„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Miedzińska

Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów
muzycznych 731[02].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Marian Maruszak
mgr Ireneusz Winiarski



Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Miedzińska



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[02].Z2.04
„Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów muzycznych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter instrumentów muzycznych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

Materiał nauczania

6

Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2.

Pytania sprawdzające

8

4.1.3.

Ć

wiczenia

8

4.1.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

9

Systemy strojenia instrumentów muzycznych

10

4.2.1.

Materiał nauczania

10

4.2.2.

Pytania sprawdzające

12

4.2.3.

Ć

wiczenia

12

4.2.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

13

Narzędzia korektorskie i materiały stosowane do wykonywania
korekty

14

4.3.1.

Materiał nauczania

14

4.3.2.

Pytania sprawdzające

15

4.3.3.

Ć

wiczenia

15

4.3.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

17

Korekta i strojenie instrumentów muzycznych

18

4.4.1.

Materiał nauczania

18

4.4.2.

Pytania sprawdzające

35

4.4.3.

Ć

wiczenia

36

4.

4.4.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

38

5.

Sprawdzian osiągnięć

39

6.

Literatura

44

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności wykonywania korekty i strojenia

instrumentów muzycznych.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−−−−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

Schemat układu jednostek modułowych

731[02].Z2

Technologia produkcji

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.02

Nakładanie powłok lakierniczych

i wykończanie powierzchni

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.03

Wykonywanie napraw i konserwacji

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.01

Montaż elementów instrumentów

muzycznych

731[02].Z2.04

Wykonywanie korekty i strojenie

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.05

Ocenianie jakości instrumentów

muzycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

czytać rysunki techniczne oraz wykonywać rysunki konstrukcyjne różnych elementów,
podzespołów i zespołów instrumentów muzycznych.

−

stosować jednostki układu SI,

−

posługiwać się przyrządami do pomiaru wielkości geometrycznych,

−

rozróżniać interwały ze słuchu,

−

oceniać czystość stroju,

−

rozróżniać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,

−

rozróżniać części składowe instrumentów muzycznych,

−

grać na instrumentach muzycznych,

−

rozróżniać materiały stosowane do budowy instrumentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wyjaśnić pojęcia: korekta i strojenie instrumentów muzycznych,

−

ocenić poziom zużycia elementów poddawanych korekcie,

−

dobrać specjalistyczne narzędzia i przyrządy do korekty i strojenia instrumentów
muzycznych,

−

posłużyć się dokumentacja techniczną stosowaną podczas korekty instrumentów
muzycznych,

−

wykonać korektę mechanizmów i elementów instrumentów muzycznych za pomocą
odpowiednich narzędzi korektorskich,

−

wyregulować współdziałanie mechanizmów instrumentu,

−

ocenić jakość wykonanej korekty instrumentu,

−

zastosować narzędzia do strojenia instrumentu,

−

przeprowadzić strojenie wstępne i końcowe instrumentu muzycznego,

−

ocenić dokładność nastrojenia instrumentu muzycznego,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty

i strojenia instrumentów muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

Charakterystyka stanowiska pracy

Stanowisko

pracy

jest

najmniejszą,

niepodzielną

komórką

organizacyjną

przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyróżniający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.

Podstawowymi cechami stanowiska pracy są:

−

wyposażenie stanowiska,

−

metoda pracy,

−

warunki pracy,

−

układ zasilania,

−

wykonawca,

−

wyroby i usługi.

Wyposażenie stanowiska pracy

Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie

przestrzenne pod kątem wygody użytkownika i funkcjonalności elementów. Umożliwia to
ustalenie wielkości przestrzeni pracy, odpowiednich rozmiarów powierzchni pracy i jej
wysokości, rozmiarów siedzisk i urządzeń oraz optymalne rozmieszczenie elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.

Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposażenia

stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek – maszyna.

Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji

użytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozłożenie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.

Metoda pracy

Każda praca stanowi dla wykonującego źródło obciążenia biologicznego, ponieważ

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.

Obciążenia występujące podczas wykonywania pracy możemy podzielić na:

−

obciążenia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,

−

obciążenia psychiczne, które są wynikiem zaangażowania procesów myślowych,

−

nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
Wykonywaną pracę możemy zakwalifikować do:

−

pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,

−

pracy umysłowej, gdy wyższy jest stopień zaangażowania w pracy kory i ośrodków
mózgowych niż mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Warunki pracy

Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są

z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem
obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy,
urządzenia socjalne. Inny pogląd na tą kwestię przedstawia teoria, na podstawie, której
warunki pracy obejmują:

−

higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),

−

eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia,

−

kształtowanie środowiska pracy,

−

zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,

−

działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).

Układ zasilania

Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,

podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.

Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,

dotyku, powonienia i smaku. Zrozumienie i przyswojenie informacji uzależnione jest od
możliwości rozróżniania dostarczonych sygnałów. Uzyskane informacje po przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym służą do podjęcia decyzji.

Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter złożony i wymaga ciągłych

regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:

−

sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dźwignie, korby, przyciski, itp.),

−

manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),

−

komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.

Wykonawca

Rozpatrując stanowisko pracy należy brać pod uwagę, że mamy do czynienia

z człowiekiem wykonującym daną czynność oraz z jego możliwościami, umiejętnościami,
wykształceniem, wiedzą, cechami fizycznymi oraz osobowością, temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.

Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłużyć

się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.

Na każdym stanowisku pracy inne są warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego

stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawą dalszego doskonalenia.

Wyroby i usługi

Na każdym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzależniona

jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
również wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Organizacja stanowiska pracy

Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie

z zasadami ergonomii oraz obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek Stanowi ochronę pracownika przed obrażeniami i szkodliwymi wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.

Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych można składować materiały, wyroby i odpady.
Na stanowiskach ręcznej obróbki stolarskiej powinny znajdować się stoły warsztatowe

z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.

Na stanowiskach obróbki maszynowej również powinno być przewidziane miejsce na

szablony, wyposażenie pomocnicze i narzędzia obsługowe. Dobrym sposobem na
jednoznaczne oznaczenie narzędzi jest pomalowanie tablicy i narzędzi przypisanych do
każdego ze stanowisk inną barwą. Przy obróbce długich przedmiotów (ponad 1,5 długości
stołu obrabiarki) należy przed i za obrabiarką instalować przedłużenia stołu lub podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.

Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej

samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.

Materiał przeznaczony do obróbki powinien być ułożony zgodnie z kierunkiem posuwu,

najlepiej na wysokości zbliżonej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.

Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na

stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie parametry charakteryzują stanowisko pracy?

2.

Jak powinno być wyposażone stanowisko pracy?

3.

Jakie są obciążenia organizmu wynikające z wykonywania pracy?

4.

Czym są warunki pracy?

5.

Jakie działania człowieka rozróżniamy w trakcie wykonywania pracy?

6.

Jakie są zasady organizacji stanowiska pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,

2)

wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,

3)

wskazać elementy podlegające korekcie przy zastosowaniu ręcznej obróbki stolarskiej,

4)

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

5)

zanotować wyniki w arkuszu,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w dostępnych Ci źródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,

usługa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,

2)

wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,

3)

określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,

4)

zanotować wnioski w arkuszu,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?

2)

wymienić obciążenia organizmu występujące w trakcie pracy?

3)

sklasyfikować zasady organizacji stanowiska pracy?

4)

wymienić warunki pracy?

5)

wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2. Systemy strojenia instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.
W stroju tym ustalono, że podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są

instrumenty muzyczne odpowiada dźwiękowi a

1

(czytaj „a razkreślne”) i wynosi 440 Hz.

Jeszcze w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a

1

równej 435 Hz.

Pozostałe tony są określane przy wykorzystaniu reguły, że iloraz częstotliwości dwóch

położonych obok siebie półtonów równy jest

12

2 .

Oczywiście każdy instrument ma właściwy dla siebie sposób wydobywania dźwięku.

Jednak w każdym przypadku obowiązuje opisana reguła – ton podstawowy wydobywanego
dźwięku musi mieć dokładnie określoną wysokość.

Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dźwięku

−

podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dźwięku a

1

(a razkreślne) wynosi ona 440 Hz.

−

zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2 – czyli skoro a

1

ma 440 Hz, to a

2

ma 880 Hz, a

3

– 1760 Hz itd.

−

częstotliwość drgań akustycznych dla dowolnego dźwięku można obliczyć znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. Ponieważ półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne pomnożenie przez ów iloraz musi dać 2 (tak jak dla oktawy). Stąd
wynika, że półtonowy interwał odpowiada ilorazowi częstotliwości równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.

12

_

2

=

f

f

wyżyż

pótonu

Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).

Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

2

.

Rozwiązanie:
dźwięk a

1

od dźwięku c

2

dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).

