Zaburzenia osobowości
dr Piotr Szczukiewicz
Zakład Psychologii Klinicznej
i Neuropsychologii UMCS
Definiowanie osobowości
��osobowość jako wytwór i specyficzny styl
przystosowania
Osobowość jest dynamiczną organizacją tych
psychofizycznych systemów jednostki, które determinują
jej specyficzny sposób przystosowania się do otoczenia.
(Allport)
��osobowość jako coś, co odróżnia jednego człowieka
od drugiego, jako coś, co indywidualizuje
Osobowość jest zorganizowanym systemem,
funkcjonującą całością nawyków, dyspozycji, postaw
uczuciowych, który wyraz
nie odróżnia jednostkę od innych
członków grupy, w której żyje. (Schoen)
1
��osobowość jako coś, co poddaje się obserwacji
Osobowość jest sumą aktywności jednostki, którą
można badać za pomocą trwającej odpowiedni czas
obserwacji dokonywanej przez rzetelnego obserwatora.
Osobowość jest jedynie końcowym wytworem naszego
systemu nawyków. (Watson)
��osobowość jako wewnętrzne procesy i struktury
(definicje substancjalne)
Osobowość jest jednolitą psychiczną organizacją
ludzkiej istoty na określonym etapie jej rozwoju, obejmującą
charakter, intelekt, temperament, uzdolnienia, postawy
moralne i wszelkie inne postawy wytworzone w ciągu życia
jednostki. (Warren)
Kształtowanie się osobowości
��W ramach psychicznego funkcjonowania jednostki
dochodzi do zmian polegających na powstawaniu coraz
bardziej złożonych funkcji psychicznych (dynamizmów),
poprzez które  ja jednostki uzyskuje możliwość coraz
lepszego spełniania swoich funkcji.
��Rozwój osobowości to pojawianie się coraz wyższych
dynamizmów zachowania, dojrzewanie funkcji  ja i
takie przeorganizowanie całości, które podnosi
organizację osobową na wyższy poziom, zapewniając
wyższy poziom zorganizowania przestrzeni
psychologicznej jednostki oraz lepsze
zharmonizowanie jej dynamizmów, większą
świadomość, tożsamość i autonomię  ja jednostki.
2
Czynniki wpływające
na kształtowanie się osobowości
��Wczesnodziecięce doświadczenia
��Modelujące zachowania osób
dorosłych
��Typ układu nerwowego
��Styl wychowawczy rodziny
��Inne środowiska wychowawcze
��Decyzje okresu dojrzewania
Kryzysy rozwojowe
kształtujące osobowość
1. Poczucie ufności - poczucie nieufności (w. niemowlęcy)
2. Poczucie autonomii - poczucie wstydu (w.poniemowlęcy)
3. Poczucie inicjatywy  poczucie winy (w. przedszkolny)
4. Poczucie adekwatności  poczucie niższości (w.szkolny)
5. Poczucie tożsamości  zamęt tożsamości (w.dorastania)
6. Poczucie intymności  p. izolacji (wczesna dorosłość)
7. Poczucie generatywności  p. stagnacji. (w. dojrzały)
8. Poczucie integracji  p. rozpaczy. (w.senioralny)
3
Główne cechy zaburzeń osobowości
�� Głęboko zakorzenione i utrwalone
wzorce zachowań (od dzieciństwa
lub młodości)
�� Skrajne albo znaczące odmienności
w porównaniu z przeciętnym w
danej kulturze sposobem
spostrzegania
�� Wiele zakresów funkcjonowania
(uczuciowość, pobudliwość,
sposoby spostrzegania, itp.)
�� Subiektywne cierpienie
Określanie zaburzeń osobowości
Najczęściej zaburzenia osobowości dzieli się na
dwie kategorie (Jakubik, 1997).
zaburzenia struktury osobowości (np. osobowość
nieprawidłowa, niedojrzała)
zaburzenia cech osobowości (np. osobowość
paranoiczna, schizoidalna, histrioniczna czy
anankastyczna), przyjmując założenie, że różnice
dotyczą patogenezy, obrazu klinicznego,
przebiegu, stopnia trwałości i nasilenia zaburzeń,
dynamiki zmian i skuteczności stosowanych metod
leczenia.
