Szkoła Policji w Katowicach
Prawo i Psychologia
Wybrane zagadnienia prawa karnego procesowego
Zawiadomienie o przestępstwie
- postępowanie sprawdzające
cz. I
Opracowanie:
kom. Tomasz Michalczyk
Zakład Prawa i Psychologii
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2004
S
P
A
O
A

L
O
I
C
K
J
Z
I
2
3
SPIS TREŚCI
WST
P 5
ROZDZ. I
Zawiadomienie o przestępstwie 7
ż 1. y
ródła informacji o przestępstwie oraz prawny i społeczny
obowiązek zawiadomienia o przestępstwie 9
ż 2. Protokół zawiadomienia o przestępstwie 20
ż 3. Podstawa faktyczna wszczęcia postępowania przygotowawczego
(art.303 KPK) 22
ROZDZ. II
Postępowanie sprawdzające 28
ż 1. Czynności postępowania sprawdzającego oraz charakter tego postępowania 30
ż 2. Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa 39
ż 3. Uprawnienia procesowe pokrzywdzonego i zawiadamiającego 45
Wykaz ważniejszych skrótów 51
BIBLIOGRAFIA 53
4
5
WST
P
W dniu 10 stycznia 2003r. roku uchwalona została przez Sejm RP m.in. nowelizacja
Kodeksu Postępowania Karnego, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2003r. Jest to akt
prawny, który w sposób fundamentalny modyfikuje stan prawny w zakresie postępowania
karnego. Był to doniosły fakt w dziedzinie prawa, który jednak przed całym środowiskiem
prawniczym stawia zupełnie nowe i trudne zadania. Zmusza bowiem do przyswojenia
nowych przepisów i rozwiązań prawnych oraz zweryfikowania ich
z dotychczasowymi dokonaniami prawnymi. Jest to zadanie o tyle trudne, że do chwili
obecnej nie przedstawiono pełnej i jednoznacznej wykładni nowych przepisów prawnych.
Trudności te dotyczą również Policji, która swoje działania także musi dostosować do
nowych realiów. Z pewnością najwięcej trudności napotkają w swojej pracy piony
dochodzeniowo-śledcze, gdyż w codziennej pracy bezpośrednio stykają się z procedurą
postępowania karnego i przepisami prawa karnego.
W programie szkolenia podstawowego oraz innych kursów specjalistycznych
przewidziany jest zakres dotyczący wybranych zagadnień prawa karnego procesowego.
Wobec powyższego w niniejszej pracy szerzej rozpatrzyłem problemy dotyczące
zawiadomienia o przestępstwie oraz problematykę instytucji postępowania sprawdzającego
omawiając nowe przepisy związane z tą częścią procedury w porównaniu z przepisami
obowiązującymi dotychczas.
Opracowując skrypt oparłem się zarówno na najnowszej literaturze oraz na starszych
opracowaniach, które pomimo zmiany ustawy nie straciły na swojej wartości. Wykorzystałem
również komentarze, orzecznictwo sądów oraz glosy autorytetów prawa karnego
procesowego. Zawarłem również swoje własne uwagi oraz spostrzeżenia.
Korzystając podczas nauki z zalecanej literatury oraz posiłkując się niniejszym
skryptem słuchaczowi łatwiej będzie opanować podstawowe zagadnienia i zdobyć wiedzę
z zakresu przecież tak obszernego i trudnego zagadnienia, jakim jest prawo karne procesowe.
Oddając niniejszą pozycję w ręce słuchaczy mam nadzieję, że przyczyni się ona do lepszego
zrozumienia treści wykładów, oraz do pełniejszego zrozumienia nowych pojęć i rozwiązań
z zakresu prawa procesowego. Mam nadzieję, że niniejszy skrypt będzie pomocnym
narzędziem podczas nauki. Natomiast moje kolejne wydanie skryptu będzie obejmować
problematykę instytucji czynności niecierpiących zwłoki a więc art. 308 KPK.
6
7
ROZDZ. I
Zawiadomienie o przestępstwie
W literaturze przedmiotu prawa karnego procesowego wskazuje się, że informacje
o popełnieniu przestępstwa docierają do organów ścigania różnorodnymi drogami.1 Ustawa
procesowa nie uzależnia jednak wszczęcia postępowania przygotowawczego od otrzymania
przez organy ścigania określonego rodzaju informacji o przestępstwie.2 Dla wszczęcia
postępowania przygotowawczego obojętne jest z
ródło wiadomości o przestępstwie. Bez
względu na to, w jaki sposób organ upoważniony do prowadzenia postępowania
przygotowawczego dowiedział się o przestępstwie, obowiązany jest wszcząć postępowanie.3
Ponieważ organy państwa powołane do ścigania przestępstw korzystają z bardzo
różnorodnych z
ródeł informacji o przestępstwie, to oznacza, że w jednej sytuacji będą
dysponować informacjami bardziej pewnymi (bardziej wiarygodnymi), w innej natomiast
mniej pewnymi (mniej wiarygodnymi).Dlatego też zasygnalizować należy, że problematyka
wszczęcia postępowania przygotowawczego należy do złożonych, m.in. także z tego powodu,
że organy państwa powołane do ścigania przestępstw korzystają z bardzo różnorodnych
z
ródeł informacji o przestępstwie.4
Doktryna zgodnie wskazuje, że podstawowym z
ródłem informacji, jest
zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.5 Poprzez zawiadomienie o przestępstwie
należy rozumieć skierowane do organów ścigania oświadczenie wiedzy (o faktach
i okolicznościach) osoby fizycznej, spełniającej obowiązek społeczny lub prawny,
składane w imieniu własnym lub reprezentowanej instytucji i wyrażające jej
subiektywne przeświadczenie o powstaniu zdarzenia o charakterze przestępczym. Jest to
więc czynność, polegająca na przekazaniu funkcjonariuszowi organu powołanego do
ścigania przestępstw wiedzy o faktach mających w ocenie komunikującego charakter
przestępczy, jak również uzyskanie takiej wiedzy przez funkcjonariusza drogą bezpośredniej
1
K. Marszał: Proces karny wydanie IV, Katowice 1997, s. 322; F. Prusak: Komentarz do kodeksu postępowania
karnego, Warszawa 1999, tom 2, s. 855.
2
J. Grajewski: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2001, s. 16.
3
J. Bednarzak (w:) J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempista, M. Siewierski: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, pod red. M. Mazura, Warszawa 1976, s. 336.
4
S. Stachowiak: Wszczęcie postępowania przygotowawczego a czynności sprawdzające, Prokuratura i Prawo
1999, nr 9, s. 8.
5
J. Tylman (w:) M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski: Postępowanie karne w zarysie, Warszawa 1974,
s. 195; R. Ponikowski: Informacja o przestępstwie a wszczęcie postępowania karnego, Nowe Prawo 1983, nr
7-8, s. 77.
8
percepcji zmysłowej. W doktrynie używa się zamiennie pojęcia  zawiadomienie z pojęciami
 denuncjacja ,  doniesienie lub  informacje konfidencjonalne .6 Należy jednak
konsekwentnie używać pojęcia  zawiadomienie , ponieważ terminologia ustawy mówi
o  zawiadomieniu . Ponadto te określenia mają inne znaczenie, i nie można ich utożsamiać
z przedstawioną powyżej istotą zawiadomienia o przestępstwie, bowiem  denuncjacja oraz
 doniesienie oznaczają raczej tajne lub poufne doniesienie, zaś pojęcie  konfident oznacza
tajnego wywiadowcę, agenta, człowieka zaufanego itd.7
Zawiadomieniem o przestępstwie jest każda informacja o przestępstwie, a więc
wszelka wiadomość o prawdopodobieństwie popełnienia przestępstwa, niezależnie od formy
i sposobu przekazania tej wiadomości. Zawiadomienie o przestępstwie odgrywa
fundamentalne znaczenie w kwestii związanej z wszczęciem postępowania
przygotowawczego, determinuje bowiem podjęcie czynności przez organy ścigania. Bowiem
zgodnie z przepisami na podstawie zawiadomienia o przestępstwie, uprawniony organ musi
podjąć czynności określone w art. 305 lub 307 KPK. Przepisy prawa procesowego nie
określają jednak treści zawiadomienia o przestępstwie i nie ustalają formy składania takiego
zawiadomienia. Może być ono bowiem złożone pisemnie albo ustnie. Ustawa określa jedynie,
że jeżeli organ ścigania przyjmuje ustne zawiadomienie o przestępstwie albo też wniosek
o ściganie karne, to zobowiązany jest z tych czynności sporządzić protokół na podstawie art.
143 ż 1 pkt 1 KPK.
Zaprotokołowania wymaga więc jedynie ustna postać zawiadomienia
o przestępstwie oraz złożenie wniosku o ściganie lub jego cofnięcie, a czynność ta w zasadzie
staje się zbędna w razie dokonania jej na piśmie.8
6
T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz: Zakamycze 1998, s. 583; M. Lipczyńska:
Postępowanie przygotowawcze (w:) Polski proces karny. Część II Przebieg procesu, Część III Postępowania
szczególne, pod red. M. Lipczyńska, A. Kordik, Z. Kegel, Warszawa  Wrocław 1971, s. 18; K. Marszał:
op. cit., s. 332.
7
R. Ponikowski: op.cit., s. 77; J. Bednarzak: op.cit., s. 337 i n.; W. Kopaliński: Podręczny słownik wyrazów
obcych, Warszawa 1999, s. 165 i 412.
8
T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarze Zakamycza wraz z komentarzem do ustawy
o świadku koronnym: Zakamycze 2003, s. 389.
9
ż 1. y
ródła informacji o przestępstwie oraz społeczny i prawny obowiązek
zawiadomienia o przestępstwie
Szczególną postać zawiadomienia o przestępstwie podkreśla formalnoprawny
warunek tej czynności. Wprawdzie kodeks nie wymaga, aby zawiadomienie osoby fizycznej
czy też instytucji zostało złożone w jakiejś określonej formie, to jednak, gdy taka osoba zgłosi
się do organu uprawnionego do ścigania z zamiarem zawiadomienia o przestępstwie, organ
ten obowiązany jest przyjąć takie zawiadomienie i spisać protokół stosownie do treści art. 143
ż 1 pkt 1 KPK. Przepis ten wymaga również, aby spisać protokół z przyjęcia wniosku
o ściganie od osoby pokrzywdzonej przestępstwem ściganym na wniosek. Ma on jednak
zastosowanie wówczas, gdy pokrzywdzony osobiście zgłosił się w celu złożenia
zawiadomienia o przestępstwie. Protokołem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie
można wówczas jednocześnie objąć wniosek o ściganie. Ma on zastosowanie także wtedy,
gdy pokrzywdzony nie zgłosił się osobiście, a zawiadomił organ powołany do ścigania w inny
sposób niż poprzez złożenie ustnego zawiadomienia. Wtedy to należy wezwać
pokrzywdzonego, w celu złożenia tego wniosku do protokołu.9
Problematyka wniosku o ściganie karne została szczegółowo przedstawiona przez
doktrynę na tle wyroku SN wydanego w okresie międzywojennym. SN wyraził bowiem
przyjęty przez większość doktryny pogląd, iż zawiadomienie pokrzywdzonego
o przestępstwie, nawet jeśli nie zawiera wyraz
nego żądania ukarania sprawcy, może być
uznane za wniosek, gdy z treści zawiadomienia nie wynika, że zostało ono złożone w innym
celu. W doktrynie wprawdzie kontrowersje budzi kwestia dotycząca formy złożenia wniosku
o ściganie, czyli wzajemny stosunek instytucji zawiadomienia o przestępstwie i wniosku
o ściganie, to jednak za trafny uznaje się pogląd SN mówiący o tym, że zawiadomienie jest
równoznaczne z wnioskiem, chyba że z jego treści wynika, że zostało ono złożone w innym
celu.10
W literaturze przedmiotu wywołuje także wątpliwości kwestia dotycząca formy
przyjęcia wniosku o ściganie przez organ procesowy. W tym zakresie ukształtowały się
dotychczas dwa poglądy. Zwolennicy pierwszego poglądu zakładają, że wniosek o ściganie
może być złożony zarówno pisemnie, jak i ustnie. Jeżeli jednak wniosek złożono ustnie, to
wymaga on wówczas spisania protokołu zgodnie z art. 143 ż 1 pkt 1 KPK (zmiana stylizacji
art. 129 ż 1 pkt 1 KPK z 1969r.). Natomiast przedstawiciele drugiego poglądu stwierdzają, że
9
J. Bednarzak: op.cit., s. 339 i n.
10
W SN z 5 III 1936 II K 2076/35, Problemy Praworządności 1987, nr 9, s. 7 i n.
10
wniosek o ściganie może być złożony wyłącznie w formie protokolarnego, ustnego
zawiadomienia o przestępstwie. W literaturze przedmiotu przeważa jednak pogląd pierwszy,
sugerujący dowolną formę składania wniosków o ściganie.11 Ustawa bowiem nie określa
żadnej szczególnej formy dla wniosku o ściganie. Dlatego w tej sytuacji znajduje
zastosowanie art. 116 KPK mówiący o tym, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to strony
mogą składać wnioski i inne oświadczenia na piśmie albo ustnie do protokołu. Najważniejsze
jest jednak to, aby z treści oświadczenia wynikało w sposób nie budzący wątpliwości, że wolą
osoby składającej wniosek jest ściganie sprawcy popełnionego przestępstwa.12
Potwierdzeniem takiego stanowiska jest również wyrok SN, w którym wyrażony
został pogląd, że przepisy nie określają wymagań formalnych wniosku o ściganie.
