem i zrywką drewna jest

skomplikowanym zagadnieniem polegającym na takim dostosowaniu technologii do
zróżnicowanych warunków drzewostanowych i terenowych, aby były one efektywne
ekonomicznie

i

bezpieczne

dla

zatrudnionego

personelu,

przy

jednoczesnym

minimalizowaniu szkód powstających w środowisku leśnym.

Jednocześnie, konieczne jest przy tym dokonanie prawidłowej oceny procesów

pozyskiwania drewna, ujmującej wieloaspektowość waloryzowanych zagadnień. Mając do
wyboru wiele alternatywnych wariantów procesów, należy dążyć do wyboru rozwiązania
najkorzystniejszego. Pomimo tego, że teoria podejmowania decyzji oferuje wiele modeli
oceny, opartych na ocenie punktowej bądź rankingu, z wyznaczonymi funkcjami celu, w
praktycznym wykonawstwie zawsze przyjmuje się szereg ograniczeń początkowych.

W zakresie założonych wymagań audytu odnoszących się do poniższych operacji

przyjęto następujące odniesienia.

A. Komunikacyjne udostępnienie lasu

Prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej uzależnione jest w dużej mierze od

komunikacyjnego udostępnienia lasu. Powinno ono w sposób szczególny umożliwiać
wykonywanie prac leśnych z poszczególnych dziedzin gospodarki leśnej takich jak: hodowla,
użytkowanie, ochrona, łowiectwo oraz zagospodarowanie turystyczne, w całym okresie
wzrostu drzewostanu, przy zachowaniu zasad ochrony środowiska leśnego.

Dowodem potwierdzającym należytą dbałość o udostępnienie komunikacyjne

powinno

być

wykonanie

odpowiedniej

analizy

posiadanej

infrastruktury

komunikacyjnej z planem zadań w tym zakresie.

Z punktu widzenia pozyskiwania, zrywki i wywozu drewna udostępnianie lasu polega

przede wszystkim na: zaplanowaniu i wykonaniu odpowiedniej sieci drogowej, założeniu
sieci szlaków gospodarczych (zrywkowych) oraz przygotowaniu miejsc do składowania
drewna.

1. Drogi leśne

Sieć dróg leśnych powinna zapewnić dogodne warunki transportu drewna na

optymalną odległość, ograniczenie do minimum zniszczeń w pozostającym drzewostanie,
przywóz do lasu potrzebnych materiałów, sprzętu, nawozów i środków ochrony roślin oraz
wywóz z lasu drewna i innych produktów, dojazd wykonawców prac wraz z wyposażeniem
produkcyjnym i socjalnym do miejsca pracy i powrót do miejsca zamieszkania, nadzór nad
stanem sanitarnym lasu i wykonywanie zabiegów ochronnych w lesie oraz zapobieganie i
zwalczanie pożarów lasu.

Przy pracach związanych z projektowaniem dróg oraz ich późniejszym

wykonawstwem należy brać pod uwagę zalecenia zawarte w opracowaniu „Drogi leśne –
Poradnik techniczny” (GDLP Warszawa Bedoń 2006).

W celu ograniczenia zjawiska erozji dróg niezbędne jest wyprofilowanie ich korony,

uwzględniające pochylenia poprzeczne, które powinny wynosić 3% na nawierzchniach
ulepszonych, 3 - 5% na nawierzchniach twardych nie ulepszonych oraz około 5% na
nawierzchniach gruntowych. W celu dobrego odprowadzania wody stosować należy także 5%
poprzeczne pochylenie poboczy. Można zaniechać stosowania wymienionych pochyleń na
drogach o znacznym nachyleniu podłużnym.

20

Przy wysokim poziomie wód gruntowych (mniej niż 1 m na gruntach

niewysadzinowych i 1,5 m, na gruntach wysadzinowych) drogi należy zabezpieczyć rowami,
których minimalna głębokość powinna wynosić od 20 cm na gruntach niewysadzinowych, do
40 cm na gruntach wysadzinowych.

Planując pracę maszyn, trzeba wziąć pod uwagę możliwość ich dojazdu na

powierzchnię, na której prowadzone są prace. Nośność mostów i przepustów na drogach
dojazdowych nie może być mniejsza od masy maszyn. Należy też uwzględnić możliwości
techniczne maszyn.

2. Planowanie i wykonywanie szlaków gospodarczych (zrywkowych)

Szlaki gospodarcze (zrywkowe) powinny stanowić stały element udostępnienia

drzewostanów, uzupełniający się z istniejącą lub projektowaną siecią dróg i liniami podziału
powierzchniowego oraz składnicami przyzrębowymi. Projektowaniem sieci szlaków należy
objąć drzewostany wszystkich klas wieku. Szlaki należy projektować w drzewostanach,
niezależnie od rodzaju rębni. Szczegółowe zasady odnośnie ich zakładania zawierają
„Wytyczne do projektowania i wykonywania szlaków operacyjnych”, (DGLP, IBL,
Warszawa 1996).

Zalecane jest zakładanie szlaków w czasie pierwszego cięcia z pozyskiwaniem drewna

(masy). Możliwe jest również zakładanie szlaków w innych terminach, stosownie do potrzeb.

Szlaki powinny przebiegać w zasadzie po liniach najkrótszych do dróg wywozowych,

należy jednak unikać schematycznego, prostoliniowego przebiegu szlaków. Należy
wykorzystywać istniejące luki, ścieżki itp., a także uwzględniać omijanie niektórych trudniej
dostępnych fragmentów drzewostanu, jak miejsca podmokłe, oczka wodne, miejsca o dużych
spadkach itp.

Jako zasadę należy przyjąć projektowanie i zakładanie szlaków prostopadle do rzędów

drzew. Łatwiej wtedy układać wyrobione drewno, a także ładować je na środek zrywkowy,
zaś przy tyczeniu szlaków unika się schematycznego, niemal geometrycznego ich
prowadzenia, należy wykorzystywać naturalne luki w drzewostanie. Prostopadłe ułożenie
szlaków w stosunku do rzędów drzew umożliwia dociąganie drewna z obu stron szlaku, przy
zachowaniu dowolnego kierunku zrywki. W drzewostanach starszych, przerzedzonych lub
różnowiekowych, w których rzędy drzew nie występują lub trudno je wyróżnić, przy
projektowaniu szlaków należy kierować się minimalizacją odległości zrywki i liczby
koniecznych do wycięcia drzew.

Wyznaczanie szlaków w terenie powinno się odbywać po wyznaczeniu drzew

przeznaczonych do usunięcia.

Szerokość i odstępy między szlakami zrywkowymi zależą przede wszystkim od

przewidywanych do zastosowania środków technicznych do wykonywania operacji
technologicznych i zrywki. Generalnie powinno się stosować następującą szerokość szlaków:

około 1 metra szerszą, od szerokości środka zrywkowego do zrywki półpodwieszonej
i wleczonej (skider lub ciągnik rolniczy z wciągarką albo chwytakiem);

około 1-1,5 metra szerszą od szerokości nasiębiernego środka zrywkowego (forwarder
lub ciągnik rolniczy z żurawiem i nasiębierną przyczepą kłonicową),

dla zrywki konnej, szerokość szlaków powinna wynosić ok. 2,5 m.

Podkreślić należy, że stosowanie zrywki wleczonej powinno być ograniczone do

szczególnych przypadków i należy dążyć do jej całkowitego wyeliminowania.

a) Tereny nizinne

W czyszczeniach późnych oraz trzebieżach, przy wyciąganiu i zrywce drewna

ciągnikiem rolniczym wyposażonym we wciągarkę, szlaki zrywkowe zaleca się projektować
w odstępach 40 m.

21

W przypadku metody drewna krótkiego, w której ścinkę, okrzesywanie i wyróbkę

drewna prowadzi się pilarką, a zrywkę forwarderem lub zestawem składającym się z ciągnika
rolniczego, nasiębiernej przyczepy kłonicowej oraz żurawia, drzewostan należy udostępnić
systemem szlaków zrywkowych w odstępach 20 lub 40 m – w zależności od intensywności
zabiegu.

W tej samej metodzie, ale ze ścinką, okrzesywaniem i wyróbką drewna harwesterem

oraz zrywką forwarderem, należy zastosować szlaki w odstępach zbliżonych do podwójnego
wysięgu żurawia harwestera, tzn. ok. 20 m.

W rębni zupełnej, zrywkę należy wykonywać po powierzchni zrębu do składnic

przyzrębowych lub miejsc załadunku surowca na pojazdy wywozowe, kierując się
minimalizacją jej odległości.

W rębni gniazdowej szlaki projektuje się po wyznaczeniu gniazd. Powinny one

przebiegać w możliwie najkrótszej linii między gniazdami i drogami wywozowymi, z
uwzględnieniem założonego kierunku zrywki i wywozu.

W cięciach uprzątających, prowadzonych na powierzchni międzygniazdowej,

postępuje się jak w przypadku rębni zupełnej, z zachowaniem szczególnej ostrożności w
pobliżu odnowionych gniazd. Niedopuszczalne jest wyznaczanie szlaków przez odnowione
gniazda.

W pozostałych rębniach złożonych, przebieg szlaków oraz ich przestrzenny układ

powinien być dostosowany do istniejących lub powstających odnowień naturalnych. Większe
kępy tych odnowień mogą być, w razie konieczności, przecinane szlakami. Ogólnie mówiąc,
w drzewostanach nizinnych zagospodarowanych rębniami złożonymi, postępuje się jak w
przypadku trzebieży późnych.

b) Tereny górskie

Przy projektowaniu szlaków w górach, konieczne jest uwzględnienie dopuszczalnych

spadków terenu dla planowanych do zastosowania środków zrywkowych. Specjalistyczne
maszyny leśne o podwoziu przegubowym, skider i forwarder, mogą poruszać się w terenie o
spadku do 40%, jeżeli instrukcje dla tych typów maszyn nie stanowią inaczej.

Dla ciągników rolniczych z osprzętem zrywkowym, maksymalne nachylenie stoków

nie może przekraczać 15%. Dotyczy to poruszania się wymienionych wyżej środków po linii
największego spadku, czyli prostopadle do warstwic.

Konie mogą być używane do zrywki drewna na stokach o nachyleniu do około 18%.

W przypadku nachylenia stoków powyżej 40%, zaleca się stosować zrywkę linową
(kolejkami) lub grawitacyjną (rynnami, ryzami). Generalną zasadą w górach jest
projektowanie szlaków prostopadle do warstwic. Spadek poprzeczny szlaków zrywkowych
nie powinien przekraczać 6%.

W praktyce, w warunkach górskich, przy zakładaniu szlaków gospodarczych należy

się kierować następującymi głównymi zaleceniami:

projektowana odległość zrywki powinna się mieścić w granicach 300 - 800 m.

odległość pomiędzy szlakami głównymi powinna mieścić się, w zależności od wieku
drzewostanów od 30 m do 200 m.

Do podstawowych zasad projektowania szlaków w terenach górskich zaliczymy:

szlaki zrywkowe nie powinny być projektowane przy nachyleniu stoku większym niż
40%,

stoki o nachyleniu większym niż 40% należy przeznaczyć do zrywki z
wykorzystaniem kolejek linowych,

szlaki należy projektować prostopadle do warstwic lub dróg wywozowych.

22

przy ciągnikach przegubowych, nachylenie graniczne zależne jest od ich konstrukcji
(nie należy przekraczać nachyleń zalecanych w instrukcji obsługi),

przy stosowaniu rębni złożonych istotną rolę na działkach roboczych w drzewostanie
odgrywają szlaki gospodarcze dalszego rzędu, usytuowane najczęściej pomiędzy
kępami odnowień. Ta naturalna, nie pokryta odnowieniem przestrzeń drzewostanu,
winna być jedynym miejscem, na które powinno obalać się ścinane drzewa oraz gdzie
operuje się sprzętem zrywkowym,

ze względu na możliwość wystąpienia erozji nie zaleca się prowadzenia zrywki po
istniejących ciekach wodnych.

3. Składowanie pozyskanego surowca

Zadaniem składnic przyzrębowych jest składowanie surowca drzewnego do czasu jego

wywozu z lasu. Na składnicach może być także wykonywana wyróbka drewna.

