Karolina Cho

łuj

Studentka Akademii Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie

Alkohol a wykorzystywanie
seksualne dzieci

Osoby, które dopu

ściły się wykorzystania seksualnego dzieci, często tłumaczą swój czyn tym,

że w chwili przestępstwa były pod wpływem alkoholu. Badania pokazują jednak, że alkohol
nigdy nie jest jedynym czynnikiem warunkuj

ącym atak seksualny na dziecko. Alkohol jest

obecny w

życiu wielu przestępców, jednak w zależności od typu sprawcy pełni różną rolę

w genezie i przebiegu aktu wykorzystania seksualnego dziecka.

Wyniki wielu bada

ń dowodzą, że nie

istnieje specyficzny profil osobowo

ści

osób wykorzystuj

ących seksualnie dzieci,

ani te

ż inne cechy sprawców składające

si

ę na ich jednoznaczną charakterystykę

(Pospiszyl 1994; Chaffin i in. 2002; Salter
2003). Jednak s

ą pewne choroby i zaburze-

nia psychiczne, a tak

że zachowania, któ-

re maj

ą duże znaczenie przy ocenie ryzy-

ka zachowa

ń seksualnych wobec dzieci.

Do puli tych zachowa

ń włącza się nad-

używanie alkoholu, także w kontekście
osobowo

ści/orientacji antyspołecznej, której

sk

ładową jest nadmierne picie.

Finkelhor i Araji (1989), przeprowadza-
jąc analizę empirycznych badań spraw-
ców wykorzystywania seksualnego dzieci,
wykazali,

że średnio połowa przebada-

nych sprawców mia

ła w chwili badania

lub w przesz

łości problemy z alkoholem

– zale

żnie od badanej próby i stosowanej

techniki badawczej problemy te stwierdza-
no u 8% do 70% sprawców. Tak

że Han-

son i Morton-Bourgon (2004), dokonuj

ąc

porównania bada

ń sprawców przestępstw

seksualnych ze wzgl

ędu na pedyktory re-

cydywy, wskazali,

że przestępstwa seksualne

(w tym wykorzystywanie seksualne dzieci)
wi

ążą się często z orientacją antyspołecz-

ną i niestabilnym stylem życia.
Do cech osobowo

ści antyspołecznej

włączono:

–
–
–
–
–
–

ogólne problemy z samoregulacj

ą,

impulsywno

ść,

bezradno

ść,

trudno

ści w rozwiązywaniu problemów,

niestabilno

ść zatrudnienia,

nadu

żywanie substancji psychoaktyw-

nych,
– wrogo

ść,

– pope

łnianie przestępstw w stanie odu-

rzenia,
– pozytywne postawy wobec prze-
st

ępstw.

Jednostki o takiej osobowo

ści często

podejmuj

ą działania ryzykowne, takie jak

nadu

żywanie alkoholu, częste zmiany miej-

sca zamieszkania, czyny przest

ępcze.

1

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec

Cho

łuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci

Odblokowanie, rozlu

źnienie kontroli

Alkohol, jak inne substancje psychoak-
tywne, ma dzia

łanie odhamowujące. Nawet

w przypadku wypicia ma

łej ilości alkoholu,

w psychice cz

łowieka mogą zachodzić

procesy, które znosz

ą hamulce przed włą-

czaniem dzieci w aktywno

ść seksualną.

Odblokowuj

ąca rola alkoholu ma także

inny aspekt: wyzwala t

łumioną agresję.

Te odhamowuj

ące właściwości alko-

holu podkre

ślają Finkelhor i Araji (1989),

którzy, buduj

ąc czteroczynnikowy model

wyja

śnienia zachowań o charakterze sek-

sualnym wobec dzieci, zaliczyli alkohol
do czynników zmniejszaj

ących samokon-

trol

ę sprawców. Finkelhor i Araji skate-

goryzowali teorie wyja

śniające genezę

wykorzystywania seksualnego dzieci, wy-
ró

żniając cztery ich grupy. Za podstawo-

we kryterium podzia

łu przyjęli główny

czynnik odpowiedzialny za wykorzysty-
wanie seksualne dzieci. By

ły to:

– zgodno

ść emocjonalna sprawcy i dziecka

(emotional congruence), wynikaj

ąca z opóź-

nionego rozwoju sprawcy, jego niskiej sa-
mooceny, potrzeby dominacji, narcyzmu;

– reagowanie podnieceniem na dziecko
(sexual arousal), wywo

łane przez czynni-

ki biologiczne, traumatyczne do

świad-

czenia z dzieci

ństwa, kontakty z porno-

grafi

ą dziecięcą:

– zablokowanie (blockage), czyli m.in.
problemy w relacjach z doros

łymi–rówie-

śnikami, brak umiejętności społecznych,
problemy w relacjach z partnerem

życio-

wym, represyjne normy dotycz

ące zacho-

wa

ń seksualnych, kompleks Edypa, lęk

kastracyjny;
– odblokowanie (disinhibiton) wywo

ła-

ne przez ró

żne czynniki: zaburzenia psy-

chiczne, alkohol, stres sytuacyjny, wiek
starczy, zaburzone funkcjonowanie me-
chanizmów blokuj

ących czy tolerancję

kulturow

ą.