Dlatego:

( )

25

,

523

8920

,

1

440

2

2

2

2

4

4

1

12

3

3

12

1

1

1

1

2

≈

⋅

≈

⋅

=

⋅

=

⋅

=

⋅

=

a

a

a

a

c

f

f

f

f

f

f

c

2

, f

a

1

– częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięków c

2

i a

1

[Hz]

Odpowiedź: częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

2

wynosi 523,25 Hz.

Temperacja

Temperacja oznacza nie tylko podział oktawy na mniej czy bardziej równe

(równomierne) półtony, lecz – szerzej – oznacza sposób na strojenie dających się nastroić
instrumentów (przede wszystkim klawiszowych, takich jak organy, klawesyn, klawikord,
fortepian). Zanim wprowadzono system równomiernie temperowany, stosowano temperację
nierównomierną, która korygowała tylko część interwałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Temperacja równomierna

Ten sposób temperacji znany był od dawna, lecz aż do pierwszej połowy XVIII w.

uważany była za system niedoskonały, w którym (niezgodnie z kryterium dzisiejszym) żadna
z tonacji nie brzmi czysto oraz zatraca się ich indywidualność brzmieniowa.

Zalety tego systemu, m.in. możliwość grania we wszystkich możliwych tonacjach, nie

były uważane za na tyle istotne, by zrezygnować z systemów wcześniejszych, gdyż nie
odczuwano wówczas jeszcze potrzeby używania „trudnych” tonacji.

Jednak w XVIII wieku stopniowo zaczęto nowy strój stosować, zaś w połowie XIX w.

równomierna temperacja wyparła inne wcześniej stosowane systemy strojenia instrumentów.
Dla współczesnego „ucha”, wychowywanego na braku słuchowej alternatywy, brzmienie
tonacji stroju równomiernego jest czyste, lecz należy pamiętać, iż przez dawnych muzyków,
znających wiele systemów, było ono uważane za ostre i brzydkie.

Oprócz tego, stroju równomiernie temperowanym niedostępne są wcześniejsze efekty

zastosowania pewnego rodzaju chromatyzmów i układów harmonijcznych, które są o wiele
bardziej sugestywne przy zastosowaniu starszych systemów temperacji.

Jednak bardzo zróżnicowane procesy modulacyjne i enharmoniczne, rozpowszechnione

w muzyce Romantyzmu, były możliwe jedynie w równomiernym stroju. Równomierna
temperacja umożliwia komponowanie nawet w tonacjach leżących daleko na kole
kwintowym, które dzięki temperacji nie brzmią – przynajmniej, dla współczesnego ucha –
fałszywie.

Niekiedy można się spotkać z twierdzeniem, iż stworzenie temperacji równomiernej

wykorzystał Jan Sebastian Bach, tworząc zbiór Das Wohltemperierte Klavier (Dobrze
temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV 846–893)
na instrument klawiszowy, z których każda para kompozycji jest w innej tonacji, w pochodzie
chromatycznym, od C-dur do h-moll). Lecz słowo Wohltemperierte naprawdę tłumaczy się
jako właściwie nastrojony (temperowany) i nie zawiera samo w sobie sugestii
o równomierności użytego stroju. Współczesny stan badań wskazuje na to, iż Bach
rzeczywiście potrzebował uniwersalnego stroju o szerokich możliwościach, lecz
najprawdopodobniej chodziło mu o jeden z późniejszych sposobów nierównomiernej
temperacji, określanych zwykle według nazwiska osoby, która go opracowała, na przykład
strój Kirnberger III, Neuchardt III, Rameau itd. W tych strojach można było grać we
wszystkich tonacjach, lecz, poprzez indywidualny sposób na rozprowadzenie komatu (komat
pitagorejski, „wilcza kwinta”), każda tonacja brzmiała nieco inaczej. Temu prawdopodobnie
miało służyć dzieło, eksponujące wszystkie 24 tonacje i pokazujące każdą z tych tonacji
w sposób niezwykle indywidualny, niemalże kolorystyczny. Miałoby to mniejsze znaczenie,
gdyby każda tonacja z definicji miałaby brzmieć tak samo, zaś jedyna różnica polegałaby na
przeciwstawieniu sobie dur – moll.

Muzyk i teoretyk Johann Philip Kirnberger, jeden z ulubionych uczniów Bacha,

oświadczył już po śmierci mistrza, iż swój system strojenia (wspomniany trzeci system
Kirnbergera) oparł na praktyce Bacha, który używał go podczas strojenia sobie klawesynu, co
zawsze czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym
równomiernie.

Strojenie a temperatura otoczenia

Instrument,

przed

przystąpieniem

do

strojenia,

powinien

mieć temperaturę

pomieszczenia, w jakim będzie używany. W przeciwnym razie struny zmieniając temperaturę
będą jednocześnie zmieniały siłę naciągu, a co za tym idzie i intonację. To samo dotyczy
metalowych elementów instrumentów dętych drewnianych oraz całych instrumentów
blaszanych. Dzieje się tak, ponieważ metal ma duży współczynnik rozszerzalności cieplnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Należy pamiętać, że metal zimny jest skurczony, a więc bardziej napięty, a co za tym idzie,
daje dźwięk wyższy. Metal cieplejszy jest rozszerzony, mniej naciągnięty, a więc daje dźwięk
niższy. Trzeba to wszystko mieć na uwadze szczególnie w zimie. Strojenie z poprawką na
,,dojście” do właściwej temperatury nie zdaje egzaminu, ponieważ elementy instrumentu
w różnym stopniu reagują na zmiany.

Należy uważać również, aby na instrument podczas gry nie padały bezpośrednio

promienie słoneczne. Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem należy
ogrzać instrument, zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba również uważać, aby
zmiany temperatury nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.

Strój instrumentu należy sprawdzać przed każdym użyciem; również, jeśli zabieramy się

do ćwiczenia. Stałe pilnowanie precyzji stroju instrumentu ma wpływ nie tylko na jakość
wykonywanej muzyki. Stałe obcowanie z prawidłowym strojem wyrabia w grającym nawyk
rozpoznawania nieczystości intonacyjnych i reagowania na nie.

Kamerton i tunery chromatyczne

Specjalistycznym narzędziem służącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją

specjalne aparaty, dzięki którym można nastroić instrument obserwując wskaźniki reagujące
na wysokość dźwięków. Są to bardzo precyzyjne urządzenia umożliwiające nastrojenie się
w warunkach słabej słyszalności. Mogą posiadać szeroki zakres strojenia, funkcję kalibracji,
która pozwala na dostosowanie urządzenia do różnych strojów orkiestrowych, funkcję
generowania tonu odniesienia, a także wbudowany mikrofon do strojenia instrumentów
akustycznych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak definiujemy system równomiernie temperowany?

2.

Jak definiujemy interwał?

3.

W jaki sposób obliczamy częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dźwięku?

4.

Jak definiujemy temperację?

5.

Do czego służy tuner chromatyczny?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj za pomocą sieci Internet informacje na temat historycznych systemów

temperacji i zanotuj ich cechy charakterystyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

połączyć się z Internetem,

2)

użyć programów do znajdowania informacji w sieci Internet,

3)

wyszukać niezbędne informacje,

4)

wybrać najbardziej wiarygodne źródła informacji,

5)

zanotować cechy charakterystyczne dawnych systemów temperacji,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dźwięków z zakresu c

1

-c

2

, następujących

po sobie chromatycznie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,

2)

obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dźwięków z podanego
zakresu,

3)

zapisać przebieg obliczeń,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

kalkulator naukowy,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, na czym polega strój równomiernie temperowany?

2)

zdefiniować pojęcie interwału i wyjaśnić jego zastosowanie
w strojeniu?

3)

wyjaśnić, jaki wpływ na strój instrumentu ma temperatura otoczenia?

4)

określić, pojęcie i zasady zastosowania tunera elektronicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.3. Narzędzia

korektorskie

i

materiały

stosowane

do

wykonywania korekty

4.3.1. Materiał nauczania

Dłuto – narzędzie używane do korekty instrumentów strunowych. Wykonane zazwyczaj

ze stali narzędziowej, węglowej, chromowej, wanadowej lub molibdenowej. Dawniej kute
ręcznie, obecnie przeważnie wykonywane mechanicznie poprzez odkuwanie matrycowe.
Konstrukcja dłuta zakłada hartowanie podłużne materiału. W osi równoległej dłuta
wytrzymałość jego materiału jest większa niż w kierunku poprzecznym. Dłuto składa się
z: ostrza skrawającego, wylotu, kołnierza trzonka i sztyftu (lub pióra).

Strug, niekiedy używana gwarowa nazwa hebel (z niem. Höbel) – narzędzie ciesielskie

i stolarskie do obróbki skrawaniem, wyrównywania dużych płaskich powierzchni drewna lub
do ścinania ostrych krawędzi.