Przygotowanie składnic przyzrębowych na terenach nizinnych nie wymaga

specjalnych prac, poza ewentualnym wyrównaniem terenu i położeniem legarów. Na terenach
górskich przygotowanie składnicy przyzrębowej może wymagać wykonania „tarasu”, z
wykorzystaniem materiału pozyskanego ze zbocza.

Zabrania się składowania pozyskanego drewna przy drogach publicznych.

B. Minimalizacja szkód w środowisku leśnym powstałych na skutek prac związanych z
pozyskiwaniem i zrywką drewna

Las jest bardzo zróżnicowanym ekosystemem powstałym wskutek wzajemnego

oddziaływania na siebie czynników naturalnych i antropopresji. Tym samym skutki
zastosowanych technologii i użycie tych samych środków technicznych w różnych miejscach
mogą być odmienne. Stwarza to określone utrudnienia przy dokonywaniu oceny procesów i
ich wpływu na określone elementy środowiska leśnego.

Ocena wykonanych prac powinna być trwałym elementem prowadzenia gospodarki

leśnej i być włączona jako element zarówno odbioru wykonanych prac jak i stanowić element
procedury wyboru podmiotu świadczącego usługi na powierzchni leśnej. Ocena taka powinna
uwzględniać zarówno pozostający drzewostan jak i glebę leśną.

W przypadku oceny uszkodzeń drzewostanu, które powstały na skutek

przeprowadzonego zabiegu należy określić wskaźnik uszkodzeń drzew:

100

×

=

D

u

D

L

L

U

[%]

gdzie:

D

U

- wskaźnik uszkodzeń drzew

U

L

- liczba drzew uszkodzonych o powierzchni zranienia powyżej 20 cm

2

, z odsłonięciem

lub uszkodzeniem

drewna,

D

L

- całkowita liczba drzew na powierzchni kontrolnej.

W warunkach nizinnych (przy pochyleniu stoku <15%), przy regularnie

rozmieszczonych stałych szlakach gospodarczych, należy do weryfikacji stopnia uszkodzenia
pozostającego drzewostanu zastosować losowe, prostokątne powierzchnie badawcze (o
proporcji szerokości do długości wynoszącej 2:3). Powierzchnie takie powinny być
zlokalizowane przy szlakach, sięgając jednym z boków do połowy odległości pomiędzy nimi i
stanowić minimum 5% ogólnej powierzchni wydzielenia.

23

W przypadku nieregularnego układu szlaków gospodarczych, w warunkach nizinnych

oraz w warunkach górskich (pochylenie stoku >15%) ocenę taką należy przeprowadzić na
losowych, kołowych powierzchniach badawczych, rozmieszczonych w drzewostanie z
wykorzystaniem siatki kwadratów o powierzchni 100 m

2

, rozmieszczonych w taki sposób,

aby pierwsze z nich były położone na głównych szlakach gospodarczych. Udział powierzchni
kołowych powinien wynosić minimum 10% ogólnej powierzchni wydzielenia.

Zaleca się, aby dopuszczalna wartość wskaźnika uszkodzeń drzew wynosiła 5% dla

warunków nizinnych oraz 15% dla warunków górskich. Należy jednocześnie dążyć do
minimalizacji szkód w podszycie, podroście i nalotach.

Stopień uszkodzenia gleby leśnej określić należy poprzez przeprowadzenie analizy

stanu szlaków zrywkowych. Ocenę taką można przeprowadzić według następującej
klasyfikacji, przyjmując, że może wystąpić okresowa niedostępność wykonywania prac na
szlakach zrywkowych, wywołana np. czynnikami atmosferycznymi:

szlaki o stałej dostępności – głębokość kolein do 10 cm;

szlaki o ograniczonej dostępności – głębokość kolein 11-30 cm;

szlaki niedostępne – głębokość kolein przekracza 30 cm – ze względu na zagrożenie
ś

rodowiska.

1. Zalecenia prośrodowiskowe

W dążeniu do spełniania wymagań środowiskowych przy pozyskiwaniu drewna,

zaleca się przestrzeganie niżej przedstawionych warunków:

Stosowanie sieci szlaków zrywkowych najbardziej racjonalnych w danych warunkach
terenowych i drzewostanowych, zgodnie ze sztuką leśną.

Upowszechnianie przyjaznych dla lasu metod pozyskiwania, szczególnie metody
drewna krótkiego i drewna kłodowanego. Decyzję o jej zastosowaniu należy jednak
podejmować indywidualnie, mając na uwadze regionalne uwarunkowania rynku
drzewnego. W przypadkach uzasadnionych, może być wykonywana wyróbka w
innych długościach.

Upowszechnianie wyróżniających się najmniejszą uciążliwością dla lasu maszyn
wielooperacyjnych (harwesterów), nasiębiernych środków zrywkowych (forwarderów,
ciągników ze specjalistycznymi przyczepami), nadziemnych środków zrywkowych
(kolejek linowych), stosownie do postępu technicznego i wiedzy w tym zakresie
(Tabela 1).

Przestrzeganie zasad organizacji i techniki wykonania operacji w ramach procesów
technologicznych pozyskiwania drewna, stosownie do obecnych oraz sukcesywnie
nowelizowanych instrukcji i wytycznych technologicznych. Najważniejsze znaczenie,
obok prawidłowego wyznaczenia i oznaczenia sieci szlaków zrywkowych i miejsc
składowania drewna przy drogach wywozowych, mają prawidłowe zasady
obejmujące: wyznaczenie i oznaczenie działek roboczych, wyznaczenie kierunku
postępowania z cięciami oraz obalania drzew, technikę ścinki i obalania drzew,
ułożenie drewna do zrywki, przebieg zaczepiania/załadunku i nawrotów zrywki.

Czasowe ograniczanie pozyskiwania drewna przy zastosowaniu maszyn w
drzewostanach w okresach nadmiernej wilgotności gleby, albo zastosowanie w takim
przypadku odpowiednich procesów technologicznych.

Wyeliminowanie palenia pozostałości drzewnych na powierzchni cięć.

W sytuacjach

uzasadnionych potrzebami wynikającymi z konieczności zachowania trwałości i
odpowiedniego stanu sanitarnego lasu, nadleśniczy ma jednak możliwość podjęcia
decyzji o spalaniu odpadów pozrębowych.

Upowszechnianie stosowania bioolejów, zalecanych na podstawie ekspertyz oraz
przez producentów maszyn.

24

Tabela 1. Dobór środków technicznych do pozyskania i zrywki drewna w zależności od
nachylenia terenu i zagrożenia erozyjnego

Zagrożenie erozyjne gleby i inne zagrożenia

Nachylenie
terenu

małe

umiarkowane

duże

bardzo duże

< 15%

P, H1-2, Z1-3,

P, H1-2, Z1-3 P, H1-2, Z1-3

P, H1-2, Z1-3

15-40%

P, H1-2, Z1- Z3 P, H1-2, Z1-3

P, H1-2, Z1, Z3

P, H2, Z4-5

41-60%

P,

H1

*)

,

H2,

Z3

*)

, Z4-5

P, H2, Z4-5

P, H2, Z5-5

P,

Z5

lub

rezygnacja

z

pozyskiwania
drewna

> 60%

P, Z5

P, Z5

P,

Z5

lub

rezygnacja
z pozyskiwania
drewna

rezygnacja
z pozyskiwania
drewna

*)

w ograniczonym zakresie

P

pilarka

H1

harwester kołowy

H2

harwester kołowo-kroczący /harwester gąsienicowy

Z1

koń/człowiek

Z2

ciągnik rolniczy

Z3

skider/forwarder

Z4

skider/forwarder z zabezpieczeniem linowym

Z5

kolejka linowa

2. Procesy technologiczne pozyskiwania drewna

Ogólne zasady pracy i jej organizacji muszą być zgodne z ogólnymi normami

prawnymi np. Kodeksem Pracy czy rozporządzeniami ministra środowiska w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu gospodarki
leśnej, jednak wybór technologii pozyskiwania drewna nadal zależy, w dużej mierze, od
dostępnych środków technicznych, a także od rodzaju pozyskiwanych sortymentów. Jest on w
znacznym stopniu uzależniony od potrzeb lokalnego rynku drzewnego.

a) Prace przygotowawcze

Przed przystąpieniem do ścinki i obalania drzew należy:

1)

Wyznaczyć i oznaczyć w drzewostanie szlaki zrywkowe, jeżeli nie były wcześniej
wykonane.

2)

Wyznaczyć i przygotować miejsca składowania drewna, biorąc pod uwagę przebieg
szlaków i minimalizację odległości zrywki oraz możliwość dojazdu do składnicy
odpowiedniego zestawu wywozowego.

3)

Jeżeli przewiduje się pracę więcej niż jednego zespołu roboczego, podzielić
powierzchnię cięć na działki robocze.

•

Podziału dokonać w taki sposób, aby odległość między stanowiskami roboczymi
w każdej fazie prac nie była mniejsza niż dwie wysokości drzew.

•

Na działce można zatrudniać tylko jeden zespół roboczy.

•

W terenie górskim granice działek powinny przebiegać prostopadle do warstwic i
powinny być wyraźnie oznaczone. Od oznaczania działek lub ich części można
odstąpić tylko w przypadku dobrze widocznych rozgraniczeń, np. dróg, potoków.

•

Granice działek nie mogą przebiegać w drzewostanie na powierzchni cięć po
szlakach zrywkowych.

25

4)

Przy pracy pilarką wyznaczyć ogólne kierunki obalania drzew na działkach. W
terenach górskich uwzględnić, że ze ścinką należy postępować od dołu w górę stoku, a
drzewa obalać zasadniczo w dół stoku. Obalanie po warstwicy jest dopuszczalne,
natomiast obalanie w górę stoku można prowadzić, pod warunkiem pewności, że
drzewo utrzyma się na stoku.

5)

Zapoznać osoby uprawnione do wstępu na powierzchnię cięć z istniejącymi
zagrożeniami i strefami zagrożenia, organizacją pracy, przebiegiem granic działek,
kierunkami obalania drzew.

6)

Drogi i ścieżki leśne przebiegające przez powierzchnię cięć zamknąć dla ruchu
publicznego na okres ścinki i obalania drzew, z podaniem na tablicach przyczyny
zakazu (np. „Ścinka drzew. Zakaz wstępu”).

7)

Przy drogach i ścieżkach przebiegających w pobliżu powierzchni cięć ustawić tablice
ostrzegawcze około 100 – 150 m od jej granic.

•

Jeżeli nie ma objazdu lub prace wykonywane są przy drodze publicznej, to na
zagrożonym odcinku (w porozumieniu z odpowiednim urzędem) ustawić
posterunek regulujący ruch na drodze.

•

Między kierującymi ruchem na drodze, a pracującymi na powierzchni cięć ustalić
ś

cisłe zasady porozumiewania.

•

Kierujący ruchem na drodze muszą posiadać znak „Stop”.

b) Operacje technologiczne wykonywane za pomocą pilarki

Na działkach cięć rębnych powinno się przyjąć następującą kolejność ścinki i obalania

drzew, wyłączając drzewa przewidziane do pozostawienia ze względów hodowlanych,
ochronnych lub ekologicznych:

1)

Drzewa stwarzające szczególne zagrożenia (złomy, wywroty, hubiaste, ze złamanymi
gałęziami itp.);

2)

Podszyt i drzewa przygłuszone;

3)

Drzewa, które można obalić zgodnie z ogólnym kierunkiem obalania;

4)

Drzewa pozostałe, których indywidualny kierunek obalania odbiega znacząco od
ogólnego na danej działce.