Model Finkelhora i Araji pokazuje,

że ge-

neza zachowa

ń pedofilnych jest wieloczyn-

nikowa. Alkohol jest w tym modelu czynni-
kiem odblokowuj

ącym. Nie jest on wyłącz-

nie odpowiedzialny za akty wykorzystania
seksualnego dzieci, ale w po

łączeniu z inny-

mi czynnikami mo

że do nich doprowadzić.

Tabela 1. Wp

ływ alkoholu na zachowania człowieka,

ze szczególnym uwzgl

ędnieniem możliwości zachowań ryzykownych

St

ężenie alkoholu we krwi

Zachowanie cz

łowieka

Nieznaczne zaburzenia równowagi oraz
euforia, obni

żenie krytycyzmu,

upo

śledzenie koordynacji wzrokowo-

-ruchowej oraz zaburzenia widzenia

Zaburzenie sprawno

ści ruchowej,

nadmierna pobudliwo

ść, gadatliwość,

obni

żenie samokontroli

Zaburzenia równowagi, sprawno

ści

i koordynacji ruchowej, obni

żenie progu

bólu, opó

źnienie czasu reakcji, zachowania

agresywne, pobudzenie seksualne

0,3 < 0,5 promila alkoholu we krwi

0,5 < 0,7 promila alkoholu we krwi

0,7 < 2,0 promila alkoholu we krwi

2

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec

Cho

łuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci

Zarówno u sprawców preferencyjnych
(parafilnych

1

), jak i zast

ępczych (regre-

syjnych

2

) ta „odblokowuj

ąca” właściwość

alkoholu jest istotna. Jak pokazuj

ą bada-

nia, wp

ływ alkoholu na wykorzystywanie

seksualne dzieci ma najwi

ększe znacze-

nie u przest

ępców regresyjnych, mniejsze

natomiast w

śród sprawców, u których

zdiagnozowano parafili

ę.

Badania Weiss i Zimanovei (1995),
prowadzone na próbie 53 sprawców pa-
rafilnych i 53 regresyjnych, pokaza

ły, że

prawie 60% badanych przest

ępców re-

gresyjnych nadu

żywa alkoholu, podczas

gdy w grupie sprawców parafilnych jest
to nieco ponad 20%.
Podobne dane uzyskali badacze, dokonu-
jący charakterystyki kryminalnej sprawców:
60% w

śród sprawców regresyjnych pozo-

stawa

ło pod wpływem alkoholu w momen-

cie pope

łniania przestępstwa seksualne-

go, podczas gdy w

śród sprawców parafil-

nych by

ło to jedynie 18%. Badani sprawcy

regresyjni praktycznie zawsze t

łumaczą

swoj

ą napaść czynnikami sytuacyjnymi,

w tym mi

ędzy innymi alkoholem (Salter

1988). Alkohol ma du

że znaczenie u tego

typu sprawców, którzy, b

ędąc pod wpły-

wem alkoholu, mog

ą traktować dziecko

jako surogat doros

łej kobiety, obiekt do-

st

ępny w danym momencie.

Rozlu

źnienie samokontroli, pobudze-

nie seksualne jako efekt upicia, a tak

że

brak alternatywnego sposobu zaspokaja-

1

nia potrzeb seksualnych mog

ą doprowa-

dzi

ć do wykorzystywania dziecka. Nie ozna-

cza to oczywi

ście, że wszystkie osoby nad-

używające alkoholu powinny być brane
pod uwag

ę jako potencjalni sprawcy wyko-

rzystywania seksualnego dzieci, ale je

żeli

osob

ą nadużywającą alkoholu jest osoba,

u której wyst

ępują zaburzenia preferencji

seksualnej, to ryzyko molestowania dziecka
znacz

ąco wzrasta. Osoby reagujące pod-

nieceniem seksualnym na dziecko, maj

ąc

zinternalizowane normy moralne i prawne,
które jednoznacznie definiuj

ą dziecko ja-

ko obiekt aseksualny, potrafi

ą kontrolo-

wa

ć swoje popędy. Natomiast w chwili,

gdy samokontrola zostanie rozlu

źniona,

np. na skutek dzia

łania alkoholu, może

doj

ść do ataku na dziecko.

