MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka MÄ…kosa
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
322[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Katarzyna Zarębska
lekarz dentysta Alicja Jędrzejczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Mąkosa
Konsultacja:
dr inż. Zbigniew Kramek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].O1.01
 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka
stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Higiena pracy 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy 21
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracowników 24
4.4.1 Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.4.3 Ćwiczenia 32
4.4.4 Sprawdzian postępów 38
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym 39
4.5.1 Materiał nauczania 39
4.5.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.5.3 Ćwiczenia 42
4.5.4 Sprawdzian postępów 45
4.6. Åšrodki ochrony osobistej 46
4.6.1. Materiał nauczania 46
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.6.3. Ćwiczenia 47
4.6.4. Sprawdzian postępów 48
4.7. Pierwsza pomoc 49
4.7.1. Materiał nauczania 49
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.7.3. Ćwiczenia 57
4.7.4. Sprawdzian postępów 59
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
4.8.1. Materiał nauczania 60
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 60
4.8.3. Ćwiczenia 70
4.7.4. Sprawdzian postępów 70
72
5. Sprawdzian osiągnięć 73
6 Literatura 78
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracy asystentki stomatologicznej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
W podrozdziałach Materiał nauczania treści kształcenia zostały zaprezentowane
w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia
celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości
o wskazanÄ… literaturÄ™.
Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
poznawania treści materiału, poznając wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po
przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości
do wykonywania ćwiczeń. Możesz także sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci
potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania.
Zamieszczone w poradniku ćwiczenia mają na celu wyrobienie nawyku rzetelności,
dokładności i systematyczności w pracy  umiejętności niezbędnych podczas pracy
w zawodzie asystentki stomatologicznej.
Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów
odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:
TAK  jeżeli twoja odpowiedz
na pytanie jest pozytywnÄ…,
NIE  jeżeli twoja odpowiedz
na pytanie jest negatywnÄ….
Zakreślenia pod NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują jakich treści
jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.
Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o bezpieczeństwie w zakładzie pracy będą
stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych
wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem
zadań testowych zawierającym różnego rodzaju ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
322[01].O1
Podstawy działalności zawodowej
322[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony
przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
322[01].O1.02
Charakteryzowanie budowy,
322[01].O1.04
fizjologii 322[01].O1.03
NawiÄ…zywanie
i patologii narządu żucia Stosowanie leków
i utrzymywanie kontaktów
w leczeniu chorób jamy ustnej
międzyludzkich
322[01].O1.05
Przestrzeganie przepisów
prawa i zasad ekonomiki
w ochronie zdrowia
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- korzystać z technologii informacyjnej,
- zidentyfikować stanowiska pracy asystentki stomatologicznej,
- wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,
- obsłużyć urządzenia techniczne,
- obsłużyć komputer na poziomie podstawowym,
- pracować w grupie i indywidualnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- określić wymagania nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce,
- zastosować przepisy prawa dotyczące pracownika i pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zinterpretować przepisy, regulaminy, zasady i procedury związane z bezpieczeństwem
w drodze do pracy i z pracy,
- zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii oraz wymagania ergonomii,
- rozpoznać z
ródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,
- zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
- zastosować środki ochrony indywidualnej,
- dobrać metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym,
- zinterpretować przepisy i procedury sanitarno-epidemiologiczne obowiązujące
w gabinecie stomatologicznym,
- zastosować zasady obsługi, urządzeń i aparatów stomatologicznych,
- posłużyć się podstawową terminologią z zakresu epidemiologii chorób zakaz
nych,
- zastosować zasady postępowania środkami chemicznymi,
- zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
- określić zasady udzielania pierwszej pomocy,
- zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,
- zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy
jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jednego obywatela. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest
prawo pracy. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie
bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy
są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna
(PIS). Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie
Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP. W zakresie działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy.
W miejscu pracy należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych. Obowiązek przestrzegania przepisów bhp spoczywa tak na pracodawcy
jak i na pracowniku.
Rozpoczynając działalność pracodawca jest obowiązany zawiadomić w terminie 30 dni od
dnia rozpoczęcia działalności właściwego państwowego inspektora sanitarnego
i właściwego inspektora pracy o następujących zdarzeniach:
 o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności,
 zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmianie
technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może spowodować zwiększenie
zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Naruszenie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika
i zagrożone jest karą grzywny.
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulujÄ… przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],
a w szczególności dział dziesiąty  Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonywanie tych poleceń,
c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracownicy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie spowoduje usunięcia zagrożenia
przez pracodawcę, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając
o tym niezwłocznie przełożonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym;
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych;
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy;
 stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
 współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Obowiązki kierującego pracą w zakładzie pracy:
 organizować stanowiska pracy podległych pracowników zgodnie z przepisami
i zasadami bhp,
 dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
 organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
 dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie techniczne,
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
 egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
 zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy również prawidłowe i terminowe
wypłaty wynagrodzeń, których dokonuje się co najmniej raz w miesiącu w stałym i z góry
określonym terminie [6, s. 7].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie państwowe organy nadzorują warunki pracy?
2. Jaki akt prawny reguluje kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakich czynności i zachowań niezgodnych z przepisami bhp należy unikać w miejscu
pracy?
4. Jakie są zadania pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
5. Na kim spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów bhp?
6. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp i ppoż?
7. Do czego jest zobowiązany pracodawca rozpoczynający działalność?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Karta pracy  ćwiczeń
ObowiÄ…zki pracodawcy ObowiÄ…zki pracownika
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić obowiązki pracownika i pracodawcy,
2) przeanalizować obowiązki pracownika i pracodawcy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
3) wypełnić kartę pracy  ćwiczeń,
4) zaprezentować obowiązki pracownika i pracodawcy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami:
P  prawda lub F  fałsz
Karta pracy  ćwiczeń
Jeżeli pracodawca nie stwarza warunków na stanowisku pracy zgodnych z przepisami bhp
i ppoż pracownik ma prawo do:
- ucieczki z pracy__,
- prawo oddalenia się z miejsca zagrożenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego), jeżeli pomimo powstrzymania się od wykonywania pracy zagrożenie nadal
występuje __,
- prawo powstrzymania się od wykonywania pracy  niezwłocznie zawiadamiając
przełożonego)  jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny
pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom __,
- prawo do pracy bez względu na brak bezpieczeństwa pracy __.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy stosując przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) wypełnić kartę pracy  ćwiczeń,
3) przedyskutować na forum grupy swoją opinię.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 3
Określ obowiązki pracownika i pracodawcy stawiając X w odpowiednim kwadracie.
Uzasadnij wybranÄ… odpowiedz
.
Karta pracy  ćwiczeń
Tak Nie
1. Czy pracodawca ma obowiÄ…zki w zakresie bhp w stosunku do
pracownika?
Jakie?.......................................................................................................
... ðð ðð
2. Czy pracownik rozpoczynając pracę musi być zapoznany z przepisami
bhp?
Dlaczego?................................................................................................
... ðð ðð
3. Czy istnieją instytucje bezpieczeństwa i higieny pracy?
Jeśli tak, to w jakim
celu?........................................................................... ðð ðð
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w kodeksie pracy dział dotyczący bhp,
2) przeanalizować powyższe pytanie,
3) znalez
ć w kodeksie pracy odpowiedzi na powyższe pytania,
4) wskazać dział, rozdział i artykuł w kodeksie pracy, gdzie znajdują się odpowiedzi na
powyższe pytania,
5) wypełnić kartę pracy  ćwiczeń,
6) omówić swoje propozycje na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 komputer,
 internet,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
 Kodeks pracy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy? ðð ðð
2) wskazać obowiązki pracodawcy?
ðð ðð
3) wskazać prawa pracownika?
ðð ðð
4) scharakteryzować jak należy wykonywać pracę zgodnie z przepisami
bhp? ðð ðð
5) wyszukać akty prawne dotyczące bhp?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Higiena pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Nieprzestrzeganie zasad higieny jest niebezpieczne dla zdrowia konsumentów i personelu.
Zgodnie z międzynarodowym prawem higiena to wszystkie warunki i pomiary niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich cech produkcji na wszystkich etapach procesu jej
działania [2, s. 15 16].
Od pracowników wymaga się więc znajomości przepisów sanitarno-higienicznych oraz ich
przestrzegania w codziennej pracy. Wynika to również z zasad etyki zawodowej [2, s. 16]
Postanowienia kodeksu pracy zobowiÄ…zujÄ… pracodawcÄ™ do zapewnienia pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy to działalność
zmierzajÄ…ca do ochrony pracownika przed wypadkiem. Natomiast higiena pracy obejmuje
działania chroniące pracownika przed utratą zdrowia, zwłaszcza w następstwie chorób
zawodowych [6, s. 9].
Higiena pracy
Higiena Higiena Higiena Higiena
w zakładzie personelu produktów produkcji
pracy
Przykłady:
Przykłady: Przykłady: Przykłady:
 zachowanie
 sprzÄ…tanie,  higiena  higieniczna
zasad higieny
mycie, osobista, obróbka
pracy
dezynfekcja  zapobieganie nieuszkodz
w procesie
pomieszczeń, chorobom, nych surowców bez
pracy.
naczyń  dobór oznak zepsucia,
urządzeń, i pielęgnacja  dodatki
 zwalczanie odzieży i opakowania
szkodników. ochronnej, spełniające normy
badania chemiczne
lekarskie i mikrobiologiczne.
personelu.
Rys. 1. Opracowanie własne na podstawie informacji [2, s. 16]
Zasady higieny dotyczÄ…:
 pomieszczeń,
 innych pomieszczeń w zakładzie,
 sprzętu, maszyn i urządzeń,
 procesów produkcji,
 produktów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 odpadów,
 zatrudnionego personelu,
 zaopatrzenia w wodÄ™.
Pracownicy zobowiązani są do przestrzegania następujących zasad:
1. Posiadania aktualnej książeczki zdrowia i zgłoszenie się na badania okresowe.
2. Osoby chore lub podejrzane o chorobę powinny być odsunięte od pracy.
3. Włosy powinny być czyste, związane, zabezpieczone nakryciem głowy.
4. Nie powinno się dotykać podczas pracy nosa, ust i uszu  jeśli to zrobimy, powinniśmy
umyć ręce w środku myjąco-dezynfekującym.
5. Jedzenie, picie, żucie gumy i palenie tytoniu podczas pracy są zabronione.
6. Odzież ochronna powinna być czysta  nie powinno się używać agrafek czy szpilek.
7. Przed wyjściem do toalety, poza teren zakładu lub miejsce sprzedaży należy zdjąć odzież
i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, np. rękawiczki jednorazowe.
8. Noszenie biżuterii jest zakazane.
9. Uczestnictwo w szkoleniach z zakresu higieny jest obowiÄ…zkowe.
Natomiast w higienie produkcji obowiązują następujące zasady:
1. Poszczególne czynności powinny być wykonywane na wydzielonych stanowiskach pracy
przy użyciu wydzielonego sprzętu.
2. Procesy produkcyjne brudne muszą być prowadzone w wydzielonych pomieszczeniach
z zachowaniem izolacji od procesów czystych.
3. Nie wolno używać tego samego sprzętu wielokrotnie do różnych działań.
4. Odpadki organiczne i śmieci należy segregować zgodnie z ich rodzajem. Jak najszybciej
należy je usuwać poza teren zakładu [7, s. 24].
Pomieszczenia, związane są z produkcją, powinny spełniać wymagania sanitarno-
higieniczne, które dotyczą:
 właściwego rozplanowania pomieszczeń  bardzo ważne jest, aby drogi  brudne nie
krzyżowały się z  czystymi ,
 materiałów konstrukcyjnych, stosowanych w zakładzie,
 wysokości pomieszczeń,
 rodzaju powierzchni ścian i posadzek,
 konstrukcji okien,
 instalacji elektrycznej,
 wentylacji,
 oświetlenia,
 rodzaju i temperatury wody cieplnej i zimnej,
 pomieszczeń do usuwania odpadów,
 ochrony środowiska,
 dróg transportu,
 dojazdu do lokalu,
 utrzymania czystości.
Sprzątanie to podstawowy zabieg, w czasie którego usuwa się mechanicznie
z powierzchni różne zanieczyszczenia, wśród nich drobnoustroje [2, s. 25].
Duże znaczenie w higienie pomieszczeń ma sprzątanie codzienne obejmujące czynności
porządkowe wykonane pod koniec dnia pracy i po każdej zmianie. Są to:
 mycie powierzchni stołów, blatów,
 mycie maszyn, urządzeń, drobnego sprzętu,
 porządkowanie pomieszczeń i stanowisk pracy,
 usuwanie z pomieszczeń resztek produkcyjnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 mycie i dezynfekcja pojemników na odpadki,
 mycie urządzeń sanitarnych,
 wietrzenie pomieszczeń produkcyjnych,
 sprzątanie pomieszczeń konsumenckich,
 sprzątanie całego otoczenia zakładu [2, s. 25].
Wyposażenie techniczne każdego zakładu powinno być tak zaprojektowane, aby
zapewniało:
 wysoką jakość powierzchni procesu pracy,
 dobór odpowiednich połączeń i uszczelnień,
 odpowiedni sposób ustawienia i mocowania do podłoża,
 łatwość mycia.
Proces mycia i dezynfekcji ma decydujÄ…ce znaczenie w higienie produkcji. Zapewnia
przyjemne i bezpieczne warunki pracy, mogące przyciągać gryzonie i inne szkodniki,
zapobiega awariom, korzystnie działa na klientów [2, s. 28].
Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowia i życia ludności, charakterystycznym dla
współczesnej cywilizacji jest możliwe jedynie przy szerokim zaangażowaniu społecznym.
Przeciwdziałanie obecnym zagrożeniom zdrowotnym wymaga bowiem zbiorowego wysiłku,
np. w celu ochrony środowiska. Niezwykle ważne jest także, kształtowanie pożądanych
nawyków zdrowotnych w społeczeństwie. Postęp cywilizacji i wzrost dobrobytu mogą bowiem
stać się czynnikiem działającym destruktywnie na nasze zdrowie, o czym świadczą przykłady z
wielu krajów wysoko rozwiniętych, w których pojawiają się niekorzystne zmiany w sposobie
życia mieszkańców, sprzyjające upowszechnienie się tzw. chorób cywilizacyjnych. Do zmian
takich należy np. zmniejszona aktywność ruchowa, nieprawidłowe odżywianie,
rozpowszechnienie palenia tytoniu czy nadmierne obciążenie neuropsychiczne.
Działanie prowadzące do zapobiegania chorobom i wzmacniania zdrowia można podzielić
na trzy grupy:
 kształtowanie optymalnych dla życia i rozwoju człowieka warunków środowiska
materialnego i społecznego,
 rozwijanie kultury zdrowotnej społeczeństwa,
 rozwijanie profilaktycznej działalności służby zdrowia.