Przed przystąpieniem do przygotowania stanowiska roboczego przy drzewie

przeznaczonym do ścinki, drwal musi dokonać oceny jego cech i warunków pracy oraz ustalić
indywidualny kierunek obalania. Kierunek ten w miarę możliwości powinien być zbliżony do
ogólnego na danej działce. Przy ustalaniu indywidualnego kierunku obalania należy w
szczególności uwzględnić: konfigurację terenu, kształt strzały oraz korony drzewa,
pochylenie drzewa, najbliższe otoczenie, układ drzew leżących, preferencje hodowli lasu.
Ścinkę i obalanie drzew o średnicy w miejscu cięcia większej niż 20 cm należy
wykonywać za pomocą pilarki i odpowiedniego sprzętu pomocniczego (dźwigni-obracaka lub
tyczki kierunkowej – przy drzewach o średnicy w miejscu cięcia nie przekraczającej potrójnej
szerokości prowadnicy pilarki, klinów lub innych urządzeń do rozwierania rzazu – przy
drzewach o średnicy w miejscu cięcia większej niż potrójna szerokość prowadnicy pilarki).
Ś

cinkę drzew o średnicy w miejscu cięcia 20 cm i mniejszej można wykonywać: pilarką bez

sprzętu pomocniczego, pilarką z uchwytem pionowym, pilarką z urządzeniem tnącym na
wysięgniku, narzędziami ręcznymi przy pielęgnacji upraw i w czyszczeniach wczesnych.

Drzewa zawieszone muszą być ściągnięte bezpośrednio po zawiśnięciu. Na działce z

zawieszonym drzewem nie wolno wykonywać żadnej pracy niezwiązanej ze ściąganiem
zawieszonego drzewa. Zasady te nie dotyczą ścinki drzew w drzewostanach I i II klasy wieku
za pomocą pilarki z uchwytem pionowym. W tym przypadku drzewa powinny być obalone
przed końcem danej zmiany roboczej.

26

Przystępując do okrzesywania należy uwzględnić rodzaj drzewa oraz jego wymiary i

położenie w stosunku do podłoża, rozmieszczenie gałęzi oraz ich grubość, występujące w
drewnie naprężenia, warunki terenowe i sytuacyjne. Drzewo powinno być okrzesywane tylko
przez jednego robotnika.

W zasadzie, okrzesywać należy drzewa leżące na ziemi, z wyjątkiem szczególnych

przypadków przy usuwaniu złomów i wywrotów oraz stosowania specjalnych technik, przy
których drzewa mogą być podniesione do okrzesywania (np. zastosowanie widełek, pasów,
układanie na drzewach uprzednio ściętych).

Sprawdzianie położenie drzewa ma na celu określenie, zlokalizowanie oraz usunięcie

zagrożeń, np., jeżeli zachodzi taka potrzeba, należy zabezpieczyć drzewo przed
przemieszczeniem się, odrzucić przeszkadzające gałęzie itp.

Kierunek postępowania z okrzesywaniem na stokach uzależniony jest od kierunku

obalenia drzewa, mianowicie: drzewo obalone w dół stoku - okrzesywać od odziomka do
wierzchołka; drzewo obalone wzdłuż warstwicy - okrzesywać przemieszczając się powyżej
niego; drzewo obalone w górę stoku - okrzesywać od wierzchołka do odziomka.

Przed przystąpieniem do przerzynki sprawdzić, czy drewno nie grozi przesunięciem

lub stoczeniem, a w przypadku takiego zagrożenia zabezpieczyć je, np. przez podłożenie
klinów lub wbicie kołków w sąsiedztwie planowanego miejsca przerzynki.

Uprzątnąć gałęzie i śnieg z miejsca przerzynki, a także usunąć przeszkody pod

drewnem, w przypadku planowanego rzazu od dołu.

Wykonać przerzynkę z uwzględnieniem występujących w drewnie naprężeń.

c) Operacje technologiczne wykonywane za pomocą maszyn wielooperacyjnych

Przy stosowaniu maszyn muszą być bezwzględnie przestrzegane instrukcje obsługi dla

konkretnego typu i modelu, m.in. odnośnie do wymiarów drzew i nachylenia terenu.

Maszyny powinny poruszać się w drzewostanie wyłącznie po szlakach zrywkowych, z

wyjątkiem rębni zupełnej i gniazdowej. Jeżeli drzewo znajduje się poza zasięgiem maszyny
poruszającej się po szlaku, musi być przemieszczone w obręb jej pracy (np. obalone w
kierunku szlaku bądź dociągnięte do niego).

Harwester powinien podczas jednego przejazdu ścinać drzewa stojące na szlaku i

prowadzić ich wyróbkę, (jeżeli szlak nie został wykonany podczas wcześniejszego nawrotu
cięć) oraz drzewa wyznaczone na przylegających do niego pasach drzewostanu.

Przy zastosowaniu harwestera należy mieć na uwadze, aby drewno przeznaczone do

zrywki znalazło się w zasięgu środka zrywkowego, było posortowane według wymiarów i
innych możliwych do spełnienia wymagań oraz odpowiednio ułożone (nie przy stojących
drzewach lub za nimi patrząc od strony szlaku).

Dla terenów szczególnie trudnych i warunków górskich, przy dużym rozmiarze i

koncentracji prac pozyskaniowych, można stosować harwestery specjalne (górskie), które
umożliwiają prace na stromiznach i w trudnych warunkach terenowych. Należy dodać, że
istnieje możliwość dostosowania do warunków górskich harwesterów tradycyjnych.

Dostosowanie to winno polegać na zwiększeniu przyczepności kół (założenie

łańcuchów lub gąsienic na opony) oraz stateczności maszyny (napełnianie opon cieczą
powoduje obniżenie środka ciężkości maszyny).

3. Zrywka drewna

Podczas zrywki należy uwzględnić poniższe zasady ogólne:

•

ś

rodki zrywkowe powinny się poruszać w drzewostanie po szlakach, możliwie bez

wjazdu na przylegające do nich pasy drzew;

•

zrywkę prowadzić do najbliższego miejsca, do którego może dojechać środek
wywozowy, bez jej przedłużania po drodze;

27

•

zrywkę środkami nasiębiernymi rozpoczynać od grupy jakościowo-wymiarowej,
której jest najwięcej na danej pozycji cięć.

Zaleca się następujący przebieg nawrotu zrywki środkiem nasiębiernym (forwarder,

ciągnik z przyczepą i żurawiem):

−

jazda bez ładunku do drewna najbardziej oddalonego od drogi bądź z takim
wyliczeniem, aby załadować cały ładunek podczas jazdy w kierunku miejsca
rozładunku;

−

załadunek drewna w zasadzie jednej grupy jakościowo-wymiarowej (w uzasadnionych
przypadkach, szczególnie przy większej wprawie operatora, można ładować po dwie
lub trzy różne długości drewna, z odpowiednim układaniem w skrzyni ładunkowej,
jeżeli zachodzi konieczność ich rozdzielenia podczas rozładunku), z kolejnymi
przejazdami między stanowiskami w stronę miejsca rozładunku;

−

jazda z ładunkiem do miejsca rozładunku;

−

rozładunek drewna z oddzielnym układaniem grup jakościowo-wymiarowych
prostopadle do osi drogi (do wywozu zestawem wywozowym do drewna krótkiego z
ż

urawiem do załadunku).

Podstawowe zasady zrywki ciągnikiem z wciągarką (skider linowy, ciągnik rolniczy z
wciągarką) przedstawiają się następująco:

−

jazda do skraju powierzchni cięć, z takim wyliczeniem, aby sformować ładunek z
przejazdami między stanowiskami w stronę miejsca rozładunku;

−

formowanie ładunku ze zwracaniem uwagi, czy sztuki drewna nie zaczepiają o drzewa
stojące bądź inne przeszkody – w razie zaczepienia wyłączyć napęd oraz odsunąć
zaczepioną sztukę poza przeszkodę;

−

dociągnięcie ładunku do ciągnika, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, następnie,
jeżeli jest to wymagane konstrukcją wciągarki, odpiąć linki zaczepowe od liny
pociągowej i zapiąć na listwie wciągarki, podnieść wciągarkę na trójpunktowym
urządzeniu podnośnikowym ciągnika lub podciągnąć ładunek w górę na linie
pociągowej i zahamować bęben;

−

jazda z ładunkiem do miejsca rozładunku;

Po zatrzymaniu ciągnika, opuszczeniu wciągarki z ładunkiem lub samego ładunku (w

zależności od konstrukcji), podejść od strony czół sztuk drewna i odpiąć linki zaczepowe od
sztuk drewna.

W trudnym, górskim terenie zalecać można również zrywkę nasiębierną

standardowymi forwarderami. Maszyny takie muszą jednak bezwzględnie posiadać gąsienice
zamontowane na oponach podwójnego zawieszenia kół w systemie „boogie”, łańcuchy na
kołach pojedynczych. W celu zwiększenie stateczności maszyny i bezpieczeństwa zrywki
podczas jazdy ładownej do tyłu zaleca się, aby maszyny te posiadały w tylnej stronie ramy
kamerę oraz wciągarkę linową, umożliwiającą pracę na uwięzi linowej.

Kolejki linowe zaleca się stosować w szczególności na stokach o nachyleniu powyżej

22º (ok. 40%) oraz w przypadku bardzo zróżnicowanych warunków terenowych
(występowanie różnego rodzaju zagłębień z urwiskami) i małej nośności gruntu (tereny
bagienne, luźne piaski, itp.). Zrywkę prowadzi zespół minimum dwuosobowy, w tym jeden
operator wykonuje prace na powierzchni cięć, a drugi w miejscu rozładunku. Przy zrywce
należy ściśle przestrzegać zasad ustalonych dla danego typu kolejki.

Na terenach górskich mogą być stosowane rynny zrywkowe (np. ryzy z tworzyw

sztucznych) i inne środki, stosownie do warunków terenowych oraz wymagań
ś

rodowiskowych, ekonomicznych i ergonomicznych.

Zaleca się upowszechniać zrywkę nasiębierną za pomocą forwardera lub ciągnika z

przyczepą i żurawiem oraz podwieszoną, z uwzględnieniem kolejki linowej, natomiast

28

zdecydowanie eliminować zrywkę wleczoną, szczególnie przy zastosowaniu ciągnika bez
urządzeń pomocniczych. Zrywkę półpodwieszoną należy stosować w przypadkach
koniecznych.



4. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w drzewostanach podczas
czyszczeń późnych i trzebieży wczesnych

Typ
drzewostanu

System
pozyskiwania
drewna

Proces technologiczny – dopuszczalny
* zalecany

Tereny nizinne i wyżynne ze stokami o nachyleniu do 40%

1.
Ś

cinka, okrzesywanie – pilarką (siekierą),

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna długiego

zrywka – ciągnikiem z wciągarką lub koniem.

1*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka, - pilarką,

ręczne układanie wałków i części wierzchołkowych (po
kilkanaście sztuk), w oddzielne stosy,

zrywka – środkiem nasiębiernym,

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna krótkiego

ewentualne zrębkowanie części drewna – rębarką.

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka oraz układanie w

stosy przy szlaku zrywkowym – harwesterem,

zrywka – środkiem nasiębiernym,

Iglaste

Drewna krótkiego

ewentualne zrębkowanie części drewna – rębarką.

29

1.
Ś

cinka okrzesywanie zgrubne – pilarką,

zrywka – ciągnikiem z wciągarką,

zrębkowanie – rębarką

2*.
Ś

cinka, przerzynka, ewentualne okrzesywanie zgrubne

– pilarką,

zrywka – środkiem nasiębiernym (ciągnik z przyczepą i
ż

urawiem, forwarder),

zrębkowanie – rębarką

3*.
Ś

cinka – pilarką,

ręczne układanie w stosy przy szlaku zrywkowym
(ewentualne dociąganie do szlaku ciągnikiem), zgrubne
okrzesywanie, – pilarką,

zrębkowanie i zrywka – samojezdną rębarką z
pojemnikiem.

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna sypkiego

4*.
Ś

cinka, zrębkowanie i zrywka – samojezdną rębarką z

pojemnikiem.

30

5. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w drzewostanach podczas
późnych trzebieży

Typ
drzewostanu

System
pozyskiwania
drewna

Proces technologiczny
* zalecany

Tereny nizinne i wyżynne ze stokami o nachyleniu do 40%

1.
Ś

cinka, wyróbka, okrzesywanie – pilarką (siekierą),

zrywka – ciągnikiem z wciągarką lub koniem,

ewentualne zrębkowanie części drewna – rębarką.

2.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na dłużyce i wałki

długości minimum 2 m – pilarką,

ręczne układanie wałków

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
długiego

zrywka – dłużyc ciągnikiem z wciągarką lub koniem,
wałków środkiem nasiębiernym.