Powszechnie zatem przyjmuje się, że wnioskiem o ściganie jest każda czynność procesowa,
przez którą uprawniony podmiot wyraża wolę (żądanie) ścigania. Wniosek o ściganie jest
zatem wyrazem woli pokrzywdzonego, gdy jego treść i forma nie pozwalają na
kwestionowanie dobrowolności takiej decyzji, a także gdy niedwuznacznie wskazują na
rzeczywistą wolę pokrzywdzonego takie okoliczności, jak jego (tj. pokrzywdzonego)
zachowanie się w toku całego procesu - od ustnego zawiadomienia o przestępstwie poprzez
dalsze zeznania, aż do wystąpienia na rozprawie głównej. Innymi słowy, procesową ważność
wniosku o ściganie wyznaczają: swobodnie podjęta wola osoby wnioskującej, przekazanie tej
woli organom ścigania i brak błędu co do treści oświadczenia.13
Zasygnalizowano powyżej, że w doktrynie powstają także wątpliwości w kwestii
dotyczącej formy przyjęcia wniosku o ściganie przez organ procesowy. P. Kruszyński podaje,
że w tym zakresie ukształtowały się dotychczas dwa poglądy. Zwolennicy pierwszego
poglądu zakładają, że wniosek o ściganie, może być złożony zarówno pisemnie jak i ustnie.
Jeżeli jednak wniosek złożono ustnie, to wymaga on wówczas spisania protokołu zgodnie
z art. 129 ż 1 pkt 1 KPK z 1969r. (obecnie art. 143 ż 1 pkt 1 KPK). Natomiast przedstawiciele
drugiego poglądu stwierdzają, że wniosek o ściganie może być złożony wyłącznie w formie
protokolarnego, ustnego zawiadomienia o przestępstwie. P. Kruszyński wskazuje, że
11
P. Kruszyński: Z problematyki wszczęcia postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek,
Problemy Praworządności 1987, nr 9, s. 9 i n.; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania
karnego. Komentarz pod red. P. Hofmańskiego, Warszawa 1999, tom I, s. 86 i n.; T. Grzegorczyk: Kodeks ...,
Zakamycze 1998, s. 60 i n.
12
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit. tom I, s. 96.
13
M. Cieślak, Z. Doda: Glosa do wyroku SN z 29 I 1985 IV KR 7/85 OSNKW 1985, nr 7-8, poz. 63; Kierunki
orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego (lata 1984 -1985), Biblioteka Palestry
1987, s. 34 i n.; Z. Doda, J. Grajewski: Glosa do wyroku SN z 29 XI 1994 II KRN 213/94 OSNP ri P 1995,
nr 3, poz.8, Karnoprocesowe orzecznictwo Sądu Najwyższego (lata 1995 - 1996), Przegląd Sądowy 1997,
nr 11-12, s. 49 i n.
11
w doktrynie jednak większość autorów popiera pogląd pierwszy a więc za dowolną formą
składania wniosków o ściganie. Wydaje się jednak, że nie można jednak do końca zgodzić się
obecnie z tym stanowiskiem. Kwestia dotycząca argumentowania przez przedstawicieli
pierwszego poglądu opierała się na przepisie art.129ż1 pkt 1 KPK z 1969r. Przepis ten
bowiem stanowił, że spisania protokołu wymagało:  przyjęcie ustnego zawiadomienia
o przestępstwie i wniosku o ściganie karne . Użyty w tym przepisie przymiotnik  ustny oraz
spójnik  i odnosił się więc zarówno do zawiadomienia o przestępstwie jak i wniosku
o ściganie karne. Przepis ten regulował bowiem sytuację, gdy wniosek złożono ustnie, gdyż
wówczas należało spisać protokół. Słusznie też P. Kruszyński wskazał, że KPK z 1969r. nie
przewidywał żadnej specjalnej formy dla wniosków pisemnych. Twierdzi bowiem, że gdyby
ustawodawca chciał całkowicie wyłączyć pisemną formę składania wniosków o ściganie,
musiałby to uczynić wyraz
nym przepisem. Odnieść się jednak tutaj należy do uregulowania
zawartego w art.143ż1 pkt 1 KPK. Bowiem w tym przepisie ustawodawca usunął spójnik  i
co powoduje, że w aktualnym stanie prawnym treść tego przepisu brzmi, iż spisania protokołu
wymagają: przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego
cofnięcie. Aktualnie nie ma już mowy o ustnym wniosku o ściganie lecz generalnie
o wniosku o ściganie. Należy więc wysunąć wniosek, że obecnie przepis ten mówi o tym, że
wniosek o ściganie karne może być złożony wyłącznie w formie protokolarnej. Jest to więc
uregulowanie reprezentowane przez przedstawicieli drugiego przedstawionego powyżej
poglądu którego oponentem jest P. Kruszyński.14
Odnieść się tutaj również należy do jeszcze jednego argumentu przemawiającego
aktualnie - jak się wydaje - na korzyść zwolenników drugiego poglądu. P. Kruszyński
argumentuje, że zgodnie z art.5ż4 KPK z 1969 r. organ nie ma obowiązku zawsze pouczać
wnioskodawcy o treści tego przepisu tj. o tzw. niepodzielności podmiotowej wniosku. Przepis
ten nakłada bowiem obowiązek pouczenia wnioskodawcy o zasadzie niepodzielności
podmiotowej wniosku nie zawsze, ale w razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko
sprawców przestępstw. Nie ma więc również obowiązku pouczania wnioskodawcy o treści
wyżej wymienionego przepisu, jeżeli nie ujawnią się okoliczności wskazane w tym przepisie
(a więc pojawienie się i konieczność ścigania osób najbliższych dla wnioskodawcy). Problem
powstanie więc jeżeli pisemny wniosek o ściganie obejmuje niektórych jedynie sprawców,
ponieważ wówczas prawna skuteczność takiego wniosku jest zawieszona. Taki stan będzie
istniał do czasu wezwania wnioskodawcy i poinformowania go o treści tego przepisu. Jednak
14
P. Kruszyński: op.cit. , s. 9 i n.
12
jeżeli wnioskodawca oświadczy swoją wolę nieścigania któregokolwiek ze sprawców
(a sprawca ten nie będzie dla niego osobą najbliższą) złożony wniosek pisemny trzeba będzie
uznać za nieskuteczny i postępowanie umorzyć. Taki sam stan wystąpi gdy zajdzie potrzeba
podmiotowego rozszerzenia ścigania dopiero w trakcie postępowania. W takim wypadku
również odmowę rozszerzenia podmiotowych ram postępowania uznać trzeba będzie za
powód prawnej bezskuteczności złożonego uprzednio wniosku wobec niespełnienia
ustawowych przesłanek ścigania na wniosek. Ustawa bowiem zabrania ścigać niektórych
tylko sprawców przestępstwa wnioskowego, z zaniechaniem ścigania innych, z wyjątkiem
osób najbliższych wnioskodawcy. Jak widać powyższe perturbacje związane są przede
wszystkim z wnioskiem złożonym pisemnie przez wnioskodawcę.15 Inaczej jednak
przedstawia się obecnie sytuacja na tle analogicznego dawnego odpowiednika tj. przepisu art.
12 KPK. Słusznie wskazują P. Hofmański, E. Sadzik oraz K. Zgryzek, że obecnie art. 12 ż 1
KPK nakłada na organ ścigania obowiązek poinformowania osoby uprawnionej do złożenia
wniosku o ściganie nie tylko o treści tego uprawnienia, ale również o konsekwencjach jego
złożenia i niezłożenia które zostały wskazane powyżej a więc o zasadzie niepodzielności
(czyli o obowiązku pouczenia o konsekwencjach złożenia wniosku w szerokim aspekcie, oraz
o tym, że przepis ten nie ma zastosowania w przypadku osób najbliższych dla wnioskodawcy
gdyż ściganie takich osób wiąże się z koniecznością przyjęcia odrębnego imiennego wniosku
o ściganie takiej osoby najbliższej).16 Przedstawione powyżej argumenty mówiące obecnie
właśnie o obowiązku dokonania stosownego pouczenia w związku ze złożeniem
zawiadomienia o przestępstwie ściganym na wniosek przemawiają raczej za tym, aby
wniosek o ściganie karne był przyjmowany do protokołu bowiem trudno byłoby mówić
o realizacji takiego obowiązku w przypadku przyjęcia wyłącznie wniosku pisemnego. W tym
wypadku i tak zajdzie konieczność wezwania wnioskodawcy w celu przeprowadzenia przez
organ ścigania tej czynności dotyczącej pouczenia o takim uprawnieniu przysługującym
wnioskodawcy. Zasygnalizować tutaj również należy w tym zakresie stanowiska np.
T. Grzegorczyka oraz P. Hofmańskiego, E. Sadzik i K. Zgryzka, którzy twierdzą, że wniosek
o ściganie karne może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. Wyżej wymienieni
autorzy swoje stanowisko popierają orzecznictwem SN oraz poglądami prezentowanymi
przez doktrynę.17 W oparciu o przedstawione rozważania można zaryzykować wniosek, że
15
P. Kruszyński: op.cit. , s.10 i n.
16
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. P. Hofmańskiego,
Warszawa 1999, tom I, s. 86 i n.
17
T. Grzegorczyk: Kodeks ..: Zakamycze 1998, s. 60 i n.; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., s. 96.
13
trudno jednak zgodzić się całkowicie z ich stanowiskiem bowiem orzecznictwo oraz
komentarze doktryny, na które się powołują odnoszą się do przepisu art. 5 ż 4 KPK z 1969 r.
Jednakże godne uznania i przekonywujące argumenty w zakresie dotyczącym pisemnego
wniosku wysuwają P. Hofmański, E. Sadzik oraz K. Zgryzek. Mianowicie wskazani autorzy
słusznie sygnalizują, ze ustawa nie określa żadnej szczególnej formy dla wniosku o ściganie.
Dlatego też autorzy stwierdzają, że znajduje tutaj w takiej sytuacji zastosowanie art. 116 KPK
mówiący o tym, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej to strony mogą składać wnioski i inne
oświadczenia na piśmie albo ustnie do protokołu przy czym spełnione muszą zostać określone
ogólne wymogi przewidziane w tym przepisie oraz innych przepisach szczególnych.
Wprawdzie przepis ten wprost dotyczy stron, zaś osobą składającą wniosek o ściganie nie
zawsze jest strona procesowa, to jednak przepis ten - jak sugerują wyżej wymienieni autorzy -
powinien być stosowany per analogiam także do osób składających wniosek o ściganie karne,
choć nie są stronami postępowania. Najważniejsze jest jednak to, aby z treści oświadczenia
wynikało w sposób nie budzący wątpliwości, że wolą osoby składającej wniosek jest ściganie
sprawcy popełnionego przestępstwa.18 Czas na podsumowanie. Poruszenie tego problemu
przy okazji przedstawienia tematyki zawiadomienia o przestępstwie nie jest bez znaczenia,
bowiem problematyka wniosku o ściganie ma niebagatelne znaczenie dla istoty wszczęcia
postępowania przygotowawczego. Wypowiedzi doktryny w zakresie dotyczącym wniosku
o ściganie karne i jego stosunku do zawiadomienia o przestępstwie podzieliły autorów na dwa
odmienne kierunki interpretacyjne. Pierwszy kierunek prezentuje stanowisko, że wniosek
o ściganie, może być złożony zarówno pisemnie jak i ustnie. Drugi zaś kierunek mówi o tym,
że wniosek o ściganie może być złożony wyłącznie w formie protokolarnej. Trudne jest
zajęcie jednoznacznego stanowiska w tej sprawie. Wydaje się jednak możliwe ostrożne
przyjęcie wniosku opierając się na wykładni gramatycznej art. 143 ż 1pkt 1 KPK, że wniosek
powinien być raczej przyjmowany do protokołu, bowiem tylko w trakcie takiej czynności
możliwa jest realizacja obowiązku wynikającego z art. 12 ż 1 KPK. Nie można bowiem
mówić o realizacji takiego obowiązku w przypadku przyjęcia wyłącznie wniosku pisemnego
gdyż wówczas zachodzi konieczność wezwania wnioskodawcy celem uzupełnienia takiej
czynności. Za takim stanowiskiem przemawiają więc również względy praktyki
i procedowania. Nie ulega również najmniejszej wątpliwości, że mimo tych argumentów
bardzo słuszny jest pogląd P. Hofmańskiego, E. Sadzik i K. Zgryzka, mówiący o możliwości
złożenia pisemnego wniosku o ściganie karne na podstawie art. 116 KPK.
18
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., s. 96.
14
Powyżej zasygnalizowano, że podstawowym, a jednocześnie najczęściej
spotykanym z
ródłem informacji jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.
Uzasadnienia takiego stanu rzeczy należy doszukiwać się m.in. w fakcie wynikającym
z obowiązku złożenia zawiadomienia o przestępstwie ciążącym na każdej osobie. Mianowicie
art. 304 ż 1 KPK mówi o tzw. społecznym obowiązku zawiadomienia o popełnieniu
przestępstwa ściganego z urzędu. Obowiązek taki spoczywa na każdej osobie, która posiada
informację o popełnieniu takiego przestępstwa. Nie dotyczy on jednak przestępstw
ściganych na wniosek, ani z oskarżenia prywatnego. Charakterystyczną cechą tego
obowiązku jest to, że przepis ten stanowi klasyczne lex imperfecta19, gdyż za jego
niewypełnienie brak jest możliwości zastosowania sankcji karnej. Niewywiązanie się przez
obywatela z tego obowiązku może być oceniane jedynie w sferze moralnej.20 Wynika on
bowiem z poczucia sprawiedliwości, odpowiedzialności i uczciwości każdego obywatela.
Natomiast obowiązek prawny zawiadomienia o przestępstwie wynika m.in. z art. 304
ż 2 KPK. Jest to obowiązek ciążący na instytucjach państwowych i samorządowych (oprócz
społecznych), które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu
przestępstwa ściganego z urzędu. Wówczas to są one zobowiązane niezwłocznie zawiadomić
organy ścigania. Na tych instytucjach spoczywa również obowiązek przedsiębrania
niezbędnych czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub
do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia tak, aby nie dopuścić do zatarcia
śladów i dowodów przestępstwa (np. zamknąć oraz odizolować pomieszczenie, w którym
miało miejsce przestępstwo, zabezpieczyć przerobione dokumenty lub przedmioty mogące
stanowić dowód rzeczowy, albo postawić wartownika w miejscu, w którym sprawca
pozostawił ślady). Taki obowiązek ustaje z chwilą podjęcia czynności przez organy ścigania
(następuje to przeważnie, gdy organy ścigania przybędą na miejsce albo gdy wydadzą
stosowne dyspozycje co do sposobu postępowania). Obowiązek ten odnosi się nie tylko do
przestępstw godzących w dobro instytucji, ale także do innych przestępstw ściganych
z urzędu, o których instytucja dowiedziała się w związku ze swą działalnością (czyli
niekoniecznie na ich szkodę). Obowiązek ten ciąży na kierowniku jednostki lub osobie, która
według przepisów wewnętrznych zobowiązana została do informowania organów ścigania
o przestępstwie. Pozostali pracownicy obowiązku takiego nie posiadają, choć powinni
19
W. Rozwadowski: Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem z
ródeł, Poznań 1992, s.35.