W ogólnym zarysie zapobiegania zakażeniom bardzo duże znaczenie ma higiena trybu
życia.
Na pojęcie higienicznego trybu życia składają się różnorodne uświadomione
i nieuświadomione zachowania człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom
i polepszanie zdrowia. Prowadzenie higienicznego trybu życia to nie tylko przestrzeganie
zbioru ścisłych reguł. Musi iść z nim w parze daleko idąca indywidualizacja, ponieważ nie ma
jednego wzoru na sposób życia. Istnieją wszakże pewne wspólne zasady postępowania
zgodnie z potrzebami zdrowia. Higieniczny tryb życia nie może być czymś uciążliwym.
Higiena osobista to całość zachowań sprzyjających utrzymaniu i umacnianiu zdrowia,
w tym także działań związanych z utrzymaniem czystości ciała, odzieży i najbliższego
otoczenia, z doborem odzieży i obuwia pod kątem ich właściwości zdrowotnych,
z higienicznym przyrządzaniem posiłków.
Zachowanie czystości było i jest jednym z podstawowych wymagań higienicznych,
ponieważ uchybienia w tym zakresie stanowiły i jeszcze stanowią bardzo istotną przyczynę
szerzenia się chorób zakaz
nych. Istnieje np. pojęcie chorób  brudnych rąk , do których zalicza
się dur brzuszny, czerwonkę i inne choroby przewodu pokarmowego o podłożu zakaz
nym.
Obok względów estetycznych utrzymanie czystości skóry ma istotne znaczenie
higieniczne, przyczyniające się do prawidłowego jej funkcjonowania jako powłoki ochronnej.
y
le utrzymana skóra, zwłaszcza rąk, zaniedbane włosy czy paznokcie mogą stanowić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
doskonałe podłoże dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Wyrobienie nawyku mycia
rąk już od wczesnych lat stanowi ważny sprawdzian kultury zdrowotnej i ogólnej. Troska o
skórę rąk nakazuje stosowanie ochronnych rękawic przy wykonywaniu prac szczególnie
brudzących, wymagających moczenia rąk lub stwarzających możliwości powstawania
mikrourazów. Do ochrony rąk oraz ich pielęgnacji wskazane jest stosowanie kremów
ochronnych i odżywczych. Uchybienia w pielęgnacji rąk i stóp oraz mikrourazy, na które
narażone są stopy i ręce, stosunkowo często przyczyniają się do rozwoju zakażeń.
Powstawaniu grzybicy naskórkowej i drożdży, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych,
sprzyja maceracja naskórka pod wpływem wilgoci, np. pocenia się.
y
ródłem chorób mogą być:
 ludzie zakaz
nie chorzy i chore zwierzęta,
 ludzie i zwierzęta będące nosicielami zarazków,
 czasem zwłoki ludzkie lub zwierząt krótko po śmierci.
Okres zaraz
liwości jest to czas, w którym zakażenie może być przenoszone na ludzi
zdrowych. W różnych chorobach zakaz
nych okres ten ma różną długość.
Do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażeń należą:
 bezpośrednia styczność z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, podczas pielęgnacji
i leczenia chorych,
 bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem (np. ukąszenia, zadrapania),
 droga łożyskowa (wrodzone postacie chorób, np. różyczka, toksoplazmoza), w trakcie
porodu, karmienia piersiÄ…,
 zakażenie własnymi pasożytami (np. jajami owsika przenoszonymi na własnych rękach do
ust).
Do grupy chorób pośredniego szerzenia zakażeń należą:
 droga powietrzna, najczęściej kropelkowa, gdy zarazki dostają się do dróg oddechowych
wraz z kropelkami wydzielin od chorych podczas kaszlu, kichania, głośnego mówienia,
 droga pokarmowa, przez zakażone pokarmy, przez zakażoną wodę, przy czym dochodzi
czasem do dużych epidemii o szczególnej dynamice,
 zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki, zwykle w postaci przetrwalnikowej
(np. tężca, jaja pasożytów wielokomórkowych),
 przenoszenie przez stawonogi, głównie owady, ale także przez kleszcze i rzadziej
roztocze,
 przenoszenie przez przedmioty w otoczeniu człowieka (zakażona bielizna osobista,
pościelowa, środki toaletowe, książki, zabawki dziecięce).
Czynniki obronne w czasie zakażenia są ukierunkowane na przeciwdziałanie szkodliwej
działalności poszczególnych zarazków. Organizm może je uzyskać w sposób bierny 
w okresie niemowlęcym przeciwciała z mleka matki, póz
niej swoiste przeciwciała we
wstrzyknięciach surowicy odpornościowej oraz w sposób czynny naturalny  przechorowanie i
zakażenie bezobjawowe albo sztuczne  wytworzenie w organizmie odporności swoistej
poprzez szczepionki.
W epidemiologii ogromne znaczenie ma wiedza o różnych aspektach życia społecznego,
o rozwoju ekonomicznym, demograficznym, stanie higieny społeczeństwa, o służbie zdrowia.
Czynniki te wpływają na poszczególne ogniwa procesu epidemicznego, działają hamująco na
szerzenie się chorób zakaz
nych lub ułatwiają ich rozpowszechnianie.
Urbanizacja np. i związane z nią warunki bytowania ludności ułatwiają szerzenie się
niektórych zakażeń, zwłaszcza wśród dzieci, natomiast lepsze warunki mieszkaniowe,
odpowiedni stan higieny komunalnej, higieny żywienia przyczyniają się w znacznym stopniu do
ograniczenia występowania wielu chorób głównie szerzących się w drogą pokarmową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zasięg chorób zakaz
nych może być różny. Zachorowania pojedyncze, odosobnione,
nazywa się sporadycznymi. Jeśli choroba utrzymuje się na pewnym obszarze stale, dając
podobną liczbę zachorowań, mówi się o epidemii.
Sprawne działanie w zwalczaniu chorób zakaz
nych polega na:
 możliwie wczesnym prawidłowym rozpoznaniu choroby, wykryciu z
ródła lub z
ródeł
zakażenia i unieszkodliwianiu ich,
 przerwaniu, a gdy to jest niemożliwe ograniczeniu dróg szerzenia się choroby,
 ochronie ludzi z otoczenia, a niekiedy większej populacji, przed zachorowaniami.
Unieszkodliwienie z
ródeł zakażenia to przede wszystkim izolacja chorych oraz ich
leczenie, które obok innych pozytywnych wyników może skrócić okres zaraz
liwości i w ten
sposób ograniczyć rozwój procesu epidemicznego.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem higieny?
2. Co grozi w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny?
3. Jakie czynniki warunkują bezpieczeństwo higieny pracy?
4. Jak podzielimy higienÄ™ pracy?
5. Czego dotyczÄ… zasady higieny?
6. Jakie zasady powinny przestrzegać pracownicy?
7. Jakie zasady higieny obowiÄ…zujÄ… w pracy?
8. Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy?
9. Jakie znaczenie w higienie pracy ma codzienna higiena pomieszczeń produkcyjnych?
10. Jakie sÄ… z
ródła zakażenia?
11. Jakie znasz bezpośrednie drogi szerzenia się zakażeń?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij zasady zorganizowania pracy pod względem higieny pracy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2) rozróżnić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ znaczenie:
- Higieny w zakładzie pracy,
- Higieny personelu,
- Higieny produktów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- Higieny produkcji oraz opisz jakie warunki higieny powinny być przestrzegane
w zakładzie pracy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) omówić poszczególne rodzaje higieny pracy,
2) określić jakie znaczenie ma przestrzeganie higieny w miejscu pracy,
3) wskazać czym grozi nieprzestrzeganie zasad higieny pracy,
4) omówić swoje propozycje na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wskaż, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy. Dokonaj analizy
zagrożeń, jeżeli urządzenia techniczne nie spełniają wymogów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać wymogi jakie powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy,
2) wskazać warunki, których nie powinny spełniać urządzenia,
3) wyjaśnić jakie niebezpieczeństwa grożą pracownikowi gdy pomieszczenia nie spełniają
warunków bhp,
4) scharakteryzować wymogi bhp, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia,
5) dokonać analizy dlaczego brak higieny w pomieszczeniach grozi niebezpieczeństwu nie
tylko dla pracownika,
6) zaprezentować efekty wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia
 przybory do pisania,
 kolorowe kartki  czerwone i niebieskie.
Ćwiczenie 4
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
spośród trzech możliwości:
Karta pracy  ćwiczeń
1. Postanowienia kodeksu pracy zobowiÄ…zujÄ… pracodawcÄ™ do zapewnienia pracownikom:
a) bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
b) dobrego i dużego wynagrodzenia,
c) dobrych warunków pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować pytania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
2) wskazać poprawne odpowiedzi,
3) scharakteryzować poszczególne zagadnienia na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 karta pracy  ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij do czego pracodawca jest zobowiązany gdy prowadzi działalność gospodarczą
i zatrudnia pracowników, oraz co mu grozi gdy stwarza zagrożenie wystąpienia
niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracownika?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać obowiązki pracodawcy rozpoczynającego działalność gospodarczą
i zatrudniającego pracowników,
2) określić konsekwencje dla pracodawcy, który nie przestrzega i zarazem stwarza
zagrożenie wystąpienia niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników,
3) scharakteryzować efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusze papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie higieny?
ðð ðð
2) wskazać czynniki warunkujące bezpieczeństwo higieny pracy?
ðð ðð
3) określić czego dotyczą zasady higieny?
ðð ðð
4) wskazać wymogi higieny pomieszczeń w miejscu pracy?
ðð ðð
5) określić jakie znaczenie ma higiena pracy?
ðð ðð
6) określić z
ródła zakażeń?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
4.3.1. Materiał nauczania
Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy są kształtowane przez czynniki
materialne i społeczne.
Czynniki materialne obejmują między innymi:
 budynki i pomieszczenia zakładu pracy,
 wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia produkcyjne,
 czynniki szkodliwe i uciążliwości występujące na stanowiskach pracy,
 zagrożenia wypadkowe,
 ogólne zabezpieczenia techniczne: wentylacja, klimatyzacja itp.,
 zabezpieczenia poszczególnych stanowisk pracy lub maszyn,
 zaopatrzenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej, np. rękawice ochronne i fartuchy
oraz potrzebne środki.
Uwarunkowania społeczne obejmują sferę organizacji pracy, płac, motywacji do
wykonywania zadań, stosunków międzyludzkich i wiele innych [6, s. 9]
Bezpieczeństwo w zakresie pracy gwarantowane jest przede wszystkim przez odpowiedni
stan obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych oraz
stosowanie materiałów i procesów technologicznych które są bezpieczne dla zdrowia
pracownika.
Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez
człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika, więc z narażenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących
na stanowisku pracy.
Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub
innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądz
do zejścia
śmiertelnego.
Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do
pogorszenia stanu zdrowia człowieka.
Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka,
lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy lub innej działalności bądz
wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się
szkodliwym,a szkodliwy  niebezpiecznym.
W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane
przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne z
ródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagrożenia. Zagrożenie urazami powstaje wówczas,
gdy na człowieka oddziałuje lub może oddziaływać czynnik niebezpieczny, którego z
ródłem
mogą być wymienione wyżej przedmioty pracy lub podmioty otoczenia. Oddziaływania te
mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia, zmiażdżenia, przebicia lub innego
urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka mogą być również następstwem
takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek z wysokości.
Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy,
rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków
pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagrożeń można zaliczyć: właściwe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie czynników (przyczyn) zagrożeń.
Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego kryterium
klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału
rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:
 zagrożenia fizyczne,
 zagrożenia chemiczne,
 zagrożenia biologiczne,
 zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
Do grupy najprościej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich
wczesne rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka a ich
identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami 
miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowe). Zagrożenia fizyczne to
wszystkie obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia
człowieka.
Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania
możemy wymienić:
 mikroklimat zimny i gorÄ…cy,
 hałas,
 wibracje.
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje chemiczne w postaci par
dymów, gazów płynów oraz aerozolu.
Natomiast zagrożenia biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty związane z pracą
wykonywaną w działalności medycznej, gospodarce hodowlanej, zakładach mięsnych.
Poza czynnikami szkodliwymi w zakładzie pracy występują różne uciążliwości, czyli
niemierzalne negatywne uwarunkowania wynikajÄ…ce z charakteru wykonywanej pracy.
W zakładach pracy są to najczęściej: nadmierny wysiłek przy dz
wiganiu ciężarów, praca
stojąca, długotrwałe moczenie rąk i wiele innych. Szczególnym rodzajem uciążliwości jest
praca nocna [6, s. 10].
W Polsce dla wielu chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych obowiązują
normatywy higieniczne. SÄ… to:
 najwyższe dopuszczalne stężenia chemicznych czynników szkodliwych, mierzonych
laboratoryjnie,
 najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznych czynników szkodliwych mierzone sprzętem i
aparaturÄ… kontrolno pomiarowÄ….
Obowiązujące w Polsce najwyższe stężenia i natężenia czynników szkodliwych ustalają
rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy, wydane w porozumieniu z ministrem
zdrowia. Pracodawcy powinni znać stężenia i natężenia czynników szkodliwych na
stanowiskach pracy oraz dbać, aby nie przekroczyły obowiązujących normatywów, a także
informować pracowników o zagrożeniach. Badania i pomiary stężeń czynników szkodliwych
wykonują odpowiednie stacje sanitarno-epidemiologiczne i inne laboratoria świadczące tego
typu usługi.
Do zagrożeń psychospołecznych zaliczamy stres, który jest zwiazany z pracą powodującą
niepożądane skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa. Należało by dążyć do zminimalizowania
sytuacji stresowych w miejscu pracy. Jednym z punktów wyjącia może być działanie służb
państwowych i zatrudniach, którzy są za wprowadzeniem optymalnych schematów ochrony
przed zagrożeniem. Na przykład, w sytuacji zagrożenia infekcją bakteryjną byłoby to m.in.
wyposażenie placówek medycznych w odpowiednie zestawy leków, ochrony osobistych
personelu.
Następstwem niekorzystnych warunków lub charakteru wykonywanej pracy są choroby
zawodowe. Są to schorzenia, które mają związek z wykonywaną pracą [6, s. 10 11].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik niebezpieczny?
2. Co zaliczamy do czynników szkodliwych?
3. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik uciążliwy?
4. Jakie zagrożenia zaliczamy do fizycznych?
5. Co rozumiemy pod pojęciem zagrożenia chemicznego?
6. Co wchodzi w skład zagrożeń biologicznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownika w zakresie bhp?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo i higienę pracy,
2) wskazać i omówić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp pracy w miejscu pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
W poniższym tekście wstaw brakujące słowa, tak aby zdania były prawidłowo
sformułowane.