1*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i/lub wałki –

pilarką,
ręczne układanie wałków (po kilka - kilkanaście sztuk)

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
krótkiego

zrywka – środkiem nasiębiernym

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i/lub wałki

oraz oddzielne układanie przy szlaku zrywkowym –
harwesterem,

Iglaste

Drewna
krótkiego

zrywka – środkiem nasiębiernym.

31

6. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w cięciach rębnych na
zrębach zupełnych

Typ
drzewostanu

System
pozyskiwania
drewna

Proces technologiczny
* zalecany

Tereny nizinne i wyżynne ze stokami o nachyleniu do 40%

1.
Ś

cinka, okrzesywanie – pilarką,

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
długiego

zrywka – ciągnikiem z wciągarką lub koniem,

2.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na dłużyce i wałki

długości min. 2 m (ewentualnie - części wierzchołkowe) w
całych długościach – pilarką,

ręczne układanie wałków (po kilka – kilkanaście sztuk)

zrywka – dłużyc ciągnikiem z wciągarką, wałków środkiem
nasiębiernym (ewentualna zrywka cz.
wierzchołkowych ciągnikiem z wciągarką lub koniem),

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
długiego

ewentualna wyróbka cz. wierzchołkowych – pilarką.

3.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka

Iglaste

Drewna
długiego

zrywka – dłużyc ciągnikiem z wciągarką, wałków środkiem
nasiębiernym.

1*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i/lub wałki –

pilarką,

ręczne układanie wałków (po kilka – kilkanaście sztuk)

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
krótkiego

zrywka – środkiem nasiębiernym.

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i wałki oraz

oddzielne układanie drewna – harwesterem,

Iglaste

„

zrywka – środkiem nasiębiernym.

32

7. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w cięciach rębnych w
rębniach złożonych

Typ
drzewostanu

System
pozyskiwania
drewna

Proces technologiczny
* zalecany

Tereny nizinne i wyżynne ze stokami o nachyleniu do 40%

1.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na dłużyce i wałki

długości min. 2 m (ewentualnie - części wierzchołkowe) w
całych długościach – pilarką,

ręczne układanie wałków (po kilka – kilkanaście sztuk)

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
długiego

zrywka – dłużyc ciągnikiem z wciągarką, wałków środkiem
nasiębiernym (ewentualna zrywka cz. wierzchołkowych
ciągnikiem z wciągarką).

2.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka

Iglaste

„

zrywka – dłużyc ciągnikiem z wciągarką, wałków środkiem
nasiębiernym.

1*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i/lub wałki –

pilarką,

ręczne układanie wałków (po kilka – kilkanaście sztuk)

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
krótkiego

zrywka – środkiem nasiębiernym.

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i wałki oraz

oddzielne układanie drewna – harwesterem,

Iglaste

„

zrywka – środkiem nasiębiernym.

33

8. Systemy i procesy technologiczne pozyskiwania drewna w drzewostanach na terenach
górskich, ze stokami o nachyleniu ponad 40% oraz w innych bardzo trudnych
warunkach terenowych, we wszystkich kategoriach cięć i rębniach

W opisanych wymaganiach certyfikacyjnych audytu w zakresie realizacji pozyskania

w terenach górskich przedstawiono wyłącznie te elementy i czynniki technologiczne, które
różnią się od tych stosowanych w terenach niżowych.

Typ
drzewostanu

System
pozyskiwania
drewna

Proces technologiczny
* zalecany

Tereny górskie ze stokami o nachyleniu ponad 40% oraz w bardzo trudnych warunkach (jw.)

1*.
Ś

cinka, (ewentualne okrzesywanie i przerzynka – pilarką,

zrywka – kolejką linową,

wyróbka drewna pilarką przy drodze wywozowej.

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie – pilarką,

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
długiego
lub
krótkiego

wyróbka i zrywka – pilarka/ kolejka linowa

3*.
Ś

cinka – pilarką,

Iglaste

„

okrzesywanie i wyróbka, zrywka, – pilarka, kolejka linowa,

1*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i/lub wałki –

pilarką,

ręczne układanie wałków (po kilka - kilkanaście sztuk) w

Wszystkie
typy
gospodarcze

Drewna
krótkiego

zrywka – forwarderem, zabezpieczonym liną

Iglaste

„

2*.
Ś

cinka, okrzesywanie, przerzynka na kłody i wałki oraz

oddzielne układanie drewna – harwesterem na podwoziu
gąsienicowym

34

C. Wymagania certyfikacyjne audytu w zakresie ergonomii i bezpieczeństwa pracy

Większość praktycznych działań w zakresie bezpieczeństwa prac i ergonomii przy

pozyskaniu drewna przeszło z Lasów Państwowych do zakresu działalności zakładów usług
leśnych. Minimalne poziomy z zakresu bezpiecznego zachowania się oraz bezpiecznych i
najmniej szkodliwych warunków pracy określone zostały w Kodeksie Pracy, Ustawie o lasach
i Statucie PGL Lasy Państwowe oraz w Polskich Normach i resortowych aktach
normatywnych i instrukcjach. Za szczególnie istotne dla zakresu użytkowania lasu należy
uznać:

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w
sprawie

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy

przy

ręcznych

pracach

transportowych;

rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie
szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki;

rozporządzenie Ministra Środowiska z 2006 r. w sprawie bezpieczeństwa i
higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu gospodarki leśnej;

zarządzenie DGLP - „Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy przy
wykonywaniu podstawowych prac z zakresu gospodarki leśnej”.

Konieczne jest zwrócenie uwagi na fakt, że w systemie PEFC oraz w procedurach

audytorskich, na powyższe zagadnienia zwracana jest szczególna uwaga. Wydaje się zasadne,
zamieszczanie przez zleceniodawcę, w umowach kontraktowych, dokumentacji przetargowej
oraz dokumentach tworzących umowę o wykonanie określonych prac, odpowiednich zapisów
informujących zleceniobiorcę, o ciążących na nim obowiązkach spełniania poniższych
wymagań.

1. Ergonomiczne zagrożenia na stanowisku roboczym

Na stanowiskach operacyjnych w pozyskiwaniu drewna, występują różnorodne

czynniki środowiska pracy szkodliwie oddziałujące na robotników. Do podstawowych
zagrożeń operatorów w procesie pracy należą: spaliny i opary paliw, drgania mechaniczne,
hałas, nadmierny wydatek energetyczny, zagrożenie wypadkami przy pracy, czynniki
ś

rodowiska mikroklimatycznego i biologicznego. Szereg z tych czynników powoduje stany

chorobowe

i

stopniowe

wyniszczanie

organizmu

robotnika,

doprowadzając

do

przedwczesnego zużycia sił i ograniczania możliwości wykonywania zawodu. Wykonywanie
czynności przy pozyskiwaniu drewna charakteryzuje się największymi obciążeniami podczas
pracy.
a) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia gazami spalinowymi

Do podstawowych toksycznych substancji emitowanych w gazach spalinowych

zaliczymy tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NO

x

) oraz węglowodory nienasycone. Zagrożenie

operatorów od gazów spalinowych jest sporadyczne i może występować w sytuacjach
bezwietrznej, parnej i ciepłej pogody, przy dużej koncentracji prac obróbczych w jednym
miejscu. W celu uniknięcia zwiększonego poziomu stężenia substancji toksycznych we
wdychanym przez operatora powietrzu należy:

dbać o dobry stan technicznego pilarki;

stosować prawidłowy rodzaj i skład mieszanki paliwowo-olejowej;

stosować prawidłową technikę pracy operatora (cięcie drewna przy
prawidłowej prędkości obrotowej, tzn. maksymalnego momentu obrotowego
silnika);

35

unikać zbyt długiego czasu pracy w niekorzystnych warunkach terenowych
(np. zagłębienia terenu), drzewostanowych (występowanie gęstego podrostu,
podszytu) i pogodowych (temperatura powietrza, wilgotność, siła i kierunek
wiatru, ciśnienie atmosferyczne).

b) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia drganiami mechanicznymi

Występowania schorzenia, zwanego także „chorobą białych palców” jest przyczyną

orzekania wśród pilarzy rent inwalidzkich. Jak się szacuje ok. 0,5% populacji operatorów
pilarek w Polsce corocznie zapada na zespół wibracyjny. Drgania mechaniczne wytwarzane
przez pilarkę spalinową stanowią, więc poważne zagrożenie dla zdrowia operatora; wywołują
m.in. powstawanie zmian w naczyniach krwionośnych.

Generalnie, jako skuteczne metody ochrony operatora przed drganiami uznać należy

stosowanie

wysokoobrotowych,

nowoczesnych

pilarek

o

mniejszej

szkodliwości

emitowanych drgań, utrzymanie pilarki w dobrym stanie technicznym, prawidłową, z punktu
widzenia wibracji technikę pracy, przestrzeganie dopuszczalnego czasu ekspozycji na drgania
mechaniczne oraz przeplatanie czasu ekspozycji z czasem przerw w narażeniu na drgania.

Do zakresu ochrony operatora przed wibracją należy także:

stosowanie dwóch kompletów rękawic – dłonie winny być cały czas ciepłe, wpływa to
na lepsze krążenie krwi w kończynie,

używanie pilarek z ogrzewanymi uchwytami w celu ogrzewania dłoni,

spożywanie podczas pracy w lesie ciepłych posiłków, także pobudzających krążenie
oraz poprawiających ogólną wydolność energetyczną organizmu.

Z uwagi na narażenia na wibracje, operatorzy pilarek winni przeprowadzać

profilaktyczne badania okresowe w kierunku zespołu choroby wibracyjnej. Metody ochrony
przed drganiami należy stosować wszystkie razem – jednocześnie. Tylko taki sposób
chronienia zdrowia może przynieść pożądany skutek.

c) Wymagania audytu w zakresie zagrożenia hałasem

Hałas jest zjawiskiem powszechnym na stanowiskach pracy w użytkowaniu lasu.

Wszystkie narzędzia mechaniczne stosowane podczas pracy w lesie emitują hałas, znacznie
przekraczający

dopuszczalne

poziomy

akustyczne.

Tylko

najnowocześniejsze

wielooperacyjne maszyny do pozyskania i zrywki drewna (harwestery i forwardery)
wytwarzają w kabinie operatora hałas poniżej dopuszczalnego limitu 85 dB(A). Hałas
powyżej 85 dB(A) powodować będzie trwałe ubytki słuchu i jest niedopuszczalny.

Pilarka spalinowa wytwarza podczas pracy duże ilości hałasu, negatywnie

działającego na operatora. W zależności od typu pilarki, poziom hałasu przy uchu operatora
wynosi średnio 101 – 105 dB(A). Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania
zachorowaniu na głuchotę zawodową, jest stosowanie przez operatora odpowiednio
dobranych ochronników słuchu.

Wyróżniamy dwa rodzaje ochronników: douszne, wprowadzane do środka kanału

słuchowego, oraz nauszne, w kształcie słuchawek. Jako zalecane do stosowania przy
pozyskaniu drewna należy uznać ochronniki słuchu typu nausznego, montowane na kasku
pilarza.

Ochronniki słuchu winny posiadać prawidłową charakterystykę akustyczną tłumienia

hałasu. Zalecany poziom hałasu na stanowisku pracy nie powinien przekraczać 80 dB(A).

Generalnie, w praktyce pozyskiwania drewna, skuteczna ochrona operatorów pilarek

przed hałasem to bezwzględne stosowanie dobrej jakości ochronników słuchu, obniżających
poziom fali akustycznej w kanale usznym.

36

d) Wymagania audytu w zakresie ograniczania wydatku energetycznego przy
pozyskaniu drewna

W użytkowaniu lasu, przy ręczno–maszynowym poziomie wykonawstwa robót

występuje nadmierny wydatek energetyczny podczas większości operacji technologicznych.
Fakt ten upoważnia zaliczenie wykonywanie pracy w lesie do prac bardzo ciężkich.

Oceniając ciężkość pracy należy stwierdzić, że poziom wydatku energetycznego

robotnika leśnego w trakcie zmiany roboczej znacznie przekracza dopuszczalną wartość
normatywną.