20
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. P. Hofmańskiego,
Warszawa 1999, tom II, s. 31 i n.; P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże, P. Niedzielak, K. Petryna, T.E.
Wirzman: Kodeks postępowania karnego. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2001, s. 520
i n.; T. Grzegorczyk: Kodeks ...: Zakamycze 1998, s. 585 i n.
15
(zgodnie z obowiązkiem służbowym) zawiadomić przełożonego o popełnieniu przestępstwa.
Wskazać również należy, że obowiązki przewidziane tak w art. 304 ż1 jak i w ż 2 nie
ograniczają się jedynie do poinformowania takich organów ścigania jak prokuratura czy też
Policja ale dotyczą również innych organów wskazanych w art. 312 KPK (np. również
organów Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w zakresie ich
właściwości, oraz innych organów przewidzianych w przepisach szczególnych)21.
Niewypełnienie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością karną na podstawie art.
231 KK. Natomiast niewykonanie tzw. czynności niezbędnych skutkować może instytucją
sygnalizacji, a więc sankcji przewidzianych w art. 19 KPK.22
Wskazać również należy, że art. 304 ż 3 KPK ma zdaniem P. Hofmańskiego,
E. Sadzik i K. Zgryzka tzw. charakter porządkowy i nakłada na Policję określone obowiązki.
Bowiem Policja musi niezwłocznie przekazać prokuratorowi posiadane informacje, w tym
zawiadomienie o przestępstwie i inne dane oraz materiały uzyskane, świadczące o istnieniu
faktycznej podstawy do wszczęcia śledztwa.23 Przedstawiony powyżej przepis art. 304 ż 3
KPK został zmieniony nowelą styczniową a brzmi aktualnie w ten sposób, że zawiadomienie
o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe,
lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa, Policja przekazuje wraz
z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi. Zmiana ta jest konsekwencją tego
faktu, że nowela styczniowa przynosi również bardzo istotne zmiany w zakresie dotyczącym
organów uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Mianowicie
zgodnie z art. 311ż1 KPK śledztwo będzie prowadzić Policja, jeżeli nie prowadzi go
prokurator. Natomiast z art. 311 ż 2 KPK tejże noweli styczniowej wynika również, że
prokurator obligatoryjnie prowadzi śledztwo a więc również wydaje postanowienie
o wszczęciu śledztwa w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 (a więc w oparciu o tzw.
kryteria o charakterze przedmiotowym tj. we wszystkich sprawach dotyczących czynów
zarzucanych funkcjonariuszom organów wskazanych w pkt 2 i 3) oraz w sprawach
o przestępstwo określone w art. 148 KK (a więc w oparciu o kryterium o charakterze
przedmiotowym). Tak więc podsumowując Policja tylko w tych dwóch wskazanych powyżej
21
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit, s. 34 i n., P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże, P. Niedzielak,
K. Petryna, T.E. Wirzman: op.cit., s.521, W. Grzeszczyk: Postępowanie przygotowawcze w kodeksie
postępowania karnego, Zakamycze 1998, s. 50; J. Tylman (w:) T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie
postępowanie karne, Warszawa 1998,s. 569.
22
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 34 i n., P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże,
P. Niedzielak, K. Petryna, T.E. Wirzman: op.cit., s.521, W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., Zakamycze 1998,
s. 50; J. Tylman (w:) T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie ... , s. 569.
23
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit, s. 36.
16
przypadkach będzie musiała przekazać materiały niezwłocznie prokuratorowi. Natomiast
w pozostałych przypadkach zgodnie z nowelą styczniową na podstawie art. 311 ż 1 KPK
uprawniona będzie do samodzielnego wszczęcia śledztwa.24
Prawo polskie nie zna powszechnego obowiązku prawnego zawiadamiania organów
ścigania o znanym komuś fakcie popełnienia przestępstwa. Wyjątkiem od tej ogólnej zasady
jest art. 240 KK, który każdego zobowiązuje pod groz
bą odpowiedzialności karnej do
niezwłocznego zawiadomienia organów powołanych do ścigania o przestępstwach
taksatywnie, wymienionych w tym przepisie. Z treści tego przepisu wywnioskować można, że
wymienione w nim zostały szczególnie groz
ne, niebezpieczne i społecznie szkodliwe
przestępstwa (np. zabójstwa, morderstwa, ludobójstwa, zamach na życie Prezydenta RP itd.).
Obowiązek zawiadomienia powstaje tylko wtedy, gdy wiadomość o popełnieniu jednego
z przestępstw wymienionych w tym przepisie jest wiarygodna.25 Obowiązek taki wynika
także z innych ustaw np. spoczywa on na niektórych instytucjach państwowych takich jak np.
Najwyższa Izba Kontroli (na podstawie art.63 ust.1 NIKU).26 Innym przykładem takiego
obowiązku może być także art.46a. NarkU. Ciąży on na właścicielu lub działającym w jego
imieniu zarządcy albo na kierowniku zakładu gastronomicznego, lokalu rozrywkowego lub
prowadzącego inną działalność usługową, który mając wiarygodną wiadomość o popełnieniu
przestępstw taksatywnie wymienionych w tym przepisie a określonych w tej ustawie
(związanych z nielegalnym obrotem środkami odurzającymi lub innym środkami
psychotropowymi) dokonywanych na terenie tego lokalu27, nie powiadamiają o tym fakcie
organów ścigania.
W literaturze przedmiotu zazwyczaj wyróżnia się dwa rodzaje z
ródeł informacji
o przestępstwie. Pierwsze to: zawiadomienie o przestępstwie, które jest oświadczeniem
wiedzy podmiotu spełniającego prawny lub społeczny obowiązek zawiadomienia,
skierowanym do organów postępowania przygotowawczego, zawierającym
spostrzeżenia dotyczące mającego (w ocenie tego podmiotu) miejsce zdarzenia
przestępczego. Jest to więc poinformowanie organu powołanego do ścigania o fakcie
przestępstwa i istotnych okolicznościach jego popełnienia, zanim organ ten sam się
o nich dowiedział. Może mieć ono formę ustną lub pisemną. Adresatem takiego
24
Ustawa z dnia 10.1.2003 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy wprowadzające
kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych
(Dz.U. Nr 17, poz. 155 wraz z póz
n. zm.).
25
L. Gardocki: Prawo karne, wydanie VII, Warszawa 2001, s. 277 i n.
26
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 35 i n, W. Grzeszczyk: op.cit., s. 51.
27
Ustawa z 24.4.1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 198 wraz
z póz
n. zm.).
17
zawiadomienia jest prokurator lub Policja albo inny organ wymieniony w art. 312 KPK.
Z kolei drugi rodzaj z
ródeł informacji o przestępstwie to tzw. informacje własne
organów ścigania. W takim znaczeniu informacje własne uzyskiwane są w różny sposób, ale
przede wszystkim w ramach służbowej działalności organów ścigania. y
ródłem wiadomości
o przestępstwie dla prokuratora mogą być jego własne spostrzeżenia. Do nich można zaliczyć
np. tzw. problemowe prokuratorskie badanie legalności decyzji i postępowania wybranych
grup organów państwowych, samorządowych albo społecznych. Zaliczyć do nich również
należy udział prokuratorów w posiedzeniach różnych komisji i organów wymienionych
powyżej instytucji, rozpoznawanie skarg i wniosków składanych przez obywateli
u prokuratora, oraz badanie i analizowanie przez prokuratorów różnego rodzaju akt
i dokumentów oraz zbieranie potrzebnych danych. Mogą to również być spostrzeżenia
i ustalenia dokonane przez prokuratora w trakcie toczącego się postępowania karnego lub
ustalenia dokonane w innym niż karne postępowaniu, oraz spostrzeżenia dokonane przez
prokuratora na miejscu wypadku, gdy był on świadkiem takiego zdarzenia. Takich samych
spostrzeżeń mogą również dokonywać funkcjonariusze Policji. Mogą to być przede
wszystkim czynności poczynione w czasie służby patrolowej, obserwacji, czynności
kontrolnych oraz informacje uzyskane od osób poufnie współpracujących z Policją.
Informacje własne organów ścigania obejmują tzw. działalność wykrywczą, głównie
skierowaną na ujawnianie wypadków naruszenia lub zagrożenia prawa.28 Wyszczególnienie
wyczerpującego katalogu możliwości uzyskiwania informacji własnych przez organy ścigania
nie jest możliwe, a przedstawione powyżej z
ródła są tylko przykładami wymienianymi
w literaturze. Uzasadnić można to również m.in. tym, że według PolU w granicach swych
zadań Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw oraz wykroczeń
wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-
porządkowe, co oznacza wiele uprawnień, a tym samym szereg możliwości działania
i uzyskiwania informacji o przestępstwie.29
Najbardziej typowe z
ródła informacji o przestępstwie to ustne zawiadomienie
o przestępstwie. Najczęściej spotykane są w praktyce zawiadomienia osób pokrzywdzonych,
osób prawnych, świadków zdarzenia, osób postronnych. O ile w przypadku osób fizycznych
z reguły sporządza się protokół przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie, to w przypadku
osób prawnych i innych instytucji możliwe są dwa wyjścia. Jeżeli ich przedstawiciel zgłosi
się osobiście to można przyjąć protokół zawiadomienia o przestępstwie, ale wystarczające
28
R. Ponikowski: op.cit., s. 77; F. Prusak: op.cit., s. 856; K. Marszał: op.cit., s. 333.
29
Ustawa z dnia 6.4.1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 7, poz. 58 ze zm.).
18
będzie także złożenie pisemnego zawiadomienia przez działający w jej imieniu organ.
Obecnie ogromną rolę i coraz większe znaczenie jako z
ródła informacji o przestępstwie
odgrywają środki masowego przekazu tj. prasa, radio i telewizja. Szczególnym z
ródłem
informacji jest informacja anonimowa charakteryzująca się tym, że nie zawiera danych
o osobie autora, a przedmiotem zainteresowania jest jej treść. y
ródłem informacji
o przestępstwie może być również sam sprawca, który dobrowolnie zgłosił się do organu
ścigania dokonując tzw. samooskarżenia. Szczególnym z
ródłem są informacje uzyskane przez
policję w drodze czynności operacyjno - rozpoznawczych, które mogą być wprowadzone do
procesu karnego pod warunkiem, że zostały zdobyte w sposób legalny. Mając na uwadze
przedstawione powyżej rodzaje z
ródeł informacji wskazać należy, że w tym zakresie kodeks
nie przewiduje żadnych ograniczeń.30
Podsumowując powyższe stwierdzić można, że doktryna zgodnie przyjmuje iż
złożenie zawiadomienia o przestępstwie jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o ściganie,
nawet jeśli nie zawiera wyraz
nego żądania ukarania sprawcy. Tylko wówczas zawiadomienie
o przestępstwie nie może być uznane jednocześnie za wniosek, gdy z treści zawiadomienia
wynika, że zostało ono złożone w innym celu. Co się tyczy zaś wniosku o ściganie, to
w literaturze przedmiotu powszechnie przyjmuje się, że może on być złożony zarówno
pisemnie, jak i ustnie. Jeżeli jednak zostanie złożony ustnie, to należy spisać z tego protokół.
Ważne jest tylko to aby wola osoby żądającej ścigania została podjęta dobrowolnie
i swobodnie oraz bez błędu co do istoty złożonego oświadczenia.
Ponadto można wysunąć wniosek, że z punktu widzenia konkretyzacji danej
informacji o popełnionym przestępstwie, możemy wyróżnić dwie kategorie informacji
o przestępstwie. Możemy mówić o tzw. zawiadomieniach pełnych, które wyczerpująco nie
budząc wątpliwości precyzują opis czynu, albo określają jego popełnienie z dużym
prawdopodobieństwem. Możemy również mówić o zawiadomieniach niepełnych,
ogólnikowych, które wymagają realizacji dodatkowych czynności, celem ustalenia
dodatkowych i niezbędnych elementów dla oceny czynu, w szczególności do ustalenia
podejrzenia popełnienia danego czynu. Natomiast z punktu widzenia samego przyjęcia
informacji o popełnionym przestępstwie, należy wyróżnić takie informacje, na treść których
ma wpływ organ ścigania. Ma to miejsce wtedy, gdy organ ścigania przyjmuje do protokołu
treść zawiadomienia o przestępstwie. Jest to oczywiście sytuacja korzystna, bowiem już
30
K. Marszał: op.cit., s. 332 i n.; Z. Młynarczyk: Wszczęcie śledztwa i dochodzenia Prokuratura i Prawo 1995,
nr 4, s. 105; J. Tylman: Polskie ..., s. 569; W. Grzeszczyk: op.cit., s. 51; F. Prusak: op.cit., s. 855 i n.;
J. Grajewski: Przebieg ..., s. 16.
19
w trakcie wykonywania takiej czynności organ może ustalić wszystkie te informacje, które
będą niezbędne dla podjęcia dalszej właściwej decyzji. Jest to więc najbogatsze z
ródło
informacyjne organów ścigania. Ale z drugiej strony, organ ścigania staje również przed
faktem, jakim jest otrzymanie uprzednio opracowanego w zakresie formy i treści
zawiadomienia. W innym z kolei przypadku to sam organ ścigania ma wpływ na wartość
i treść informacji o przestępstwie, a stanie się to wówczas, gdy będą one wynikiem jego
własnej działalności i własnych ustaleń. Dlatego każda informacja o możliwości popełnienia
przestępstwa, stanowi dla organu procesowego impuls do rozważenia jednej z trzech
alternatywnych możliwości. Organ ścigania staje przed koniecznością podjęcia decyzji
w kwestii dotyczącej wszczęcia lub odmowy postępowania przygotowawczego, czy też
przeprowadzenia postępowania sprawdzającego. Otrzymanie więc informacji o przestępstwie
wyzwala konieczność podjęcia odpowiedniej reakcji procesowej właściwego organu ścigania.