W

śród typów sprawców regresyjnych

3

najbardziej podatnym na uaktywnienie
poprzez alkohol jest typ regresyjno-frustra-
cyjny. Sprawcy zaliczani do tego typu
charakteryzuj

ą się dość dobrym pozio-

mem opanowania kompetencji spo

łecz-

nych, raczej nie maj

ą problemów w kon-

taktach z rówie

śnikami. Kontakt seksual-

ny z dzieckiem jest wywo

łany najczęściej

frustracj

ą potrzeb seksualnych (długo-

trwa

ła niemożność zaspokojenia popędu

seksualnego, np. konfliktem ma

łżeńskim,

chorob

ą narządów płciowych etc.) oraz

czasow

ą utratą (czy rozluźnieniem) sa-

mokontroli (np. po spo

życiu alkoholu)

(Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).

Parafilia to uporczywe wzorce zachowa

ń seksualnych, w których osiągnięcie satysfakcji seksualnej jest uzależnione

od pojawienia si

ę specyficznych przedmiotów, rytuałów czy sytuacji. Jednostka dotknięta parafilią często koncentruje

swoje my

śli i fantazje wokół danego bodźca do tego stopnia, że nie jest w stanie osiągnąć bez ich udziału orgazmu.

Pedofilia jest w mi

ędzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (ICD-10) wyróżniona

jako jedna z siedmiu parafilii specyficznych (kategoria F 65: zaburzenia preferencji seksualnych). W popularnej klasyfika-
cji sprawców molestuj

ących seksualnie dzieci A.N. Grotha sprawcy parafilni odpowiadają kategorii przestępców

preferencyjnych (offenders fixated), a sprawcy nieparafilni – kategorii przest

ępców regresyjnych (offenders regressed).

Sprawcy regresyjni to osoby, które podejmuj

ą zachowania pedofilne niemotywowane preferencjami seksualnymi.

Dziecko nie jest partnerem najbardziej po

żądanym erotycznie dla dorosłych, podejmujących tego typu kontakty

seksualne. Do wchodzenia w interakcj

ę seksualną z dzieckiem motywują ich – poza popędem płciowym – różne,

czasem z

łożone czynniki natury psychologicznej bądź psychiatrycznej (Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).

Wyró

żnia się pięć typów sprawców regresyjnych: (1) typ nieprzystosowany (osoby, u których zdiagnozowano:

psychoz

ę, zaburzenia osobowości, upośledzenie umysłowe, otępienie starcze, zmiany organiczne w ośrodkowym układzie

nerwowym); (2) typ zahamowany (introwertyczny, o niskich kompetencjach spo

łecznych, dziecko jako obiekt seksualny

wybierane jest jako dost

ępniejsze), (3) typ regresyjno-frustracyjny (wybór dziecka jako obiektu seksualnego jest powo-

dowany g

łównie frustracją w dziedzinie życia seksualnego), (4) typ moralnie nierozróżniający (osoby takie charakteryzu-

ją się brakiem dojrzałej osobowości, brakiem empatii, postawą roszczeniową), (5) typ seksualnie nieodróżniający
(poszukuj

ący nowych doznań seksualnych, kontakt seksualny z dzieckiem jest dla nich kolejnym, nowym doświad-

czeniem) (Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).

3

2

3

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec

Cho

łuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci

Sprawcy preferencyjni

Jak zauwa

ża A.C. Salter (2003), spraw-

cy preferencyjni w swoich zachowaniach
seksualnych ujawniaj

ą pewien ciąg typo-

wych zachowa

ń, tzw. cykl dewiacyjny.

W sk

ład tego cyklu wchodzą:

– podniecenie dewiacyjne (np. fantazje
na temat seksu z dzieckiem),
– pozornie niewa

żne decyzje lub rozmyśl-

ny zamiar,

– czynniki wysokiego ryzyka (takie jak: do-
st

ęp fizyczny, emocjonalny do dziecka),

–
–
–
–
–
–

wybór celu,
planowanie i fantazje dewiacyjne,
omotanie lub u

życie siły,

atak,
zapewnienie sobie tajemnicy,
wyrzuty sumienia lub strach.

Alkohol w tym cyklu mo

że pojawić się

w kilku miejscach: na poziomie planowania
i fantazji, w czasie ataku na dziecko (wed

ług

bada

ń Weiss i Zimanovei, alkohol w tej

fazie pojawia si

ę u ok. 18% sprawców),

ale tak

że już na poziomie decyzji o ataku.