Wyjątek w tym zakresie stanowią prace na stanowiskach operatorów maszyn

wielooperacyjnych w leśnictwie (harwestery, forwardery), praca na nich charakteryzuje się
niewielkim wydatkiem energetycznym. Posługiwanie się tymi nowoczesnymi urządzeniami
przenosi jednak trudności w procesie pracy ze sfery obciążeń fizycznych do zagadnień
obciążeń psychicznych operatorów podczas operacji obróbczych. Bardzo komfortowe
warunki pracy w kabinach tych maszyn sprzyjają powstawaniu zjawiska monotonii. Siedząca
postawa przy pracy powoduje występowanie statycznych obciążeń i sprzyja powstawaniu
zmian w obrębie kręgów szyjnych i barków. Z uwagi na powyższe należałoby zalecać
operatorom wykonywanie odpowiednich ćwiczeń gimnastycznych w czasie przerw w pracy.

2. Wymagania audytu w zakresie ograniczania wypadkowości przy pozyskaniu drewna

Wypadkowość przy pracach leśnych w użytkowaniu lasu należy zaliczyć do

najliczniej występujących spośród wszystkich prac leśnych. Badania dowodzą, że generalnie
w gospodarce kraju około 95% wypadków jest skutkiem popełnionych błędów, z których
większość polega na stosowaniu niebezpiecznych ułatwień, a mówiąc bardziej ogólnie - na
podejmowaniu nadmiernego ryzyka. Jak wynika z danych, wypadki przy pracach
pozyskaniowych stanowią blisko dwie trzecie wszystkich wypadków w leśnictwie. Struktura
wypadkowości w leśnictwie wskazuje, że najczęściej występują wypadki średnie - od 4 do 28
dni niezdolności do pracy oraz ciężkie - powyżej 29 dni. Analizując wielkość wskaźnika
wypadków przy pracy na 1000 zatrudnionych w LP na stanowiskach robotniczych możemy
stwierdzić praktycznie niezmienną tendencję w wypadkowości przy pracy w leśnictwie.

a) Kierunki działań w zakresie bezpieczeństwa pracy

Wymagania audytu w zakresie BHP (dla terenów nizinnych i górskich)
System certyfikacji leśnictwa wg. PEFC wymaga od właściciela/zarządcy lasu aby

podczas wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej przestrzegane były zarówno ogólne
jak i szczególne przepisy BHP dotyczące wykonywania prac leśnych. Prawny obowiązek
zapewnienia przestrzegania tych przepisów spoczywa na pracodawcy, a odpowiedzialność (w
ramach certyfikatu gospodarki leśnej) spoczywa na właścicielu/zarządcy lasów niezależnie od
tego czy prace te wykonywane są siłami właściciela/zarządcy lasów czy są one zlecane innym
podmiotom.

Realizacja tego obowiązku możliwa jest przez podjęcie (osobne bądź łączne) szeregu

działań dostarczających wiarygodnej informacji o przestrzeganiu tych przepisów np.:

posiadanie certyfikatu ISO 18000,

pisemne zobowiązanie do przestrzegania zasad BHP przez pracodawców
zatrudniających pracowników do wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej,

przedstawienie dokumentów potwierdzających posiadanie odpowiednich kwalifikacji i
dokumentacji szkoleń z zakresu BHP osób wykonujących prace z zakresu gospodarki
leśnej,

stosowanie przez zarządcę lasów wyrywkowych kontroli przestrzegania zasad BHP
przez wykonujących prace,

37

badanie wypadków występujących bieżąco w celu ulepszania doraźnie stosowanych
ś

rodków zaradczych oraz korekt ogólnego modelu profilaktyki.

D. Wymagania certyfikacyjne audytu w zakresie szkolenia operatorów i nadzoru prac w
leśnictwie - system doskonalenia zawodowego w Lasach Państwowych

.

Kwalifikacje osób planujących i nadzorujących użytkowanie lasu zgodnie z zasadami

PEFC muszą być uzupełniane i uaktualniane.

Wymagania w stosunku do osób wykonujących prace z zakresu użytkowania lasu są

dość ściśle określone w odpowiednich aktach prawnych; np. do prac z użyciem pilarki
dopuścić można wyłącznie pracowników, którzy ukończyli z wynikiem pozytywnym
odpowiednie szkolenia lub kursy.

Szkolenia te prowadzi się na zasadach i warunkach określonych w rozporządzeniu

Ministra Środowiska

z dnia 24 sierpnia 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 161, poz. 1141 w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu
gospodarki leśnej. Do wytycznych pomocnych przy organizowaniu systemu podnoszenia
kwalifikacji pracowników

zaliczyć należy rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r.)

w sprawie zasad i

warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych
(Dz. U. Nr 103, poz. 472 oraz z 2006 r. Nr 31, poz. 216) oraz rozporządzenie Ministra
Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r.

w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby

dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach
pozaszkolnych (Dz. U. Nr 31, poz. 216).

Przyjmuje się w Lasach Państwowych jako zasadę konieczność stałego podnoszenia

kwalifikacji zawodowych na wszystkich poziomach wykształcenia leśnego oraz
wykonawstwa robót leśnych.

E. Zasady prac w użytkowaniu lasu na terenie wielkopowierzchniowych szkód
spowodowanych klęskami żywiołowymi

Klęski żywiołowe występujące na terenach leśnych oznaczają nagłe i poważne

zniszczenia w zasobach leśnych, obejmujące takie ilości surowca drzewnego, które nie mogą
być pozyskane bez zaangażowania dodatkowych sił i środków spoza rejonu nimi dotkniętego.
Podkreślić należy, że są one nieprzewidywalne i nie znajdują odpowiedniego odniesienia w
planach urządzania lasu.

W trakcie usuwania skutków klęski znacznej zmianie ulegają warunki pracy

powodujące, między innymi, duży wzrost zagrożeń zdrowotnych. Z tego względu
bezwzględnie przestrzegać należy następujących zasad:

obszar, na którym wystąpiła klęska powinien być przy drogach dojazdowych wyraźnie
oznakowany tablicami ostrzegawczymi w celu wyeliminowania przebywania na nim
osobom postronnym,

zdrowie pracujących robotników odgrywa rolę pierwszoplanową. Bezpieczeństwo
pracy jest ważniejsze od ponoszonych kosztów oraz strat drewna,

należy zapewnić przepływ informacji bezprzewodowej.
Operacje związane z pozyskiwaniem drewna w drzewostanach poklęskowych

wywierają znaczący wpływ na warunki glebowe, bioróżnorodność oraz jakość wód,
szczególnie przy istniejących ciekach wodnych. Z tego względu zastosowane maszyny
powinny być dostosowane do nośności gruntu. Na glebach bardzo wrażliwych (organicznych,

38

bardzo wilgotnych) zaleca się, aby prace prowadzone były przy glebie zamarzniętej. Wszelkie
podjęte w tym zakresie działania nie powinny powodować uszkodzeń naturalnych bądź
sztucznych cieków wodnych w celu uniknięcia erozji gleb.

W trakcie planowania prac związanych z użytkowaniem lasu na terenie

wielkopowierzchniowych szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi nie można pominąć
dodatkowych

prac

wynikających

z

konieczności

zabezpieczenia

lasów

przed

niekontrolowanym rozrodem ksylo- i kambiofagów oraz konieczności odnowienia lub
uzupełnienia wylesionych powierzchni. Przy likwidacji skutków klęski podejmowane prace
muszą zostać szczegółowo zaplanowane.

Zakres czynności zmierzających do opracowania planu powinien obejmować:

inwentaryzację szkód,

strategię działań,

ocenę efektywności ekonomicznej,

ocenę potrzeb sprzętu, wykonawców i innych potrzeb,

zabezpieczenie terenu klęski przed nadmiernym rozwojem ksylo- i kambiofagów oraz
zabezpieczenie materiału sadzeniowego do odnowienia wylesionych powierzchni,

zagospodarowanie (uwzględniające analizy rynku surowca drzewnego),

składowanie.

Przyjmuje się następujące warunki graniczne:

nie prowadzić pozyskiwania drewna przy braku możliwości jego zagospodarowania;

dokonywać aktualizacji (przystosowania) planu likwidacji skutków klęski w
przypadku zmian uwarunkowań jego funkcjonowania (pogoda, rynek, szkodniki,
warunki drogowo-transportowe);

dokonywać analizy opłacalności umów;

dokonywać analizy sytuacji rynkowej, co umożliwi przewidywanie ewentualnego
załamania rynku;

pozyskiwanie w pierwszej kolejności surowca wielkowymiarowego i cennego z
drzew, u których ustały procesy życiowe (procesy degradacyjne przebiegają u nich
bardziej dynamicznie).

1. Procesy technologiczne pozyskiwania drewna zalecane do stosowania przy likwidacji
skutków klęski żywiołowej

Opracowanie jednego, optymalnego procesu technologicznego pozyskiwania drewna

w drzewostanach po wystąpieniu klęski żywiołowej jest niemożliwe.

Za najkorzystniejsze uważa się prowadzenie prac metodą drewna krótkiego. Należy

przyjąć, że przedsiębiorstwa powinny wykorzystywać metody pozyskiwania drewna
stosowane w dotychczasowej praktyce zawodowej. Jednocześnie dopuszcza się stosowanie
technologii niestandardowych.

a) Technologie standardowe

W drzewostanach rębnych może to być metoda drewna krótkiego (pozyskiwanie

drewna przy pniu) lub metoda dłużycowa (zrywka dłużyc z wyrzynką na składnicy
przyzrębowej, tj. przy drodze wywozowej). W przypadku wystąpienia warunków o
zwiększonym zagrożeniu wypadkiem, niezbędne jest stosowanie zasad pozyskiwania drewna
w drzewostanach o wysokim ryzyku wypadku.

b) Technologia zmechanizowana z użyciem maszyn wielooperacyjnych

39

Typ harwestera powinien być dopasowany do wymiarów pozyskiwanych drzew. W

przypadku wiatrołomów, wiatrowałów i śniegołomów o dużej intensywności, które
spowodowały powstanie gmatwaniny drzew, tzw. „namiotów”, prace należy rozpocząć od
wyciągnięcia leżących na skraju „namiotu” odłamanych części drzew. Następnie usuwa się
drzewa najbardziej wysunięte na zewnątrz „namiotu”, stopniowo doprowadzając do jego
likwidacji. Należy pamiętać, że w przypadku wystąpienia silnych naprężeń w pniach
powalonych drzew, nawet praca harwesterem nie daje całkowitej gwarancji bezpieczeństwa.

c) Technologia pozyskiwania drewna z zastosowaniem pracy ręczno-maszynowej

Jest to technologia i technika pozyskiwania drewna przy użyciu pracy ręczno-

maszynowej w drzewostanach ze szkodami totalnymi i o dużej intensywności, które uległy
klęsce spowodowanej przez huragan, okiść, powodzie o charakterze dynamicznym, osuwiska
itp. Robotnicy w czasie prac pozyskaniowych współpracują z ciągnikiem zrywkowym.

Poza ogólnym kształtem procesu technologicznego, przy pozyskiwaniu drewna w

drzewostanach uszkodzonych w wyniku klęsk żywiołowych, niezwykle ważne i
bezwzględnie obowiązujące musi być przestrzeganie wcześniej przedstawionych zasad
właściwej techniki prac, właściwych technologii prac oraz spełnienia wymagań bezpiecznej
pracy.

2. Składowanie drewna w lesie

Odpowiedzi na wyżej wymienione pytania determinują koncepcję zagospodarowania

pozyskiwanego drewna, wskazując na ewentualną potrzebę organizacji składnic o określonym
sposobie przechowywania drewna.
1) Przechowywanie żywych drzew

Tą metodą przechowywać można śniegołomy, wiatrowały oraz wiatrołomy

utrzymujące na pniach żywe gałęzie. Przejmują one rolę przewodników, zaś ciągle żywe
drzewa zachowują zdolność reakcji obronnych przed wtargnięciem patogenów. Tak
przechowywane śniegołomy po 10 latach nie wykazały jakichkolwiek zmian degradacyjnych.
2) Zimowe przechowywanie drewna na sucho

W okresie zimowym, przy zahamowanym rozwoju patogenów w wyniku niskich

temperatur, możliwość pojawienia się wad wtórnych ograniczona jest praktycznie do pęknięć,
mogących powstać w następstwie zamarzania lub przesychania drewna.
3) Przechowywanie drewna na sucho na składnicach usytuowanych w suchym i
przewiewnym terenie

Ważne jest wtedy wysokie podlegarowanie składowanego drewna. Tą metodą nie

należy przechowywać drewna dłużej niż 2 lata. Surowiec korowany na ogół nie wymaga
dodatkowych zabezpieczeń. Przy przechowywaniu surowca w korze niezbędne jest
chemiczne zabezpieczenie drewna przed owadami.