Rozróżnia się trzy rodzaje strugów, a mianowicie zdzierak (zbiera najwięcej

materiału), Równiak (jak sama nazwa wskazuje wyrównuje powierzchnię przed jej
wygładzeniem) oraz Gładzik (zbiera cienką warstwę materiału z obrabianej powierzchni,
dzięki czemu znikają głębokie bruzdy i wyżłobienia).

Pilnik – narzędzie służące do piłowania, czyli skrawania z obrabianej powierzchni cienkiej
warstwy o grubości od 0,01 do 1 mm. Pilniki wykonywane są ze stali. Składają się z części
roboczej i uchwytu. Na uchwycie zwykle osadzona jest rękojeść. Na powierzchniach części
roboczej nacięte są ostrza, nachylone w jedną stronę, ustawione skośnie względem osi pilnika.
Pilniki różnią się miedzy sobą rozmiarem, wielkością ostrzy oraz kształtem. Pilniki mogą
mieć przekrój owalny, trójkątny, okrągły, prostokątny, płaski, soczewkowy, kwadratowy,
mieczowy, półokrągły lub inny. W zależności od liczby nacięć przypadających na centymetr
długości rozróżnia się następujące pilniki:

−

zdzieraki (4,5–12,5),

−

równiaki (5,6–16),

−

półgładziki (9,5–23,6),

−

gładziki (13,2–31,5),

−

gładziki podwójne (20–45),

−

jedwabniki (35,5–67).
Pilniki służą do piłowania metalu, drewna, tworzyw sztucznych.

Iglak – mały pilnik z bardzo drobnymi nacięciami, używany bez rękojeści do drobnych,

precyzyjnych prac.

Tarnik – pilnik o dużych nacięciach i przerwach między zębami. Używany do zgrubnego

piłowania miękkich metali, tworzyw sztucznych i drewna.

Do piłowania mechanicznego stosowane są obrabiarki zwane pilnikarkami, w których

narzędziami roboczymi są pilniki podobne do pilników ręcznych, obrotowe pilniki
trzpieniowe, pilniki w kształcie tarczy lub pilniki w postaci taśmy.

Narzędzia do trasowania:

−

rysik, ołówek, znacznik,

−

cyrkle traserskie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

−

kątowniki,

−

płyty traserskie,

−

liniały.

Narzędzia pomocnicze:

−

siekiery,

−

młotki i pobijaki,

−

obcęgi i kombinerki,

−

ś

ciski stolarskie,

−

szpachelki,

−

wkrętaki,

−

pędzle i wałki do lakierowania.

Powyżej wymienione narzędzia stanowią niewielki wycinek narzędzi stosowanych do

prowadzenia korekty instrumentów muzycznych. Każda grupa instrumentów wymaga
osobnego zestawu narzędzi. Więcej informacji na temat narzędzi i materiałów korektorskich
można znaleźć w literaturze [3, 8, 9].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie narzędzie nazywamy dłutem?

2.

Jaka jest technika obróbki przy użyciu strugów?

3.

Jak definiujemy tarnik?

4.

Jaką ma budowę i zastosowanie pilnik?

5.

Jakie narzędzia służą do trasowania?

6.

Jaki jest podział narzędzi korektorskich w zależności od ich zastosowania?

7.

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów smyczkowych?

8.

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów dętych?

9.

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów perkusyjnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj narzędzia, które służą do dokonywania korekty instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować duży zestaw narzędzi do obróbki drewna,

2)

zapoznać się z zasadami klasyfikacji narzędzi,

3)

dokonać podziału na odpowiednie grupy,

4)

wybrać właściwe narzędzia służące do korekty instrumentów,

5)

zanotować wyniki w arkuszu,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

zestaw narzędzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj typy pilników i dokonaj ich klasyfikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować zestaw pilników do drewna i do metalu,

2)

wyjaśnić, jakie kryteria decydują o tym, jaki pilnik stosowany jest w procesie obróbki
drewna i w procesie obróbki metalu,

3)

zapoznać się z zasadami klasyfikacji i charakterystyką narzędzi,

4)

dokonać podziału pilników na odpowiednie grupy,

5)

zanotować wnioski w arkuszu,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

zestaw pilników do drewna i do metalu,

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przedstaw możliwości zastosowania dłut do różnych zabiegów korekcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować zestaw dłut i próbek drzewnych,

2)

zapoznać się z literaturą dotyczącą zastosowania odpowiednich rodzajów dłut do
odpowiednich rodzajów materiału,

3)

wymienić zalety i wady stosowania różnego rodzaju dłut, podczas czynności
korektorskich,

4)

przedstawić w formie opisowej informacje z polecenia 4,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

zestaw próbek drzewnych,

–

zestaw dłut,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jakie narzędzia nazwany jest dłutem?

2)

określić cel zastosowania strugów?

3)

sklasyfikować pilniki?

4)

wymienić zastosowania pilników?

5)

określić charakterystyczne cechy strugów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.4. Korekta i strojenie instrumentów muzycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Strojenie instrumentów

Strojenie polega na takim ustawieniu ich akustyki, że po zagraniu określonego dźwięku

będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to, że wydobyty dźwięk
będzie miał ten sam ton podstawowy, co wzorzec. Prawidłowo nastrojony instrument wydaje
dźwięki, (a wpływ na to ma także wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle
określone częstotliwości.

Strojenie sprowadza się, więc do regulowania pewnych fizycznych cech budowy

instrumentów celem umożliwienia wydobycia z nich dźwięków o ściśle określonej wysokości,
zgodnej z obowiązującym strojem.

Strojenie instrumentów strunowych odbywa się poprzez odpowiednie napinanie strun

nawijanych na kołki (metalowe, podkręcane specjalnym kluczem w fortepianie, pianinie,
klawesynie, cymbałach, cytrze, lub drewniane w instrumentach z gryfem, podkręcane
ręcznie); Strojenie instrumentów z pozostałych grup przebiega w inny sposób na przykład:

−

w instrumentach dętych poprzez korektę długości piszczałki,

−

w instrumentach ze stroikami przelotowymi, metalowymi – przez korekturę wymiarów
drgającej części stroików,

−

w membranofonach – poprzez napinanie membrany.

Dokumentacja techniczna stosowana podczas korekty instrumentów

W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między

konstruktorem urządzenia a jego wykonawcą) jest rysunek. Rysunek techniczny jest
specjalnym rodzajem rysunku, wykonywanego według ustalonych zasad i przepisów. Dzięki
zwięzłemu i przejrzystemu wyrażeniu kształtów i wymiarów odwzorowywanego przedmiotu
rysunek techniczny dokładnie wskazuje jak ma wyglądać ten przedmiot po wykonaniu.
Rysunek określa również budowę i zasadę działania różnych maszyn i urządzeń lepiej niż
najdoskonalszy opis słowny. Z tych też względów rysunek techniczny stał się powszechnym
i niezbędnym środkiem porozumiewania się wszystkich pracowników zatrudnionych
w procesie produkcyjnym.

Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania rysunku technicznego

umożliwia przekazywanie myśli naukowo-technicznej w postaci np. projektu maszyny lub
urządzenia.

Rysunek techniczny – wykonany zgodnie z przepisami i obowiązującymi zasadami – stał

się językiem, którym porozumiewają się inżynierowie i technicy wszystkich krajów.
Powszechne i międzynarodowe znaczenie rysunku technicznego umożliwia korzystanie
z wynalazków.

Rysunek techniczny pozwala zapoznać się z wymiarami elementów instrumentu

muzycznego poddawanych korekcie. Rysunek złożeniowy ułatwia zrozumienie zasad
współdziałania mechanizmów w instrumentach muzycznych.

Więcej informacji na temat rysunku technicznego znajdziesz w jednostce modułowej

731[02].O1.02 „Posługiwanie się dokumentacją techniczną”.

Korekta instrumentów

Korekta polega na wyeliminowaniu błędów i nieprawidłowości w budowie instrumentu

oraz w układzie i budowie jego elementów mechanicznych. Korekta to również czynność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

polegająca na okresowej zmianie parametrów instrumentu muzycznego. Instrument
korygujemy, dostosowując go w ten sposób, do zmieniających się warunków atmosferycznych
ewentualnie – zapobiegamy zmianie parametrów instrumentu, jaka może się pojawić na
skutek innych czynników zewnętrznych. Przy pomocy korekty możemy odpowiednio
zareagować na wpływ różnorodnych czynników zewnętrznych na parametry instrumentu. np.
korekta zniekształconego gryfu na skutek nadmiernego napięcia strun gitary.