4
Typy zaburzeń osobowości (ICD-10)
Specyficzne zaburzenia osobowości  F 60
��Paranoiczna F 60.0
��Schizoidalna F 60.1
��Dyssocjalna F 60.2
��Chwiejna emocjonalnie F 60.3
��Histrioniczna F 60.4
��Anankastyczna F 60.5
��Lękliwa (unikająca) F 60.6
��Zależna F 60.7
Osobowość paranoiczna
v�Podejrzliwość i stała tendencja do
zniekształcania codziennych doświadczeń
v�Nadmierna wrażliwość na niepowodzenie
v�Długotrwałe przeżywanie przykrości (noszenie
urazu)
v�Sztywne poczucie własnych praw
v�Nieuzasadnione podejrzenia dotyczące
wierności partnera
v�Postawa ksobna
v� Spiskowe teorie wyjaśniania wydarzeń
5
Osobowość schizoidalna
v�Znikomość działań służących przyjemności
v�Chłód emocjonalny, spłycenie uczuciowości
v�Niska zdolność wyrażania uczuć
v�Niezainteresowanie pochwałami i krytyką
v�Słabe zainteresowanie doświadczeniami
seksualnymi
v�Preferowanie samotnictwa, brak bliskich
przyjaciół
v�Pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją
v�Mała wrażliwość na konwencje społeczne
Osobowość dyssocjalna - objawy
v�Nieliczenie się z uczuciami innych
v�Silna postawa nieodpowiedzialności oraz
lekceważenia norm i reguł społecznych
v�Niemożność utrzymania trwałych związków
v�Niska tolerancja na frustrację
v�Niezdolność do przeżywania poczucia winy
v�Niezdolność korzystania z doświadczeń (kar)
v�Obwinianie innych i racjonalizowanie
własnych zachowań, które są z
ródłem
konfliktu
6
Osobowość dyssocjalna - geneza
v�Defekty procesu socjalizacji (w tym
zwłaszcza klimat emocjonalny
rodziny oraz modelowanie ze strony
rodziny i otoczenia)
v�Dysfunkcje fizjologiczne (niedobór
pobudzenia)
v�Czynniki genetyczne (dodatkowy
chromosom Y)
Osobowość chwiejna emocjonalnie
TYP IMPULSYWNY:
v�Brak kontroli działań impulsywnych
v�Gwałtowne reakcje na krytykę
TYP BORDERLINE
v�Zaburzony obraz siebie (w tym celów i
preferencji)
v�Uczucie pustki wewnętrznej
v�Wchodzenie w intensywne i niestabilne związki
v�Kryzysy emocjonalne połączone z chęcią
uniknięcia porzucenia i samouszkodzeniami
7
Osobowość histrioniczna
v�Dramatyzowanie, przesadny wyraz
emocjonalny
v�Uleganie sugestiom
v�Płytka i chwiejna uczuciowość
v�Poszukiwanie wrażeń i docenienia
v�Koncentracja na atrakcyjności fizycznej
v�Stosowanie manipulacji emocjonalnej
v�Egocentryzm
Osobowość anankastyczna
v�Nadmiar wątpliwości i ostrożności
v�Pochłonięcie przez szczegóły i
regulaminy
v�Perfekcjonizm, który przeszkadza w
wykonaniu zadań
v�Nadmierna skrupulatność
v�Sztywność i upór
v�Oczekiwanie podporządkowania
v�Niechciane myśli i impulsy
8
Osobowość unikająca
v�Uporczywe uczucie napięcia i
niepokoju
v�Poczucie niższości i niedopasowania
v�Dopatrywanie się krytyki i odrzucenia
v�Niechęć do bliskich związków
v�Unikanie kontaktów społecznych z
obawy przed odrzuceniem
Osobowość zależna
v�Pozwalanie innym na decyzje w ważnych
osobistych sprawach
v�Podporządkowanie własnych potrzeb
innym
v�Niechęć do stawiania nawet racjonalnych
wymagań, osobom od których jest się
zależnym
v�Obawa przed opuszczeniem
v�Ograniczona zdolność do podejmowania
decyzji w codzienności
9
Typy zaburzeń osobowości (DSM-IV)
��Osobowość antyspołeczna
��Osobowość paranoidalna
��Osobowość histrioniczna
��Osobowość narcystyczna
��Osobowość unikająca
��Osobowość zależna
��Osobowość obsesyjno-kompulsywna
��Osobowość bierno-agresywna
��Osobowość schizoidalna
��Osobowość schizotypowa
��Osobowość pograniczna (borderline)
Inne zaburzenia osobowości F 60.8
q�Osobowość niedojrzała (infantylność
przeżywania, brak dojrzałych sposobów
adaptacji i zaspokajania potrzeb, brak
integracji)
q�Osobowość bierno-agresywna (wrogość
wyrażana poprzez bierność)
q�Osobowość narcystyczna (zawyżona ocena
własnej wartości, roszczeniowość, zazdrość i
brak empatii)
q�Osobowość psychoneurotyczna
(predyspozycje do zaburzeń nerwicowych)
q�Osobowość ekscentryczna (przesadny i
wyższościowy styl zachowania)
10
Osobowość narcystyczna
wg Badawczych Kryteriów Diagnostycznych do ICD-10
(DCR-10 Diagnostic Criteria for Research)
�� Spełnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości
�� Osoba przejawia co najmniej 5 objawów z następujących:
1) Wyższościowe poczucie własnej ważności
2) Pochłonięcie przez wyobrażenia o sukcesie, wspaniałości itp.