Przez okres dłuższy od dwóch lat można przechowywać drewno wyłącznie na mokro.

Takie przechowywanie nie powoduje istotnego obniżenia jego jakości. Istnieją dwie metody
składowania drewna na mokro:
1) Zatapianie drewna w zbiornikach wodnych (wadą tej metody przechowywania jest
zanieczyszczanie zbiornika oraz tonięcie około 10% surowca),
2) Zraszanie mygieł (niezbędne jest zabezpieczenie znacznego zapotrzebowania na wodę - dla
składnicy o powierzchni 1 ha około 40 m

3

/h).

40

V. Określenie wymagań audytu certyfikacyjnego, dotyczących ubocznego użytkowania
lasu

Uboczne użytkowanie lasu, w tym pozyskiwanie płodów runa leśnego, musi być

realizowane w zgodzie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, w szczególności w zgodzie
z ustawą o lasach i ustawą o ochronie przyrody.

Bazy surowcowe powinny być użytkowane w sposób zapobiegający ich dewastacji.

Poza użytkowaniem należy je wzbogacać, rozszerzać i ochraniać. Spełnienie tej zasady
wymaga rozpoznania rozmieszczenia, wielkości i charakteru baz surowcowych. Wskazane
jest rozpoznanie wydajności baz, ustalenie ograniczenia wielkości pozyskiwania
wynikającego z potrzeby zachowania ich trwałości i zdolności produkcyjnych.

Użytkowanie płodów runa leśnego powinno być prowadzone pod ścisłym nadzorem

nadleśnictwa. Nadzór Lasów Państwowych nad użytkowaniem zasobów runa leśnego
powinien dotyczyć również optymalnych metod pobierania surowców, zgodnych z zasadą
zachowania trwałości i bioróżnorodności użytkowanych baz.

Szczególna rola, jaką w ekosystemie leśnym spełniają grzyby mikoryzowe, uzasadnia

wnioskowanie o objęcie nadzorem administracji leśnej sposobu i zakresu użytkowania
grzybów jadalnych, szczególnie w odniesieniu do zbioru przemysłowego.

Racjonalne gospodarowanie bazami surowcowymi runa leśnego i warstwy krzewów

należy rozpatrywać jako dodatkowe źródło dochodów właścicieli lub zarządców lasu.

Jedną z możliwości ochrony naturalnych zasobów leśnych roślin użytkowych jest

prowadzenie upraw i plantacji określonych gatunków. W odniesieniu do leśnych roślin
użytkowych zaleca się:

rozszerzanie areału baz surowcowych poprzez zakładanie plantacji na otwartym
terenie, np. na powierzchniach czasowo lub trwale wyłączonych z produkcji drewna;

wzbogacanie baz roślin owocodajnych poprzez prowadzenie plantacji na gruntach
nieleśnych;

w odniesieniu do gatunków rodzimych - uzupełnianie baz poprzez prowadzenie
półupraw pod okapem drzewostanu (podsiewy, podsadzanie, popieranie naturalnego
odnowienia, rozmnażanie wegetatywne).

1. Zakres, wymagania i regulacje ubocznego użytkowania lasu

Uboczne użytkowanie leśnych dóbr materialnych stanowi:

użytkowanie zasobów runa leśnego i warstwy krzewów oraz uprawę plantacyjną
roślin użytkowych na gruntach leśnych;

pozyskiwanie żywicy, soku brzozowego itp.;

pozyskiwanie igliwia i cetyny drzew leśnych;

pozyskiwanie surowców pochodzenia zwierzęcego, w tym produktów łowiectwa;

pozyskiwanie kopalin na terenach leśnych;

wypalanie węgla drzewnego.

Trwałe korzystanie z pozaprodukcyjnych funkcji lasu powinno być realizowane

zgodnie z zapotrzebowaniem społecznym, sterowane w sposób zapewniający ciągłość ich
zaspokajania i unikanie szkód w substancji leśnej.

Pozyskiwanie leśnych użytków ubocznych musi być realizowane zgodnie z zasadami

prowadzenia trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej, z zapewnieniem odnawialności
zasobów leśnych. Decyzje dotyczące udostępniania terenów leśnych do użytkowania zasobów
leśnych surowców ubocznych muszą uwzględniać w szczególności:

rozpoznanie bazy surowcowej dotyczącej przedmiotu użytkowania;

wpływ użytkowania na środowisko naturalne;

korzyści ekonomiczne i społeczne.

41

Uboczne użytkowanie lasu powinno być realizowane zgodnie z przyjętymi

dokumentami dotyczącymi certyfikacji gospodarki leśnej:

Dokumentami Normatywnymi Polskiego Systemu Certyfikacji Leśnictwa PEFC, a w
szczególności z Polskimi Kryteriami i Wskaźnikami Trwałego i Zrównoważonego
Zagospodarowania Lasów dla Potrzeb Certyfikacji Lasów (Polski System Certyfikacji
Leśnictwa PEFC, dokument nr 4, luty 2005, poprawiony lipiec 2007);

Deklaracjami i Rezolucjami Ministerialnych Konferencji na temat Ochrony Lasów w
Europie (18 grudnia 1990, Strasburg; 16-17 czerwca 1993, Helsinki; 2-4 czerwca
1998, Lizbona; 28-30 kwietnia 2003, Wiedeń; w tym – z udoskonalonymi
paneuropejskimi wskaźnikami trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej).

2. Wymagania certyfikacyjne w zakresie użytkowania leśnych surowców ubocznych

Promowanie niedrzewnych produktów i usług zgodnie z zapisami dokumentów

systemu certyfikacji wg PEFC stanowi ważny element realizacji zrównoważonego
zarządzania lasem. Zarządcy lasu powinni aktywnie uczestniczyć (poprzez działania
promocyjne czy edukacyjno-informacyjne) w rozpoznaniu i zaspokajaniu potrzeb
społecznych na dobra i usługi inne niż drewno oraz dążyć do ich urynkowienia na zasadach
prowadzonego rachunku ekonomicznego.

a) Udostępnienie drzewostanów oraz zasady pozyskiwania leśnych surowców
niedrzewnych

Udostępnienie przestrzeni leśnej do pozyskiwania surowców ubocznego użytkowania

lasu jest regulowane obowiązującymi przepisami; przede wszystkim ustawą z dnia 28
września 1991 r. o lasach (tekst ujednolicony) oraz ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst ujednolicony).

Zasady udostępniania drzewostanów pod kątem ubocznego użytkowania lasu powinny

uwzględniać zaspokajanie w szerokim zakresie i na trwałych podstawach, społecznych
potrzeb na produkty i świadczenia leśne, a także wymagania związane z ochroną
ekosystemów leśnych. Wielkość pozyskania produktów niedrzewnych nie powinna
przekroczyć poziomu, który stwarza ryzyko dla utrzymania długoterminowej trwałości i
ciągłości użytkowania lasu. Stosowane techniki i technologie pozyskiwania surowców
niedrzewnych muszą uwzględniać nie tylko wydajność i korzyści ekonomiczne, ale przede
wszystkim potrzeby ochrony ekosystemów leśnych. W tym aspekcie konieczne jest również
przestrzeganie regulacji dotyczących ochrony gatunkowej i obszarowej.

Konieczne jest rozwijanie zasad polityki gospodarczej i instrumentów prawno-

finansowych promujących niedrzewne funkcje lasu i dążenie do ich urynkowienia, a także
rozwijanie infrastruktury technicznej ułatwiającej dostęp do produktów i usług leśnictwa,
również w zakresie ubocznego użytkowania lasu

.

(Kryterium: I, Wo: 3; Kryterium: III, Zk: a,

b, e, Wo: 1, 3, 4; Kryterium: IV, Ww: 34; Kryterium: VI, Zk: a, c, d; Wo: 2).

b) Zasoby surowcowe oraz czynniki limitujące ich użytkowanie

Podstawą do prowadzenia trwałego użytkowania zasobów runa leśnego jest

rozpoznanie baz surowcowych: ich lokalizacji, charakteru i wydajności. Runo leśne powinno
być obserwowane pod kątem oceny zagrożenia zniszczeniem jednego lub więcej gatunków
wchodzących w jego skład. Podstawowe znaczenie w tym zakresie ma inwentaryzacja
lokalnych baz surowcowych najważniejszych gatunków roślin użytkowych, dająca informacje
o lokalizacji, areale, pokryciu terenu i formach występowania inwentaryzowanych gatunków.

Inwentaryzacja leśnych roślin użytkowych powinna być rutynowo wykonywana

równocześnie z taksacją leśną podczas sporządzania opisów taksacyjnych wyłączeń, zgodnie

42

z zaleceniami zawartymi w instrukcji urządzania lasu (Kryterium: I, Zk: b, Wo: 9; Kryterium:
II, Zk: b, d).

Inwentaryzacja zasobów, jako element poprzedzający użytkowanie, powinna być

realizowana przede wszystkim w odniesieniu do tych gatunków roślin użytkowych, na które
obserwuje się znaczne lokalne zapotrzebowanie.

W zakresie urządzania lasu, funkcjonowanie mechanizmów zapewniających

doskonalenie metod urządzania i sporządzania planów urządzania lasu powinno być oparte na
odpowiednich danych inwentaryzacyjnych, oraz na najnowszej wiedzy naukowej i
praktycznych doświadczeniach z uwzględnieniem produktów niedrzewnych (Kryterium: III,
Wo: 1).

Stała obserwacja zasobów runa leśnego pod kątem zagrożenia gatunków wchodzących

w jego skład powinna być prowadzona przez Służbę Leśną, szczególnie w lasach, gdzie
obserwuje się intensywne użytkowanie płodów runa leśnego oraz w lasach o wzmożonej
penetracji turystycznej i rekreacyjnej. Stwierdzenie zagrożenia dla określonych gatunków
powinno stanowić podstawę do decyzji o wprowadzeniu czasowego zakazu wstępu do lasu
lub ograniczenia użytkowania określonych surowców leśnych. (Kryterium: III, Zk: e, Ww:
28).

Czynnikami limitującymi użytkowanie zasobów runa leśnego są stan baz i ich

zasobność, tj. wydajność określonego surowca z powierzchni leśnej. Dostępne szczegółowe
informacje dotyczące wydajności są bardzo ograniczone i odnoszą się przede wszystkim do
borówki czernicy oraz kilku gatunków roślin leczniczych. Zakłada się, że rozmiar
użytkowania ziół, korzeni, pędów i listowia roślin użytkowych nie powinien przekraczać
rocznie 10% bazy danego gatunku. W przypadku słabego urodzaju, pozyskanie owoców i
grzybów dla celów przemysłowych powinno być ograniczone lub czasowo wstrzymane. W
przypadku stwierdzenia rozgarnięcia ściółki na powierzchni powyżej 5% danego
drzewostanu, zaleca się wprowadzenie czasowego zakazu wstępu na ten teren.

c) Pozyskiwanie leśnych roślin użytkowych oraz grzybów jadalnych

Zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby dopuszczalny jest w lasach nie

objętych stałym lub okresowym zakazem wstępu. Przy zbiorze płodów runa leśnego
dopuszcza się wyłącznie:

zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu,

zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub
uszkadzających rośliny),

przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części – stosowanie małych łopatek, noży
ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.