ś

eby mówić o korekcie instrumentów musi zaistnieć jedna lub szereg przesłanek

dopuszczających zastosowanie czynności określonej tym mianem. Te przesłanki to:

−

wady budowy,

−

deformacja instrumentu lub jego części,

−

zużycie elementów instrumentu,

−

zużycie mechanicznych części instrumentu,

−

próba uzyskania lepszych walorów brzmieniowych instrumentu.
Osoba podejmująca się dokonania korekty instrumentu muzycznego powinna umieć

rozpoznawać stopień zużycia elementów instrumentu a także umieć ocenić przydatność tych
elementów do dalszego wykorzystania lub zdecydować o ich zastąpieniu.

Do zapoznania się ze stopniem zużycia elementów poddawanych korekcie, niezbędna jest

prezentacja wzorcowego wykonania instrumentu muzycznego. Każda niezgodność
rzeczywistego przedmiotu z obligatoryjnymi wymaganiami technicznymi wymusza
zastosowanie korekty.

Aby określić wady instrumentu i prawidłowo zaplanować działania korekcyjne, należy

dokładnie znać budowę poszczególnych grup instrumentów. Zagadnienia te zostały
przedstawione w jednostce modułowej 731[02].O2.01 „Charakteryzowanie instrumentów
muzycznych”.

Instrumenty smyczkowe

Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,

wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; różnią się od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.

Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często

wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
również z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami.

Rys. 1. Skrzypce [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod

skrajną, najgrubszą struną w pozostałych instrumentach tej grupy. Od wewnątrz płytę górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się gryf (bezprogowa
podstrunnica), a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym też mostkiem), napinane są
za pomocą kołków umieszczonych w komorze kołkowej. Skrzypkowie, altowioliści
i wiolonczeliści bardzo często w otwory zaczepienia strun (w strunniku) zakładają jednak
mikrostroiki (mechanizm służący do dokładnego dostrajania). W kontrabasach strojenie
odbywa się przy pomocy kołków w komorze kołkowej, które są poruszane za pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w kontrabasach występują tak wielkie naprężenia strun, że naciąg taki jak w mniejszych
instrumentach nie sprawdziłby się w ogóle. Poza tym mechanizm zębaty zapewnia także
zabezpieczenie przed nieoczekiwanym przekręceniem się kołka. Strunnik zaczepiony jest
zazwyczaj plastikową żyłką (w wiolonczelach i kontrabasach drutem) do guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.

Struny

skrzypiec,

altówki

wiolonczeli

i

kontrabasu,

niegdyś

wykonywane

z preparowanych jelit zwierzęcych, dziś niemal wyłącznie wykonywane są z metalu (różne
stopy, gdyż ma to wpływ na brzmienie instrumentów). Struny do drgań pobudzane są za
pomocą smyczka.

Smyczek to drewniany, sprężysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który

naciąga się włosie (najlepiej naturalne, przygotowane z końskiego ogona). Z jednej strony
włosie jest umieszczone w główce smyczka (szpic), a u dołu – w żabce (zwykle drewniana,
ale może być też plastikowa czy z kości słoniowej). Na końcu żabki znajduje się śrubka
służąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.

Podstawek

W grupie instrumentów smyczkowych korekcie podlega przede wszystkim ustawienie

podstawka, co za tym idzie wysokość strun nad gryfem oraz wydłużanie bądź skracanie
menzury instrumentu. Decydują tu głównie względy manualne oraz brzmieniowe. Wysoko
zawieszone struny nad gryfem powodują, że wydobywany dźwięk będzie głośniejszy, ale
potrzeba będzie większej siły do dociśnięcia struny do gryfu. Niżej położone struny ułatwiają
wydobywanie dźwięków, ale mogą spowodować, iż zaczną się pojawiać brzęczenia, ponieważ
amplituda drgań struny będzie na tyle duża, że struna będzie uderzała o gryf. Łatwiej jest
obniżyć struny niż je podnieść, a wynika to ze specyfiki podstawka, który jest drewnianym
klockiem. Jeśli po spiłowaniu grzbietu podstawka okaże się, że struny są za nisko, można
skorygować jego wysokość na dwa sposoby. Albo podklejając cieniutkie plasterki drewna pod
nóżki podstawka, a następnie doszlifowanie ich do odpowiedniego poziomu, albo stosując
specjalne owijki na strunę w miejscu styku z grzbietem podstawka. Obydwie metody skutkują
jednak minimalnym, ale obniżeniem jakości dźwięku. Są to jednak na tyle małe zmiany, że są
akceptowane przez muzyków.

Korekcie ustawień podlega także odległość podstawka od początku gryfu. Odległość ta

nosi miano menzury instrumentu. Ze względu na manualne właściwości grającego można
podstawek przesunąć do tyłu, zwiększając tę odległość. Idzie za tym także zmiana barwy
dźwięku instrumentu na jaśniejszy i nieco głośniejszy. Można też przysunąć podstawek do
gryfu, powodując ściemnienie barwy i delikatne ściszenie brzmienia. Efektem takiego zabiegu
jest też zmniejszenie odległości między dźwiękami na gryfie. Im większy instrument tym
większe ma to znaczenie. Korektę ustawień podstawka należy dokonywać zawsze przy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

poluzowanych strunach, lecz na tyle napiętych, żeby nie doprowadzić do zmian położenia
duszy.

Grzbiet podstawka powinien być na tyle wypukły, aby podczas gry na jednej strunie nie

dochodziło do zaczepienia sąsiednich. Grzbiet zbyt wypukły utrudnia zmianę strun w trakcie
gry. Profil grzbietu podstawka musi być starannie dopasowany do profilu gryfu.

Dusza

Ustawienie duszy to ważny etap korekty w instrumentach smyczkowych. Nawet

minimalna zmiana położenia tego drewnianego kołeczka skutkuje zmianą brzmienia
instrumentu. Dusza powinna być ustawiona pionowo, po przeciwnej stronie podstawka niż
przebiega belka basowa, czyli pod nóżką od strony najcieńszej struny.

Do korekty ustawień duszy niezbędny jest specjalny przyrząd. Jest to zakrzywiony szpic,

który wprowadza się poprzez otwór rezonansowy, następnie wbija w drewnianą duszę
i koryguje jej ustawienie. Niewłaściwe ustawienie tego najważniejszego elementu instrumentu
smyczkowego może powodować niejednakową głośność strun, dźwięków, a w wyjątkowych
przypadkach nawet powstanie tzw. efektu „wilka”. Jest to wada powodująca brzęczenie lub
dodatkowe zdudnienie pojawiające się przy wydobyciu określonych dźwięków. Efekt „wilka”
występuje także w innych instrumentach strunowych oraz instrumentach dętych, lecz tam
spowodowany jest innymi przyczynami.

Zmieniając ustawienie duszy należy bardzo starannie chwytać drewniany kołek, ponieważ

im większe naruszenie struktury drewna, tym gorzej dusza będzie przenosić drgania górnej
płyty na dolną. Powoduje to pogorszenie brzmienia. Im twardsze jest drewno, z którego
wykonana jest dusza, tym barwa dźwięku instrumentu jest jaśniejsza.

Strój

Instrumenty smyczkowe posiadają cztery struny strojone w naturalnych kwintach

(w kontrabasie w kwartach) do następujących dźwięków:

Skrzypce – (począwszy od najniżej strojonej) – g (196 Hz), d¹ (293,7 Hz), a¹ (440 Hz),

e² (659,3 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od g do e

4

.

Altówka – (począwszy od najniżej strojonej) – c (132,8 Hz), g (198 Hz), d

1

(295,7 Hz),

a

1

(442 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od c do a³. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym

należącym do grupy kluczy C.

Wiolonczela – (począwszy od najniżej strojonej) – C (65.4 Hz), G (98 Hz), d (146,8 Hz),

a (220 Hz), i obejmuje zakres dźwięków od C do a².

Kontrabas – (począwszy od najniżej strojonej): E

1

(41,2 Hz), A

1

(55 Hz), D (73,4 Hz),

G (98 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od E

1

(w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych

C

1

(32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H

2

(30,86 Hz)) do g

1

w typowym

wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem flażoletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dźwięki o wysokościach przekraczających g² (g dwukreślne w brzmieniu) sięgając nawet g³.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.

Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dźwięku a¹ (wydobytego

z instrumentu) z wzorcem, granym na fortepianie lub innym instrumencie (w orkiestrze
symfonicznej jest to obój). Wzorzec wysokości dźwięku może być również generowany za
pomocą kamertonu lub tunera elektronicznego. Celem strojenia wstępnego jest nastrojenie
jednej struny.

Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dźwięku a¹ należy zestroić ze sobą

pozostałe struny tak żeby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

strunach. Nie należy stroić każdej struny z osobna, np. porównując dźwięki do tunera lub do
wysokości dźwięków granych na fortepianie, ponieważ naciąganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.

Tuner można wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je

doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.

Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się

flażolety przy strojeniu zarówno wstępnym jak i końcowym. Dźwięk a¹ odpowiada
flażoletowi nad dźwiękiem A na strunie D kontrabasu. Strojenie końcowe polega na
porównaniu tego dźwięku z flażoletem nad dźwiękiem o kwintę czystą niżej. Brzmi wtedy
pryma czysta, a więc ten sam dźwięk. Strój można skorygować stosując strojenie kwartami
również używając flażoletów nad dźwiękami o kwintę czystą wyżej niż brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wyżej.

Instrumenty strunowe szarpane

Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której należą m.in.: gitara, lutnia, cytra,

banjo, w której źródłem dźwięku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozważań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.

Gitara – instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,

gryfem i progami na podstrunnicy. Gitara ma specyficzną budowę pudła rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną węższą i dolną szerszą. Na gitarze gra się palcami (opuszkami i paznokciami albo
samymi opuszkami) lub kostką (plektronem). Kostka jest przeznaczona głównie do gry na
gitarze z metalowymi strunami (akustycznej, elektrycznej). Istnieją również tzw. „pazurki”
zrobione z metalu, które nakłada się na palce. Możliwe jest granie jednocześnie kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.

Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dźwięki zapisane w nutach brzmią na

gitarze oktawę niżej (np. najniższa struna to E wielkie, zapis nutowy – w kluczu wiolinowym
jako e).

Rys. 2. Gitara [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Struny

Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie

używane są struny nylonowe i stalowe.

Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją także gitary dwunastostrunowe,

w których każda struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwyższe struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.

W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują także gitary siedmiostrunowe.

Spotykana jest również gitara ośmiostrunowa – konstruowane są także gitary 10-strunowe.
Różnica między taką gitarą a gitarą tradycyjną sześciostrunową polega na dodaniu czterech
strun basowych. Wprowadzenie dodatkowych strun ma na celu miedzy innymi wierniejsze
wykonywanie muzyki renesansu i baroku na gitarze. Wiele utworów lutniowych z tamtego
czasu wymaga większej skali niż pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest możliwe jedynie dzięki transkrypcji.

Same struny gitary wydają bardzo cichy dźwięk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,

wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
–

w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
Płyta ta, zazwyczaj wykonana ze sprężystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkując dźwięk,

–

w gitarach elektrycznych przetworniki zamieniają drgania strun na sygnał elektryczny,
który jest później wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.

Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.

Stroje

Najbardziej rozpowszechniony strój gitarowy to tak zwany strój klasyczny – EADGHE.

Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,
na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
również inne kombinacje dźwięków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.

Strojenie gitar klasycznych odbywa się dwuetapowo, podobnie jak w przypadku

instrumentów smyczkowych.

Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dźwięku podstawowego (a¹).

Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często flażolety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.

Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą

głośność dźwięków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy użyciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy użyciu kabla sygnałowego typu jack -
jack.

Bardzo dokładny opis strojenia gitary można znaleźć w Internecie pod adresem:

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary.

Fortepian

Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi

filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija się od niej i, w zależności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyżej lub niżej. Pozwala to
na szybką repetycję, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na tłumik wyciszający jej

drgania. W ten, dość skomplikowany, sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową
cechę tego instrumentu odróżniającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych,
klawiszowych, które nie miały możliwości kształtowania dynamiki dźwięku oraz czasu jego
trwania.

Rys. 3. Fortepian [15]

Strojenie fortepianu

Strojenie fortepianu rozpoczynamy od zestrojenia tak zwanej temperatury. Temperatura

to zakres dźwięków od a do a

1

. Strojenie temperatury odbywa się systemem kwartowo-

kwintowym, przedstawionym poniżej.

Rys. 4. Narzędzia do strojenia fortepianu: kamerton, klin do tłumienia strun, klucz stroicielski [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

a – od kamertonu
a – a

1

– 8 czysta w góre

a – d

1

– 4 czysta w górę

a – e

1

– 5 czysta w górę

e

1

– h – 4 czysta w dół

h – fis

1

– 5 czysta w górę

fis

1

– cis

1

– 4 czysta w dół

cis

1

– gis

1

– 5 c czysta z w górę

gis

1

– dis

1

– 4 czysta w dół

dis

1

– b – 4 czysta w dół

b – f

1

– 5 czysta w górę

f

1

– c

1

– 4 czysta w dół

c

1

– g

1

– 5 czysta w górę.

Każda kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; używając systemu

równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
Resztę dźwięków stroi się w oktawach od temperatury. Używa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.

Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego

roku użytkowania w celu ustabilizowania naciągu strun.

Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wyważanie klawiszy,

korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepożądanych dźwięków
(stuki, szumy, przydźwięki), korekta twardości młoteczków.

Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności

w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dźwięk można wyraźnie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dźwięk przez nie wydawany jest niższej jakości.

Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wyważone klawisze pozwalają

pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
możliwej do uzyskania na fortepianie.

Fortepiany należy stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa

razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.

Strojenie instrumentów dętych drewnianych

Strojenie instrumentów dętych – w przeciwieństwie do wszystkich instrumentów

strunowych – wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale również umiejętności
gry na danym instrumencie dętym.

Flet poprzeczny

Flet – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać

cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją również flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
poważnej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.

Rys. 5. Flet poprzeczny [16]

Flet poprzeczny (wielki) – instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od c¹ lub

h małego (zależy to od posiadanej przez flecistę stopki fletu) do d

4

(możliwe jest zagranie

dźwięków do f

4

, jednak ze względu na trudność wydobycia, dźwięki te sporadycznie

występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dźwięk fletu jest
stopliwy – to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Najważniejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,

o stroju wyższym o oktawę (c

2

do c

5

). Istnieje również flet altowy o stroju f do f

3

i basowy.

Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.

Flet nie posiada stroika. Dźwięki powstają poprzez dmuchanie na krawędź płytki

ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia niż na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.

Spośród wielu modeli wyróżnia się zasadniczo:

−

flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,

−

flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),

−

flety z główką z innego metalu niż korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
Istnieją także flety drewniane – są to instrumenty wykorzystywane głównie do

wykonywania muzyki dawnej. Czasem do metalowego fletu dodaje się tylko drewnianą
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dźwięku. Inne tworzywa, z których produkuje
się flety, głównie do celów eksperymentalnych lub ozdobnych, to szkło, tworzywa sztuczne
oraz kości zwierzęce.

Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do

którego przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dźwięk powstaje poprzez dmuchanie na
krawędź otworu zadęciowego. Płytka ustnikowa jest połączona z resztą główki tak zwanym
kominkiem. Na końcu główki znajduje się korek, którego przesuwanie zmienia intonację
fletu. Korka tego nie przesuwa się podczas normalnej eksploatacji instrumentu. Dostrajanie
fletu podczas zwykłego użytkowania następuje poprzez częściowe wysunięcie główki
z korpusu. Im większe wysunięcie główki – tym dźwięki wydawane przez flet są niższe. Na
wysokość i barwę dźwięków w istotny sposób wpływa również zadęcie. Zbyt duże wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.

Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji

główek wykorzystuje się różnorodne materiały, aby nadać instrumentowi zróżnicowane
odcienie brzmieniowe. W przypadku fletów metalowych, najczęściej dąży się do tego, aby
główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chociaż preferencje flecistów w tej
kwestii są różne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową – flet z główką srebrną nabiera siły i klarowności brzmienia, większe są także
możliwości dynamiczne. Złoto nadaje barwę bardziej delikatną, miękką. Grubość ścianek
główki także ma wpływ na brzmienie – im grubsze ścianki tym silniejszy dźwięk, ale także
nieco trudniejsze zadęcie.

Korpus – na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami

zamykającymi i otwierającymi otwory.

Stopka – część odpowiadająca za najniższe dźwięki. Wyróżnia się dwa rodzaje stopek:

stopkę c (do c¹) i h (dłuższa, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).
Zazwyczaj w stopkę h wyposażone są flety profesjonalne.

Obój

Obój wraz z rożkiem angielskim, fagotem i kontrafagotem należy do grupy instrumentów

dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.

Skala oboju zawiera się w granicach od b do b³.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Instrument ma postać lekko stożkowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem

zwanym czarą. Otwory w korpusie instrumentu są otwierane i zamykane za pomocą klap.

Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego

blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istnieją także oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.

Rys. 6. Obój

Ź

ródłem dźwięku jest stroik, składa się on z dwóch złożonych ze sobą trzcinowych

listków. Powietrze przepływając pomiędzy nimi wywołuje wibracje stroika. Do wyrobu
stroików używa się trzciny o łacińskiej nazwie Arundo donax. W stroik oboju dmie się
powietrze ze stosunkowo dużym ciśnieniem i niewielkim wydatkiem. Stroik mocuje się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.

Rys. 7. Stroik oboju

Obój ma najmniejsze możliwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego

w orkiestrze wszyscy stroją się zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dźwięku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.

Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zależy od preferencji

grającego. Oboista dysponujący mocniejszym zadęciem powinien używać krótszego stroika.
Daje on wtedy wyższy strój i rekompensuje nadmiar energii dostarczanej przez grającego.
Równie ważna jest długość i szerokość zacięcia, ponieważ ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu. Z wyżej wymienionych powodów większość oboistów samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.

Obój można w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie

stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika już o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje się do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a

1

= 442 Hz; jest krótszy niż stroik przygotowany do gry

w stroju a

1

= 440 Hz. Obniżenie stroju powoduje również zwiększenie szczeliny pomiędzy

płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik również
ma wpływ na wysokość dźwięku. Każdy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.

Do zeskrobania końcówki stroika służy specjalna heblarka, która wykonuje do 70%

procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika używa się specjalnych noży. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, że muzycy rzadko zdradzają ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.

Aby przygotować instrument do gry na leży zacząć od prawidłowego złożenia. Dotyczy to

wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas należy korek
wymieniać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Klarnet

Klarnet (wł. clarinetto) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych

z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.

Skala klarnetu wynosi od d do g

3

(b

4

), a klarnetu basowego od D do b

1

(f

1

). Istnieje też

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.

Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,

z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.

Rys. 8. Klarnet

Rejestry klarnetu:

–

najniższy e-e

1

, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,

–

niski f

1

-b

1

, dźwięki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najniższe rejestry tworzą

łącznie tzw. rejestr chalumeau),

–

ś

rodkowy, clarino, h

1

-cis

3

, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,

–

wysoki d

3

-g

3

, ostry, przenikliwy,

–

najwyższy gis

3

-c

4

, dźwięki bardzo ostre.

Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które

jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dźwięk a

1

lub b

1

, a po tej

czynności instrument powinien już być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt duże wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.

Saksofon

Saksofon – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę

zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.

Rys. 9. Saksofon

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Występuje w siedmiu odmianach różniących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej

stosowanymi odmianami saksofonów są:

−

saksofon sopranowy – zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,

−

saksofon altowy – w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,

−

saksofon tenorowy – w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
łatwy w użyciu. Strój B lub C (znany także jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,

−

saksofon barytonowy – w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
Dużych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej używanych odmian saksofonu należą:

−

saksofon sopraninowy – w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,

−

saksofon basowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
dużych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,

−

saksofon kontrabasowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo dużych rozmiarów. Ciężki do tego stopnia, że w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.

Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce

w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.

Korek w zakończeniu szyjki powinien być regularnie oliwiony smarem korkowym lub

wazeliną. To samo dotyczy klarnetu, fagotu i oboju. Jednym z typowych powodów
uszkodzenia korka instrumentu jest pozostawienie ustnika na szyjce podczas przechowywania
instrumentu. Powietrze wdmuchiwane do saksofonu przedostaje się między korkiem
a ustnikiem, wywierając szczególnie niszczący wpływ na alikwoty saksofonowe. Uszkodzone
korki należy natychmiast wymieniać.

Najlepszym sposobem pielęgnacji poduszek saksofonowych jest wycieranie i staranne

suszenie instrumentu po każdorazowej grze. Na skutek wilgoci, skórzane poduszki, po
pewnym czasie twardnieją i nie zatykają właściwie otworów dźwiękowych. Wówczas
brzmienie staje się przytłumione i trudno wydobyć dźwięk o odpowiedniej wysokości.
Najniższe dźwięki są wtedy niemożliwe do wydobycia.

Korekta instrumentów dętych drewnianych

W instrumentach z tej grupy korekcie podlega przede wszystkim mechanizm klap. Od

prawidłowej regulacji i stanu tego mechanizmu zależą walory intonacyjne, brzmieniowe
i techniczne instrumentów. Przed rozpoczęciem korekty należy każdorazowo rozpoznać stan
techniczny instrumentu, aby ustalić listę niezbędnych zabiegów korektorskich.

Czynności wykonywane podczas korekty instrumentów dętych drewnianych:

−

czyszczenie otworów dźwiękowych i elementów ruchomych mechanizmów,

−

likwidacja luzów w mechanizmie (za pomocą śrub regulacyjnych, podklejenia korków),

−

smarowanie i konserwacja mechanizmu,

−

eliminacja stuków poprzez podklejenie materiałów tłumiących pomiędzy stykającymi się
ruchomymi elementami mechanizmów (korek, filc),

−

regulacja napięcia sprężyn,

−

regulacja współpracy mechanizmów,

−

wymiana poduszek,

−

usuwanie zacięć,

−

prostowanie skrzywionych klap i słupków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

−

lutowanie oderwanych słupków (dotyczy saksofonów),

−

prostowanie wgnieceń korpusu (dotyczy saksofonów i fletów wykonanych z metalu),

−

korekta wysokości ustawienia klap nad otworami (wysokość ta wpływa na intonację oraz
barwę dźwięku),

−

zabezpieczenie śrub przed samoczynnym wykręcaniem się, na skutek wibracji
powstających podczas gry,

−

polerowanie krawędzi otworów dźwiękowych, w miejscu styku z poduszkami lub
opuszką palca.

Instrumenty dęte drewniane (o korpusach wykonanych z drewna) należy utrzymywać

w takim stanie, żeby zapewnić korpusom należytą wilgotność. Optymalna jest wartość ok.45–
50%. Nadmierna wilgotność w długim okresie spowoduje napęcznienie drewna i wtedy
instrument nie nadaje się do użytku. Natomiast zbyt niski poziom wilgotności może
doprowadzić do popękania drewnianej rury. Wadę taką można usunąć używając do tego celu
proszku lub płynu do „zszywania” drewna. Po uprzednim wydłubaniu drobnej ilości drewna
z pękniętego miejsca i przygotowaniu szczeliny, należy wprowadzić do niej odpowiednią
ilość proszku. Ilość i czas operacji ściśle określone są w zaleceniach producenta a rodzaj
proszku jest zawsze tajemnicą handlową. Większe pęknięcia likwiduje się poprzez
mechaniczne zszycie uszkodzenia za pomocą metalowych elementów trwale wprowadzonych
w ściankę korpusu, po uprzednim wysuszenia drewna za pomocą środków chemicznych.

Zewnętrzną powierzchnię korpusu saksofonu należy regularnie czyścić i polerować

kremem, który chroni metal przed szkodliwymi działaniami kwasu i soli zawartych w ludzkim
pocie. Stan, w jakim utrzymuje się zewnętrzną część saksofonu, ma na początku niewielki
wpływ na jakość gry, natomiast w przeciągu kilku lat brak dbałości może spowodować
niekorzystne zmiany w wyglądzie i mechanicznej sprawności instrumentu.

Strojenie instrumentów dętych blaszanych

Trąbka

Trąbka – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do

których należą także: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane są także trąbki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dźwięków
muzycznych) – od fis oktawy basowej do c

3

i wyżej – zależy to od umiejętności trębacza).

Oprócz zwykłej trąbki znane są i używane takie odmiany jak:

−

trąbka basowa – grająca o oktawę niżej.

−

trąbka piccolo – grająca o oktawę wyżej.

−

kornet – alternatywna odmiana trąbki o bardziej miękkiej barwie dźwięku.

Rys. 10. Trąbka [19]

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,

rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona
kielichowym lub stożkowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu.
Zespół trzech zaworów otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

umożliwiając zmianę wysokości dźwięku. W ten sposób, otwierając lub zamykając
poszczególne drogi przepływu powietrza, grający wydłuża lub skraca długość rury, co
umożliwia wydobycie dźwięków pełnej skali chromatycznej.

Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi

dźwięku g), ale także za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w dużej mierze
zależne jest od techniki gry i może być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące.

Trąbka wyposażona jest także w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie

gromadzącej się wilgoci (skroplonej pary wodnej). Do korekty ustawień trąbki zalicza się
dopasowanie ustnika do instrumentu, ponieważ często jeden ustnik nie współgra z resztą,
brzmienie nie jest satysfakcjonujące, bądź istnieją trudności w wydobyciu niektórych
dźwięków.

Korekcie podlega także skok tłoków. Korekty ustawień wysokości tłoków dokonuje się

poprzez podłożenie cienkich podkładek filcowych pod przykręcaną kopułkę tłoka.

Rys. 11. Ustnik trąbki

Dobór ustnika zależy także od barwy dźwięku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik

daje dźwięk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.

Bardzo ważne jest utrzymanie tłoków w nienagannej czystości. Przygotowując instrument

do gry należy je naoliwić, zapobiegając w ten sposób zacieraniu tłoków i doprowadzeniu
w konsekwencji do zniszczenia tego mechanizmu.