Karta pracy  ćwiczeń
Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na
działanie czynników niebezpiecznych,................................................, występujących na
stanowisku pracy.
Zagrożenie..................................., to wszystkie obce substancje i materiały, które mogą
spowodować fizyczne uszkodzenie człowieka.
Do grupy zagrożeń fizycznych zaliczamy: mikroklimat zimny i gorący ..........................,
...................... .
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje .................................... w
postaci par dymów, .................................. oraz aerozolu.
Do grupy czynników uciążliwych należą:......................................., praca stojąca,
........................................................ .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać poprawne odpowiedzi w brakujące miejsca w tekście,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
2) uzasadnić odpowiedzi,
3) omówić swoje propozycje na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wskaż, jakie są czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe w miejscu pracy. Dokonaj
analizy czynników.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe,
2) określić jakie zagrożenia niosą ze sobą poszczególne czynniki w miejscu pracy,
3) dokonać analizy poszczególnych czynników,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 kartki papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownikom
w miejscu pracy? ðð ðð
2) scharakteryzować czynniki niebezpieczne?
ðð ðð
3) określić czynniki uciążliwe?
ðð ðð
4) określić zagrożenia chemiczne?
ðð ðð
5) zdefiniować czynniki szkodliwe?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracownika
4.4.1. Materiał nauczania
Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do
pracownika  co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Ważnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i
negatywne komplikacje zdrowotne.
Praca to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia określonych
wartości materialnych bądz
kulturalnych.
Stanowisko robocze to przestrzeń, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. W przestrzeni tej znajdują się sprzęty i materiały niezbędne do produkcji, gotowe
wyroby oraz odpady. Stanowiska pracy muszą być dostosowane do rodzaju i wielkości
produkcji. Pracownik musi mieć zapewnioną swobodę ruchów i przestrzeń komunikacyjną.
Zaopatrzenie w materiały nie powinno być większe niż przewidziane na jedną zmianę. Odpady
poprodukcyjne należy sukcesywnie usuwać, zwłaszcza jeżeli zagrażają bezpieczeństwu
pracowników i jakości produkcji.
Maszyny i urządzenia muszą być sprawne technicznie i czyste. Sprzęt należy wykorzystywać
zgodnie z przeznaczeniem w sposób zapewniający bezpieczeństwo obsługi. O uszkodzeniach i
niesprawności sprzętu trzeba informować przełożonych. Maszyny w ruchu muszą być pod
stałym nadzorem, z wyjątkiem automatów [6, s. 43 44].
Jednym z zagrożeń na jakie jest narażona asystentka stomatologiczna w czasie pracy są
zakażenia i choroby zakaz
ne.
Zasada, że każdy pacjent jest potencjalnie zakaz
ny determinuje konieczność stosowania
odzieży ochronnej. Gdy przewiduje się kontakt z krwią lub innym potencjalnie infekcyjnym
materiałem koniecznym jest noszenie fartuchów ochronnych zawiązanych z tyłu, w razie
opryskania materiałem potencjalnie infekcyjnym należy użyć fartuch nieprzemakalny. Zawsze
należy używać rękawiczek jednorazowego użytku.
Pracownicy wykonujący pracę na stojąco powinni mieć możliwość odpoczynku w pozycji
siedzącej w pobliżu miejsca pracy.
W miejscu pracy czyha wiele zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, jednak do
typowych zagrożeń w miejscu pracy zaliczmy:
 pożar,
 pasożyty,
 zakażenie grypą,
 przeciążenie układu ruchu,
 czynniki chemiczne drażniące,
 czynniki chemiczne alergeny  uczulenie na środki czyszczące i myjące,
 skaleczenia, zakłucie,
 wymuszona pozycja ciała,
 poparzenia,
 hałas,
 porażenie prądem elektrycznym,
 upadek,
 mikroklimat,
 tlenek węgla,
 stres,
 uderzenie człowieka o nieruchomy czynnik materialny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 Jednak nie zawsze da się uniknąć wypadku w pracy. Gdy wypadek nastąpi to pracownik
jak pracodawca moją pewne obowiązki i zadania do spełnienia.
Pojęcie wypadku przy pracy, jakiemu uległ pracownik, definiuje ustawa z dnia 30
paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673).
Wypadek przy pracy to zdarzenie:
 nagłe,
 wywołane przyczyną zewnętrzną,
 powodujące uraz lub śmierć,
 które nastąpiło w związku z pracą.
Wszystkie cztery powyżej wymienione elementy muszą wystąpić łącznie. Brak któregoś
z nich powoduje, iż dany wypadek nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.
Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej
(obowiązującego czasu pracy, godzin nadliczbowych) włączając w to drogę do pracy
i z pracy.
Przyczyną zewnętrzną będą wszelkie urazy mechaniczne, chemiczne, cieplne, siły przyrody
oraz działanie osób trzecich.
Związek zdarzenia z pracą ma miejsce wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
 podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,
 podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez poleceń. Czynnością taką będzie, np. próba usunięcia awarii przez
pracownika, jeżeli w jej trakcie uległ wypadkowi,
 w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze pomiędzy siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiÄ…zku wynikajÄ…cego ze stosunku pracy.
Ustalając związek zdarzenia z pracą trzeba pamiętać, iż nie musi być on bezpośredni, tzn.
nie musi obejmować tylko czynności bezpośrednio dotyczących świadczenia pracy. Może on
dotyczyć również, dojścia pracownika do zakładu pracy, udanie się do przełożonego spożycia
posiłku itp. Związek z pracą występuje również wówczas gdy w czasie godzin pracy
pracownik zostanie zwolniony przez przełożonego w celu załatwienia spraw osobistych lub
wizyty u lekarza [5, s. 28 29].
Z wypadkiem przy pracy został również zrównany wypadek, jakiemu uległ pracownik:
 w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Okres delegowania pracownika poza miejsce jego stałego zamieszkania podlega
szczególnej ochronie. Wypadek przy pracy będzie więc również wypadek, jakiemu uległ
pracownik podczas czynności przygotowujących do pracy w następnym dniu, tj. w trakcie
mycia, przygotowania posiłku, snu, itp. Jednakże, jeżeli w czasie swojego czasu wolnego
pracownik odwiedzi znajomych i ulegnie u nich wypadkowi, to wówczas związek z pracą
zostanie zerwany i nie będzie to wówczas wypadek przy pracy,
 w związku z udziałem w szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony,
 przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
zwiÄ…zkowe.
Wypadki przy pracy ustawa dzieli na:
1. Wypadki śmiertelne  jeżeli śmierć w wyniku wypadku nastąpiła w okresie
nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,
2. Wypadki ciężkie  jeżeli w wyniku wypadku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała:
 utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,
 inne uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje organizmu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 choroba nieuleczalna zagrażająca życiu,
 trwała choroba psychiczna,
 trwała, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,
 trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
3. Pozostałe wypadki (w tym zbiorowe) [5, s. 29]
Pracownik może również ulec wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem
tym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w drodze do lub
z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, a droga do pracy lub z pracy była najkrótsza i nie została przerwana.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się drogę:
 z domu do pracy lub z pracy do domu,
 do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia rentowego, do zwykłego miejsca wykonywania funkcji lub zadań
zawodowych albo społecznych lub z tego miejsca,
 do miejsca albo z miejsca odbywania nauki lub studiów,
 do miejsca lub z miejsca zwykłego spożywania posiłków [5, s. 30].
Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi wynika
z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnie 1992 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy. Forma i zakres pierwszej pomocy zależne są od okoliczności
oraz urazowych następstw wypadku. Przełożony pracownika, który uległ wypadkowi,
obowiązany jest dopilnować, by poszkodowany znalazł się pod opieką lekarza
i powiadomić rodzinę o zaistniałym wydarzeniu [3, s. 15].
W razie zaistnienia w zakładzie wypadku bezpośredni przełożony (pracownika, który uległ
wypadkowi) obowiązany jest niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia
jego okoliczności i przyczyn. W szczególności nie należy dopuszczać do miejsca wypadku
osób niepowołanych, uruchamiać wstrzymanych maszyn i urządzeń, dokonywać zmiany
położenia urządzeń i przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć
jego okoliczności.
Pracodawca obowiązany jest sporządzić następującą dokumentację związana
z wypadkiem:
 protokół powypadkowy,
 statystycznÄ… kartÄ™ wypadkowÄ…,
 wpisać wypadek do rejestru wypadków,
 kartÄ™ wypadku w drodze do lub z pracy [5, s. 39].
Protokół powypadkowy sporządza zespół powypadkowy przez pracodawcę, w którym
stwierdza, czy dany wypadek był wypadkiem przy pracy.
Protokół powinien być sporządzony nie póz
niej niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania
zawiadomienia o wypadku. Jeżeli zespół przekroczy ten termin, wówczas ma obowiązek
wskazać w protokole uzasadnioną przyczyną opóz
nienia. Do protokołu dołącza się wszystkie
dokumenty, na podstawie których zespół dokonał ustaleń. Członek zespołu może umieścić
w protokole zdanie odrębne. Z treścią protokołu zespół zapoznaje poszkodowanego lub
członków rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku. Poszkodowany lub członek
rodziny zmarłego pracownika ma prawo zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych
w protokole.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy [9]
Tabela 1. Protokół powypadkowy [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
W przypadku, gdy pracownik uległ wypadkowi, głównym celem podjętego postępowania
jest ustalenie, czy wypadek ten jest wypadkiem przy pracy, w drodze do lub
z pracy i jakie były jego przyczyny. Obowiązki pracodawcy z tym związane określone są
w art. 234 Kodeksu pracy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy w chwili wypadku należy:
 podjęcie niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie,
 zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi,
 zabezpieczenie miejsca wypadku,
 zbadanie przyczyn i okoliczności wypadku,
 sporzÄ…dzenie dokumentacji wypadkowej,
 niezwłoczne powiadomienie właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,
ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który
wywołał wyżej wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za
wypadek przy pracy[4, s. 38].
Jeżeli pracodawca nie powiadomi właściwego inspektora pracy i prokuratora
o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy, wówczas będzie to stanowiło
wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art.283 ż 1 pkt 6 Kodeksu pracy) i będzie
zagrożone karą grzywny.
W przypadku stwierdzenia, iż pracownik uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na
chorobÄ™ zawodowÄ…, zgodnie z ustawÄ… z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. 199, poz. 1673),
pracownikowi przysługują zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek
wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta
szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie
kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie
w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą, odszkodowanie za podmioty
utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy miejscem pracy?
2. Jakie wyróżniamy zagrożenia w miejscu pracy?
3. Co rozumiemy po pojęciem wypadku przy pracy?
4. Jak dzielimy wypadki w pracy?
5. Do czego jest zobowiÄ…zany pracodawca gdy nastÄ…pi wypadek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami
P  prawda lub F  fałsz.
Karta pracy  ćwiczeń
- wypadkiem nazywamy zdarzenie śmiertelne i nagłe__,
- pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy zgodne z przepisami bhp__,
- pracownik ma obowiązek spać w ciągu pracy ok. 1 godziny__,
- protokół powypadkowy musi sporządzać pracownik__,
- pracownik może palić tytoń w czasie pracy__,
- pracownik w czasie pracy musi nosić ubranie ochronne__,
- pracownik nie musi powiadamiać o wypadku przy pracy__,
- pracodawca jest zobowiÄ…zany do zapobiegania wypadkom w pracy__.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczniowie powinni:
1) scharakteryzować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) wypełnić kartę pracy  ćwiczeń,
3) wymienić poszczególne zdania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wskaż zasady i kierunki kształtowania poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy
w miejscu pracy pracowników. Wykorzystaj kartki koloru niebieskiego i czerwonego dla
zidentyfikowania zasad i kierunków?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,
2) wymienić i scharakteryzować poszczególne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy
pracowników,
3) wyjaśnić w jakim celu należy dobrze organizować środowisko pracy aby było ono
bezpieczne dla pracownika,
4) określić jakie elementy wskazują na to że miejsce pracy nie jest bezpieczne,
5) zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 dwie kartki, jedna koloru czerwonego druga niebieskiego,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 3
Zdefiniuj i wyjaśnij poszczególne etapy wypadku przy pracy.
Karta pracy  ćwiczeń
Zagadnienia Wyjaśnienie zagadnień
Definicja wypadku przy
pracy
Podział wypadku przy
pracy
ObowiÄ…zki pracodawcy
w przypadku zaistnieni
a wypadku przy pracy
Dokumentacja
powypadkowa
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy,
2) określić kiedy zaistnieje wypadek przy pracy,
3) określić jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
4) określić jaki jest podział wypadku przy pracy,
5) wyliczyć obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
6) wyliczyć dokumentację powypadkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Pracownik w miejscu pracy skaleczył się urządzeniem technicznym. Wypełnij protokół
powypadkowy dla pracownika, który uległ wypadkowi w czasie pracy.
Karta pracy  ćwiczeń
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać rodzaj wypadku przy pracy,
2) sporządzić protokół powypadkowy,
3) dokonać analizy poprawności sporządzenia protokołu na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować stanowisko robocze?
ðð ðð
2) wyliczyć zagrożenia w miejscu pracy?
ðð ðð
3) wyjaśnić pojęcie wypadku w pracy?
ðð ðð
4) określić podział wypadków przy pracy?
ðð ðð
5) wskazać do czego jest zobowiązany pracodawca gdy nastąpi wypadek?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
4.5.1. Materiał nauczania
Na pracowników mogą działać różne czynniki szkodliwe oraz uciążliwości związane ze
stanowiskiem pracy i niekorzystnie wpływać na stan ich zdrowia. Czynniki szkodliwe 
chemiczne, fizyczne i biologiczne  są zawsze związane ze środowiskiem pracy. Natomiast
uciążliwości wynikają z charakteru wykonywanej pracy.
Czynniki szkodliwe chemiczne stanowią największą grupę szkodliwości. Najczęściej
występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie
przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy.
Nieliczne z nich są wchłaniane przez skórę. Wchłonięte w nadmiarze mogą powodować
zatrucia [6, s. 52].
Bardzo ważnym elementem w każdej pracy jest unieszkodliwianie, czyli całkowite lub
częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich
utylizację (gospodarcze wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska:
Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:
 selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które mogą
być zagospodarowane jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji oraz
dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania,
 składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych
z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności, zabezpieczających
środowisko przed rozprzestrzenianiem się toksyn,
 spalanie  najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji i odpadów
 jest zalecana zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagrożenie epidemiologiczne,
gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska składniki muszą być
przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.