U sprawców parafilnych alkohol mo

że mieć

du

że znaczenie, jeśli wzmacnia u spraw-

cy zaburzony wzorzec podniecania.
Badania Elliott i innych badaczy (1995)
na grupie 91 skazanych za pedofili

ę poka-

za

ły, że 22% badanych sprawców wska-

zywa

ło na zażywanie substancji psycho-

aktywnych (alkohol, narkotyki) podczas
etapu planowania, przygotowania si

ę do

napa

ści na dziecko. Większą liczbę wska-

za

ń otrzymała jedynie kategoria „fantazje

dotycz

ące poprzednich ofiar”. Na pozio-

mie decyzji o ataku alkohol jest wykorzy-

Wyrzuty sumienia
lub strach

Podniecenie dewiacyjne
(fantazje z masturbacj

ą)

Zapewnienie
sobie tajemnicy

Pozornie niewa

żne decyzje

lub rozmy

ślny zamiar

Atak

Cykl dewiacyjny

F

Ł SZY W

A

E

Czynnik
wysokiego ryzyka

M

Omotanie
lub u

życie siły

YŚL NIEE

Wybór celu

Planowanie i fantazje
dewiacyjne

Źródło: (Salter 2003).

4

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec

Cho

łuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci

stywany przez sprawców jako „alibi” dla
planowanego czynu.
U przest

ępców (nie tylko seksualnych)

wyst

ępują, tzw. błędy myślenia

4

, które po-

zwalaj

ą im normalnie funkcjonować w świe-

cie i prowadz

ą do tego, że kiedy słyszymy

z ust sprawcy molestuj

ącego seksualnie

dzieci,

że Nie mógł się oprzeć przed napa-

ścią na dziecko, bo [...], napastnik głęboko
wierzy w swoje s

łowa. Często jest tak, że

alkohol pomaga sprawcom w b

łędnym

my

śleniu: sięgają po alkohol, aby łatwiej

by

ło im się wytłumaczyć przed samym

sob

ą i innymi z tego, co zrobili (Straciłem

kontrol

ę, bo byłem pijany).

Alkohol a stosowanie przemocy przez sprawców

Wa

żnym aspektem nadużywania alko-

holu jako czynnika ryzyka wykorzystywania
seksualnego dzieci jest tak

że rola, jaką od-

grywa on w odhamowywaniu t

łumionej

agresji. Badania pokazuj

ą, że sprawcy

będący pod wpływem substancji odurza-
jących w chwili ataku na dziecko częściej
stosuj

ą wobec ofiar przemoc (Salter 2003;

Hanson, Morton-Bourgon 2004). Je

żeli nie

są to sprawcy sadystyczni, którzy z zada-
wania ofierze bólu czerpi

ą satysfakcję, to

wybór u

życia siły jako techniki zmusze-

nia dziecka do czynno

ści seksualnych jest

rzadki w

śród trzeźwych przestępców

seksualnych. Osoby wykorzystuj

ące sek-

sualnie dziecko zazwyczaj nie pos

ługują

si

ę przemocą fizyczną – uwodzą dziecko,

szanta

żują je, wykorzystują zależność

emocjonaln

ą czy materialną, zastraszają.

Użycie przemocy fizycznej przez spraw-
ców niesadystycznych b

ędących pod wpły-

wem alkoholu mo

żna tłumaczyć wpły-

wem tej substancji na zachowanie. Alkohol
powoduje obni

żenie samokontroli oraz

zachowania agresywne.
Ponadto, u podstaw nadu

żywania alkoho-

lu, tak jak u podstaw agresji, le

ży frustracja.

W przypadku przest

ępców seksualnych

przyjmuje si

ę, że – przynajmniej częściowo

– niemo

żność zaspokajania swoich potrzeb

seksualnych oraz frustracja wyobra

żeń o so-

bie jako silnym m

ężczyźnie, poczucia wła-

snej warto

ści i dominacji (Heitzman 1995).

Użycie przemocy podczas ataku seksual-
nego na dziecko pozwala sprawcy na za-
spokojenie tych potrzeb.