3) Przekonanie o byciu kimś specjalnym, niepowtarzalnym
4) Potrzeba nadmiernego podziwu
5) Poczucie uprzywilejowania, oczekiwanie szczególnie korzystnego
traktowania
6) Wykorzystywanie innych dla osiągnięcia własnych celów
7) Niechęć do liczenia się z potrzebami innych osób
8) Częsta zawiść wobec innych i przekonanie, że to inni są zawistni
9) Bezceremonialne, aroganckie postawy i zachowania
Osobowość bierno-agresywna
wg Badawczych Kryteriów Diagnostycznych do ICD-10
(DCR-10 Diagnostic Criteria for Research)
�� Spełnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości
�� Osoba przejawia co najmniej 5 objawów z następujących:
1) Odwlekanie i opóz
nianie wykonania istotnych, rutynowych zadań,
szczególnie takich, których wypełnienie jest oczekiwane przez
innych
2) Nieusprawiedliwione zarzuty, że inni stawiają nieracjonalne
wymagania
3) Złoszczenie się, drażliwość w sytuacji prośby o zrobienie czegoś,
czego osoba nie chce zrobić
4) Nieuzasadniony krytycyzm lub lekceważenie osób, które mają
pozycję autorytetu
5) Rozmyślnie powolna lub słaba praca nad zadaniami, których nie
chce się wykonać
6) Blokowanie wysiłków współdziałania podejmowanych przez inne
osoby
7) Unikanie zobowiązań przez wymawianie się zapomnieniem
11
Osobowość schizotypowa wg DSM-IV
�� Wzorzec funkcjonowania oparty na braku społecznych i
interpersonalnych zdolności, przejawiający się poczuciem
dyskomfortu i ograniczonymi zdolnościami do tworzenia bliskich
związków
�� Istotne kryteria do rozpoznawania:
1) Idee odniesienia (myśli ksobne)
2) Dziwaczne przekonania i magiczne myślenie
3) Niezwykłe doświadczenia percepcyjne
4) Dziwaczne myślenie i sposób mówienia
(zmanierowanie)
5) Podejrzliwość, nieufność
6) Nieadekwatny zawężony afekt
7) Ekscentryczny wygląd lub zachowanie
8) Brak osób zaufanych i przyjaciół
9) Silny niepokój w sytuacjach społecznych
Mieszane zaburzenia osobowości
F 61.0
��Kategoria przeznaczona dla zaburzeń,
które nie przejawiają się specyficznym
wzorem zachowania i sprawiają
trudności diagnostyczne. Zaburzenia
oznaczane w ten sposób mogą mieć
niektóre cechy specyficznych zaburzeń
osobowości, lecz bez wyraz
nej
przewagi jakiejś grupy objawów.
12
Trwałe zmiany osobowości F 62
��Ten rodzaj zaburzeń powstaje w wyniku
działania silnego czynnika urazowego (jednak
nie wskutek urazu lub choroby mózgu 
organiczne zaburzenie osobowości F07.0)
Czynnik urazowy może mieć postać
katastrofy, silnego i przedłużającego się
stresu lub poważnej choroby psychicznej.
Zmiana w zakresie dotychczasowych
sposobów spostrzegania, odnoszenia się i
myślenia musi być wyraz
na i trwała.
��F62.0  dotyczy sytuacji ekstremalnych
��F62.1  dotyczy choroby psychicznej
Trwała zmiana osobowości po
katastrofach F 62.0 (wg DCR-10)
��Nieufność i wrogość do świata u osoby, która
wcześniej nie przejawiała takich cech
��Społeczne wycofanie się
��Stałe uczucie pustki i bezradności np. w związku ze
wzrastającą zależnością od innych albo niezdolnością
do wyrażania negatywnych i agresywnych uczuć
��Trwałe poczucie znalezienia się  na krawędzi ,
przewlekły stan wewnętrznego napięcia
��Stałe poczucie zmienia się lub odmienności od innych
(wyobcowanie)
��Zmiana osobowości trwa co najmniej 2 lata, może być
poprzedzona zaburzeniem stresowym pourazowym F
43.1 (do 2 lat).
13
Trwała zmiana osobowości po
chorobie psychicznej F62.1 (wg DCR-10)
��Zależność od innych, unikanie decyzji
��Społeczne wycofanie się i izolacja (np.
Poczucie napiętnowania i upokorzenia, ale nie
urojeniowe, choć nie obiektywne)
��Osłabienie zainteresowań, bierność
��Nasilone postrzeganie siebie jako chorego
(korzystanie z usług medycznych)
��Roszczeniowa postawa wobec innych
��Dysforyczny lub chwiejny nastrój
��Trwa od co najmniej 2 lat i nie jest związana z
innymi czynnikami poza chorobą psychiczną
14