Ostre zatrucia powstają wskutek krótkotrwałego działania czynnika szkodliwego o dużym
stężeniu. Na przykład zatrucia tlenkiem węgla powstają w czasie od kilkunastu minut do kilku
godzin jego oddziaływania, zależnie od stężenia. Natomiast zatrucia przewlekłe to wynik
narażenia osoby na czynniki szkodliwe przez dłuższy czas, liczony w miesiącach, a nawet
latach. Wiele czynników chemicznych działa na skórę drażniąco lub uczulająco, np. żywice
epoksydowe lub składniki smarów [6, s. 52].
Do czynników szkodliwych fizycznych zalicza się niekorzystny mikroklimat  zimny
i gorący  oraz hałas i wibracje.
Hałas to zjawisko akustyczne, które w danej chwili i miejscu działa negatywnie na
organizm człowieka. Jest najczęściej występującym fizycznym czynnikiem szkodliwym, a jego
z
ródłem są maszyny i urządzenia, w tym wentylacyjne. Praca w nadmiernym hałasie ogranicza
zdolność myślenia, pobudza nerwowo i powoduje szybkie zmęczenie. Hałas o natężeniu
powyżej 90 dB (decybeli) może spowodować uszkodzenie słuchu. Dla porównania samochód
osobowy jadący z prędkością 100 km/h wytwarza hałas o natężeniu około 76 dB, a głośno
nastawione radio lub telewizor  70 dB [8, s. 52].
Do szkodliwych czynników biologicznych należą bakterie, wirusy i pasożyty, które
wywołują choroby zakaz
ne lub zakażenia.
Całkowite wyeliminowanie chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych z miejsca pracy
jest najczęściej nieosiągalne. Zwykle wymaga dużych nakładów finansowych
i radykalnej zmiany technologii. Na przykład benzen o silnym działaniu rakotwórczym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
zastÄ…piono innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami. Kilka lat temu wycofano azbest
z przemysłu z powodu zagrożenia pylicą i rakiem płuc [6, s. 53].
Każdy zakład pracy musi zadbać o to, aby występujące tam czynniki chemiczne nie
przekraczały najwyższych dopuszczalnych stężeń, a szkodliwe czynniki fizyczne, jak hałas
i wibracje, najwyższych dopuszczalnych natężeń. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenia
czynników chemicznych oraz najwyższe dopuszczalne natężenia czynników fizycznych
określają rozporządzenia ministra pracy. Badania stężeń i pomiary natężeń tych czynników
wykonują odpłatnie usługowe laboratoria higieny pracy oraz stacji sanitarno-epidemiologiczne.
Utrzymanie stężeń i natężeń czynników szkodliwych w bezpiecznych granicach
umożliwiają między innymi ogólne środki techniczne: wentylacja, klimatyzacja, hermetyzacja
urządzeń, wyciszanie hałaśliwych maszyn. W razie konieczności stosuje się indywidualne
środki ochrony, jak ochronniki słuchu ( wkładki do przewodu słuchowego, nauszniki)
zabezpieczające przed hałasem, okulary chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym [6,
s. 53].
Do uciążliwości wynikających z charakteru wykonywanej pracy należy między innymi
nadmierny wysiłek mięśni podczas dz
wigania ciężarów, praca w pozycji stojącej, praca
z długotrwałym zaangażowaniem ograniczonych grup mięśni i monotonią ruchów. Innym,
bardzo specyficznym rodzajem uciążliwości jest praca nocna. W odróżnieniu od czynników
szkodliwych uciążliwości są niemierzalne [6, s. 53].
Do najczęściej występujących czynników szkodliwych w miejscu pracy należą:
 niekorzystny mikroklimat,
 znaczna wilgotność (następstwo intensywnego parowania),
 obecność dymu i spalin z palenisk (z tlenkiem węgla),
 ciągłe moczenie rąk w wodzie z roztworami środków myjących,
 praca w pozycji stojącej (przy stołach produkcyjnych, zlewozmywakach i bufetach),
 praca nocna (w lokalach rozrywkowych) [6, s. 54].
Jak należy unikać i likwidować zagrożenia obrazuje tabela 2.
Tabela 2. Identyfikacja i charakterystyka zagrożeń
Zagrożenia Charakterystyka zagrożeń Środki zaradcze
Pożar, wybuch Obsługa trzonu gazowego Przestrzeganie: instrukcji bhp
i ppoż
Pasożyty (np.glista ludzka Kontakt z zanieczyszczonymi Przestrzeganie: instrukcji bhp
itp.) glebami warzywami i reżimu sanitarnego
i ziemniakami
Zagrożenie grypą Kontakt z pracownikami Szczepienie ochronne,
zatrudnionymi w oddziałach przestrzeganie: instrukcji bhp
lub pacjętami i reżimu sanitarnego
Przeciążenie układu ruchu Przenoszenie dużych garnków Przestrzeganie: norm
z posiłkami przy sporządzaniu dz
wigania dla kobiet, rotacji
i wydawaniu posiłków, pracowników, instrukcji bhp,
produktów spożywczych: badań lekarskich,
warzyw, owoców przeciwwskazań
w skrzynkach i pojemnikach zdrowotnych pracowników,
szkoleń bhp,
odpowiednia organizacja
pracy w zespole
Czynniki chemicznie Stosowane środki do Stosowanie środków ochrony
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
drażniące dezynfekcji osobistej (maski, rękawice)
Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników
Czynniki chemiczne alergeny Praca ze środkami czystości Przestrzeganie: instrukcji
 uczulenie na środki bhp,
czyszczące i myjące procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych, przeniesienie
na inne stanowisko pracy
Skaleczenie, zakłucie Obsługa naszyn i urządzeń o Przestrzeganie instrukcji
ostrych krawędziach bezpiecznej pracy,
zachowanie ostrożności,
stosowanie osłon na tarcze
tnące urządzeń
Wymuszona pozycja ciała Praca powyżej 3 godzin Przestrzeganie rotacji
w ciągu zmiany roboczej pracowników
w pozycji stojącej przy trzonie i przeciwwskazań
kuchennym zdrowotnych
Poparzenia Obsługa: kotłów warzelnych Przestrzeganie instrukcji bhp
parowych, trzonu gazowego na stanowisku pracy,
kuchennego, patelni zachowanie ostrożności
elektrycznej, piekarników, podczas pracy
wyparzacza do jaj itp.
Pośpiech, nieuwaga
pracownika
Hałas Obsługa: maszyny i urządzeń Przeprowadzanie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcjÄ…
obsługi
Oświetlenie (niedoświetlenie, Awaria z
ródeł oświetlenia, Przeprowadzenie okresowych
olśnienie, kontrast) zużycie, zabrudzenie punktów pomiarów natężenia
świetlnych oświetlenia światłem
elektrycznym, stosowanie
z
ródeł światła zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi normami
Upadek na tym samym Poślizgnięcie się na śliskiej Zachowanie ostrożności przy
poziomie (potknięcie się powierzchni, brak poruszaniu się po śliskich
poślizgnięcie się) odpowiedniego obuwia, i mokrych powierzchniach,
nieuwaga, pośpiech stosowanie obuwia zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cÄ… tabelÄ… norm
przydziału i zużycia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Upadek na różnych Poślizgnięcie się na śliskiej Zachowanie ostrożności przy
poziomach (schody) powierzchni, brak poruszaniu siÄ™ po schodach,
odpowiedniego obuwia, stosowanie obuwia zgodnie
nieuwaga, pośpiech z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia
Uderzenie człowieka Nieuwaga, pośpiech, Zachowanie ostrożności przy
o nieruchomy czynnik zastosowanie sprzętu dróg wykonywaniu pracy
materialny komunikacyjnych i poruszaniu siÄ™,
przestrzeganie instrukcji bhp
Mikroklimat Praca w miejscu złej Przeprowadzenie okresowych
klimatyzacji, pomiarów mikroklimatu,
stosowanie bawełnianej
odzieży ochronnej
Tlenek węgla Obsługa trzonu gazowego Przeprowadzanie okresowych
kuchennego pomiarów stężenia tlenku
węgla
Stres Związany z odpowiednim Dobór osób o odpowiednich
i dobrym wykonywaniem cechach psychofizycznych
danego zawodu oraz z odpornych na stres
odpowiednim zadowoleniem
klientów itp.
Porażenie prądem Obsługa urządzeń i sprzętu Przeprowadzenie okresowych
elektrycznym zasilanych energią elektryczną badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcjÄ…
obsługi
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki szkodliwe zaliczamydo środowiska pracy?
2. Jakie istniejÄ… szkodliwe czynniki biologiczne w miejscu pracy?
3. Jakie najczęściej występują czynniki szkodliwe?
4. W jaki sposób można unikać czynników szkodliwych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie najczęściej występują zagrożenia w miejscu pracy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować zagrożenia występujące w miejscu pracy,
2) określić co grozi pracownikowi w miejscu pracy, jeśli dane zagrożenie wystąpi,
3) wyjaśnić poszczególne zdania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniższą tabelę.
Karta pracy  ćwiczeń
Zagrożenia Charakterystyka zagrożeń Środki zaradcze
Mikroklimat
Porażenie prądem
elektrycznym
Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)
Skaleczenie, zakłucie
Pożar, wybuch
Pasożyty (np.glista ludzka)
Zagrożenie grypą
Przeciążenie układu ruchu
Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny
Wymuszona pozycja ciała
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) wypełnić kartę pracy  ćwiczeń,
3) zaprezentować efekt pracy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 karta pracy  ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozwiąż krzyżówkę.
Karta pracy  ćwiczeń
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Do tego czynnika szkodliwego należy gaz.
2. Jest on powyżej 90dB (decybeli) niebezpieczny dla zdrowia pracownika.
3. Jeden z trzech czynników szkodliwych.
4. Gdzie obsługuje się trzon gazowy może nastąpić?
5. Jeden z czynników fizycznych.
6. Określone normy mierzalne czynnika chemicznego.
7. Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną mogącą powodować uraz lub śmierć
oraz, które nastąpiło w związku z pracą.
8. Mikroklimat to czynnik.
9. BHP w zakładzie pracy jest kształtowane przez czynniki społeczne.
10. Zapobieganie chorobom oraz ochrona zdrowia to inaczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać uważnie poszczególne zdania,
2) udzielić na nie poprawnej odpowiedzi,
3) rozwiązać hasło krzyżówki,
4) przeanalizować hasło krzyżówki,
5) przedyskutować odpowiedz
na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie czynniki pozytywne i szkodliwe są związane ze
Å›rodowiskiem pracy? ðð ðð
2) wyliczyć szkodliwe elementy czynników biologicznych?
ðð ðð
3) wyliczyć najczęściej występujące czynniki szkodliwe w pracy?
ðð ðð
4) scharakteryzować sposoby unikania czynników szkodliwych w pracy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6. Åšrodki ochrony osobistej
4.6.1. Materiał nauczania
Higiena osobista zapewnia człowiekowi zdrowie, estetyczny wygląd i świadczy o jego
kulturze. W zakładach pracy przestrzeganie higieny osobistej wpływa również na
bezpieczeństwo konsumentów i standard obsługi [6, s. 87].
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikom odzież
i ubranie robocze, jeżeli:
 podczas pracy odzież pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
 jest to niezbędne ze względów technologicznych bądz
sanitarnych.
W praktyce odzież roboczą stosuje się podczas czynności bardzo brudzących oraz takich,
które wymagają zabezpieczenia wyrobów przed zanieczyszczeniem. W zakładach
podstawową odzieżą roboczą są białe fartuchy płócienne lub drelichowe oraz dwuczęściowe
ubrania drelichowe [6, s. 44].
Przede wszystkim stosuje się ją ze względów sanitarnych, gdyż chroni przed
zanieczyszczeniem pochodzącym z osobistego ubrania pracownika. Musi być swobodna
i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń pracy. Wskazane jest również
noszenie nakryć głowy  białe chustki, opaski na włosy lub płócienne czapki.
Poza odzieżą roboczą, na stanowiskach, gdzie występują niekorzystne czynniki, stosuje się
odzież ochronną [6, s. 44].
Przydzielana pracownikom odzież robocza i ochronna jest własnością zakładu pracy
i powinna być używana zgodnie z przeznaczeniem. Bez niej pracownik nie może podejmować
pracy. W razie przedwczesnego zużycia odzieży z winy pracownika może on być obciążony jej
kosztami. Pranie i naprawa odzieży roboczej to obowiązek zakładu, ale mogą być również
zlecane pracownikowi w zamian za ekwiwalent pieniężny [6, s. 44].
Przykładowy strój powinien zawierać:
 biały fartuch,
 zapaskÄ™,
 nakrycie głowy (czepek),
 odpowiednie obuwie,
 rękawice ochronne  gumowe.
Mycie i dezynfekcja rÄ…k zanieczyszczonych drobnoustrojami nie stanowi dostatecznej
ochrony ani dla pracowników ani dla pacjentów. Nie można również wykluczyć, że na
powierzchni skóry rąk nie występują niewidoczne uszkodzenia, urazy, skaleczenia, otarcia.
Jedna z metod zapobiegania zakażeniom polega na maksymalnym ograniczeniu dostępu
płynów ustrojowych pochodzących od pacjentów na różne części ciała personelu medycznego.
Do osiągnięcia tego celu wykorzystuje się mechaniczne bariery między z
ródłem
drobnoustrojów a ciałem człowieka. Stosowanymi barierami są: rękawiczki, maski, okularyi
ubrania ochronne. Najskuteczniejszą metodą ochrony rąk przed bezpośrednim dostępem
drobnoustrojów jest nakładanie rękawiczek ochronnych. Rękawiczki powinny być nakładane
nie tylko w kontaktach z pacjentami z grup wysokiego ryzyka (np. choroby i nosicieli HIV),
ale muszą być stosowane rutynowo dla wszystkich pacjentów.
Jednym z ważnych elementów w pracy asystentki stomataologicznej są szczepienia
ochronne, które należą do jednych z najważniejszych metod profilaktyki chorób zakaz
nych.
Pracownik powinien wyglądać ładnie, czysto i elegancko niezależnie od kategorii zakładu,
bo atrakcyjny wygląd sprawia, że nie tylko lepiej wykonuje on swoją pracę, ale przede
wszystkim bardziej higienicznie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co składa się na strój pracownika?
2. Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież ochronną w pracy?
3. Jaki wpływ na pracę ma strój?
4. Jak należy być ubranym w czasie pracy?
5. Co grozi pracownikowi jeśli nie nosi odpowiedniego stroju w czasie pracy?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj strój pracownika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować strój pracownika,
2) wskazać jakie znaczenie ma strój w pracy,
3) wskazać co grozi pracownikowi jeśli nie będzie wykonywał swojej pracy w odpowiednim
stroju,
4) zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wskaż elementy i zasady mające znaczenie w pracy asystentki stomatologicznej?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać elementy jakie mają znaczenie w pracy asystentki stomatologicznej,
2) wskazać elementy mało istotne w pracy asystentki stomatologicznej,
3) określić zasady jakich należy przestrzegać w pracy stomatologicznej,
4) wskazać dlaczego należy przestrzegać zasady higieny w pracy,
5) określić najważniejsze zasady higieny pracy,
6) wskazać znaczenie stroju w pracy,
7) zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.6.3. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać elementy odzieży ochronnej w miejscu pracy?