Wp

ływ alkoholu na recydywę przestępstw seksualnych

Alkohol jest jednym z wa

żniejszych

predyktorów powrotno

ści do przestępstw

seksualnych. Badania porównawcze Han-
son i Morton-Bourgon (2004), podczas
których poddano analizie 95 ró

żnych ba-

da

ń (w których łącznie uczestniczyło 31 tys.

przest

ępców seksualnych), pokazały, że

dewiacyjne zachowania seksualne oraz
orientacja antyspo

łeczna są najsilniejszymi

predyktorami recydywy ogólnej, a w szcze-
gólno

ści przestępstw nieseksualnych z uży-

ciem przemocy. Wi

ększość cech orienta-

cji antyspo

łecznej było związanych także

z recydyw

ą przestępstw seksualnych: usta-

lono zwi

ązek między nadużywaniem sub-

stancji odurzaj

ących, pozostawaniem pod

ich wp

ływem w momencie popełnienia

przest

ępstwa a powrotnością do prze-

st

ępstw seksualnych (Hanson, Morton-

-Bourgon 2004).
Badania Firestone i innych pokaza

ły,

że recydywiści spośród sprawców kazi-
rodztwa wyró

żniają się wyższymi, niż po-

zostali przest

ępcy, wynikami w testach

przesiewowych na wykrywanie alkoholi-
zmu (Chaffin i in. 2002).

Tzw. zak

łamane rozumowanie, zniekształcenia procesów poznawczych, charakteryzujące się m.in. brakiem

perspektywy czasowej, niech

ęcią do stawiania się w czyjejś sytuacji, nieuznawanie krzywd wyrządzanym innym,

postawa „nie mog

ę”, stwierdzenie, że nie są w stanie oprzeć się swoim pożądaniom, uzależnieniu etc. (Slater 2003).

4

5

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec

Cho

łuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci

Podsumowanie

Rola alkoholu w wykorzystaniu seksu-
alnym dziecka jest z

łożona i nie do końca

wyja

śniona. Należy jednak podkreślić, że

tylko niewielki odsetek sprawców atakuje
dziecko, b

ędąc jedynie pod wpływem środ-

ków odurzaj

ących (Chaffin 2002). Nie ulega

jednak w

ątpliwości, że alkohol jest obecny

w

życiu większości osób wykorzystujących

seksualnie dzieci i u

żywany jest przez nich

na ró

żnych etapach przygotowań do ataku

na dziecko. Cz

ęsto sprawcy – świadomie

lub nie – próbuj

ą wykorzystywać nadużywa-

nie alkoholu jako tarcz

ę ochronną przed

wymiarem sprawiedliwo

ści (Byłem nietrzeź-

wy, wi

ęc nie wiedziałem co robię). Takie

rozumowanie pozwala im tak

że na ocale-

nie obrazu samego siebie jako w gruncie
rzeczy dobrego cz

łowieka (Salter 2003).

Child sexual abusers often try to excuse themselves by saying that they acted under the
influence of alcohol. Research shows however that alcohol is hardly ever the sole cause
of the sexual assault on a child. Alcohol is present in many criminals' lives, though
depending on the type of abuser it may play different roles in the origin and course of
acts of child sexual abuse.

Literatura

Araji S., Finkelhor D., (1989), Abusers: a Review of the Research, w: D. Finkelhor,
Sourecebook on Child Sexual Abuse, Sage Publications.
Chaffin M., Letourneau L., Silovsky J.F. (2002), Doro

śli sprawcy wykorzystywania sek-

sualnego dzieci – przegl

ąd zagadnień, „Dziecko Krzywdzone. Teoria. Badania.

Praktyka” nr 1.
Czernikiewicz W., Pawlak-Jordan B. (1998), Wykorzystywanie seksualne dzieci, Fundacja
„Dzieci Niczyje”, Warszawa.
Elliott M., Brovne K., Kilcoyne J. (1995), Child Sexual Abuse Prevention: what offenders
tell us, „Child Abuse & Neglect”, vol. 19, nr 5.
Hanson R.K., Morton- Bourgon K., Predyktory recydywy przest

ępstw seksualnych: uaktual-

niona metaanaliza 2002-04, „Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka” nr 7.
Heitzman J. (1995), Upicie i uzale

żnienie alkoholowe w genezie przestępstwa zgwałcenia,

w: „Acta Sexologica, Journal of Sex Crime and Social Pathology”, vol. 1, nr 3–4.
Pospiszyl I. (1994), Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Salter A.C. (2003), Pokonywanie traumy. Jak zrozumie

ć i leczyć dorosłe ofiary wykorzy-

stywania seksualnego w dzieci

ństwie, Media Rodzina, Poznań.

Weiss P., Zimanova J. (1995), Parafilni i nieparafilni przest

ępcy seksualni, w: „Acta Se-

xologica, Journal of Sex Crime and Social Pathology”, vol. 1, nr 1.
Woronowicz B.T. (1998), Alkoholizm jako choroba, Pa

ństwowa Agencja Rozwiązywa-

nia Problemów Alkoholowych, Warszawa.

6

moja NADZIEJA Mielec