Zbiór owoców leśnych oraz grzybów jadalnych na użytek własny jest dozwolony, pod

warunkiem przestrzegania przepisów dotyczących ochrony gatunkowej i obszarowej,
natomiast zbiór gospodarczy wymaga spełnienia warunków zawartych w ustawie o lasach
(art. 27, ust. 1 – 3). Gospodarcze pozyskiwanie leśnych roślin przemysłowych, leczniczych,
owoców, mchów, porostów oraz grzybów leśnych wymaga zawarcia umowy z nadleśniczym.
Decyzja o zawarciu umowy powinna być podjęta w oparciu o rozpoznanie bazy surowcowej
zasobów, będących przedmiotem zainteresowania. Umowa powinna zawierać następujące
uzgodnienia:

rodzaj płodów;

maksymalna ich masę, możliwą do pozyskania w określonym czasie;

obszar leśny, na którym może być prowadzony zbiór.

Skup płodów runa leśnego może być prowadzony jedynie od osób fizycznych i

prawnych, na podstawie umowy z nadleśnictwami na dokonywanie zbioru dla celów
przemysłowych. Skup powinien się odbywać zgodnie z zawartymi umowami.

43

W szczególnych przypadkach nadleśniczy może odmówić zawarcia umowy, m.in. gdy

na danym terenie:

wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub
pozyskiwaniem drewna,

występuje zagrożenie pożarowe,

wystąpiła degradacja runa leśnego,

baza surowcowa określonych zasobów runa leśnego jest zbyt szczupła i jej
użytkowanie może zagrażać trwałości i odnawialności zasobów,

stwierdzono słaby urodzaj określonych surowców,

w przypadku grzybów jadalnych - stwierdzono znaczny stopień degradacji
grzybowisk, wymagający wyłączenia danego obszaru na pewien okres z użytkowania
w celu umożliwienia regeneracji zasobów.

Podczas zbioru owocników leśnych grzybów jadalnych niedopuszczalne jest

rozgarnianie ściółki.

Rośliny lecznicze, przemysłowe, owocodajne oraz grzyby objęte ochroną ścisłą są

wyłączone z użytkowania.

Gospodarcze pozyskanie dziko występujących roślin (lub ich części) objętych ochroną

częściową, może odbywać się tylko na obszarach i w ilościach uzgodnionych przez
zainteresowane zbiorem podmioty gospodarcze z Ministerstwem Środowiska oraz z
wojewodą.

Poniżej podano zasady pozyskiwania leśnych roślin leczniczych i przemysłowych,

mające na celu zachowanie trwałości użytkowania:

nie należy zbierać surowca corocznie z tego samego miejsca - stosowanie
odpowiedniego dla danej rośliny nawrotu użytkowania pozwoli na regenerację bazy
surowcowej;

miejsce i natężenie zbioru należy dostosować do zasobności bazy surowcowej - jeżeli
roślina w danym rejonie jest rzadka, zbiór przemysłowy zagraża jej zasobom i jest
nieopłacalny;

jeśli to możliwe, należy zbierać przede wszystkim tam, gdzie szata roślinna ma ulec
zmianie (na przykład w drzewostanie przeznaczonym do wyrębu – konieczna
koordynacja z gospodarka leśną);

nie można dopuszczać do doszczętnego wyzbierania rośliny na danym stanowisku -
pewna część roślin powinna pozostać, aby zapewnić odnowienie;

zbierać należy tylko te części roślin, które maja stanowić surowiec zielarski lub
przemysłowy;

korę można zdejmować wyłącznie ze ściętych pędów - pozostawienie na pniu
okorowanych pędów utrudnia regenerację roślin i naraża je na choroby;

przy pozyskiwaniu części podziemnych młode, nieprzydatne na surowiec korzenie i
kłącza należy z powrotem zakopywać;

zbiór ziół nie może narażać na szkodę otaczającej przyrody;

zbieracz obowiązany jest przestrzegać obowiązujących przepisów, dotyczących
zwłaszcza ochrony gatunkowej i obszarowej;

zbierać można wyłącznie rośliny dobrze znane i właściwie oznaczone.

d) Pozyskiwanie żywicy

Przedmiotem użytkowania jest balsamiczna żywica, przede wszystkim sosnowa i

modrzewiowa. Ogólne zasady pozyskiwania żywicy opierają się na kilku założeniach:

pozyskiwanie żywicy jest podporządkowane pozyskiwaniu surowca drzewnego;

ż

ywicowanie prowadzone metodą opisaną w Instrukcji żywicowania nie jest szkodliwe

dla ekosystemu leśnego;

44

pozyskiwanie żywicy musi być oparte o dokładną znajomość stanu zdrowotnego
drzewostanów oraz o znajomość wielkości bazy surowcowej;

dopuszcza się stosowanie stymulatorów wycieku żywicy, obojętnych dla środowiska
naturalnego;

w przypadku udostępnienia drzewostanów do żywicowania jednostkom niezwiązanym
z PGL LP, wymagany jest ścisły nadzór nadleśnictwa.

Szczegółowe zasady pozyskiwania żywicy sosnowej i modrzewiowej są zawarte w

Instrukcji żywicowania (Naczelny Zarząd Lasów Państwowych, Warszawa 1987).

e) Pozyskiwanie soku brzozowego

Dopuszcza się, na określonych, zatwierdzonych przez nadleśnictwo warunkach,

pozyskiwanie soku brzozowego (tzw. oskoły), poprzez nawiercanie otworów w pniach drzew.

Otwory nawierca się na wysokości ok. 1 m; ilość otworów jest zależna od pierśnicy

drzewa. Po ustaniu wycieku, który trwa średnio 2 – 3 tygodnie, otwory należy zabezpieczyć
drewnianymi, zaimpregnowanymi (np. parafiną) kołkami. Szczegółowy opis metody
pozyskiwania soku brzozowego znajduje się w literaturze fachowej.

f) Pozyskiwanie cetyny

Dopuszcza się pozyskiwanie świeżej cetyny z drzew ściętych w ilościach i na

obszarach uzgodnionych z nadleśnictwem

Pozyskiwanie świeżej cetyny nie może zagrażać zdrowiu drzew i drzewostanów.

Pozyskiwanie cetyny z drzew stojących jest niedopuszczalne.

g) Gospodarka łowiecka

Gospodarka łowiecka, jakkolwiek wchodząca w zakres użytkowania lasu, traktowana

jest jako odrębna dziedzina gospodarki leśnej. W Polsce, zwierzyna w stanie wolnym jest
własnością Skarbu Państwa; nadzór nad prowadzeniem gospodarki łowieckiej prowadzi
Minister Środowiska. Plany gospodarki łowieckiej opracowywane są przez dzierżawcę dla
obwodów dzierżawionych (koła łowieckie); natomiast przez zarządców dla obwodów
wyłączonych z dzierżawy (ośrodki hodowli zwierzyny). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Ś

rodowiska z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich

łowieckich planów hodowlanych (Dz.U. 2007 Nr 221 poz.1646), plany są zatwierdzane przez
nadleśnictwo (zarówno w przypadku obwodów leśnych jak i polnych), po zasięgnięciu opinii
władz samorządowych.

Wymagania certyfikacyjne w zakresie gospodarki łowieckiej wynikają z

przestrzegania obowiązujących regulacji prawnych, w szczególności ustawy z dnia 13
października 1995 r. Prawo łowieckie. (Dz.U. z 2002r. Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz. 984
oraz z 2004r. Nr 92, poz. 880, Nr 172, poz. 1802 , Nr 173, poz. 1808; tekst jednolity, stan
prawny na dzień 31.01.2009 r.), a także ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt
(tekst jednolity; Dz.U.03.106.1002 z dn. 1. 05. 2004r.) oraz ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o
ochronie przyrody (tekst ujednolicony).

Oznacza to, że zakres opracowania w całości opiera się na wyżej podanych

zarządzeniach; żadnych dodatkowych warunków i regulacji nie należy wprowadzać.

h) Pozyskiwanie kopalin na terenach leśnych

Zasady pozyskiwania kopalin na trenach leśnych określają odrębne przepisy - ustawa z

dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. (Dz. U.94.27.96 z dnia 1 marca 1994 r.,
tekst ujednolicony). Problematykę związaną z wyłączaniem gruntów rolnych i leśnych z
produkcji rolnej i leśnej normuje ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i
leśnych (Dz. U. Nr 16 poz. 78, zm. Dz. U. z 1995 r., tekst ujednolicony).

45

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z dnia

20 czerwca 2001 r., tekst ujednolicony), „podejmujący eksploatację złóż kopaliny lub
prowadzący tę eksploatację jest obowiązany przedsiębrać środki niezbędne do ochrony
zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i
podziemnych, sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz
przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze” (Art. 126.).

Wymagania certyfikacyjne w zakresie pozyskiwania kopalin na terenach leśnych

wynikają z przestrzegania powyższych regulacji.

i) Wypalanie węgla drzewnego

Do wypalania węgla drzewnego stosuje się zarówno stałe jak i przenośne urządzenia.

Urządzenia stałe nie podlegają żadnym regulacjom związanym z prowadzoną gospodarką
leśną. Urządzenia przenośne, w tym – najczęściej stosowane - retorty przestawne, usytuowane
mogą być na terenach leśnych. Lokalizacja retort przestawnych nie podlega prawu
budowlanemu. Nadleśniczy udostępnia zainteresowanym podmiotom teren pod wypalanie
węgla na zasadzie umowy najmu. Wskazane jest umieszczenie zapisu nakazującego najemcy
zapewnienie, że wykonywane czynności związane z wypalaniem węgla drzewnego będą
odbywać się zgodnie z obowiązującymi normami ochrony zdrowia i życia osób tam
zatrudnionych.

Ze względu na fakt, że działalność polegająca na wypalaniu węgla drzewnego w

pewnych okolicznościach może być uciążliwa z uwagi na zadymianie, decyzja o lokalizacji
retort powinna być podejmowana w porozumieniu z lokalnymi władzami samorządowymi.

46

VI. Podstawowe przepisy, rozporządzenia oraz obowiązujące instrukcje, składające się
na porządek prawny w leśnictwie

Przy opracowywaniu niniejszych wymagań audytu certyfikacyjnego, wraz z

łańcuchami dostaw, w zakresie użytkowania lasu uwzględniono wymagania, treść przepisów,
rozporządzeń oraz obowiązujących instrukcji, składających się na porządek prawny w
leśnictwie. Wymienione akty prawne należy stosować zgodnie z ich aktualną
(znowelizowaną) treścią, łącznie z aktami wykonawczymi wydanymi przez właściwe organa
administracji państwowej

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst ujednolicony)
Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów
naturalnych kraju. (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst
ujednolicony)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 Kodeks Pracy (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym (tekst ujednolicony)
Ustawa z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst ujednolicony)
Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst ujednolicony)
Konwencja ILO nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej przyjęta w Genewie
dnia 28 czerwca 1930 r. (Dz. U. z dnia 23 marca 1959 r.)
Konwencja ILO Nr 87 dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych przyjęta
w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r. (Dz. U. z dnia 28 maja 1958 r.)
Konwencja ILO NR 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań
zbiorowych, przyjęta w Genewie dnia 1 lipca 1949 r. (Dz. U. z dnia 28 maja 1958 r.)
Konwencja ILO NR 100 dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i
kobiet za pracę jednakowej wartości, przyjęta w Genewie dnia 29 czerwca 1951 r. (Dz. U. z
dnia 27 września 1955 r.)
Konwencja ILO NR 105 o zniesieniu pracy przymusowej, przyjęta w Genewie dnia 25
czerwca 1957 r. przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy. (Dz. U. z
dnia 14 lipca 1959 r.)
Konwencja ILO Nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania
zawodu przyjęta w Genewie dnia 25 czerwca 1958 r. (Dz. U. z dnia 20 września 1961 r.)
Konwencja ILO Nr 138 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca najniższego wieku
dopuszczenia do zatrudnienia, przyjęta w Genewie dnia 26 czerwca 1973 r. (Dz. U. z dnia 27
maja 1978 r.)
Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza
jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramiarska), z dnia 2 lutego 1971 r.
Weszła w życie w Polsce 22.03. 1978 r.
Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi roślinami i zwierzętami gatunków
zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska) z 3 marca 1973 r. (CITES).
Ratyfikowana 12.12. 1989 r.