ðð ðð
2) wskazać elementy dobrze zorganizowanego środowiska pracy?
ðð ðð
3) wskazać jaki wpływ na pracę ma odpowiedni strój?
ðð ðð
4) określić czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież
ochronnÄ… w pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.7. Pierwsza pomoc
4.7.1. Materiał nauczania
Pierwsza pomoc to wszystkie czynności wykonywane przez osobę (osoby) udzielające tej
pomocy do chwili przybycia pogotowia lub przetransportowania chorego do placówki służby
zdrowia. Czynności te mogą dotyczyć zabiegów wykonywanych bezpośrednio na osobie
poszkodowanej. W zakres udzielanej pierwszej pomocy wchodzi również wezwanie
pogotowia, jak i ewentualne zorganizowanie transportu chorego, o ile nie ma możliwości lub
czasu na transport osoby poszkodowanej karetką. Bardzo ważnym czynnikiem udzielania
pierwszej pomocy jest zachowanie spokoju. Spokój ten jest potrzebny zarówno ofierze
wypadku, jak i ratownikowi oraz otoczeniu. Z poszkodowanym należy rozmawiać spokojnie
i rzeczowo. Pozwala to ofierze wypadku lub zachorowania czuć się bezpiecznie. W trakcie
rozmowy należy ustalić, co chory pamięta z wypadku, co go boli, czy chorował uprzednio na
choroby przewlekłe, np. cukrzycę. Należy również ustalić, jak i kogo z najbliższej rodziny
powiadomić o zaistniałej sytuacji [4, s. 16].
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zorganizowania i udzielania pierwszej
pomocy.
Ponadto zakład pracy ma obowiązek w chwili powstania wypadku w miejscu pracy:
 zapewnić zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn,
 niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
środki zapobiegawcze,
 niezwłocznie powiadomić inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora oraz
jednostkę nadrzędną o każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.
Przed przystÄ…pieniem do udzielania pierwszej pomocy ofierze lub ofiarom wypadku
należy szybko ocenić sytuację czyli należy:
 ustalić przyczynę wypadku oraz ilość rannych,
 stwierdzić, czy osobie (osobom) poszkodowanej nadal zagraża niebezpieczeństwo,
 stwierdzić, czy ratownikowi (osobie udzielającej pierwszej pomocy) również nie grozi
niebezpieczeństwo,
 ustalić, czy są inne osoby mogące w razie potrzeby pomóc w ratowaniu ofiary wypadku,
 ocenić, czy istnieje możliwość wezwania fachowej pomocy medycznej (pogotowie)
i pomocy technicznej (straż pożarna, policja, pogotowie gazowe, pogotowie
energetyczne),
 ustalić, czy dostępne są środki do udzielenia tej pomocy, np. materiały opatrunkowe,
nosze itp [4, s. 18 19].
Czynności podejmowane przez ratownika muszą być szybkie i zdecydowane, ale
rozważne. Pochopne działania mogą narazić ratownika na uraz i opóz
nić udzielenie pomocy.
Równolegle z oceną sytuacji i okoliczności wypadku należy ocenić stan zdrowia
poszkodowanego (poszkodowanych):
- czy jest przytomny,
 czy oddycha,
 sprawdza się czy jest wyczuwalne tętno.
Najczęściej w pracy asystentki stomatologicznej stanem zagrożenia pacjenta jest utrata
przytomności. Utrata przytomności to krótkotrwałe zaburzenie świadomości spowodowane
najczęściej przez spadek przepływu krwi przez naczynia mózgowe z powodu zaburzeń
krążenia. Zdarza się, że utrata świadomości występuje u osoby zdrowej z powodu nagłego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
spadku całkowitego oporu obwodowego i ciśnienia tętniczego, poprzedzonego objawami
zwiastującymi (poty, bladość, bicie serca, szum w uszach). Tego typu omdlenia występują
najczęściej w wyniku zadziałania dodatkowego czynnika jak strach, alkohol,leki, przebywanie
w dusznym pomieszczeniu.
Jeżeli ofiara wypadku lub nagłego zachorowania, jest nieprzytomna, nie oddycha i /lub
tętno nie jest wyczuwalne, należy podjąć akcję reanimacyjną.
W dalszej kolejności należy ocenić, czy:
 są jakieś zranienia będące powodem krwotoku,
 są lub mogą być jakieś złamania wymagające unieruchomienia.
Następnie, jeżeli znajdą się inne osoby mogące włączyć się w udzielanie pomocy
poszkodowanych, należy rozdzielić poszczególne czynności ratownicze:
 zabezpieczenie miejsca wypadku,
 wezwanie fachowej pomocy medycznej, i ewentualnej policji, straży pożarnej,
 dostarczenie apteczki pierwszej pomocy i/lub noszy,
 przeniesienie poszkodowanego w bezpieczne miejsce [4, s. 19 20].
Podstawowym zadaniem ratownika jest ocena stanu zdrowia osoby poszkodowanej
w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania. Najważniejszym zadaniem jest ustalenie, czy
zachowane są procesy decydujące bezpośrednio o życiu ofiary:
1. Przytomność.
2. Oddech.
3. Drożność dróg oddechowych.
4. Wyczuwalne tętno.
Rys. 2. Badania tętna na tętnicy szyjnej [4, s. 20]
Rys. 3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej  będąc należy używać
opuszków trzech kolejnych palców[4, s. 21]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Rys. 4. Sprawdzanie słuchem, czy ratowany oddycha. Równocześnie wzrokiem
obserwujemy ewentualne pojawienie się ruchów oddechowych klatki
piersiowej [4, s. 21]
Ustalenie, czy ofiara wypadku lub zachorowania jest przytomna, polega na głośnym,
wyraz
nym wydaniu polecenie typu: otwórz oczy, poruszaj stopą. Równocześnie można
potrząsnąć chorą osobą, uszczypnąć ją. Brak reakcji na polecenie słowne, dotyk lub
potrząsanie pozwala stwierdzić, że chory jest nieprzytomny.
Po dokonaniu oceny przytomności układu oddechowego i układu krążenia w dalszej
kolejności należy zwrócić uwagę na:
 zranienia będące z
ródłem krwotoku,
 możliwość złamań kości (w tym złamania kręgosłupa),
 inne okoliczności mogące mieć wpływ na stan zdrowia ofiary (np. zapach z ust  alkohol,
aceton).
Równolegle z czynnościami ratowniczymi wykonywanymi przy udzielaniu pierwszej
pomocy należy myśleć o wezwaniu fachowej pomocy. Odszukanie telefonu i zgłoszenie
wypadku nagłego zachorowania najlepiej zlecać osobie postronnej. Poprosić ją, aby
potwierdziła fakt wezwania pogotowia. Jeżeli nie ma innych osób, mogących wezwać
pogotowie, w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe osoby
poszkodowanej. Dopiero wtedy można wezwać pogotowie.
Wzywając telefonicznie pogotowie należy podać istotne informacje:
 co się stało, opis wypadku, czy istnieje nadal zagrożenie,
 ile jest osób poszkodowanych,
 gdzie nastąpił wypadek  w miarę dokładnie określić adres lub miejsce, gdzie osoba
wzywająca będzie czekała na karetkę,
 w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała ofiar wypadku,
 określić, kto wzywa pogotowie oraz podać numer telefonu z którego dzwoni [4, s. 25].
Bardzo ważnym elementem jest reanimacja poszkodowanej w czasie wypadku.
Reanimacją nazywamy wszystkie czynności wykonywane między innymi w ramach pierwszej
pomocy, celem przywrócenia życia przy nagłym zatrzymaniu krążenia i/lub oddychania.
Czynnikami bezpośrednio decydującymi o życiu są:
 powietrze zawierające tlen  czynnik niezbędny do życia komórek i tkanek,
 oddychanie  dopływ powietrza do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa  utlenowanie
krwi,
 krążenie  transport utlenowanej krwi do komórek i tkanek organizmu [4, s. 34].
Bardzo ważnym elementem w ożywianiu jest sztuczne oddychanie.
Udzielając pomocy potrzebującej osobie należy wykonać podstawowe czynności
resuscytacyjne, w skład czego wchodzą elementy:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
A  udrożnienie dróg oddechowych,
B  wentylacja płuc,
C  zewnętrzny masaż serca.
Najpierw należy zapobiegać niedrożności górnych dróg oddechowych do której
najczęściej dochodzi w wyniku zapadania się języka blokującego wejście do krtani. Aby to
zrobić należy:
 skontrolować jamę usuwając z niej reszti pokarmu, protezy zębowe,
 położyć chorego na wznak a następnie trzymając jedną dłoń na czole ofiary odchylić
głowę do tyłu oraz jednocześnie dwoma palcami drugiej ręki unieść podbródek do góry,
 przesunąć żuchwę ku przodowi tak, aby zęby dolne znalazły się przed górnymi.
WykonujÄ…c sztucznÄ… wentylacjÄ™ motodÄ… usta  usta, usta  nos, usta  rurka, usta  maska,
chory najczęściej wentylowany jest powietrzem wydechowym osoby udzielającej pomocy.
Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta usta należy:
 ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu (ziemia, podłoga),
 uklęknąć koło chorego,
 odchylić głowę chorego do tyłu i unieść brodę, aby udrożnić drogi oddechowe,
 zacisnąć palcami płatki nosa ratowanego, aby wdmuchiwać powietrze dostawało się do
płuc i nie uciekało nosem,
 wdmuchiwać powietrze w usta ratowanego z częstotliwością około 10 12 wdechów na
minutę i obserwować, czy w czasie wdmuchiwania klatka piersiowa ratowanego unosi się
do góry, co świadczy o skuteczność prowadzonego sztucznego oddychania.
Dokładnie obrazują to rysunki 5, 6, 7, 8.
Rys. 5. Odchylenie głowy i uniesienie brody udrażnia drogi oddechowe
 Procedura A pierwszej pomocy [4, s. 36]
Rys. 6. Odchylenie głowy ku tyłowi, otwarcie ust, wysunięcie żuchwy ku przodowi
 Procedura A pierwszej pomocy [4, s. 36]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Rys. 7. Sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Należy zwrócić uwagę na odgięcie
głowy, uniesienie brody oraz zaciśnięcie płatków nosa  Procedura B pierwszej
pomocy [4, s. 37]
Rys. 8. Oddychanie usta-nos: uniesiona broda i zaciśnięte usta  powietrze
wdmuchujemy przez nos poszkodowanego  Procedura B pierwszej
pomocy [4, s. 38]
Kolejnym elementem jest badanie tętna przeprowadza się na tętnicach obwodowych 
najprostsze badanie polega na uciskaniu trzema palcami rowka między ścianami około
nadgarstka. Tętno na tętnicy szyjnej badamy dwoma palcami pomiędzy wyczuwalną chrząstką
krtani, tzw. jabłkiem Adama, a wyczuwalnym na szyi mięśniem przebiegającym ukośnie od
okolicy ucha do okolicy mostka.
Brak tętna oznacza zatrzymanie akcji serca i konieczność przystąpienia do pośredniego,
zewnętrznego masażu serca, polegającego na rytmicznym uciskaniu serca przez ścianę klatki
piersiowej w celu podtrzymania krążenia i pompowania krwi do ważnych życiowo organów.
Przedstawia to rysunek 9, 10, 11.
Rys. 9. Ucisk mostka należy wykonywać wyprostowanymi rękami, ułożonymi
jedna na drugiej z dłońmi mocno zagiętymi w stawie nadgarstkowym
 Procedura C pierwszej pomocy [4, s. 40 ]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Rys. 10. Masaż serca: ucisk wyprostowanymi rękami na mostek (kłębem dłoni) powoduje jego ugięcie na
głębokość 4 5 cm (u dorosłych) w stronę kręgosłupa; częstotliwość ucisków około 100 razy na
minutę; po każdym piątym ucisku wykonać jeden oddech (rytm 30:2)  Procedura C pierwszej
pomocy [4, s. 42]
Rys. 11. Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jeden ratownik, co 30 ucisków
mostka musi wykonać dwa wdechy (rytm 30:2)  Procedura C pierwszej
pomocy [4, s. 42]
Bardzo częstym urazem występującym w miejscu pracy są złamania. Złamanie jest to
przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku znacznej siły działającej na kość. Złamanie może
być:  zupełne  kość przerwana jest na całej szerokości (proste  prosta linia złamania lub
wieloodłamowe  złamanie w wielu miejscach z kilkoma fragmentami kostnymi).
W przypadku podejrzewania uszkodzenia kręgosłupa bardzo ważnym elementem jest
odpowiednie transportowanie poszkodowanego przedstawiajÄ… to rysunki 12, 13.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Rys. 12. Trzy osoby transportujÄ…ce poszkodowanego [4, s. 68]
Rys. 13. Tymczasowe unieruchomienie szyi za pomocą pliku gazet: zwinąć plik gazet, zagiąć rogi, nałożyć
gazety jak kołnierz na szyję, umocnić bandażem, taśmą lub chustką [4, s. 69]
W przypadku podejrzewania złamania kręgosłupa szyjnego należy założyć prowizoryczny
kołnierz.
Uszczerbek na zdrowiu określany jest procentowo przez lekarza orzecznika. Za każdy
procent uszczerbku na zdrowiu przysługuje określona kwota ogłaszana w ostatnim miesiącu
każdego kwartału w Monitorze Polskim przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
W przypadku śmierci pracownika lub renty, której bezpośrednią przyczyną był wypadek
przy pracy lub choroba zawodowa, jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom
rodziny. Ma ono formę zadośćuczynienia za szkodę jaką poniosła rodzina na skutek śmierci
pracownika.
W miejscu pracy występuje wiele zagrożeń wypadkowych, których następstwem mogą
być urazy, oparzenia, porażenia prądem itp., mające konsekwencje dla zdrowia pracownika lub
pracowników.
W miejscu pracy mogą pracownicy są narażeni na różnego rodzaju rany np.: szarpane,
które powstają po urazach zadanych tępymi przedmiotami o nierównych brzegach.
Ze względu na zmiażdżenie naczyń krwionośnych krwawienie może być nieznaczne mimo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
dużego uszkodzenia tkanek. Obumarłe tkanki są podatne na zakażenie, dlatego rany szarpane
trudniej siÄ™ gojÄ… i Å‚atwiej ropiejÄ….