Podjęcie zaś właściwej decyzji uwarunkowane jest wartością takiej otrzymanej lub uzyskanej
informacji o przestępstwie. Na zakończenie należy więc wysunąć wniosek, że dla wszczęcia
postępowania przygotowawczego, obojętne jest z
ródło wiadomości o przestępstwie, ważna
natomiast jest treść, która wpływa na rodzaj decyzji oraz podejmowanych działań przez
organy ścigania.
20
ż 2. Protokół zawiadomienia o przestępstwie
Z punktu widzenia szybkiego wykrycia sprawcy i wyjaśnienia niezbędnych
okoliczności sprawy, istotne znaczenie mają informacje, które można uzyskać w pierwszej
fazie postępowania przygotowawczego oraz z
ródła, na podstawie których informacje takie
będzie można uzyskać. Dlatego dla pełnego powodzenia wprowadzenia do praktyki
policyjnej nowych rozwiązań proceduralnych związanych z prowadzeniem postępowania
przygotowawczego (w szczególności dochodzenia a w tym także dochodzenia umorzonego
z powodu niewykrycia sprawcy z jego wpisaniem do rejestru przestępstw) zasadnicze
znaczenie będzie miała czynność przyjmowania zawiadomienia o przestępstwie. Czynność tę
obecnie utrwalamy w:  Protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie
i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej, w którym to może być
również zamieszczony wniosek o ściganie, zgodnie z art. 304 a KPK . Formularz tego
protokołu zawiera pola, w których wpisuje się (a więc utrwala) treść oświadczeń
zawiadamiającego odnoszących się do jego wiedzy o popełnionym przestępstwie
Podczas przyjęcia zawiadomienia i przesłuchania zgłaszającego w charakterze
świadka, ustalamy dane w kontekście techniczno- kryminalistycznego sposobu popełnienia
przestępstwa a więc uzyskujemy informacje m.in. o :
rodzaju miejsca popełnienia przestępstwa- czy jest to miejsce publiczne, czy
o ograniczonym dostępie, czy obecne były inne osoby poza sprawcą na miejscu
popełnienia w okresie od czasu popełnienia do chwili zawiadomienia;
o upływie czasu od popełnienia przestępstwa do czasu zawiadomienia Policji
o przestępstwie i jego wpływie na stan miejsca popełnienia przestępstwa  dane na
temat warunków atmosferycznych, przyczynie opóz
nienia zawiadomienia itp.;śladów
na miejscu przestępstwa  w szczególności tych, które sprawca mógł pozostawić lub
pozostawił (np. przedmioty pozostawione przez sprawcę, ślady biologiczne,
daktyloskopijne, mechanoskopijne, fizykochemiczne itd.);
sprawcy przestępstwa (rysopis, typowanie)- opis wyglądu, przypuszczenia
zawiadamiającego co do sprawcy przestępstwa, w tym ewentualne relacje pomiędzy
sprawcą a pokrzywdzonym);
innych świadkach zdarzenia  innych, poza zawiadamiającym lub pokrzywdzonym
świadkach przestępstwa i okolicznościach uzyskania przez zawiadamiającego wiedzy
o nich, ewentualnie uzyskanie wiedzy, która może wskazać na nowych świadków;
21
innych okoliczności przestępstwa  w tym o przebiegu przestępstwa, sposobie jego
popełnienia ( maksymalnie wyczerpujący opis  modus operandi );
rzeczach utraconych  ewentualnie uszkodzonych w wyniku popełnionego
przestępstwa, w tym opis i dane identyfikujące rzeczy utracone (co umożliwi ich
rejestrację czyli utrwalenie w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji);
wartości rzeczy utraconych / uszkodzonych;
wszystkich pokrzywdzonych.
Następnie chronologicznie winna nastąpić analiza przekazanych informacji
a winna ona być przeprowadzona w obecności zawiadamiającego, w celu ewentualnego
uzupełnienia /sprostowania treści oraz wręczenie osobie zgłaszającej pouczenia  jeżeli jest
jednocześnie osobą pokrzywdzoną (fakt ten należy udokumentować w odpowiednim polu
zawiadomienia o przestępstwie), natomiast kopii nie należy włączać do akt dochodzenia/
śledztwa.31
31
 Procedury postępowania policjantów w związku z prowadzeniem dochodzenia rejestrowego , Ad-2480/2003,
Warszawa, 2003 r.
22
ż 3. Podstawa faktyczna wszczęcia postępowania przygotowawczego
(art. 303 KPK)
Powyżej wykazano, że spotkać się można z różnorodnymi z
ródłami informacji
o przestępstwie. W związku z powyższym, różna będzie wartość takich informacji. Obojętne
jest z
ródło wiadomości o przestępstwie, jednak rozstrzygające znaczenie ma treść
informacji.32 Powstaje więc zasadniczy problem i pytanie, kiedy organ procesowy, na
podstawie art.303 KPK będzie obowiązany wszcząć śledztwo lub dochodzenie. Kiedy więc
organ procesowy, na podstawie art.305 KPK będzie obowiązany wydać postanowienie
o wszczęciu bądz
odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia? Ważne jest więc ustalenie
i wykazanie, czy organ musi wykonać taką czynność w każdym przypadku otrzymania
jakiejkolwiek informacji o przestępstwie, nawet mającej charakter przypuszczenia, czy też
muszą to być informacje pełne i wyczerpujące.33 Jakie więc będą faktyczne podstawy
wszczęcia postępowania przygotowawczego, tj. jak muszą być ukształtowane informacje
o przestępstwie aby determinowały podjęcie jednej z wyżej wskazanych decyzji
procesowych? Nie można w tym zakresie pozwalać na dowolność, gdyż mogłoby się okazać,
że postępowanie karne będzie wszczynane bez jakiejkolwiek podstawy. Dlatego ustawodawca
określił pewien próg - granicę (w art. 303 KPK), od której uzależnia, a jednocześnie nakazuje
wszczęcie postępowania przygotowawczego.34
Doktryna w kwestii dotyczącej faktycznej podstawy wszczęcia postępowania
przygotowawczego zajmuje liczne stanowiska. Przede wszystkim wskazać należy, że
podstawę do wszczęcia postępowania karnego stanowi zdarzenie, które znajduje odbicie
w ustawowym stanie faktycznym. Takie zdarzenie faktycznie nazywa podstawą faktyczną
sprawy karnej. Postępowanie karne może zostać również wszczęte w oparciu o uzasadnione
faktami przypuszczenie istnienia podstawy faktycznej, lecz nawet w tym przypadku muszą
istnieć fakty, które dają podstawę do wnioskowania, iż czyn przestępny miał miejsce. Fakty te
nie muszą być niezbite, nie muszą też wyłączać innych faktów dających również podstawę do
wyciągania innych wniosków odmiennych, niemniej jednak fakty takie muszą istnieć,
bowiem w przeciwnym razie wszczęcie postępowania byłoby całkowicie bezcelowe.
Powzięcie decyzji o wszczęciu postępowania przygotowawczego opiera się często na
32
Z. Młynarczyk: op.cit., s. 108, J. Bednarzak: op.cit., s. 336.
33
L. Schaff: Wszczęcie postępowania karnego a problematyka podstawy i przedmiotu procesu, Państwo i Prawo
1959, nr 2, s. 246.
34
K. Marszał: op.cit., s. 332.
23
domniemaniu istnienia podstawy faktycznej, niekiedy zaś na stwierdzeniu istnienia tejże
podstawy.35 Dostateczną podstawę do wszczęcia postępowania stanowi fakt, wiadomość lub
relacja o fakcie, które zezwalają na wyprowadzenie wniosku o tym, że przestępstwo zostało
popełnione lub że jest co najmniej prawdopodobne. Jeżeli fakty takie nie umożliwiają
wyciągnięcia takiego wniosku, to wszczęcie postępowania nie jest dopuszczalne.36
Jeden z poglądów prezentowanych w literaturze przedmiotu wskazuje, że podstawą
wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa, równoznaczne z zaistnieniem określonej przesłanki faktycznej obiektywnie
uzasadniającej to podejrzenie. Słowo  uzasadnione akcentuje więc racjonalność podejrzenia
co oznacza, że nie może wchodzić w grę wyłącznie intuicja, plotka czy też bliżej nie
sprecyzowane przypuszczenie. Wszczęcie bowiem postępowania w takim przypadku będzie
powodowało wymierne szkody, zarówno materialne jak i społeczne, niepotrzebnie bowiem
będzie angażować organy ścigania w zbędne czynności oraz bezpodstawnie poddawać
uczestników postępowania rygorom procesowym. Podejrzenie popełnienia przestępstwa jest
uzasadnione już wówczas, gdy informacja o przestępstwie stwarza subiektywny sąd organu
ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa, a nie dopiero wtedy, gdy organ ten jest
przekonany, że rzeczywiście popełniono przestępstwo, gdyż ustalenie, że przestępstwo
rzeczywiście zostało popełnione należy do zadań postępowania przygotowawczego. Jeżeli
więc do wszczęcia postępowania wystarczy uzasadnione podejrzenie, to tym bardziej
uzasadnione będzie wszczęcie postępowania w razie przekonania organu ścigania, że
przestępstwo zostało popełnione. O uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa
można mówić wówczas, gdy pewne znane organowi fakty (pod względem ich treści
i wzajemnego związku), pozwalają na wyprowadzenie dwu lub maksymalnie trzech
poprawnych rozumowo wersji alternatywnych, z których jedna będzie brzmiała, że zostało
popełnione takie to a takie (...) przestępstwo. O podejrzeniu popełnienia przestępstwa będzie
można mówić w szczególności wówczas, gdy jedna z dających się ściśle ograniczyć liczbowo
wersji będzie brzmieć - przestępstwo. Słowo  uzasadnione podejrzenie to coś więcej niż np.
domysł. O domyśle mówić można w szczególności wówczas, gdy jedna z możliwych,
nieograniczonych liczbowo wersji nie wyklucza co prawda faktu zaistnienia przestępstwa,
lecz sama nie jest bardziej od innych prawdopodobna.37
35
L. Schaff: Proces karny Polski Ludowej, Warszawa 1953, s. 219 i n.
36
L. Schaff: Wszczęcie..., s. 258.
37
Z. Młynarczyk: op.cit., s. 107 i n.
24
Inny pogląd prezentowany w literaturze wskazuje, że jeżeli w obiektywnej
rzeczywistości zaszły mniej lub bardziej ściśle określone fakty wskazujące na możliwość
popełnienia przestępstwa, to organy ścigania zobowiązane są do analizy i oceny stopnia
wiarygodności poznanych faktów. Od tej oceny zaś zależy rodzaj i sposób reakcji organu
w danym przypadku.38 Pojęcie  podejrzenie zgodnie z wykładnią językową należy rozumieć
jako posądzenie kogoś lub czegoś, że jest tak a nie inaczej. Od podejrzenia należy odróżnić
domysł i przypuszczenie. Te pojęcia są procesem myślowym polegającym na wnioskowaniu
z faktu lub faktów o przebiegu zdarzenia. Te fakty i ich wzajemne powiązanie pozwalają na
wysunięcie większej lub mniejszej liczby wersji zdarzenia. Jeżeli fakty pozwalają na
wysnucie nieograniczonej liczby wersji to można mówić wówczas tylko o domyśle. Dopiero
gdy liczba faktów i ich powiązanie pozwolą na wysunięcie dwu lub trzech wersji będzie
można mówić o podejrzeniu.39 Wszczęcie postępowania jest więc uwarunkowane istnieniem
uzasadnionej podstawy, przez którą należy rozumieć fakt, wiadomość o fakcie lub też relację
o wydarzeniu, które zezwalają na ukształtowanie wersji o tym, że przedmiot procesu istnieje
lub też jego istnienie jest prawdopodobne.40
W literaturze można spotkać się ze zgodnymi wypowiedziami mówiącymi o tym, że
postępowanie przygotowawcze wolno wszcząć wtedy tylko, gdy istnieje uzasadnione,
dostatecznie uprawdopodobnione podejrzenie, że popełniono przestępstwo. Ustawodawca nie
precyzuje powodów powstania podejrzeń, nakazuje natomiast badać, czy podejrzenie jest
uzasadnione. Oczywiście chodzi tutaj tylko o podejrzenie, a nie pewność. Błędem byłoby,
a nawet zbytnią ostrożnością wyczekiwać na takie uzasadnienie podejrzenia, że przekształci
się ono w pewność niezbitą. Aby więc wszczęcie postępowania było prawnie dopuszczalne,
powinien istnieć co najmniej taki zespół danych, które obiektywnie uprawdopodobniają fakt
popełnienia przestępstwa, subiektywnie zaś wywołuje co do tego faktu u organu ścigania
wysoki stopień podejrzenia. Wiadomości posiadane przez organ ścigania wskazujące
w sposób dostatecznie wiarygodny na popełnienie czynu zabronionego muszą opierać się na
konkretnych informacjach, a nie na domysłach. Muszą być na tyle konkretne, aby już przy
wszczęciu postępowania możliwe było określenie kwalifikacji prawnej czynu. Nie daje
natomiast podstawy do wszczęcia postępowania np. ogólnikowa pogłoska. Ale w takim
wypadku mogą być dokonywane czynności o charakterze nieprocesowym, zmierzające do
wyjaśnienia tych okoliczności, które mogą mieć znaczenie z punktu widzenia prawa karnego.