Na strój instrumentu wpływ ma także każde zagniecenie blachy, co prowadzi do

pogorszenia intonacji konkretnego dźwięku. Takie odkształcenia edukuje się przy
zastosowaniu specjalistycznego narzędzia, jakim są metalowe kulki wprowadzane do trąbki
od najmniejszej do największej i w miejscu wgniecenia przywracają blachę do pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za pomocą specjalistycznej maszyny kompresującej. Nowoczesna technologia pozwala także
na odnowienie połączeń atomów w uszkodzonych miejscach poprzez umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczą tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych

Waltornia

Róg, także znany jako waltornia – muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest

nieco niższy niż puzonu i obejmuje zakres dźwięków muzycznych od B

1

(B1 brzmiącego –

oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie używanego F/B) do f

2

(f dwukreślnej

oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją również inne odmiany rogu/waltorni o wyższej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dźwięku.

Waltornię stroi się rozpoczynając od dźwięku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie

lub wsuwanie pierwszego krąglika, znajdującego się na końcu rurki ustnikowej. Jeśli ten
dźwięk stroi, należy dostroić ten sam dźwięk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem
jest dostrojenie poszczególnych dźwięków, kolejno, co pół tonu. W systemie przedęć
alikwotowych waltornia nie stroi dokładnie, więc aby te błędy skorygować należy stosować
chwyty zastępcze lub pomagać sobie ułożeniem prawej ręki. Wszystkie krągliki dostraja się
tylko raz, natomiast instrument przed każdym rozpoczęciem gry stroi się pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Rys. 12. Waltornia

Korekta waltorni polega na utrzymaniu w należytym stanie mechanizmu dźwigni

sterujących wentylami, dokręcaniu śrub w mechanizmach oraz oliwieniu. Eliminuje się
również stuki i uderzenia w mechanizmie wentylowym. Wentyle są dopasowane do tulei
z bardzo dużą precyzją pod względem kształtu i rozmiaru. Jakakolwiek ingerencja narzędziem
niespecjalistycznym powoduje uszkodzenie mechanizmu. W konsekwencji powstają
mikroszczeliny, które przepuszczając powietrze niekorzystnie wpływają na intonację oraz
wydobywanie dźwięku. Wentyle należy płukać i wpuszczać do tulei specjalną oliwkę.
Końcówki rurek krąglików należy smarować odpowiednim kremem.

Do czyszczenia instrumentu wewnątrz używa się wyciora na specjalnej sprężynie, lub

okresowo umieszcza się ją w specjalnym roztworze na bazie kwasu, w celu odrdzewienia
i odkamienienia. Istnieje także technika tzw. Blow-Ball polegająca na umieszczeniu małej
gąbeczki w rurce ustnikowej, a następnie silnym zadęciem wdmuchuje się ją do wnętrza.
Kulka ta pokonuje długość całej rury instrumentu, przy wciśniętych wszystkich wentylach,
i wypada przez czarę brudna.

Zasady dotyczące ustnika są takie same jak w przypadku trąbki, puzonu i innych

instrumentów blaszanych.

Puzon

Puzon – instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.

Rys. 13. Puzon suwakowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Najbardziej rozpowszechnioną odmianą puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym

zmiana długości akustycznej instrumentu odbywa się za pośrednictwem teleskopowego
elementu - rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy dwiema rurami tworzącymi teleskop jest na tyle mały, by utrzymać odpowiednie
ciśnienie wewnątrz instrumentu, lecz zarazem na tyle duży, by umożliwić swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.

W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem

sztucznym, np. teflonem. Dla każdego położenia instrumentalista może grać dźwięki
z szeregu harmonicznego. Całkowity suw suwaka dobierany jest tak, by zapewnić interwał
pomiędzy drugą a trzecią składową harmoniczną pomiędzy skrajnymi położeniami.
W przypadku puzonu tenorowego jest to B do f, czyli siedem interwałów półtonowych.
W związku z tym suwak przyjmuje siedem standardowych pozycji, wliczając w to dwie
skrajne. Są one rozłożone nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.

Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej

ręki (kwartwentyl) dołączający dodatkowy kanał o długości około 91,4 cm obniżający
zarazem strój instrumentu do f. Taki właśnie puzon oznaczany symbolem 12'B/F (długość
w stopach i dwa stroje) stał się współczesnym standardem puzonu suwakowego wypierając
inne wymienione powyżej.

Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację położenia krąglika należy

dopasować dźwięk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.

Perkusja

Perkusja – ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca różne

znaczenie w zależności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce poważnej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk może grać używając jednego instrumentu, lub
dowolnie skompletowanego zestawu, natomiast w muzyce rockowej i często jazzowej tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
może być uzupełniany o mniej reprezentatywne składniki. W tym drugim znaczeniu (rock,
jazz) polskie określenie perkusja jest odpowiednikiem angielskiego drums lub drum kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na różnego rodzaju „przeszkadzajkach”,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.

Werbel

Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare) – instrument perkusyjny z grupy

membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.

Rys. 14. Werbel [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są także werble

głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wyższe dźwięki przy uderzaniu,
niż werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją również werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.

Na budowę werbla składa się:

−

drewniany lub metalowy korpus,

−

naciągi (dolny i górny),

−

obręcze przyciskające membrany,

−

zestaw śrub napinających naciągi,

−

sprężyny rezonujące (przylegające do dolnego naciągu, dające charakterystyczny efekt
szumu),

−

mechanizm naciągający i zwalniający sprężyny,

−

tłumik górnego naciągu (obecnie nieużywany),

−

lug – metalowy (rzadziej plastikowy) element przymocowany do korpusu werbla pozwala
na przymocowanie śrub napinających naciągi.
Wszystkie te elementy podlegają korekcie za wyjątkiem korpusu. Naciąganie sprężyn

werbla lub ich zwalnianie decyduje o selektywności bądź jej braku w odgrywaniu dźwięków
w szybkich tempach.

Strojenie werbla

Uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie można usłyszeć cichy dźwięk. Przy

niektórych śrubach jest on wyższy, przy innych niższy. Tam, gdzie jest wyższy, trzeba
leciutko popuścić śrubę, a gdzie jest niższy podkręcić. Należy przechodzić w ten sposób od
jednej śruby do drugiej, uderzając jednocześnie pałką w naciąg przy śrubie i powtarzać tę
operację do momentu, aż dźwięki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie same.

Kotły orkiestrowe

Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu

w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się również kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dźwięk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej niż w większości membranofonów, kotły wydają dźwięk
o określonej wysokości.

Budowa i korekta kotła

Naciąg przymocowany jest do obręczy, zaś ta przymocowana jest do korpusu kotła

kontrobręczą. Kontrobręcz wyposażona jest w rozmieszczone równomiernie na jej skraju
ś

ruby strojeniowe, których najczęściej jest sześć lub osiem. Odpowiednio luzując i zaciskając

ś

ruby wpłynąć można na wysokość dźwięku wydawanego przez kocioł. Do jakości dźwięku

kotła przyczynia się kształt jego korpusu. Półkuliste korpusy dają jaśniejszy dźwięk, zaś
korpusy o przekroju parabolicznym – ciemniejszy. Kolejnym czynnikiem wpływającym na
barwę dźwięku jest faktura korpusu bębna – instrumenty miedziane mogą być gładkie, lub
o powierzchni, na której wybito wgniecenia.

Kotły produkowane są w różnych rozmiarach, od ok. 84 centymetrów średnicy (33 cali)

do rozmiaru bębna piccolo – 30 centymetrów (12 cali) i mniej. 33-calowy kocioł wydaje
dźwięk C (C wielkie), a kocioł piccolo sięga oktawy razkreślnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Strojenie kotłów

Każdy z kotłów można stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dźwięku zależy

od stopnia napięcia membrany. Im membrana napięta jest mocniej tym dźwięk wydawany
przez instrument jest wyższy. Zmiana wysokości wydawanego przez kocioł dźwięku przez
pokręcanie każdej śruby z osobna jest procesem żmudnym. Kotły takie nie mogą być
przestrajanie podczas trwania koncertu. Pod koniec wieku XIX opracowane zostały systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.

Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposażony jest w pedał,

pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinającymi poprzez podobny do pająka system metalowych drążków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:

−

system zapadkowo – sprzęgłowy, w którym występuje mechanizm zapadkowy,
przytrzymujący pedał w jednej pozycji. Przed strojeniem kotła, muzyk musi zwolnić
sprzęgło mechanizmu. Po osiągnięciu pożądanej wysokości dźwięku, sprzęgło można
zacisnąć ponownie,

−

w systemie zrównoważonego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
się sprężyna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dźwięku. System określa się również jako system z luźnym
pedałem, gdyż nie ma w nim sprzęgła,

−

system sprzęgła ciernego lub pręta ze sprzęgłem wykorzystuje sprzęgło poruszające się
wzdłuż metalowego pręta. Zwolnienie sprzęgła uwalnia mechanizm z pręta, pozwalając
mu na swobodne poruszanie się.
Większość orkiestr szkolnych i uczelnianych (poniżej poziomu uniwersyteckiego)

korzysta z tańszych, lecz bardziej wytrzymałych konstrukcji, których mechanizmy są prawie
w całości zintegrowane z ramą i korpusem instrumentu. W takich kotłach można spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównoważonym działaniem,
a na drugim miejscu spotyka się sprzęgła cierne. Wielu profesjonalistów również
wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.

Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dźwięku

generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.

Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca

lub kozia), lub plastiku (zazwyczaj są to błony PET). Membrany plastikowe są wytrzymałe,
niepoddające się warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, że są częściej
stosowane, niż membrany skórzane. Profesjonalni muzycy wypowiadają się jednak lepiej
o naciągach ze skóry zwierzęcej, uzasadniając swoją decyzję przyjemniejszym, cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak definiujemy strojenie instrumentu?

2.

Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?

3.

W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?

4.

Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?

5.

Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?

6.

Jakie są konsekwencje różnych gabarytów stroika oboju?

7.

Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

8.

W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?

9.

Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?

10.

W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?

11.

W jaki sposób stroi się werbel?

12.

Jakie znasz rodzaje mechanizmów służących do strojenia kotłów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj element instrumentu muzycznego w rzutach prostokątnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z kształtem i wymiarami elementu instrumentu muzycznego,

2)

zapoznać się z literatura tego rozdziału,

3)

przygotować zestaw narzędzi pomiarowych i kreślarskich,

4)

wybrać metodę rzutowania i wymiarowania,

5)

dobrać odpowiednie grubości linii do elementu instrumentu,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

elementy z których zbudowany jest klarnet lub ich modele,

−

plansze, na których przedstawiona jest budowa klarnetu w przekroju,

−

plansze, na których przedstawione są: budowa stroika i ustnika w przekroju,

−

przybory kreślarskie i pomiarowe,

−

arkusz techniczny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,

2)

zastosować tuner elektroniczny,

3)

dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrument smyczkowy,

−

smyczek i kalafonia,

−

tuner elektroniczny.

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Ćwiczenie 3

Wykonaj korektę ustawienia podstawka i duszy w skrzypcach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować instrument smyczkowy – skrzypce,

2)

zapoznać się z zasadami obowiązującymi przy ustawieniu podstawka oraz duszy,

3)

dokonać wyboru narzędzi niezbędnych do korekty,

4)

scharakteryzować zalety i wady poszczególnych ustawień,

5)

dokonać rejestracji dźwiękowej poszczególnych ustawień,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrument smyczkowy – skrzypce,

−

narzędzia lutnicze,

−

aparatura do rejestracji audio,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Dokonaj korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z literaturą dotyczącą budowy mechanizmu młoteczkowego,

2)

scharakteryzować wymagania, jakie muszą spełniać materiały użyte do budowy
młoteczków,

3)

dokonać

doboru

narzędzi

niezbędnych

do

dokonania

korekty

mechanizmu

młoteczkowego,

4)

przeanalizować dokumentację techniczną, dotyczącą budowy fortepianu,

5)

zastosować odpowiednią kolejność demontażu pojedynczych młoteczków,

6)

dokonać renowacji lub wymienić zużyte elementy,

7)

zmontować mechanizm młoteczkowy,

8)

wyregulować mechanizm młoteczkowy,

9)

przedstawić powyższe w formie opisowej,

10)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

−

fortepian z uszkodzonym mechanizmem młoteczkowym,

−

narzędzia lutnicze i ciesielskie,

−

materiały służące do korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie,

−

dokumentacja techniczna fortepianu,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić stroje poszczególnych odmian saksofonów?

2)

wymienić stroje w jakich budowane są trąbki i waltorni?

3)

sklasyfikować instrumenty dęte drewniane?

4)

określić elementy składowe werbla?

5)

wyjaśnić, co to jest krąglik?

6)

opisać sposób ustawienia podstawka skrzypiec?

7)

rozróżnić rodzaje kotłów?

8)

nastroić instrumenty strunowe?

9)

nastroić instrumenty dęte?

10)

nastroić instrumenty perkusyjne?

11)

wykonać korektę instrumentów smyczkowych?

12)

wykonać korektę instrumentów dętych?

13)

wykonać korektę instrumentów perkusyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.

4.

Test zawiera 24 zadania o różnym stopniu trudności. Każde zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć, gdy zostanie czas wolny.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawową cechą stanowiska pracy nie jest

a)

metoda pracy.

b)

wykonawca.

c)

producent.

d)

wyroby i usługi.

2. Warunki pracy obejmują

a)

eliminowanie warunków szkodliwych dla zdrowia i życia.

b)

działalność specjalną.

c)

dobór kadr.

d)

ś

rodki ostrożności.

3. Struny skrzypiec strojone są w interwale

a)

kwarty.

b)

tercji.

c)

kwinty.

d)

tercji wielkiej.

4. Struny kontrabasu noszą nazwy

a)

E A B C.

b)

E A D G.

c)

A D G C.

d)

E A C H.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. Obój posiada

a)

stroik pojedynczy.

b)

stroik podwójny.

c)

ustnik kielichowy.

d)

płytkę wargową.

6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy

a)

mandoliną.

b)

gitarą.

c)

harfą.

d)

fletnią.

7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaźnik pedału to elementy mechanizmów

a)

fortepianu.

b)

harfy.

c)

akordeonu

d)

organów.

8. Do pokrycia metalowych elementów suwaka puzonu używany jest

a)

teflon.

b)

kalafonia.

c)

ż

ywica.

d)

35% roztwór wody z solą.

9. Temperacja, to zakres dźwięków od a do

a)

c

1

.

b)

b

1

.

c)

a

1

.

d)

e

1

.

10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów

a)

stroikowych.

b)

podwójnostroikowych.

c)

ustnikowych.

d)

wargowych.

11. Klarnet stroi się poprzez

a) wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b) korektę średnic otworów dźwiękowych.
c) zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d) częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.

12. Częścią klarnetu nie jest

a) baryłka.
b) czara głosowa.
c) ustnik.
d) roztrąb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

13. Typowym strojem trąbki jest strój

a) H.
b) Cis.
c) B.
d) Ges.

14. W puzonie suwakowym zmiana długości instrumentu odbywa się za pośrednictwem

a) krąglika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.

15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów

a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.

d) skrzypiec.

16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu

a) zapobiega się stukom.
b) wzmacnia się brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dźwięku.
d) tłumi „syk” powietrza.

17. Standartowe werble mają średnicę i głębokość

a) 12”, 3”.
b) 13”, 4,3”.
c) 14”, 5,5”.
d) 15”, 5,8”.

18. Na budowę werbla nie składa się

a) ług.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciągający sprężyny.
d) wentyl.

19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów

a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trąbki.

20. Frake, Bodo, Padouk to

a) producenci gąbek Blow-Ball.
b) twórcy mechanizmu strojenia kotłów.
c) rodzaje podstawka wiolonczeli.
d) rodzaje egzotycznego drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

21. Kąt fazy dłuta rzeźbiarskiego wynosi

a) 36°.
b) 38°.
c) 40°.
d) 45°.

22. Częstotliwość tonu podstawowego b

1

wynosi

a) 447,57 Hz.
b) 448,20 Hz.
c) 466,16 Hz.
d) 469,20 Hz.

23. Kwintę zmniejszoną można podzielić na

a) 6 najmniejszych interwałów.
b) 5 najmniejszych interwałów.
c) 7 najmniejszych interwałów.
d) 4 najmniejsze interwały.

24. Tunera chromatycznego używa się

a) zawsze.
b) w trudnych warunkach akustycznych.
c) nigdy.
d) tylko po nastrojeniu alikwotowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

6.

LITERATURA

1.

Buchanan J.: A dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited, Great Britain 1991

2.

Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995

3.

Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych, PWM

4.

Habela J. Słowniczek Muzyczny. PWM 1977

5.

Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964

6.

Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress 1964

7.

Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926

8.

Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934

9.

Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa

10.

Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962

11.

Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Łódź 1952

12.

Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM

13.

http://pl.wikipedia.org/wiki/skrzypce; pobranie: 20.XI’07

14.

http://pl.wikipedia.org/wiki/gitara; pobranie: 20.XI’07

15.

http://pl.wikipedia.org/wiki/fortepian; pobranie: 20.XI’07

16.

http://pl.wikipedia.org/wiki/flet poprzeczny; pobranie: 20.XI’07

17.

http://pl.wikipedia.org/wiki/klarnet; pobranie: 20.XI’07

18.

http://pl.wikipedia.org/wiki/saksofon; pobranie: 20.XI’07

19.

http://pl.wikipedia.org/wiki/trąbka; pobranie: 20.XI’07

20.

http://pl.wikipedia.org/wiki/werbel; pobranie: 20.XI’07

21.

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary; pobranie: 20.XI’07

22.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998