Rany należy jak najszybciej przemyć wodą utlenioną i założyć opatrunek. Małe
skaleczenia, zadrapania i otarcia naskórka zabezpiecza się opatrunkami z przylepcem. Na rany
umiarkowanym krwawieniem nakłada się standardowy opatrunek z jałowej gazy zakrywający
całą ranę. Na jałową gazę kładzie się warstwę gazy i całość umocowuje bandażem. Przed
przystąpieniem do zakładania opatrunku należy umyć ręce.
Podczas krwotoku zasadnicze znaczenie ma szybkie zatamowanie krwi, gdyż utrata od 1,5
do 2 litrów krwi stwarza poważne zagrożenie zdrowia i życia. Krwotok tętniczy sygnalizuje
jasnoczerwony kolor krwi i strumień pulsujący z rytmem serca. Natomiast
w krwotokach żylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz wypływa spokojnym
i nieprzerwanym strumieniem.
Tamowanie krwotoków polega na uniesieniu krwawiącej kończyny do góry i ręcznym
uciskaniu w miejscu wypływu krwi, najlepiej przez jałowy opatrunek osłaniający lub warstwę
gazy opatrunkowej. Póz
niej na opatrunek osłaniający kładzie się wałek ze zwiniętego bandaża
i silnie zamocowuje opaskę z bandaża. Jeżeli rana nadal krwawi, należy założyć dodatkową
warstwę gazy i założyć drugą opaskę [6, s. 104 105].
Kolejną grupą rodzajów wypadków w miejscu pracy mogą być oparzenia. Rozróżnia się
oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną. W medycynie mówi się o
oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.
Oparzenia pierwszego stopnia charakteryzujÄ… siÄ™ bolesnym rumieniem (zaczerwienieniem)
i obrzękiem skóry. W oparzeniach drugiego stopnia na obrzękniętej skórze tworzą się pęcherze
wypełnione płynem surowicznym. Przy oparzeniach trzeciego stopnia występuje obumarcie
skóry i głębszych tkanek. Rozległym oparzeniom towarzyszą ciężkie zaburzenia
ogólnoustrojowe, dlatego miarą zagrożenia jest również wielkość oparzonej powierzchni ciała,
a nie tylko stopień.
W lekkich oparzeniach termicznych szybką ulgę przynosi schłodzenie tkanek strumieniem
zimnej wody. Przy oparzeniach drugiego stopnia koniecznie trzeba założyć jałowy opatrunek.
Nie należy przy tym przekłuwać powstałych pęcherzy i stosować jakichkolwiek maści czy
opatrunków przylepcowych. Przy rozległych oparzeniach poszkodowanemu należy zapewnić
spokój, ułożyć go w pozycji leżącej na zdrowych częściach ciała i zakryć oparzenia suchą
jałową gazą. W oczekiwaniu na pomoc lekarską należy podawać mu ciepłe płyny [6, s. 105
106].
Oparzenie skóry w okolicy oczu należy przemywać dużą ilością wody, zaś w przypadku
oparzenia płynami żrącymi  przemywanie kontynuować z minutowymi przerwami przez cały
czas transportowania chorego do szpitala.
W przypadku oparzenia rąk i palców należy pamiętać o szybkim zdjęciu z palców
pierścionków obrączki.
Jeśli ratownik musi przebiec przez płomień, powinien zarzucić na siebie koc, płaszcz,
kołdrę i w momencie wskoczenia w ogień wstrzymać na potrzebny czas oddech. Oczywiście,
ideałem jest okrycie się materiałem niepalnym lub trudno palnym. Zawsze dobrze jest oblać
okrycie wodą. Zapaloną czy nawet tlącą się odzież trzeba natychmiast z siebie zrzucić, nie
należy próbować gaszenia jej na sobie. Można też, jeśli istnieją warunki, oblać się wodą lub
zanurzyć w wodzie. Sposoby te są szczególnie zalecane, jeśli paląca się odzież parzy ciało.
W zamoczonym ubraniu należy czekać pomocy lekarza. Oblanie czy zanurzenie oparzonego
ciała w zimnej wodzie może w wielkim stopniu złagodzić następstwa oparzenia, zaś
odkrywanie kawałków przypalonego ubrania może poważnie zwiększyć ranną powierzchnię
skóry i pogorszyć stan oparzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Po ugaszeniu płomieni choremu należy zapewnić spokój i nie zdejmować z niego odzieży
ani materiału, którym duszono ogień. W wielu miejscach tkanina może przykleić się do skóry
i oderwanie jej niepotrzebnie odsłoni ranną powierzchnię. Odkryte miejsca oparzone należy
osłonić jedynie jałowymi opatrunkami. Przy oparzeniach nie wolno stosować środków silnie
koagulujących, a więc wytwarzających strup, takich jak spirytus czy tanina. Nieprzestrzeganie
podanych zaleceń może doprowadzić do powstania brzydkich, szpecących blizn, a niekiedy
przykurczów skóry. W żadnym wypadku nie należy nakładać na oparzoną skórę olejów
i maści, gdyż ich działanie przeciwbólowe i ochronne jest wątpliwe, za to w wysokim stopniu
utrudniajÄ… one oczyszczenie.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Zdefiniuj pierwszÄ… pomoc?
2. Kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?
3. Wymień procedury udzielania pierwszej pomocy?
4. Dzwoniąc po pogotowie ratunkowe jakie należy podać istotne informacje?
5. Co należy wykonać w przypadku braku tętna u poszkodowanego?
6. Jakie sÄ… podstawowe zadania ratownika w stosunku do osoby poszkodowanej?
7. Jakich czynności należy dokonać rozpoczynając sztuczne oddychanie?
8. Jakich czynności należy dokonać w przypadku poranienia się narzędziem ostrym
(skaleczenie)?
9. Jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwa w czasie pracy w miejscu pracy?
10. Jakie sÄ… zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?
11. Jakie są zasady postępowania z oparzeniami drugiego stopnia?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Pracownik wykonujÄ…c swoja pracÄ™ z
le się poczuł, zasłabł i spadł z podestu. Wskaż
czynności, które należy wykonać, aby pomóc poszkodowanej osobie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wskazać poszczególne etapy udzielania pierwszej pomocy,
2) wskazać co należy sprawdzić, aby ocenić stan zdrowia poszkodowanego w wypadku,
3) wskazać jakie informacje należy podać wzywając pogotowie,
4) zaprezentować efekty wykonania zadania,
5) dokonać analizy skuteczności udzielania pierwszej pomocy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Ćwiczenie 2
Wskaż poprawną odpowiedz
z poniższych możliwości.
Karta pracy  ćwiczeń
1. PierwszÄ… pomocÄ… nazywamy:
a) uratowanie poszkodowanego,
b) tamowanie krwi,
c) wszystkie czynności wykonywane przez osobę udzielającą tej pomocy do chwili
przybycia pogotowia.
2. Wzywając pogotowie do osoby poszkodowanej należy poinformować o tym, że:
a) poszkodowany żyje,
b) nastąpił wypadek, wskazać gdzie się wydarzył, ile osób jest poszkodowanych oraz kto
wzywa pomoc,
c) poszkodowany poniósł obrażenia.
3. W gastronomii niebezpieczeństwo stwarzają:
a) maszyny i urządzenia, które wykorzystuje w swojej pracy asystentka stomatologiczna,
b) tylko prÄ…d,
c) tylko budynki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy zdań,
2) wskazać poprawne odpowiedzi,
3) zaprezentować odpowiedzi na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zaprezentuj sposób udzielania pomocy osobie poparzonej w czasie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy pracy danego zawodu,
2) wskazać metody unikania oparzeń w czasie pracy,
3) opisać jak należy pomóc osobie poparzonej,
4) przedstawić inscenizację jak należy poparzonego ratować,
5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 fantom,
 przybory do pisania,
 materiały opatrunkowe, kran z wodą,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie pierwszej pomocy?
ðð ðð
2) określić kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?
ðð ðð
3) wyliczyć etapy udzielania pierwszej pomocy?
ðð ðð
4) wskazać obowiązki pracodawcy w chwili powstania wypadku
w miejscu pracy? ðð ðð
5) wskazać jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwo w czasie
pracy? ðð ðð
6) określić zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
4.8.1. Materiał nauczania
Rozpatrując znaczenie bezpieczeństwa przeciwpożarowego należy najpierw zdefiniować
cały proces palenia, na który składa się kilka czynników.
Ogólnie można powiedzieć, że palenie jest łączeniem się materiału z tlenem przy
wydzielaniu ciepła i przeważnie świecenia (może występować palenie bezpłomieniowe, tzw.
tlenie się, np. hałdy węgla, stogi siana itp.). Aby nastąpił proces palenia, potrzebne są trzy
czynniki: materiał palny, tlen (powietrze), inicjator zapłonu. W tej sytuacji, jeżeli istnieje
odpowiednia ilość materiału palnego, zapewniony jest dopływ powietrza i nastąpił zapłon,
proces palenia może trwać, a w miarę rozkładania się materiału palnego na palne produkty
spalania rozszerza się aż do postaci pożaru. Odnosi się to wyłącznie do procesu nie
kontrolowanego [1 s. 6].
W razie pożaru urządzeń elektrycznych pierwszą czynnością jest wyłączenie ich spod
napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice pianowe lub śniegowe.
Wyróżniamy następujące rodzaje pożarów:
Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup
pożarów:
a  Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk
powstaje zjawisko żarzenia. np,: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny,
słoma,
b  Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się
przy pożarze. np.,: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina,
stearyna, pak, smoła, naftalen,
c  Pożary gazów. np,: metan,
d  Pożary metali. np,: magnez, sód, uran,
e  Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.
Jak się zachować, co robić  gdy zauważymy pożar?
 nie wpadać w panikę, tylko zachować spokój,
 schylić się i poruszać blisko ściany, ponieważ dym i gaz trujący znajdują się pod sufitem,
 włączyć alarm,
 zadzwonić po Straż Pożarną (tel. 998).
Nie tylko w czasie np. pożaru w miejscu pracy pracownik może ulec wypadkowi, ale
również może się to stać w czasie wykonywania pracy lub w drodze do pracy lub z pracy.
Wtedy bardzo ważnym elementem jest cała akcja powypadkowa, a przede wszystkim akcja
udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi.
Przy gaszeniu zarodków pożaru należy podjąć następujące działania:
 odciąć dopływ powietrza do pomieszczeń przez zamknięcie drzwi,
 usunąć z otoczenia ogniska zapalnego wszystkie łatwopalne materiały, aby stworzyć
niepalną barierę na drodze pożaru,
 dotrzeć do z
ródła ognia z dostępnymi środkami gaśniczymi,
 stłumić pożar koncentrując się na z
ródle ognia, a nie na płomieniach.
Duże zakłady, w których stopień zagrożenia pożarowego jest większy, powinny być
wyposażone w wodną instalację przeciwpożarową z wężami gaśniczymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Podczas pożaru w silnie zadymionych pomieszczeniach należy się czołgać lub poruszać
w zgiętej pozycji, gdyż zazwyczaj przy podłodze gromadzi się najwięcej powietrza do
oddychania [6, s. 97].
O powodzeniu akcji gaśniczej decyduje szybkość podejmowanych działań, gdyż w ciągu
kilku minut pożar osiąga groz
ne rozmiary. Dlatego niezależnie od własnych działań należy
zawsze wezwać najbliższą jednostkę straży pożarnej przez telefon alarmowy umieszczony
w widocznym miejscu znanym pracownikom.
Równocześnie ze zgłoszeniem pożaru straży należy prowadzić akcję ratowniczo-gaśniczą
we własnym zakresie pod kierunkiem najstarszego funkcją pracownika.
W pierwszej kolejności:
 ewakuuje się osoby z miejsca pożaru drogami komunikacyjnymi lub w razie potrzeby
ewakuacyjnymi,
 wyłącza dopływ prądu i gazu do zagrożonej strefy.
Do udziału w akcji ratowniczo  gaśniczej są zobowiązani wszyscy pracownicy bez
względu na zajmowane stanowisko według poleceń osoby kierującej akcją.
O powodzeniu akcji w dużym stopniu decydują:
 rozeznania zagrożeń pożarowych występujących w zakładzie,
 przeprowadzone szkolenia przeciwpożarowe załogi,
 znajomość zasad postępowania w razie pożaru,
 dostępność i sprawność sprzętu gaśniczego,
 umiejętność posługiwania się sprzętem gaśniczym [6, s. 98].
Państwowa Straż pożarna (PSP) działa na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r.,
opublikowanej w DzU z 2002 r., nr 147, poz. 1230. Główne zadania PSP:
 organizacja i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych oraz
innych zagrożeń,
 rozpoznawanie istniejących zagrożeń pożarowych,
 nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących w kraju przepisów przeciwpożarowych
[6, s. 99].
Obecnie zadania PSP znacznie wykraczają poza tradycyjne gaszenie pożarów. Uczestniczy
ona w likwidacji zagrożeń i katastrof budowlanych, komunikacyjnych oraz awarii związanych z
zanieczyszczeniem środowiska [6, s. 100].
Przeciwdziałanie powstania procesu palenia polega przede wszystkim na realizowaniu
odpowiednich przedsięwzięć organizacyjno  technicznych, działalności kontrolno 
prewencyjnej oraz instruktażowo  szkoleniowej.
Wszystkie stosowane środki gaśnicze przede wszystkim odcinają tlen do z
ródła ognia,
a niektóre z nich dodatkowo schładzają palący się materiał. Do powszechnie stosowanych
środków gaśniczych zaliczamy wodę, pianę gaśniczą, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze
i inne.
Gaśnice to urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów. Mniejsze
gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i przemysłowych.
Istnieją także tzw. agregaty gaśnicze złożone z jednej lub więcej dużych gaśnic, umieszczonych
na dwukołowym podwoziu i zaopatrzonych we wspólną dyszę. Gaśnice mają kolor czerwony.
Jedynym wyjątkiem jest gaśnica śniegowa, która może mieć także kolor srebrny. Każda
gaśnica posiada etykietę opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia. Prawidłowo
zamontowana gaśnica, musi być umieszczona na specjalnym zaczepie do haka na ścianie, bądz

umieszczona w objemce na podłodze.
Podstawowym środkiem gaśniczym jest woda, która z uwagi na bardzo wysokie ciepło
właściwe oraz ciepło parowania  wylana na palący się materiał wytwarza dużą ilość pary
wodnej, która odcina dopływ tlenu do ogniska pożaru. Z uwagi jednak na swoje właściwości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
fizykochemiczne, woda nie nadaje się, a wręcz nie może być stosowana do gaszenia niektórych
palących się materiałów i urządzeń.
Nie wolno gasić wodą przede wszystkim:
 materiałów wchodzących z nią w reakcje chemiczne, jak np. karbid, sód, potas, fosfor,
 palnych produktów ropopochodnych lżejszych od wody, jak różnego rodzaju benzyny,
oleje napędowe, oleje opałowe,
 instalacji elektrycznych pod napięciem, urządzeń lub maszyn, które nie zostały wyłączone
spod napięcia, z uwagi na to, że woda będąc dobrym przewodnikiem prądu może
spowodować porażenie elektryczne lub dalsze zwarcia [1, s. 9].