38
R. Ponikowski: op.cit., s. 88.
39
Z. Wojtczak: O wszczęciu postępowania przygotowawczego, Służba MO 1978, nr 1, s. 745.
40
R. Ponikowski: op.cit., s. 76.
25
Wszczęcie postępowania będzie zatem niedopuszczalne, nie tylko wówczas gdy oczywiste
jest, że przestępstwa nie popełniono, ale także w sytuacji gdy podejrzenie popełnienia czynu
nie jest dostatecznie uzasadnione.41
Ustawodawca podkreślił uzasadnione podejrzenie jako warunek wszczęcia
postępowania przygotowawczego. Zachodzi on wtedy, gdy wiadomość o jakimś zdarzeniu
w subiektywnym przekonaniu organu ścigania wskazuje na możliwość popełnienia czynu
wyczerpującego znamiona przestępstwa. Nie musi to być pewność, bo to jest m.in. zadanie
postępowania przygotowawczego. Podejrzenie to taki stan ukształtowany na podstawie
posiadanych obiektywnych danych, który wywołuje wystąpienie prawdopodobieństwa
zaistnienia określonego faktu. Muszą przy tym istnieć dane, w oparciu o które można opisać
dany czyn oraz podać jego kwalifikację prawną. A ponieważ podejrzenie popełnienia
przestępstwa uzasadnia wszczęcie postępowania, to tym bardziej uzasadnia je przekonanie
ukształtowane na ocenie faktów świadczących o istnieniu przestępstwa.42
Aby podejrzenie można było uznać za uzasadnione, musi się opierać co najmniej na
poszlakach, a nie tylko na niczym nie popartych domysłach. Przed wszczęciem postępowania
przygotowawczego niezbędne jest więc uzyskanie informacji o takim fakcie, który
rzeczywiście stwarza domniemanie popełnienia przestępstwa. Uzasadnione podejrzenie może
też wynikać w sposób dorozumiany z porównania pewnych faktów. Dlatego też określenie
 uzasadnione podejrzenie należy rozumieć jako potrzebę rozwagi w każdym przypadku
uzyskania informacji o fakcie budzącym podejrzenie popełnienia przestępstwa. Tylko więc
takie zdarzenie można przyjąć za podstawę wszczęcia postępowania przygotowawczego,
które da się ująć jako czyn określonego typu przestępstwa. Bowiem niemożność określenia
jakiegokolwiek typu przestępstwa świadczyć może o tym, że informacja lub wiadomość
o zdarzeniu nie daje podstawy do uzasadnionego podejrzenia, że w ogóle zostało popełnione
przestępstwo.43
Podstawą faktyczną decyzji o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa może być więc
tylko taki zespół danych, które obiektywnie uprawdopodobniają fakt popełnienia
przestępstwa, zaś subiektywnie wywołują wysoki stopień podejrzenia co do zaistnienia tego
faktu. Owa podstawa sformułowana jest jako warunek minimalny, a zatem oczywistość
41
S. Kalinowski: Polski proces karny w zarysie, Warszawa 1981, s. 268; M. Lipczyńska Postępowanie
przygotowawcze (w:) Polski proces karny, pod red. M. Lipczyńska, A. Kordik, Z. Kegel, Z. Świda 
A
agiewka, Warszawa - Wrocław 1975, s. 59; J. Tylman (w:) M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski:
Postępowanie ..., s. 193; J. Tylman (w:) T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie ..., 567 i n.
42
F. Prusak: op.cit., s. 851 i n.
43
J. Bednarzak: op.cit., s. 334 i n.
26
popełnienia przestępstwa tym bardziej spełnia warunek istnienia podstawy procesu. Ustawa,
mówiąc o podejrzeniu uzasadnionym, wymaga tym samym, aby było ono oparte na
racjonalnych przesłankach oraz na wiadomościach dotyczących faktów. Tego warunku nie
spełnia zatem pojawienie się pogłoski, domysłu, czy też bliżej nieokreślonego
przypuszczenia.44 Obiektywna ocena charakteru podstawy wszczęcia postępowania
przygotowawczego nie odwołuje się do uznania czy oceny uprawnionego organu, lecz do
istnienia podejrzenia wynikającego ze znanych organowi procesowemu faktów
(rozpatrywanych w ich wzajemnym powiązaniu), a skoro faktów to również dowodów
wskazujących na popełnienie przestępstwa. Nie chodzi tutaj jednak o mnogość dowodów, ani
o to, aby czyniły popełnienie przestępstwa pewnym (gdyż to jest zadanie postępowania), lecz
o to, aby popełnienie przestępstwa uprawdopodobniły. Materiał bowiem (a nie intuicja organu
ścigania) uprawdopodobniający popełnienie przestępstwa (a tym samym uzasadniający
wszczęcie postępowania) stanowi podstawę faktyczną procesu.45
Aby więc wszcząć postępowanie przygotowawcze niezbędne są dwa warunki,
a mianowicie: organ ścigania musi uzyskać informację, a informacja ta powinna stwarzać
subiektywny sąd organu o możliwości popełnienia przestępstwa. Wynika więc z tego, że
podstawę decyzji organu ścigania o wszczęciu postępowania stanowią informacje wskazujące
na możliwość popełnienia przestępstwa.46
Reasumując powyższe stwierdzić należy, że art. 303 KPK, czyli istnienie pewnej
granicy, od której uzależnia się, a jednocześnie nakazuje się wszczęcie postępowania
przygotowawczego, pełni m.in. rolę gwarancyjną. Z jednej strony bowiem zabezpiecza interes
społeczny w ściganiu przestępstw, a z drugiej strony zabezpiecza przed bezzasadnym
i przedwczesnym wszczęciem postępowania przygotowawczego. Wszczęcie postępowania
przygotowawczego jest prawnie dopuszczalne jedynie wtedy, gdy uzasadnia je istnienie
dostatecznej podstawy. Podstawą taką jest przede wszystkim pewna relacja o jakimś
wydarzeniu. Bowiem pewne określone wydarzenie jest tzw. podstawą faktyczną
postępowania karnego. Owa relacja musi zaś w organie ścigania ukształtować się w pewne
przekonanie o istnieniu uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Tak więc organ
ścigania po otrzymaniu relacji o jakimś zdarzeniu, winien dokonać pewnej wewnętrznej
analizy i oceny materiału dowodowego, względnie innych uzyskanych informacji, w celu
44
W. Grzeszczyk: op.cit., s. 48; W. Daszkiewicz: Proces karny. Część ogólna, Poznań 1995, s. 33.
45
S. Wyciszczak: Z problematyki wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy Praworządności 1973,
nr 8 , s. 11; Z. Wojtczak: op.cit., s. 746 i n.; W. Daszkiewicz: op.cit., s. 33.
46
K. Marszał: op.cit., s. 332.
27
określenia czy te wiadomości w sposób dostateczny uprawdopadabniają podejrzenie
popełnienia przestępstwa. Znalezienie zaś, w drodze logicznego i rozsądnego rozumowania,
takiego argumentu, który przekonuje o tym, że istnieje prawdopodobieństwo popełnienia
przestępstwa, stanowi odpowiednią motywację do podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania
przygotowawczego. Z treści przepisu art.303 KPK wynika, że do wszczęcia dochodzenia nie
jest konieczna pewność, że popełniono przestępstwo, lecz wystarczy uzasadnione
podejrzenie. Stwierdzenie bowiem faktu przestępstwa jest zadaniem postępowania
przygotowawczego. Czyli wszczęcie postępowania przygotowawczego warunkuje
 uzasadnione podejrzenie . Zachodzi ono wtedy, gdy informacja o jakimś zdarzeniu
w subiektywnym (a więc indywidualnym, wypływającym z osobistych zapatrywań)
przekonaniu organu ścigania, wskazuje na możliwość popełnienia czynu wyczerpującego
znamiona przestępstwa. Uzasadnione podejrzenie o popełnieniu przestępstwa jest
przekonaniem ukształtowanym na podstawie dowodów, poszlak albo faktów świadczących
o jego popełnieniu. Nie uzasadnia jednak takiego podejrzenia, a więc również wszczęcia
postępowania, domysł lub plotka. W przypadku zaś wystąpienia wątpliwości organ może
podjąć czynności sprawdzające.
28
ROZDZ. II
Postępowanie sprawdzające
Pojęcie postępowanie przygotowawcze jest terminem zbiorczym stosowanym dla
określenia dwóch form tj. śledztwa i dochodzenia.47 W literaturze wskazuje się, że śledztwo
lub dochodzenie oznaczają dwie odrębne, alternatywne formy postępowania
przygotowawczego. Postępowanie przygotowawcze sensu stricto (w węższym znaczeniu),
oznacza fragment tego stadium, rozpoczynający się wydaniem postanowienia o wszczęciu
śledztwa lub dochodzenia, a kończący się formalnie wydaniem postanowienia o zamknięciu
śledztwa lub dochodzenia. Czyli postępowanie przygotowawcze sensu stricto oznacza
śledztwo lub dochodzenie. Natomiast postępowanie przygotowawcze sensu largo
(w szerokim znaczeniu) obejmuje nie tylko śledztwo lub dochodzenie sensu stricto, ale
również czynności nie cierpiące zwłoki oraz fazę przygotowania aktu oskarżenia.48
W doktrynie występują wątpliwości, czy postępowanie sprawdzające jest składnikiem
postępowania przygotowawczego, czy też poprzedza tę fazę procesu. W tym zakresie
wypowiadane są dwa poglądy. Pierwszy pogląd mówi o tym, że postępowanie sprawdzające
nie jest postępowaniem wyodrębnionym z procesu. Zaliczyć je należy do części postępowania
przygotowawczego (które formalnie nie zostało jeszcze wszczęte) i traktować je jak etap tego
postępowania.49 Natomiast według drugiego poglądu, czynności postępowania
sprawdzającego nie mogą być zaliczone do postępowania przygotowawczego, ponieważ
wyprzedzają to postępowanie. Nie są to bowiem czynności procesowe i nie mogą być
zaliczone do postępowania przygotowawczego, gdyż mają miejsce przed zawiązaniem się
procesu karnego. W doktrynie przeważa jednak drugi pogląd wskazujący, że w świetle
obowiązujących przepisów postępowanie sprawdzające nie stanowi części ani też etapu
postępowania przygotowawczego. Czynności te nie stanowią formy postępowania
przygotowawczego, bowiem wyprzedzają je (jego ewentualne wszczęcie), a ponadto toczą się
47
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. P. Hofmańskiego,
Warszawa 1999, tom II, s. 6 i n.; J. Grajewski: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2001, s. 37;
Z. Młynarczyk Wszczęcie śledztwa i dochodzenia Prokuratura i Prawo 1995, nr 4, s. 105; W. Grzeszczyk:
Postępowanie przygotowawcze w kodeksie postępowania karnego, Zakamycze 1998, s. 47.
48
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 47; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 6 i n;
J. Tylman: Instytucja czynności sprawdzających w postępowaniu karnym, A
ódz
, 1984, s. 23; J. Grajewski:
op.cit., s. 37
49
S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2001, s. 471; M. Cieślak: Polska procedura karna.
Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984, s. 59.
29
przed wszczęciem postępowania (jako czynności przedprocesowe) i w formie nieprocesowej
(jako czynności nieprocesowe).50 Za drugim poglądem przemawia również brzmienie art. 326
ż 1 KPK, który wyróżnia postępowanie przygotowawcze i postępowanie sprawdzające.51
Podsumowując powyższe stwierdzić należy, że postępowanie sprawdzające wiąże się
z początkowym stadium procesu karnego. Ma ono istotne znaczenie dla rozpoczęcia akcji
ścigania karnego lub jej zaniechania. Z jednej strony chodzi bowiem o zabezpieczenie
interesu publicznego w ściganiu przestępstw, a z drugiej strony chodzi o zabezpieczenie przed
bezzasadnym i przedwczesnym wszczęciem postępowania karnego. Tak więc konstrukcja
czynności sprawdzających jest oparta na założeniu, że wszczęcie postępowania ma być
zasadne. Prowadzi się je wtedy, gdy fakt przestępstwa budzi wątpliwości. Nie zawsze
bowiem, informacja o przestępstwie jest sprecyzowana i uściślona, a to znaczy, że stanowi
ona pewien impuls do rozważenia, czy ściganie należy rozpocząć, czy też odmówić wszczęcia
postępowania przygotowawczego. Przedprocesowe sprawdzanie faktów jest konieczne
wyłącznie do ustalenia istnienia, lub nieistnienia podstawy faktycznej procesu. Chodzi
jedynie o wyjaśnienie czy wszczęcie postępowania przygotowawczego byłoby uzasadnione.
Czynności te nie mogą spełniać zadań postępowania przygotowawczego, i muszą ograniczyć
się jedynie do sprawdzenia zasadności samego podejrzenia przestępstwa, a nie do
potwierdzenia tego czy przestępstwo rzeczywiście miało miejsce. Istotne jest to, że działania
organów ścigania podejmowane podczas tych czynności, nie są czynnościami procesowymi
o znaczeniu dowodowym oraz nie wchodzą do zakresu postępowania przygotowawczego,
gdyż odbywają się przed wszczęciem postępowania.
50
J. Bednarzak (w:) J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempista, M. Siewierski: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, pod red. M. Mazura, Warszawa 1976, s. 343; K. Marszał: Proces karny
wydanie IV, Katowice 1997, s. 335; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz: Zakamycze
1998, s. 595; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 49; J. Tylman (w:) T. Grzegorczyk,
J. Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998, s. 571 i n.; J. Tylman: Instytucja..., s. 24;
Z. Młynarczyk: Czynności sprawdzające i odmowa wszczęcia postępowania karnego, Prokuratura i Prawo
1995, nr 5, s. 108.
51
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 49.
30
ż 1. Czynności postępowania sprawdzającego oraz charakter tego postępowania
Art. 307. ż 1. Jeżeli zachodzi potrzeba, można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym
terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia
faktów w tym zakresie. W tym wypadku postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o odmowie
wszczęcia należy wydać najpóz
niej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia.
ż 2. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego
ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego
zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz czynności określonej w ż 3.
ż 3. Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może nastąpić
również przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.
ż 4. (uchylony).
ż 5. Przepis ż 2 stosuje się odpowiednio w wypadku podejmowania przez organy
ścigania przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa sprawdzenia własnych
informacji, nasuwających przypuszczenie, że popełniono przestępstwo.