47

Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych
(Konwencja Berneńska) z 19 września 1979 r.- Weszła w życie w Polsce 01.01.1996 r.
Konwencja o różnorodności biologicznej. Przyjęta i podpisana w 1992 r. w Rio de Janerio,
ratyfikowana w 1996 r.
Protokół z Kyoto. Przyjęty w 1997 r. Ratyfikowany przez UE w 2002 r.
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz
dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus
dnia 25 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 706)
Politykę Ekologiczną Państwa uchwaloną przez Sejm RP 10 maja 1991 r. (MP Nr 18 poz.
118).
Politykę Leśną Państwa, przyjętą przez Radę Ministrów 22 kwietnia 1997 r.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie bezpieczeństwa i
higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu gospodarki leśnej (Dz. U. z dnia
8 września 2006 r.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i
wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. Nr 103, poz. 472 oraz z 2006 r. Nr 31, poz. 216).
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i
uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w
formach pozaszkolnych (Dz. U. Nr 31, poz. 216).
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28.
XII. 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony zbioru płodów runa leśnego oraz zasad
lokalizacji pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. Nr 6, poz.42).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11. IX. 2001 r. w sprawie określenia listy
gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i
częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U.
Nr 106, poz. 1176).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13. XI. 2008 r. w sprawie grzybów dopuszczonych
do obrotu lub produkcji przetworów grzybowych oraz środków spożywczych zawierających
grzyby oraz uprawnień klasyfikatora grzybów i grzyboznawcy (Dz. U. z dn. 9 grudnia 2008
r.).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26. IX. 2001 r.- lista gatunków zwierząt prawnie
chronionych.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9. VII. 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną gatunkową (Dz. U. Nr 168, poz. 1765).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie rocznych planów
łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz.U. 2007 Nr 221 poz.1646)
Uchwała Rady Ministrów nr 44 z dnia 27 marca 1990 roku w sprawie zasad przydzielania
pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej (Monitor
Polski nr 14 z dn. 19.04.1990 poz. 109).
Normy PN-93/D-95000. Surowiec drzewny. Pomiar, obliczanie miąższości i cechowanie.
Zarządzenie Nr 11 A Dyrektora Generalnego LP, 1999 r. Doskonalenie gospodarki leśnej na
podstawach ekologicznych (z wytycznymi).
Zarządzenie Nr 19 Dyrektora Generalnego LP z 14.07.1997 w sprawie wprowadzenia
instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac z zakresu
gospodarki leśnej.
Zarządzenie Nr 36 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 16 maja 2002 r. w
sprawie usługowego wykonawstwa zadań gospodarczych w Lasach Państwowych
Zarządzenie nr 79/36A Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 grudnia 2004
r. w sprawie kreowania rynku usług leśnych przez Lasy Państwowe.

48

Zasady udzielania licencji firmom świadczącym usługi w podstawowych działach gospodarki
leśnej.

2006.

Stowarzyszenie

Przedsiębiorców

Leśnych

w

Gołuchowie,

(www.spl.goluchow.pl)
Instrukcja Urządzania Lasu - załącznik do Zarządzenia nr 43 Dyrektora Generalnego Lasów
Państwowych z dnia 18 kwietnia 2003 r.

49

VII. Definicje pojęć używanych w niniejszym opracowaniu

Dopuszczalny czas ekspozycji - czas narażenia pracownika na czynnik szkodliwy nie
powodujący zmian chorobowych w organizmie;
Drgania mechaniczne (wibracje) - drgania ciał stałych oddziałujące na organizm człowieka
w postaci bodźca fizycznego przekazywanego na tkanki ciała ludzkiego bez udziału
ś

rodowiska powietrznego;

Głuchota zawodowa - choroba zawodowa wywołana ekspozycją operatora na hałas,
charakteryzująca się trwałymi ubytkami słuchu;
Hałas - wszelkie bodźce słuchowe, które mogą być szkodliwe dla organizmu człowieka, lub
których występowania w danym miejscu i czasie jest niepożądane;
Metoda (system) całego drzewa (FTS) - ścięcie drzewa bez jego obróbki przy pniu;
Metoda (system) drewna długiego (całej strzały) (LWS, (LTS) - ¨ścięcie drzewa i wstępna
obróbka drewna przy pniu bez nadawania mu ostatecznej postaci gotowego towaru
rynkowego;
Metoda (system) drewna krótkiego (SWS, CTL) - całkowita obróbka drewna przy pniu
wraz z nadaniem mu ostatecznej postaci gotowego towaru rynkowego;
Metoda (system) drewna sypkiego (CWS, FWS) – ścięcie i zrębkowanie drzew w całości
lub części;
Metoda (system) pozyskiwania drewna - układ części składowych procesu
technologicznego w czasie i przestrzeni, prowadzący do uzyskania drewna okrągłego o
jakości akceptowanej przez rynek drzewny;Operacja technologiczna - część procesu
technologicznego wykonywana bez przerw przez jednego pracownika lub zespół na jednym
miejscu pracy (np. ścinka, okrzesywanie, przerzynka, rozdrabnianie itp);
Nachylenie stoku:
stok łagodny – do 7° (ok. 12%)
stok pochyły – 8-12° (ok. 14-21%
stok spadzisty – 13-17° (ok. 23-31%)
stok stromy – 18-30° (ok. 32-51%)
stok bardzo stromy – 31-45° (ok. 60-100%
stok urwisty – ponad 45° (ponad 100%)
Operacja technologiczna – zestaw zabiegów i czynności, w wyniku których następują
zmiany wymiarowe lub jakościowe surowca drzewnego;
Podwóz drewna – przemieszczenie drewna od miejsca zakończenia zrywki, które po upływie
czasu okazało się niedostępne dla środka wywozowego (np. ze względu na uszkodzenie drogi
w wyniku roztopów), do miejsca z którego w danym terminie może być wywiezione;
Proces produkcyjny - układ konkretnych procesów pracy świadomie i celowo ze sobą
powiązanych w celu wytworzenia pożądanego dobra czyli produktu (towaru rynkowego,
wyrobu);
Proces produkcyjny w leśnictwie – I faza produkcji biologiczno-technicznej (trwa od chwili
posadzenia drzew do ich wyrębu i obejmuje proces wzrostu drzew oraz zabiegi
pielęgnacyjne), II faza produkcji technicznej obejmuje proces pozyskiwania drewna.
Proces technologiczny - obejmuje wszystkie zadania związane z przetworzeniem surowca w
produkt;
Proces technologiczny pozyskiwania drewna - układ konkretnych procesów pracy przy
pozyskiwaniu drewna, świadomie i celowo ze sobą powiązanych;
Pozyskiwanie drewna - proces produkcyjny obejmujący wszystkie czynności: od
przygotowania planu cięć aż do przekazania drewna nabywcy;
Składnica - każda stała lub czasowa powierzchnia, na której gromadzony jest surowiec
drzewny w celu dalszej obróbki lub wywozu i spedycji;

50

Szlak gospodarczy (zrywkowy) - pasy powierzchni leśnej celowo pozbawione drzew i
krzewów, odpowiedniej szerokości i w odpowiednich odstępach, przeznaczone do
prowadzenia różnych prac z zakresu głównie pielęgnowania lasu i pozyskiwania drewna;
Środki ochrony osobistej - elementy ubrania roboczego zabezpieczające pracownika przed
negatywnymi skutkami procesu pracy;
Technologie pozyskiwania na poziomie maszynowym - pozyskiwanie drewna z użyciem do
ś

cinki i transportu drewna maszyn wielooperacyjnych;

Technologie pozyskiwania na poziomie ręczno – maszynowym – pozyskiwanie drewna z
użyciem do ścinki i wyróbki narzędzi ręcznych i mechanicznych oraz siły żywej lub maszyn
do operacji transportowych;
Technologie standardowe - technologie pozyskiwania drewna powszechnie stosowane w
polskim leśnictwie w cięciach planowych;
Teren nizinny – obszary rozpościerające się na wysokość do 200 –250 m n.p.m.
(sporadycznie do 300 m n.p.m.):
Teren wyżynny – obejmuje obszary wyniesione powyżej 200-250 m n.p.m. i co najmniej
kilkadziesiąt metrów względem otaczających terenów:
Teren górski – wysoko wzniesione formy terenu powyżej 300 m ponad swe podnóże o
stromych stokach;
Transport leśny - przemieszczanie surowców i produktów leśnych;
Uboczne użytkowanie lasu - pobieranie innych poza drewnem leśnych dóbr materialnych
uzyskiwanych z lasu oraz korzystanie z pozaprodukcyjnych funkcji lasu;
Uszkodzenia mechaniczne drzewostanu przy pozyskiwaniu drewna

Uszkodzenie nadziemnej części drzewa w warstwie drzew - obejmuje zranienie
pnia (także złamanie), złamanie żywej gałęzi, wywrócenie całkowite lub częściowe,
trwałe pochylenie, związane z uszkodzeniem systemu korzeniowego oraz rany korzeni
danego drzewa, widoczne na powierzchni w obrębie jego szyi korzeniowej.

Uszkodzenie dolnych warstw drzewostanu (podrost, podszyt, nalot, siewki z
podsiewu, podsadzenia) - obejmuje naruszenie ich pierwotnego stanu, a więc
zniszczenie (np. wyrwanie, zgniecenie, złamanie), obłamanie gałęzi, odarcie kory,
pochylenie.

Uszkodzenie gleby - wszelkie naruszenia i zmiany (ubicie, przemieszczenie,
zerwanie), obejmujące koleiny, bruzdy, płaty oraz odciski śladów kopyt końskich.

Uszkodzenie korzeni - naruszenie systemu korzeniowego, zranienie, zgniecenie,
wyrwanie całego systemu lub jego części (np. wraz z glebą);

Użytki przygodne – surowiec drzewny pozyskany jednostkowo lub grupowo zarówno z
drzew wydzielających się jak i uszkodzonych w następstwie klęski żywiołowej;
Użytki rębne – surowiec drzewny pozyskany w ramach użytkowania rębnego;
Użytkowanie lasu – działania (techniki i technologie) których celem jest bezpośrednie
pozyskiwanie zasobów leśnych lub udostępnienie ich wykorzystania;
Wniosek cięć – zadania gospodarcze w zakresie pozyskania drewna w nadleśnictwie
Wskaźniki wymierne (Ww) (ilościowe) - są mierzalnymi parametrami, które pokazują
kierunki zmian oraz stopień zgodności działań praktycznych z przyjętymi zasadami
kierunkowymi. Stanowią wymierną (liczbową) podstawę oceny realizacji zasad
kierunkowych. Wartości wskaźników wymiernych podawane są dla pięciu kolejnych lat
wstecz począwszy od roku, w którym odbywa się audyt;
Wskaźniki opisowe (Wo) - stanowią uzupełnienie wskaźników wymiernych w przypadku
braku możliwości ich sformułowania. Zawierają informacje związane ze sposobem ich
realizacji oraz dokumentację prowadzonych przez wnioskodawcę działań;
Wydatek energetyczny - poziom zużycia energii (mierzony w kcal lub kJ) potrzebny na
wykonanie pracy przez pracownika;

51

Wypadek przy pracy - zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostające w
związku z pracą;
Zakład Usług Leśnych (ZUL) – przedsiębiorstwo realizujące zadania wykonawstwa robót
leśnych;
Zasady kierunkowe (Zk) - dotyczą celów i zasad ogólnych prowadzenia gospodarki leśnej.
Wyznaczają główne ramy i wytyczne dla planowania i realizacji tego działu gospodarki
leśnej, dla którego dane kryterium zostało sformułowane. Wskaźniki wymierne i opisowe
służą ocenie stopnia wypełniania każdego z wymienionych celów i zasad prowadzenia
gospodarki leśnej;
Zrąb - każda powierzchnia leśna, na której odbywać się będzie ścinka drzew oraz miejsce
ś

cinki w zadrzewieniach;

Zrywka drewna – przemieszczenie drewna z powierzchni cięć do najbliższego miejsca,
dostępnego dla środka wywozowego:

jednoetapowa – wykonywana jednym środkiem zrywkowym lub ręcznie,

dwu- lub wieloetapowa – wykonywana dwoma albo większą liczbą środków
zrywkowych (np. dwuetapowa - wyciąganie do szlaku zrywkowego wciągarką na
ciągniku rolniczym, zrywka forwarderem, trzyetapowa – wyciąganie koniem do trasy
kolejki linowej, zrywka kolejką, następnie zrywka skiderem).