Ze względu na zawartość środka gaśniczego dzieli się gaśnice na:
 gaśnice proszkowe są do gaszenia pożarów z grupy A, B, i C albo B, C w zależności od
rodzaju użytego proszku. Możliwe jest także gaszenie urządzeń elektrycznych pod
napięciem, zwykle do 1000 V. Istnieją także gaśnice przeznaczone na wyższe napięcie,
 gaśnice śniegowe,
 gaśnice pianowe,
 gaśnice halonowe,
 gaśnice tetrowe.
Wszystkie gaśnice, po ich wyprodukowaniu, mają określony termin ważności podany na
etykiecie fabrycznej, umieszczonej na gaśnicy. Po upływie terminu ważności gaśnica powinna
być poddana przeglądowi przez instytucje lub osoby posiadające odpowiednie uprawnienia.
Do zabezpieczania przeciwpożarowego dużych powierzchni, na których znajdują się
znaczne ilości materiałów palnych, stosuje się agregaty gaśnicze [1, s. 13 17].
Dobór wyżej wymienionych parametrów zależy od:
 powierzchni chronionej,
 rodzaju chronionego materiału lub przeznaczenia obiektu,
 obciążenia ogniowego chronionego obiektu.
Ustalenia te winny być przeprowadzone przez właściwych specjalistów z zakresu ochrony
przeciwpożarowej. Na pracodawcy ciąży obowiązek uzyskania tych informacji i ścisłego
dostosowania się do tych ustaleń.
Bardzo ważne jest aby odpowiednio wcześnie zapobiegać występowaniu pożaru
w miejscu pracy. Do zapobiegania powstawaniu pożaru należy przestrzegać kilku zasad
i wykonywać kilka czynności.
1. Czynności zabronione:
 używanie ognia otwartego, palenie tytoniu w miejscach niedozwolonych,
odpowiednio oznakowanych (palenie tytoniu tylko w miejscach wyznaczonych 
palarnie),
 podgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5m od budynku,
 palenie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich
obiektów lub materiałów palnych,
 przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od urządzeń,
których powierzchnie zewnÄ™trzne mogÄ… nagrzewać siÄ™ powyżej 100ºC,
 użytkowanie niesprawnych urządzeń elektrycznych, ustawianie bezpośrednio na
podłożu palnym urządzeń grzewczych.
 stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, za wyjątkiem
materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości, co najmniej
0,05 m od żarówki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
 instalowanie opraw oświetleniowych, wyłączników, przełączników, gniazd
wtykowych, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza
podłoża przed zapaleniem,
 składowanie jakichkolwiek materiałów i przedmiotów na drogach ogólnej
komunikacji, służących ewakuacji,
 zamykanie wyjść ewakuacyjnych oraz blokowanie dróg ewakuacyjnych w sposób
uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
2. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:
 hydrantów, podręcznego sprzętu gaśniczego,
 urządzeń uruchamiających i sterujących instalacjami wpływającymi na stan
bezpieczeństwa pożarowego budynku,
 wyjścia ewakuacyjnego,
 wyłącznika głównego prądu i tablic elektrycznych.
3. Używanie i przechowywanie materiałów niebezpiecznych pożarowo w niedozwolonej
ilości.
 ciecze palne o temperaturze zapłonu powyżej 55 stopni,
 gazy palne,
 ciała stałe itd.
4. W budynku należy:
 umieścić w miejscach i pomieszczeniach ogólnie dostępnych wykazy telefonów
alarmowych oraz instrukcję postępowania na wypadek pożaru.
a) Zgodnie z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami oznakować:
 drogi, wyjścia i kierunki ewakuacji,
 miejsca usytuowania urządzeń alarmowych przeciwpożarowych (ręcznych
przycisków pożarowych),
 lokalizację przeciwpożarowego wyłącznika prądu elektrycznego,
 miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy oraz hydranty,
b) Wykonywać okresowo następujące czynności:
 przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji
elektrycznej, co najmniej raz na 5 lat,
 przeprowadzić badanie instalacji odgromowej co najmniej raz na 5 lat,
 przegląd stanu technicznego i badanie szczelności instalacji gazowej raz w roku,
 przegląd podręcznego sprzętu gaśniczego nie rzadziej niż raz w roku.
Sprawdzenie ciśnienia wyrzutnika środka gaśniczego (gaśnice proszkowe), waga środka
gaśniczego (gaśnice CO2). Zgodnie z instrukcją fabryczną, w określonym czasie przez
producenta dokonać legalizacji zbiornika gaśnicy i przeładować środek gaśniczy.
W każdym zakładzie pracy powinny być odpowiednie oznaczenia informacyjne, które
pomogą pracownikom w razie akcji ratowniczej lub ostrzegą przed niebezpieczeństwem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
Tabela 3. Znaki informacyjne [8]
Alarmowy sygnalizator
Palenie tytoniu zabronione
akustyczny
Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu Drabina pożarowa
zabronione
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Zakaz gaszenia wodÄ…
pożarniczego lub
urzÄ…dzenia ostrzegajÄ…cego
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Nie zastawiać
pożarniczego lub
urzÄ…dzenia ostrzegajÄ…cego
Zestaw sprzętu pożarowego Uruchamianie ręczne
Niebezpieczeństwo pożaru -
Hydrant wewnętrzny
materiały łatwopalne
Gaśnica Materiały utleniające
Niebezpieczeństwo
Telefon do użycia w stanie
wybuchu - materiały
zagrożenia
wybuchowe
Tabela 4. Wybrane znaki ewakuacyjne [8]
Kierunek drogi ewakuacyjnej Kierunek drogi ewakuacyjnej
Kierunek drogi ewakuacyjnej Wyjście ewakuacyjne
Drzwi ewakuacyjne Drzwi ewakuacyjne
Przesunąć w celu otwarcia Kierunek do wyjścia drogi w lewo
Kierunek do wyjścia do drogi
Kierunek do wyjścia drogi w prawo ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo
Kierunek do wyjścia do drogi
Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo
w lewo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę Pchać aby otworzyć
w prawo
Ciągnąć aby otworzyć Stłuc aby uzyskać dostęp
Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
Miejsce zbiórki do ewakuacji
znajduje siÄ™
Pojemnik z maskami ucieczkowymi Rękaw ratowniczy
Telefon alarmowy do wezwania
Drabina ewakuacyjna
pierwszej pomocy
Pierwsza pomoc Ciągnąć
Pchać Wyjście EXIT
Emergency EXIT EXIT
Droga ewakuacyjna Wyjście awaryjne
Okno ewakuacyjne Uwaga stopień
Pchać aby otworzyć Ciągnąć aby otworzyć
Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga próg
ewakuacyjnej w górę w prawo
Kierunek do wyjścia drogi
Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo
w lewo
Kierunek do wyjścia drogi
Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
ewakuacyjnej schodami w górę w lewo
w prawo
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych ewakuacyjnej dla
w prawo niepełnosprawnych w lewo
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół ewakuacyjnej w górę
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo ewakuacyjnej w dół w lewo
Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga niski strop
ewakuacyjnej w górę w lewo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
 Aby zapobiegać pożarom każdy pracownik bez względu na zajmowane stanowisko
powinien:
1) znać zagrożenie pożarowe budynku i na stanowisku pracy oraz sposoby przeciwdziałania
możliwości powstania pożarów,
2) znać i przestrzegać przepisy przeciwpożarowe,
3) znać zasady postępowania w przypadku powstania pożaru,
4) orientować się w rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego i urządzeń
przeciwpożarowych, a także posiadać umiejętność obsługi podręcznego sprzętu
gaśniczego,
5) znać warunki przeprowadzenia sprawnej ewakuacji osób i mienia,
6) w razie powstania pożaru brać czynny udział w akcji ratowniczej  gaśniczej
i podporządkować się poleceniom kierującego akcją,
7) brać udział w szkoleniach przeciwpożarowych,
8) niezwłocznie zgłaszać usterki mogące spowodować pożar osobom odpowiedzialnym za
bezpieczeństwo pożarowe w budynku,
9) przestrzegać obowiązujące przepisy zawarte w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.
Każdy pracodawca powinien zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi.
Szkolenie w zakresie ochrony przeciwpożarowej ma na celu zapoznanie pracowników
z obowiązkami i zadaniami w zakresie zapobiegania powstawaniu pożaru oraz zadaniami na
wypadek powstania pożaru. Po szkoleniu każdy pracownik powinien znać:
10) zagrożenie pożarowe występujące w budynku,
11) przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów,
12) przepisy przeciwpożarowe,
13) miejsca rozmieszczenia, przeznaczenie oraz obsługę podręcznego sprzętu gaśniczego,
14) zasady postępowania na wypadek pożaru i zadania poszczególnych pracowników.
Podstawowe zasady BHP w jednym ze szpitali są następujące:
Podstawowym krokiem jest krok zapobiegawczy, którego należy przestrzegać przede
wszystkim aby nie dopuścić do powstania pożaru.
Kroki zapobiegawcze
Każdy pracownik powinien zasięgnąć informacji na temat zagrożenia pożarowego na jego
stanowisku pracy i w najbliższym otoczeniu.
Stanowisko pracy powinno być utrzymane w należytym porządku. Materiały łatwopalne
nie mogą znajdować się w pobliżu urządzeń elektrycznych, piecyków czy innych z
ródeł ognia.
Należy surowo przestrzegać zakazu palenia. Do wyrzucania zapałek i niedopałków
papierosów należy stosować niepalne popielniczki. Zawartość popielniczek należy wyrzucać
nie do worków na śmieci, lecz do specjalnych niepalnych przykrywanych pojemników.
Urządzenia  sprzęty do gotowania i ogrzania mogą być używane tylko i wyłącznie za
wyraz
nym pozwoleniem dyrekcji szpitala.
Należy unikać otwartego ognia. Zapalanie świeczek możliwe tylko pod odpowiednim
nadzorem. Wszelkie usterki urządzeń elektrycznych, przeciwpożarowych oraz gazowych
należy niezwłocznie zgłosić przełożonemu, bądz
też bezpośrednio osobie odpowiedzialnej za
ochronę przeciwpożarową.
Drogi ewakuacyjne, jak również schody, korytarze powinny być zawsze w pełni dostępne.
Drzwi automatyczne prowadzące do specjalnych pomieszczeń oraz do klatek schodowych
nie mogą być blokowane ani w żaden inny sposób unieruchamiane. Wyjścia awaryjne powinny
być w każdej chwili dostępne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
Każdy pracownik szpitala powinien znać numer telefonu alarmowego, dokładne
rozmieszczenie gaśnic oraz usytuowanie dróg ewakuacyjnych.
Nie tylko w szpitalu ale w każdym zakładzie pracy powinny znajdować się również
apteczki pierwszej pomocy, które powinny zawierać:
1) koc termiczny (ratunkowy) w ilości 2 sztuki,
2) aparat do sztucznego oddychania w ilości 2 sztuki,
3) chusta trójkątna w ilości 2 sztuki,
4) nożyczki w ilości 1 sztuka,
5) chusteczki higieniczne w ilości 1 opakowanie,
6) opaska dziana (bandaż)  400 cm na 5 cm w ilości 10 sztuk,
7) opaska dziana (bandaż)  400 cm na 10 cm w ilości 5 sztuk,
8) opaska dziana (bandaż)  400 cm na 15 cm w ilości 2 sztuki,
9) kompres opatrunkowy  10 cm na 10 cm w ilości 5 opakowań,
10) plaster na szpulce w ilości 2 sztuki,
11) zestaw plastrów z opatrunkiem w ilości 1 opakowanie,
12) rękawiczki jednorazowe, foliowe w ilości 2 pary,
13) agrafka w ilości 3 sztuki,
14) wata w ilości 1 opakowanie,
15) zimny kompres w ilości 1 opakowanie,
16) rękawiczki jednorazowe latex w ilości 2 pary,
17) instrukcja udzielania pierwszej pomocy w ilości 2 sztuki [10].
Postępowanie podczas pożaru
Każdy pracownik, który zauważy ogień niemożliwy do ugaszenia kocem poprzez odcięcie
tlenu, polanie wodą czy też zastosowanie urządzeń gaśniczych, jest zobowiązany do:
1) natychmiastowego zgłoszenia pożaru,
2) ostrzeżenia osób i współpracowników będących w niebezpieczeństwie oraz ich
ewentualnego ulokowania w bezpiecznym miejscu.
Kolejnym ważnym elementem w dziedzinie BHP jest:
Zwalczanie ognia
1) ochrona dróg oddechowych przed dymem poprzez stosowanie zwilżonych chusteczek
oraz poruszania się w dolnych partiach w pomieszczeniach o dużym stopniu zadymienia,
2) zamknięcia palących się pomieszczeń w przypadku gdy samodzielne próby zwalczania
ognia okazujÄ… siÄ™ bezskuteczne,
3) usunięcia z zagrożonego terenu materiałów, przedmiotów niebezpiecznych, łatwopalnych
i innych grożących wybuchem, o ile się samemu nie naraża na niebezpieczeństwo,
4) pozostanie na swoim stanowisku pracy w przypadku nie brania udziału w akcji gaśniczej,
5) zamknięcia okien w pomieszczeniach znajdujących się bezpośrednio nad ogniskiem
pożaru,
6) używanie tylko udostępnionych przez kierownictwo akcji wind, zajętych i sterowanych
ręcznie przez wyznaczonego pracownika służb technicznych.
Postępowanie podczas ewakuacji
Po sygnałach alarmowych należy niezwłocznie:
1) poinformować współpracowników o zagrożeniu,
2) zakończyć w miarę możliwości czynności rutynowe,
3) zakończyć odwiedziny i odesłać pacjentów do łóżek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
Ze względu na to, że użytkownikami obiektów szpitalnych są niejednokrotnie osoby
ograniczonej zdolności poruszania się, konieczne jest zagwarantowanie w nich szczególnego
poziomu bezpieczeństwa. W sytuacji wybuchu pożaru w budynku szpitalnym konieczne jest,
podobnie jak w innych typach obiektów, natychmiastowa ewakuacja wszystkich
użytkowników strefy zagrożonej. Wielu chorych nie może ewakuować się samodzielnie.
Muszą oni być wywożeni na wózkach inwalidzkich lub wręcz na szpitalnych łóżkach.
Wykluczone jest w takich warunkach przyjęcie typowego scenariusza ewakuacyjnego,
w którym główną drogę ucieczki stanowi klatka schodowa. Niezbędne staje się stworzenie
możliwości bezpiecznej ewakuacji poziomej w obrębie jednej kondygnacji. Rozwiązanie tego
typu pociąga za sobą konieczność podziału każdej kondygnacji szpitala na minimum dwie
strefy pożarowe. Utworzone strefy pożarowe muszą zostać wyposażone w urządzenia, które
w trakcie ewakuacji nie dopuszczą do zadymienia dróg ewakuacyjnych strefy zagrożonej oraz
do przedostania siÄ™ ognia lub dymu do stref sÄ…siednich.