Wszczęcie śledztwa lub dochodzenia powinno być zasadne. Nie zawsze jednak
informacja lub zawiadomienie o przestępstwie są na tyle wyczerpujące oraz precyzyjne, aby
organ ścigania mógł przyjąć zaistnienie  uzasadnionego podejrzenia popełnienia
przestępstwa, a tym samym przyjąć, iż istnieje podstawa do wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia (art. 303 KPK). Stopień informacji o przestępstwie, może nie być wystarczający
do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Jeżeli fakty przytoczone w zawiadomieniu
nie wywołują wprawdzie  uzasadnionego podejrzenia , ale nie wynika też z nich zupełny
brak zasadności lub dopuszczalności ścigania, czyli stwarzają one jedynie  przypuszczenie
popełnienia przestępstwa, nie jest możliwe ani wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia,
ani też o wszczęciu postępowania. Wynika to z faktu, iż zawiadomienia i inne informacje
o przestępstwie są niekiedy zbytnio ogólnikowe, niepełne lub wątpliwe, zawierają luki albo
braki a niekiedy są nawet kłamliwe. Treść takich zawiadomień nie daje organowi ścigania
podstawy do podjęcia jednej z dwóch merytorycznych decyzji, o wszczęciu albo odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego. Z tego względu ustawa procesowa w art. 307
KPK, przewiduje tzw. instytucję postępowania sprawdzającego, tj. możliwość dokonania
czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy istnieje podstawa wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia. Służy ona do podejmowania przedsięwzięć mających na celu potwierdzenie
31
informacji o popełnieniu przestępstwa zawartych w zawiadomieniach, które dotarły do
organów ścigania.52
Celem czynności sprawdzających jest generalnie weryfikacja faktów wskazanych
w zawiadomieniu i ich uzupełnienie, a nade wszystko ustalenie nie tylko, czy zachodzi
podejrzenie popełnienia przestępstwa, ale czy jest ono uzasadnione. Postępowanie to musi się
ograniczyć wyłącznie do sprawdzenia zasadności samego podejrzenia popełnienia
przestępstwa, a nie do tego, czy przestępstwo rzeczywiście miało miejsce. Ma więc ono
zmierzać do zbadania dopuszczalności wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Są to czynności
związane z etapem wszczęcia postępowania przygotowawczego.53
W literaturze wskazuje się, że przepis art. 307 KPK można odczytywać w ten sposób,
iż wskazane w nim czynności nie są obligatoryjne. Należy jednak przyjąć, że mają one
właśnie charakter obligatoryjny, jeżeli zachodzi rzeczywista potrzeba ich dokonania. Za takim
ich rozumieniem przemawia wzgląd z jednej strony na respektowanie zasady legalizmu
ścigania, a z drugiej strony niedopuszczenie do bezpodstawnego wszczęcia postępowania.54
Przepis art. 307 KPK dotyczy sytuacji, w której złożone zostało zawiadomienie
o przestępstwie, nie dające podstaw do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia (według art. 303
KPK), jednocześnie zaś układ okoliczności faktycznych występujących w sprawie nie
pozwala na podjęcie decyzji o odmowie jego wszczęcia.55 Ogół poglądów doktryny wskazuje,
że wprawdzie instytucja czynności sprawdzających wiązana jest zazwyczaj
z zawiadomieniem o przestępstwie, to jednak przepisy tej instytucji (na podstawie art. 307 ż 5
KPK) mają również odpowiednie zastosowanie w wypadku podejmowania przez organy
ścigania przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, sprawdzenia
własnych informacji nasuwających przypuszczenie, że popełniono przestępstwo, a więc mają
również zastosowanie do działalności operacyjnej Policji. Nie ma bowiem powodu, aby
inaczej podchodzić do zagadnienia formy sprawdzeń w takiej sytuacji, gdy wprawdzie nie
52
J. Grajewski: op.cit., s. 24; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 58; K. Marszał: op.cit., s. 334;
T. Grzegorczyk: Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy praworządności 1979, nr 4,
s. 21.
53
Z. Młynarczyk: Czynności ..., s. 108; P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże, P. Niedzielak, K. Petryna,
T.E. Wirzman: Kodeks postępowania karnego. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2001,
s. 527; J. Tylman: Polskie ..., s. 572.
54
W. Grzeszczyk: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze zeszyt 5,
Warszawa 1997, s. 76; Z. Młynarczyk: Czynności ..., s. 108; M. Korcyl  Wolska: Postępowanie
przygotowawcze (w:) Postępowanie karne przebieg, pod red. A.R. Światłowskiego, M. Korcyl  Wolska, B.
Nita, M. Czajka, Warszawa 1999, s. 44.
55
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 48 i n.
32
zostało złożone zawiadomienie o przestępstwie, ale wówczas gdy organ ścigania posiada
własne informacje dotyczące ewentualnego przestępstwa.56
Brak podstaw do wszczęcia postępowania (np. brak znamion przestępstwa w czynie
wskazanym w zawiadomieniu, przedawnienie ścigania) musi być niewątpliwy. Jakiekolwiek
wątpliwości co do okoliczności przytoczonych w zawiadomieniu (lub innej informacji)
nakładają na organ, do którego doniesienie (informacja) wpłynęło, powinność wyjaśnienia
tych okoliczności tj. podjęcia czynności sprawdzających.57
Zgodnie z art. 307 ż 1 KPK czynności sprawdzające prowadzone są w dwóch
zasadniczych formach. Pierwsza forma daje możliwość żądania uzupełnienia danych
zawartych w zawiadomieniu. Bowiem zawiadomienia o przestępstwie ogólnikowe,
zawierające luki, sprzeczności bądz
inne braki uniemożliwiające podjęcie właściwej decyzji
w przedmiocie wszczęcia procesu wymagają uzupełnienia. W tej sytuacji dopuszczalne jest
zażądanie nadesłania dodatkowych uzupełniających informacji lub dokumentacji lub
przedmiotów od podmiotu zawiadamiającego. Zawiadamiający zaś musi wykonać te
czynności w terminie dowolnie określonym przez organ procesowy. Jeżeli uzupełnienie
w określonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie jest utrudnione
lub niemożliwe wskutek postawy podmiotu zobowiązanego do przedstawienia takich
uzupełniających danych (np. podmiot nie udziela odpowiedzi bez usprawiedliwionej
przyczyny albo w inny sposób uchyla się od wykonania zleconego mu zadania), wówczas
należy wszcząć postępowanie karne, gdyż w sytuacji takiej podejrzenie popełnienia
przestępstwa staje się uzasadnione (bowiem nie można w tej sytuacji stosować instytucji
sygnalizacji przewidzianej w art. 19 KPK).58
Drugą formą prowadzenia czynności sprawdzających jest sprawdzenie faktów
zawartych w zawiadomieniu. Czynności te mogą się odbywać przy pomocy takich metod, jak
wywiady, obserwacje, rozpytywanie, zapoznanie się z dokumentami. Podkreślić należy, że
określone w tym przepisie obie formy czynności sprawdzających tj. żądanie uzupełnienia
danych, jak i sprawdzenie faktów, mogą być stosowane równocześnie, jeżeli wymaga tego
charakter zdarzenia. Wszystkie sprawdzenia faktów oraz sprawdzenia własnych informacji
organów ścigania nasuwających przypuszczenie, że popełniono przestępstwo (art. 307 ż 5
56
K. Marszał: op.cit., s. 335; J. Tylman: Polskie ..., s. 573; F. Prusak: Komentarz do kodeksu postępowania
karnego, Warszawa 1999, tom 2, s. 864; R. Ponikowski: Informacja o przestępstwie a wszczęcie postępowania
karnego, Nowe Prawo 1983, nr 7-8, s. 84 i n.; S. Stachowiak: Wszczęcie postępowania przygotowawczego
a czynności sprawdzające, Prokuratura i Prawo 1999, nr 9, s. 10.
57
Z. Młynarczyk: Czynności ..., s.107.
58
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 49 i n.; Z. Młynarczyk: Czynności..., s. 110 i n.
33
KPK) są sprawdzeniami nieformalnymi bowiem przybierają postać rozpytań, rozmów,
obserwacji albo zbierania dokumentów. Czynności te mają charakter pozaprocesowy i są
dokumentowane notatkami urzędowymi albo zapiskami, których nie będzie można
wykorzystać w przyszłości jako dowód w postępowaniu sądowym. Mają one dostarczyć tylko
podstaw do podjęcia decyzji, czy wszcząć śledztwo lub dochodzenie. Nie jest bowiem
dopuszczalne dokonywanie takich czynności, gdy fakt przestępstwa został dostatecznie
uprawdopodobniony w zawiadomieniu, a brakuje w nim tylko informacji co do osoby
sprawcy, bądz
też takich cech i okoliczności czynu, które są znamionami przestępstwa.
W takim wypadku, co jest oczywiste, należy wszcząć postępowanie przygotowawcze.59
Celem bowiem tych czynności nie jest zastępowanie postępowania przygotowawczego.60
Wskazać w tym miejscu należy, że również ż 94 RegUProkR określa na czym mają
polegać czynności podejmowane przez prokuratora, w ramach postępowania sprawdzającego
prowadzonego na podstawie art. 307 ż 1 KPK.61
Czynności, o których mowa w art. 307 ż 1 kpk, mogą polegać w szczególności na:
1) osobistym przyjęciu przez prokuratora od pokrzywdzonego do protokołu zawiadomienia
o przestępstwie,
2) zażądaniu przedstawienia dodatkowych dokumentów albo wyjaśnień niezbędnych dla
prawidłowej oceny zdarzenia, którego dotyczy zawiadomienie,
3) zażądaniu przeprowadzenia kontroli w określonym zakresie,
4) przyjęciu uzupełniających informacji od przedstawiciela pokrzywdzonej instytucji lub
od inspektora organu kontroli,
5) zażądaniu nadesłania dokumentacji lekarskiej dotyczącej osoby pokrzywdzonej.
W literaturze przedmiotu przeważa stanowisko, że czynności sprawdzające nie
stanowią formy postępowania przygotowawczego i powinny być ograniczone tylko do
zbadania dopuszczalności wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Czynności dokonywane
w ramach tego przepisu nie są protokołowane, nie mają więc charakteru czynności
procesowych a ich wyniki nie nabierają mocy dowodowej w postępowaniu karnym jeżeli
zostanie ono następnie wszczęte. Zaliczane są do czynności o charakterze pozaprocesowym,
a ich wyniki utrwalane są w nieformalnych notatkach.62
59
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 59; J. Tylman: Polskie ..., s. 572; S. Waltoś: op.cit., s 471.
60
J. Bednarzak: op.cit., s.343.
61
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 11.4.1992 r.  Regulamin wewnętrznego urzędowania
powszechnych jednostek prokuratury (Dz.U. Nr 38, poz. 163 wraz z póz
n. zm.).
62
J. Tylman (w:) M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski: Postępowanie karne w zarysie, Warszawa 1974,
s. 197 i n.; J. Tylman: Polskie ..., s. 572 i n.; J. Tylman: Instytucja ..., s.13; T. Grzegorczyk: Odmowa ..., s. 21;
T. Grzegorczyk: Kodeks ...: Zakamycze 1998, s. 596; S. Waltoś: op.cit., s 471; R. Ponikowski: op.cit., s. 83.
34
W art. 307 ż 2 KPK określone zostały czynności, których w postępowaniu
sprawdzającym nie wolno przeprowadzać. Wprawdzie przepis ten z jednej strony wskazuje,
że nie wolno przeprowadzać dowodu z opinii biegłego ani też czynności wymagających
spisania protokołu, to z drugiej strony ustala również w sposób wyraz
ny, że wolno sporządzić
protokół ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie karne oraz
z przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Z wyjątkiem więc tych
czynności ustawa nie zezwala na inne czynności wymagające spisania protokołu. Biorąc pod
uwagę dopuszczalność takich czynności stwierdzić można, że mamy tutaj do czynienia
z wyraz
nie dowodowym charakterem sprawdzania faktów. Wyjątek dotyczący przyjęcia
ustnego zawiadomienia o przestępstwie i wniosku o ściganie, który uzasadniony jest tym, że
przyjęcie takiego zawiadomienia (wniosku) nie jest równoznaczne z wszczęciem
postępowania, a wykonanie tej czynności zawsze wymaga spisania protokołu (art. 143 ż 1 pkt
1 KPK). Natomiast przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (zgodnie
z art. 307 ż 3 KPK) powinno mieć zastosowanie przede wszystkim w sytuacji, gdy osoba
złożyła pisemne zawiadomienie, w którym nie dość precyzyjnie (w rozumieniu art. 303 KPK)
sformułowała podstawę faktyczną procesu. Wątpliwości bowiem wynikające z ustnego
zawiadomienia o przestępstwie powinny ulec wyjaśnieniu (w miarę możliwości) przy
sporządzaniu protokołu z przyjęcia tego zawiadomienia. Dopuszczenie protokolarnego
dokonania tej czynności jeszcze przed wszczęciem postępowania przygotowawczego ma
również m.in. na celu uniknięcie dodatkowego wzywania i stawiennictwa zawiadamiającego
(w celu przesłuchania go w charakterze świadka w zwykłej kolejności czynności, po
wszczęciu postępowania), a tym samym uproszczenie tej procedury. Ponadto czynność ta
będzie mieć również zastosowanie wówczas, gdy policja przekaże prokuratorowi
zawiadomienie o przestępstwie lub własne dane świadczące o popełnieniu przestępstwa, co
do którego prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe (zgodnie z art. 304 ż 3
KPK noweli styczniowej). Podkreślić również trzeba, że protokolarne przesłuchanie świadka
w takim trybie (odtwarzane następnie w postępowaniu głównym), nie oznacza wszczęcia
postępowania przygotowawczego.63 Wymienione wyżej czynności w postępowaniu
sprawdzającym, z których sporządza się protokół są niewątpliwie czynnościami
63
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 51 i n.; J. Grajewski: op.cit., s. 24 i n.; W. Grzeszczyk:
Postępowanie ..., s. 59 i n.; Z. Młynarczyk: Czynności ..., s. 109; J. Tylman: Polskie ..., s. 572 i n; F. Prusak:
op.cit., s. 864.
35
procesowymi, ale wykonywanymi przed wszczęciem śledztwa lub dochodzenia, nie są więc
ich częścią.64
Poza wskazanymi powyżej czynnościami podlegającymi zaprotokołowaniu, w toku
postępowania sprawdzającego przeprowadza się także czynności nieformalne,
dokumentowane za pomocą notatek urzędowych (art. 143 ż 2 KPK), które nie mają mocy
dowodowej i podlegają odczytaniu na rozprawie (z wyjątkiem sytuacji przewidzianej w art.
393 ż 1 KPK, a więc wówczas gdy nie wolno odczytywać notatek dotyczących tych
czynności, z których należy spisać protokół). Informacje uzyskane na podstawie czynności
sprawdzających, mogą podlegać odpowiedniemu  przetworzeniu w materiał procesowy.
Jednakże mogą być wykorzystane w ewentualnym postępowaniu wówczas, gdy
przeprowadzone zostały przy zachowaniu rygorów procesowych, a więc gdy zostały
zaprotokołowane. Jedynie zebrane w toku tych czynności przedmioty lub dokumenty, mogą
być następnie wykorzystane w procesie jako z
ródła dowodów, bowiem czas ich uzyskania
(przed wszczęciem), nie ma znaczenia w takim wypadku dla kwestii ich przydatności
procesowej i oceny mocy dowodowej.65
Tylko wyjątkowo na podstawie ustawy z 1997 r. o prawie bankowym prokurator
może wystąpić już w toku czynności sprawdzających do banku o udostępnienie informacji
o obrotach i stanach rachunków bankowych klienta, którego dotyczy złożone przez bank
zawiadomienie o podejrzeniu wykorzystywania banku dla celów mających związek
z przestępstwem z art. 299 KK, tj. o tzw. pranie brudnych pieniędzy. W innych
okolicznościach normalnie prokurator może żądać takich informacji dopiero po wszczęciu
przeciwko danej osobie postępowania karnego, czyli po przedstawieniu jej zarzutów.66
O tym, że czynności sprawdzające nie mają charakteru dowodowego i są
czynnościami przedprocesowymi, przekonuje również krytyczna glosa dotycząca uchwały
SN, w zakresie dotyczącym postępowania w przedmiocie środków zabezpieczających.67 SN
stwierdził bowiem, że na podstawie przewidzianego w art. 282 KPK z 1969 r. postępowanie
w sprawie dotyczącej zastosowania środka zabezpieczającego, może nastąpić także wtedy,
kiedy odmówiono ścigania, tzn. gdy postępowania karnego co do odpowiedzialności karnej
w ogóle nie wszczęto. Inaczej określając, gdy odmówiono jego wszczęcia (a więc gdy nie
64
W. Grzeszczyk: Postępowanie..., s. 60; M. Korcyl  Wolska: op.cit., s. 44.
65
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 51; J. Tylman: Polskie ..., s. 573; Z. Młynarczyk:
Czynności ..., s. 109.
66
T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarze Zakamycza wraz z komentarzem do ustawy
o świadku koronnym: Zakamycze 2003, s. 777 i n.
67
u. SN z 3 XI 1975, Z 34/75, OSNKW 1976, nr 1, poz. 19.
36
wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów, przez co sprawca nie stał się
podejrzanym). W literaturze przedmiotu podnosi się, że wniosek przewidziany w art.282 KPK
z 1969r. powinien oprzeć się na zasadnej podstawie, ustalonej w sposób przewidziany przez
normy procesowego prawa karnego czyli w drodze procesowej. Jeżeli więc postępowanie
karne nie toczyło się w ogóle to nie można przyjąć, że wniosek taki opiera się na takiej
procesowo stwierdzonej podstawie. Stwierdzenie takiej podstawy łączy się z oceną faktów,
a te powinny być dokładnie sprawdzone w drodze procesowej. Takiej możliwości nie dają zaś
absolutnie czynności sprawdzające (zakończone postanowieniem o odmowie wszczęcia
śledztwa lub dochodzenia) gdyż mają one charakter nieformalny, pozaprocesowy.68 Obecnie
zgodnie z art. 324 KPK, ocena faktów sprawy musi zostać stwierdzona na podstawie
materiału dowodowego, zebranego w toku postępowania przygotowawczego. Orzekanie zaś
w przedmiocie środków zabezpieczających jest uwarunkowane stwierdzeniem w sposób
niewątpliwy faktu popełnienia czynu zabronionego przez osobę, wobec której środek taki ma
być stosowany.69
Podsumowując stwierdzić należy, że czynności postępowania sprawdzającego mogą
dotyczyć płaszczyzny merytorycznej (np. ustalenia czy istotnie zdarzenie miało miejsce),
oceny prawnej zdarzenia (czy zaistniały czyn jest przestępstwem) oraz dotyczyć problematyki
procesowej (np. mogą wymagać ustalenia czy nie zachodzą przesłanki negatywne
powodujące niedopuszczalność postępowania, np. przedawnienie karalności).70 Inaczej
mówiąc celem omawianych czynności powinno być ustalenie uzasadnionego podejrzenia
popełnienia przestępstwa albo ustalenie, że proces jest niezasadny bądz
prawnie
niedopuszczalny.71
Omówić należy jeszcze kwestię dotyczącą postępowania w sprawach ściganych
z oskarżenia prywatnego. Zgodnie z zasadą skargowości, wszczęcie postępowania sądowego
w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego, następuje na żądanie oskarżyciela
prywatnego (art. 59 ż 1 KPK). Wszczęcie postępowania w takiej sprawie co do zasady polega
na wniesieniu aktu oskarżenia do sądu lub skargi za pośrednictwem policji (art. 488 KPK).
Sąd w tej sytuacji jest władny zlecić wykonanie określonych czynności dowodowych (art.
488 ż 1 KPK). Takie czynności prowadzone przez policję z polecenia sądu, toczą się już we
68
W. Daszkiewicz: Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego (Prawo karne procesowe  I półrocze 1976),
Państwo i Prawo 1977, nr 3, s. 128 i n.
69
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 135.
70
J. Grajewski: op.cit., s. 24.
71
J. Peczeniuk: Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1995,
nr 2, s. 19.
37
wszczętym uprzednio przed sądem postępowaniu. Doktryna wskazuje, że odmowa wydania
takiego polecenia policji nie oznacza odmowy wszczęcia postępowania, tak jak to ma miejsce
w przypadku przestępstw ściganych z urzędu. Tak samo odmowy zlecenia czynności policji,
z powodu braku wymogów stawianych prywatnemu aktowi oskarżenia, również nie należy
utożsamiać z odmową wszczęcia postępowania przygotowawczego w trybie publicznym.72
W przypadku podjęcia czynności sprawdzających wydanie postanowienia
o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia powinno nastąpić najpóz
niej
w terminie 30 dni od daty otrzymania zawiadomienia. Jest to termin maksymalny, którego nie
można przedłużyć. Wprawdzie jest terminem instrukcyjnym i jego przekroczenie nie
wywołuje skutków procesowych (bowiem w takim wypadku wydanie postanowienia jest
skuteczne), to może jednak spowodować z jednej strony konsekwencje służbowe wobec
osoby winnej zaniedbania (art. 20 ż 2 KPK) a z drugiej strony spowodować skargę osoby lub
instytucji, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, jeżeli nie zostaną w ciągu 6 tygodni
powiadomieni o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (art.
306 ż 3 KPK). Czynności sprawdzające powinny (w ramach maksymalnego terminu 30-
dniowego), trwać możliwie krótko, a czas ich trwania należy dostosować należy do realiów
i potrzeb konkretnej sprawy oraz charakteru wątpliwości, które mają być wyjaśnione. Termin
ten jednak nie obowiązuje w razie sprawdzania przez organ ścigania własnych informacji,
gdyż ustawa przewiduje wyłącznie dla sprawdzenia zawiadomienia o przestępstwie.73 Mając
na uwadze maksymalny czas trwania postępowania sprawdzającego wynoszący 30 dni,
zasygnalizować należy, że organ wykonujący czynności polegające na żądaniu od podmiotu
dostarczenia określonych danych, może wprawdzie termin wykonania takich czynności
określać dowolnie, jednakże musi mieć na uwadze konieczność wydania jednego
z postanowień w terminie 30 dni. Ponadto wskazać należy, że przesłuchanie osoby
zawiadamiającej w charakterze świadka w aktualnie obowiązującym stanie prawnym jest
dopuszczalne w każdym czasie trwania postępowania sprawdzającego. Natomiast
sprawdzanie własnych informacji przez organy ścigania (art. 307 ż 5 KPK) nie jest objęte
koniecznością dochowania terminu określonego w art. 307 ż 1 KPK.74
72
T. Grzegorczyk: Odmowa ..., s. 29 i n.; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 715 i n.
73
P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże, P. Niedzielak, K. Petryna, T.E. Wirzman: op.cit., s.527,
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 60 i n.; T. Grzegorczyk Odmowa ..., s. 23; T. Grzegorczyk: Kodeks ..:
Zakamycze 1998, s. 597; J. Tylman: Polskie ..., s. 573.
74
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 50 i n.; T. Grzegorczyk: Kodeks..: Zakamycze 1998,
s. 597.
38
Podsumowując powyższe stwierdzić należy, że bez względu na rodzaj
podejmowanych a wskazanych powyżej czynności służą one jednemu celowi a mianowicie
zmierzają do ustalenia, czy istnieje podstawa do wszczęcia postępowania karnego. Czynności
sprawdzające powinny mieć na celu wyłącznie wyrobienie w organie uprawnionym do
prowadzenia postępowania przygotowawczego przeświadczenia, że zdarzenie wywołane
zostało działaniem przestępnym. Można więc wysunąć wniosek, że takie czynności powinny
trwać tylko do chwili ustalenia, że zaistniała uzasadniona podstawa do wszczęcia
postępowania, bowiem od takiej chwili dalsze wyjaśnianie okoliczności zdarzenia w drodze
tych czynności nie znajduje uzasadnienia. Przepis art. 307 wyraz
nie określa formy, w jakich
czynności te powinny być prowadzone i dokumentowane, a mogą być prowadzone tylko
w niewielkim zakresie. Przede wszystkim mają charakter czynności nieformalnych,
przedprocesowych, gdyż możliwość wykonania czynności procesowych jest ograniczona.
39
ż 2. Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa
Przepis art. 305 ż 1 KPK w sposób wyraz
ny akcentuje obowiązek wydania
postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa niezwłocznie po otrzymaniu
zawiadomienia o przestępstwie, bądz
też wydania postanowienia o odmowie wszczęcia.
Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest procesową reakcją
uprawnionego organu ścigania na zawiadomienie. Chodzi tutaj o niezwłoczną reakcję organu
państwa na zawiadomienie o przestępstwie. Reakcja taka może być następująca: wydanie
postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa, prowadzenie postępowania
sprawdzającego, wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania
przygotowawczego. W razie braku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa
należy wydać postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie
takie należy wydać niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie (art. 305 ż 1
KPK), a najpóz
niej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie, jeżeli
dokonywano czynności w postępowaniu sprawdzającym (art. 307 ż 1 zd. 2 KPK). Natomiast
gdy otrzymane lub zdobyte informacje wywołują podejrzenie popełnienie przestępstwa, to
otwierają one drogę do wszczęcia postępowania przygotowawczego.75
Odmówić wszczęcia dochodzenia lub śledztwa należy wówczas, jeżeli okoliczności
przytoczone w zawiadomieniu o przestępstwie nie dają podstaw do wszczęcia postępowania
przygotowawczego, czyli wówczas, gdy proces jest faktycznie niezasadny lub prawnie
niedopuszczalny. Wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
uzależnione jest od zaistnienia równocześnie dwóch warunków.
Pierwszy warunek to wpłynięcie do organu ścigania zawiadomienia o przestępstwie.
Natomiast drugi warunek to stwierdzenie okoliczności, które nie dają podstaw faktycznych
lub prawnych do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Stwierdzić więc można, że
odmowa wszczęcia jest przeciwieństwem instytucji wszczęcia dochodzenia lub śledztwa.
W doktrynie wskazuje się, że zawiadomienia o przestępstwie nie są jedynym z
ródłem
informacji o przestępstwie, bowiem takie informacje wpływają do organów ścigania
różnorodnymi drogami, np. z prasy, własnych spostrzeżeń, pracy operacyjnej itp. Wówczas
to, gdy organ ścigania otrzymał informację o przestępstwie z innego z
ródła niż
zawiadomienie, a zachodzą dwa wyżej wskazane warunki, wystarczy sporządzić notatkę
uzasadniającą odstąpienie od wszczęcia postępowania przygotowawczego. Nie trzeba
75
S. Stachowiak: op.cit., s. 11; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 61 i n.; K. Marszał: op.cit., s. 336.
40
wówczas wydawać postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Taki sposób postępowania będzie uzasadniony w szczególności w przypadku gdy organ
ścigania ustalił, że pokrzywdzony zmarł, a brak jest osób, które (zgodnie z art. 52 KPK)
mogłyby wykonywać jego prawa, albo też w sytuacji gdy w toku sprawdzeń nie dotarto do
pokrzywdzonego, lub też w sytuacji, gdy z istoty czynu wynika, że nie może być mowy
o podmiocie, który w wypadku wszczęcia postępowania uznany by został za pokrzywdzonego
(zgodnie z art. 49 KPK). Natomiast w przypadku gdy pokrzywdzony dowie się, że do organu
ścigania wpłynęła informacja o dokonanym na jego szkodę przestępstwie i że organ ten
interesuje się tą sprawą, to wówczas mimo tego, że pokrzywdzony nie złożył własnego
zawiadomienia o przestępstwie, należy wydać postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa
lub dochodzenia. Takie bowiem postępowanie organu ścigania zapewni pokrzywdzonemu
możliwość zaskarżenia postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania karnego.76
Powstaje jednak pewna wątpliwość w świetle art. 52 ż 1 KPK, bowiem przepis ten
wskazuje wyraz
nie, że w przypadku braku osób najbliższych lub w przypadku ich
nieujawnienia  ich prawa może realizować prokurator działając z urzędu. Stąd należałoby
zastanowić się i rozważyć czy w przypadku sprawdzania informacji o przestępstwie jakie
wpłynęły do organów ścigania w inny sposób niż w sytuacji złożenia zawiadomienia
o przestępstwie (np. informacje własne, ustalenia własne) prawidłowy będzie sposób
postępowania polegający na sporządzeniu notatki uzasadniającej odstąpienie od wszczęcia
postępowania przygotowawczego. Czy też w świetle tego przepisu koniecznym będzie
sporządzenie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, bowiem
tylko wówczas prokurator będzie miał możliwość podjęcia decyzji w kwestii ewentualnego
realizowania jego uprawnień w miejsce osób najbliższych (nieznanych lub nieujawnionych).