Pomieszczenia można opuszczać dopiero po sygnale do ewakuacji.
Ewakuacja następuje tylko pod przewodnictwem osoby poinformowanej o drodze i celu
ewakuacji. Należy poruszać się tylko i wyłącznie drogami wyznaczonymi przez kierownictwo
akcji, używanie niedozwolonych wind jest zabronione. Po ulokowaniu pacjentów
w bezpiecznym miejscu personel opuszcza sprawnie zagrożone pomieszczenia starając się
zabrać w miarę możliwości dokumentacje medyczną. Po ewakuacji należy sprawdzić liczbę
pacjentów i personelu. Fakt opuszczenia poszczególnych pomieszczeń należy zgłosić
kierownictwu akcji ratowniczej.
Służby, które należy natychmiast powiadomić w przypadku alarmu:
1) straż pożarna,
2) pogotowie ratunkowe,
3) policja,
4) służby techniczne,
5) kierownictwo szpitala,
6) kierownictwo personelu medycznego,
7) kierownictwo personelu pomocniczego,
8) kierownictwo pozostałych służb.
Podstawowym zadaniem w działalności firmy jest eliminacja lub minimalizacja skutków
ubocznych oddziaływania na środowisko, zapobieganie wypadkom przy pracy, chorobom
zawodowym i awariom. Ochrona środowiska i ochrona pracy odgrywają szczególną rolę w
bieżącej działalności oraz planach rozwojowych zakładów, ze względu na ich lokalizację oraz
specyficzny charakter i asortyment produkcji. Sprawy środowiska, bezpieczeństwa
i zdrowia pracowników traktowane są priorytetowo, a odpowiedzialność w tych obszarach jest
podstawowym obowiązkiem kierownictwa oraz pracowników na wszystkich poziomach
organizacyjnych.
Ochrona środowiska ma duże znaczenie w miejscu pracy i spełnia odpowiednie zadania:
1) działanie związane z zapobieganiem awariom i wypadkom,
2) z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa procesowego i ochrony
przeciwpożarowej,
3) organizacyjno  techniczne zwiÄ…zane z gospodarkÄ… odpadami opartÄ… na zasadach
międzynarodowych, w tym wdrożenie odzysku i recyklingu,
4) wyeliminowanie energetycznych z
ródeł emisji i wdrożenia nowego systemu zaopatrzenia
w energiÄ™ cieplnÄ….
Na nasze zdrowie każdego dnia wpływa wiele różnych czynników: środowisko, otoczenie
społeczne, tryb życia oraz nasze własne zachowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
Rozwój cywilizacji niesie za sobą degradacje środowiska naturalnego, zatem konieczne
jest podejmowanie działań mających na celu jego ochronę. Zasady ochrony środowiska
reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa
środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie
z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących
się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska pracy.
Działalność ludzka, głównie gospodarcza, powoduje pewne uciążliwości dla środowiska,
jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami tymi mogą być zjawiska fizyczne lub stany
utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje,
zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.
Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla
środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne i osoby
fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować technologie i
rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska oraz stosować
urzÄ…dzenia ochronne.
Duże znaczenie w miejscu pracy ma odpowiednie przechowywanie odpadów
i składowanie produktów oraz sortowanie odpadów. Jednym z zagrożeń wynikających ze
złego przechowywania i sortowania odpadów może być pożar, wypadek
w pracy oraz rozwój pasożytów, gryzoni. Dlatego tak ważne jest usunięcie odpadów
z obszarów roboczych.
Znaczna część procesu przetwarzania odpadów wiąże się ze zbyt dużą ilością czynności
niezbędnych do zagospodarowania odpadów. Dlatego należy dążyć do ograniczenia czasu
poświęconego na zagospodarowanie odpadów  przyjąć optymalną metodę ich
unieszkodliwiania. Właściwa gospodarka odpadami to redukcja ryzyka w miejscu pracy
i jednocześnie poprawa ogólnej kondycji firmy. Sprawdzoną metodą jest ich odpowiednie
segregowanie.
Inne elementy ochrony środowiska w miejscu pracy to:
1) używanie przedmiotów wielokrotne użytku,
2) unikanie opakowań z materiałów problemowych, takich jak np. PCV, ze zmiękczonych
tworzyw piankowych,
3) korzystanie w trakcie zakupu z toreb tekstylnych i siatek,
4) odstawianie do miejsc specjalnych odpady niebezpieczne takie jak zużyte akumulatory,
baterie, świetlówki,
5) odpowiednia utylizacja sprzętu elektronicznego, elektrycznego.
Jednym z ważnych kroków prowadzących do zminimalizowania zanieczyszczenia
środowiska jest poszanowanie energii i wody. Nie należy korzystać z tych z
ródeł, jeżeli nie jest
to niezbędne. Ważne jest odpowiednie oświetlenie miejsca pracy, w tym szczególnie efektywne
wykorzystanie światła dziennego. Sprzyja temu odpowiednie ustawienie blatu produkcyjnego
przy z
ródle światła dziennego, np.: przy oknie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co zaliczamy do powszechnie stosowanych środków gaśniczych?
2. Co jest podstawowym środkiem gaśniczym?
3. Jakich materiałów nie wolno gasić wodą?
4. Jakie znaki informacyjne o możliwości ewakuacji powinny znajdować się w każdym
zakładzie pracy?
5. Jakie znaki ostrzegawcze powinny znajdować się w zakładzie pracy?
6. Jakie elementy są niezbędne, aby zapobiegać powstawaniu pożaru?
7. Jakie są procedury, gdy dojdzie do pożaru w zakładzie pracy?
8. Jakie oznaczenia literowe środków gaśniczych są stosowane?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj poszczególne znaki informacyjne i ostrzegawcze.
Karta pracy  ćwiczeń
a)
b)
c)
d)
e)
f)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić, które znaki są informacyjne, a które ostrzegawcze,
2) nazwać i scharakteryzować poszczególne rysunki,
3) zaprezentować charakterystykę znaków,
4) wskazać miejsce poszczególnych znaków w każdym zakładzie pracy,
5) dokonać analizy, czy poszczególne znaki są niezbędne w miejscu pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ czynności powodujące zapobieganie powstawaniu pożaru w miejscu pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić czynności zapobiegające powstawaniu pożaru,
2) zaprezentować efekty wykonania zadania,
3) dokonać analizy swojej pracy oraz zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wskaż przyczyny występowania pożarów w miejscu pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcie pożaru,
2) zidentyfikować możliwe przyczyny powstawania pożaru,
3) ocenić możliwości unikania pożarów w miejscu pracy,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
Ćwiczenie 4
Wylicz jakie służby należy powiadomić w chwili wystąpienia pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bhp i ppoż panujące w zakładzie pracy,
2) wskazać dlaczego należy przestrzegać zasad bhp i ppoż w miejscu pracy,
3) określić co, należy zrobić w chwili gdy nastąpi pożar w miejscu pracy,
4) przedstawić efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać przyczyny pożarów w miejscu pracy?
ðð ðð
2) określić znaczenia ochrony środowiska w miejscu pracy?
ðð ðð
3) wskazać znaczenie oznakowania ewakuacyjnego w miejscu
pracy? ðð ðð
4) scharakteryzować znaki informacyjne i ewakuacyjne w miejscu pracy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedz

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową znaczkiem X.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu pisemnego masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. ObowiÄ…zkiem pracodawcy jest
a) prowadzenie częstych szkoleń z zakresu bhp.
b) zapewnienie bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy.
c) zapewnienie pracownikom wyżywienia.
d) zapewnienie najnowocześniejszych wyposażeń w środki techniczne.
2. Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi to powinien
a) po skończonej pracy iść do lekarza.
b) dokonać sam oględzin rany  jeśli jest to mała rana.
c) powiadomić przełożonego o zdarzeniu i okolicznościach zajścia i wezwać lekarza.
d) powiadomić o zdarzeniu Państwową Inspekcję Pracy.
3. Maszyny i urządzenia techniczne, w które jest wyposażony zakład pracy powinny spełniać
następujące warunki
a) powinny być najnowszej generacji.
b) powinny być ładne i estetyczne.
c) powinny być łatwe w obsłudze oraz ergonomiczne.
d) powinny zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz zabezpieczyć
pracownika przed urazami.
4. Praca z wadliwym lub niesprawnym sprzętem elektronicznym jest zagrożeniem
a) fizycznym.
b) chemicznym.
c) biologicznym
d) społecznym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
5. Wśród gaśnic rozróżnia się
a) gaśnice różne w zależności od pożaru.
b) tylko gaśnice pianowe.
c) gaśnice pianowe, śniegowe, proszkowe, halonowe.
d) tylko gaśnice proszkowe.
6. Nie wolno gasić wodą
a) instalacji elektrycznych pod prądem, palnych produktów ropopochodnych lżejszych od
wody oraz materiałów wchodzących z wodą w reakcje chemiczne jak karbid, sód,
potas, fosfor.
b) tylko urządzeń elektrycznych.
c) płonących samochodów oraz maszyn i urządzeń.
d) urządzeń gazowych.
7. Wypadkiem przy pracy jest
a) zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.
b) zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną która powoduje uraz lub śmierć,
która nastąpiła w związku z pracą.
c) zdarzenie nagłe wywołane pracą, które powoduje uraz lub śmierć u pracownika.
d) utrata zdolności psycho-fizycznych.
8. Wypadki przy pracy grupyfikujemy na
a) wypadki zbiorowe, indywidualne.
b) wypadki lekkie i ciężkie.
c) wypadki śmiertelne, ciężkie, pozostałe wypadki (zbiorowe).
d) wypadki zbiorowe, śmiertelne.
9. Pracodawca w razie zaistnienia wypadku
a) sporządza protokół powypadkowy, statystyczną kartę wypadkową oraz wpisać
wypadek do rejestru wypadków.
b) sporządza tylko protokół powypadkowy.
c) zapisuje wypadek w rejestrze wypadków.
d) wypisuje pracownikowi kartę zgłoszenia do lekarza.
10. W razie wypadku należy wykonać następujące czynności udzielenia pierwszej pomocy
a) zrobić poszkodowanemu sztuczne oddychanie.
b) zadzwonić szybko po karetkę lub inną pomoc.
c) należy najpierw zabezpieczyć miejsce wypadku, wezwać fachową pomoc, dostarczyć
apteczkę pierwszej pomocy oraz ocenić stan zdrowia poszkodowanego.
d) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce zapytać jak się poszkodowany czuje
i co się mu stało, czy potrzebna jest pomoc.
11. Wzywając pogotowie ratunkowe do poszkodowanego w wypadku należy poinformować
a) tylko co się stało.
b) tylko ile osób zostało poszkodowanych.
c) tylko co jest przyczyną wypadku oraz co się stało.
d) należy poinformować co się stało, ile jest osób poszkodowanych, gdzie nastąpił
wypadek, w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała oraz kto informuje
pogotowie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
12. Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta usta należy
a) wdychać powietrze w poszkodowanego aby przywrócić rytm tętna.
b) ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu, wdmuchiwać powietrze w usta
ratowanego, oraz uciskać co jakich czas klatkę piersiową, powtarzać zabieg kilka razy
aż poszkodowany odzyska rytm serca.
c) uciskać mostek aby serce zaczęło bić bez wdychanie powietrza.
d) wdychać powietrze w usta i uciskać co jakiś czas klatkę piersiową.
13. Zadaniem ochrony środowiska w miejscu pracy jest
a) zapobieganie awariom i wypadkom w miejscu pracy.
b) zapobieganie pożarom.
c) nie ma znaczenie.
d) wpływa na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.
14. Pracodawca prowadzący szkolenia bhp dla pracowników ma obowiązek zapewnić
pracownikom
a) warunki lokalowe oraz wykładowców i instruktorów, wyposażenie dydaktyczne oraz
programy szkoleniowe.
b) warunki lokalowe.
c) wykładowców i szkoleniowców.
d) odpowiednie broszury i materiały bhp.
15. W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku bezpośredni przełożony pracownika, który
uległ wypadkowi obowiązany jest
a) zacząć dochodzenie kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.
b) niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn.
c) zamknąć zakład pracy.
d) powiadomić policje.
16. Do czynników materialnych bhp zaliczamy
a) budynki, maszyny, ogólne zabezpieczenie techniczne.
b) środki finansowe.
c) odzież.
d) tylko urzÄ…dzenia techniczne.
17. Czynniki niebezpieczne to czynniki których oddziaływanie
a) czasami może powodować uraz u pracownika.
b) wpływa niebezpiecznie na psychikę pracownika w miejscu pracy.
c) może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu
zdrowia człowieka bądz
do zejścia śmiertelnego.
d) może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pracownika.
18. Rozróżniamy następujące zagrożenia występujące w miejscu pracy
a) chemiczne, biologiczne, materialne, psychospołeczne.
b) fizyczne, materialne, społeczne.
c) fizyczne, biologiczne, psychologiczne.
d) fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychospołeczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
19. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to
a) obserwację ruchów klatki piersiowej i nasłuchiwaniu odgłosów wydawanych przy
oddychaniu.
b) kontrolę tętna na tętnicy szyjnej.
c) kontrolę tętna na przegubie lewej ręki.
d) nasłuchiwać czy oddycha poszkodowany.
20. Oddychającego pracownika z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy
w pozycji
a) na wznak.
b) siedzÄ…cej.
c) na brzuchu.
d) bocznej ustalonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77
6. LITERATURA
1. Dołęgowski B., Janczała S.: Co każdy pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć
powinien, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenie Kadr, Gdańsk 1998
2. Konarzewska M., Zielonka B., Konarzewska-Sokołowska M.: Technologia
gastronomiczna z towaroznawstwem, część I, Wydawnictwo REA, Warszawa 2005
3. Skuza L., Wypadki przy pracy od A do Z, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa
i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998
4. Wojciechowski E.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, Wydawnictwo Ośrodek
Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998
5. Zdziennicka-Kaczocha G.: Co każdy pracodawca wiedzieć powinien o zasadach BHP
w swoim zakładzie pracy, w świetle znowelizowanych przepisów Kodeksu Pracy,
Wydawnictwo sigma, Skierniewice 2006 (stan prawny na 1 czerwca 2006 roku)
6. Żabicki W.: Organizacja bezpieczeństwo i higiena pracy, Wydawnictwo Szkolne
i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2005
7. http://lipka.klub.chip.pl/praktyczne/zdrowie.htm
8. PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacyjne
9. http://komers-bhp.pl
10. www.odziez-robocza.com/apteczki.html
11. Kodeks Pracy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
78