W ten sposób też nie będzie można mówić o tym, że taka decyzja procesowa nie będzie leżała
wyłącznie w kompetencji Policji a więc nie będzie miała charakteru władczego a nadto nie
będzie pozbawiona możliwości jej kontrolowania.
Drugi warunek odmowy wszczęcia śledztwa lub dochodzenia interpretowany jest
w kontekście art. 303 KPK, oraz w kontekście art. 17 KPK. Użyte w art. 303 KPK określenie
uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo oznacza wymaganie istnienia
wysokiego prawdopodobieństwa, iż miało miejsce naruszenie przepisów prawa karnego
materialnego. Nieistnienie, albo inaczej brak wysokiego prawdopodobieństwa popełnienia
czynu przestępnego jest równoznaczne z brakiem podstaw faktycznych do wszczęcia
76
J. Peczeniuk: op.cit., s. 18 i n.; K. Marszał: op.cit., s. 336; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 62;
T. Grzegorczyk: Odmowa ..., s. 23 i n.; Z. Młynarczyk: Czynności ..., s. 112.
41
postępowania przygotowawczego. Jeżeli brak jest podstaw do przyjęcia, że popełniono
przestępstwo, a równocześnie nie zachodzą przesłanki przeprowadzenia czynności
sprawdzających (o których mowa w art. 307 KPK), a więc występuje przekonanie, że mimo
ewentualnego ich przeprowadzenia, nie zostaną uzyskane informacje wystarczające do
zbudowania faktycznej podstawy procesu to wówczas jest wydawane postanowienie
o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.77 Brak podstaw faktycznych do wszczęcia
postępowania przygotowawczego ma miejsce w dwóch sytuacjach. Pierwsza sytuacja to
stwierdzenie w sposób niewątpliwy, że nie popełniono czynu przestępnego (albo zdarzenie
w ogóle nie zaistniało albo jest obojętne w świetle przepisów prawa karnego  art. 17 ż 1 pkt
1 KPK ). Niepopełnienie czynu albo brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie
jego popełnienia to stan braku tzw. podstawy faktycznej procesu. Brak taki powoduje
niedopuszczalność wszczęcia postępowania w świetle art. 303 KPK. Dlatego należy wskazać,
że organy ścigania muszą bardzo starannie rozważać wszystkie okoliczności przytoczone
w zawiadomieniu i zebrane w ramach czynności sprawdzających materiały pod kątem, czy
wskazują one w sposób obiektywny na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia
przestępstwa czy też nie. Właściwa ocena wymaga zaś od prowadzącego sprawę znajomości
prawa, doświadczenia życiowego i zawodowego oraz zasad prawidłowego rozumowania.78
Tak więc podejmując decyzję o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, organ
ścigania (na podstawie dokonanych ustaleń) musi dojść do przekonania, że nie miało miejsca
naruszenie przepisów prawa karnego, że nie ma możliwości sprecyzowania jakiegokolwiek
typu przestępstwa, którego znamiona wyczerpywałyby zgłoszone zdarzenie.79
Niekiedy treść zawiadomienia wskazuje na istnienie podstawy faktycznej procesu
(którą jest czyn przestępczy lub uzasadnione podejrzenie jego popełnienia), ale wszczęcie
postępowania przygotowawczego jest prawnie niedopuszczalne. Taka sytuacja zachodzi
wówczas, gdy organ ścigania stwierdzi zaistnienie negatywnej przesłanki procesowej.
W art. 17 KPK ustawodawca ujął zbiorczo przesłanki, nie wskazując oddzielnie, które z nich
powodują odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego, a które jego umorzenie.
W doktrynie wskazuje się, że w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania
przygotowawczego przesłanki można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej grupy należy
zaliczyć przeszkody procesowe, których stwierdzenie bezwzględnie powoduje odmowę
77
J. Peczeniuk: op.cit., s. 19, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 38.
78
J. Peczeniuk: op.cit., s. 19 i n; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz pod red. P. Hofmańskiego, Warszawa 1999, tom I, s. 120.
79
J. Bednarzak: op.cit., s. 334 i n.
42
wszczęcia postępowania przygotowawczego. Stwierdzenie bowiem tych przesłanek przed
wszczęciem zawsze spowoduje odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Do tej grupy
należą brak ustawowych znamion czynu zabronionego, śmierć sprawcy, przedawnienie
karalności, rzecz osądzona, zawisłość sprawy, abolicja, niepodleganie sprawcy orzecznictwu
polskich sądów karnych.80 Do drugiej grupy należą przesłanki procesowe, które można
nazwać warunkowymi lub względnymi. Do tej kategorii należy zaliczyć przesłankę braku
wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej oraz brak wymaganego zezwolenia
na ściganie. Samo stwierdzenie tych przesłanek nie powinno skutkować automatycznie
odmową wszczęcia postępowania. Organ ścigania bowiem powinien, jeszcze przed podjęciem
merytorycznej decyzji, dążyć do konwalidacji, tj. uzyskania od osoby uprawnionej wniosku o
ściganie albo zezwolenia właściwej władzy na ściganie. Zaś do trzeciej grupy przeszkód
procesowych należą ustawowe okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną. Do tej
kategorii należy zaliczyć ustawowe uznanie, że sprawca nie popełnia przestępstwa, znikome
społeczne niebezpieczeństwo czynu oraz niekaralność czynu. W literaturze przedmiotu
wskazuje się, że powinno się przyjąć regułę, iż podane wyżej przeszkody procesowe
(w grupie trzeciej) nie powodują odmowy wszczęcia, bowiem stwierdzenie ich istnienia
wymaga przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Wydaje się bowiem
niemożliwe, aby organ ścigania mógł w ramach pozaprocesowych czynności sprawdzających
ustalić, że np. sprawca działał w warunkach niepoczytalności czy też w stanie wyższej
konieczności. To samo odnosi się do problematyki okoliczności wchodzących w treść
społecznego niebezpieczeństwa czynu. Należy zatem uznać, że nie ma możliwości ustalenia
pewności ich istnienia poza (przed) postępowaniem karnym.81
W doktrynie podaje się, że zarówno brak podstawy faktycznej prowadzenia
postępowania karnego, jak również przeszkody procesowe czyli okoliczności prawne
wyłączające postępowanie karne, stanowią samodzielne podstawy do wydania postanowienia
o odmowie wszczęcia postępowania, i dlatego powoływanie ich obok siebie uznaje się jako
zbyteczne. Stąd też odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego może nastąpić
zarówno z powodu braku podstaw faktycznych oraz z powodu wystąpienia przeszkód
procesowych, jeśli nie można ich usunąć.82
80
J. Peczeniuk: op.cit., s. 20 i n.
81
Tamże, s. 21.
82
P. Tomaszewski: Uwagi na temat podstaw umorzenia i odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego,
Wojskowy Przegląd Prawniczy 1982, nr 3, s. 321 i n.
43
Przepis art. 94 KPK określa strukturę i konieczne elementy każdego postanowienia,
a więc również o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Ogólnie w skład
postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania muszą wejść następujące elementy:
oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie, datę jego wydania,
określenie i wskazanie sprawy oraz kwestii której dotyczy, oraz rozstrzygnięcie z podaniem
podstawy prawnej w tym przyczynę odmowy a także uzasadnienie (chyba, że ustawa zwalnia
z uzasadnienia). Istotną i najobszerniejszą częścią postanowienia jest uzasadnienie.
W uzasadnieniu postanowienia powinno się omówić zdarzenie będące przedmiotem
zawiadomienia, wykonane przez prowadzącego czynności i ich ocenę merytoryczną oraz
w miarę szczegółowo omówić przyczynę odmowy wszczęcia postępowania
przygotowawczego. Treść uzasadnienia jest determinowana przyczyną odmowy wszczęcia
postępowania przygotowawczego. W przypadku zaistnienia przesłanki procesowej wystarczy
wskazać przyczynę tamującą wszczęcie postępowania przygotowawczego. Natomiast
w przypadku uzasadniania braku podstawy faktycznej, centralnym punktem zainteresowania
jest czyn i dlatego należy starannie i dokładnie opisać zdarzenie faktyczne, przedstawić
poczynione ustalenia, ocenić zebrane okoliczności faktyczne i wskazać przyczynę, która
zdecydowała o wydaniu takiej decyzji.83
Dotychczas postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydawał prokurator (art.
305 ż 2 KPK), zaś postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia prokurator lub inny
organ uprawniony do jego prowadzenia (art.305 ż 1 i ż 3 zd. 2 KPK), z tym że postanowienie
to wydane przez organ pozaprokuratorski, wymagało pisemnego zatwierdzenia przez
prokuratora.84 Zmiany w tym zakresie wprowadziła nowela styczniowa, bowiem zgodnie
z art. 325e. ż 1 KPK dopuszcza się możliwość umieszczenia decyzji w postaci postanowienia
o odmowie wszczęcia dochodzenia w jednym wspólnym protokole, o którym mówi art. 304a.
KPK (pozwalający na zbiorcze wykonanie protokołu z przyjęcia ustnego zawiadomienia
o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej oraz
z przyjęcia wniosku o ściganie), i taka decyzja nie wymaga uzasadnienia. Ponadto art. 325 e
ż 1 KPK wskazuje, że w takiej sytuacji postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia
wydaje organ prowadzący takie postępowanie i zgodnie z ż 2 zd. 1 zatwierdza je prokurator.
Podobnie jak w przypadku wydania postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa organem
uprawnionym do wydania takiej decyzji jest prokurator lub Policja, przy czym na podstawie
art. 305 ż 3, jeżeli takie postanowienie wydaje Policja (lub inny organ wymieniony w art. 312
83
J. Peczeniuk: op.cit., s. 21 i n.; F. Prusak: op.cit., s.332.
84
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 62.
44
KPK posiadający uprawnienia Policji) zobowiązana jest niezwłoczne przesłać prokuratorowi
jego odpis, gdyż wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora. Wiąże się to z faktem, iż
zgodnie z art. 311 ż 1 KPK tej noweli, śledztwo będzie mogła także prowadzić Policja (oraz
inne organy wymienione w art. 312 KPK), jeżeli nie będzie prowadzić go prokurator.85
Podkreślić należy, że postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
wprawdzie jest merytoryczną decyzją właściwego organu ścigania, to jednak nie wywołuje
stanu prawomocności materialnej, o której mowa w art. 17 ż 1 pkt 7 KPK. Zatem w razie
uzyskania nowych danych tj. zaistnienia podstawy do wszczęcia postępowania karnego
należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.86 Nie uzyskuje więc
nigdy atrybutu prawomocności, a w związku z tym decyzja ta może być w każdym czasie
zniesiona.
85
Ustawa z dnia 10.1.2003 r. o zmianie ustawy  kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy
wprowadzające kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie
informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz.155 wraz z póz
n. zm.); druk sejmowy nr 182, Prezydencki projekt
ustawy o zmianie ustawy kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy wprowadzające kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, s. 72.
86
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 61; J. Bednarzak: op.cit., s.347.
45
ż 3. Uprawnienia procesowe pokrzywdzonego i zawiadamiającego
W art. 305 ż 4 KPK przewidziany jest spoczywający na Policji i prokuratorze (a więc
na organach uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego)obowiązek
zawiadomienia osoby lub instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła
zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Zawiadomienie tych
osób oraz instytucji pełni istotną funkcję, gdyż daje im możliwość realizacji uprawnień strony
(jako pokrzywdzonego) oraz korzystania z przewidzianych w ustawie uprawnień dla innych
podmiotów, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie. Zawiadomienie takie ważne jest
przede wszystkim z uwagi na przysługujące im prawo złożenia zażalenia (art.306 KPK) oraz
sprzyja realizacji zasady legalizmu.87 Ponieważ wskazanym podmiotom przysługuje zażalenie
na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia należy im je doręczyć (art.
100 ż 2 KPK), jednocześnie też pouczając ich o przysługującym im prawie (m.in. prawie do
przejrzenia akt zgodnie z art. 306 ż 1 zd. 2 KPK), terminie i sposobie wniesienia środka
zaskarżenia (co wynika z art. 100 ż 6 oraz art. 305 ż 4 KPK). Doręczenie zaś tym podmiotom
postanowienia, jest formą zawiadomienia ich o odmowie wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia. Przepis art. 305 ż 4 KPK w sposób bardzo istotny odbiega od rozwiązania
funkcjonującego na gruncie KPK z 1969r. Rozszerza bowiem katalog podmiotów
uprawnionych do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia. Stwierdzić należy, że przepis jest wyrazem postulatów doktryny, albowiem
wprawdzie w większości przypadków zawiadamiającym o przestępstwie jest pokrzywdzony,
to jednak nie zawsze pokrzywdzony i zawiadamiający to ta sama osoba (np. w sytuacjach
wymienionych w art. 51 ż 2, art.52 KPK, albo wówczas gdy składający zawiadomienie nie
jest pokrzywdzonym, ale jednocześnie z istoty przestępstwa wynika, że nie może być mowy
o osobie lub instytucji, która w przypadku wszczęcia postępowania uznana byłaby w świetle
art. 49 KPK za pokrzywdzonego). W doktrynie bowiem sygnalizowano, że zawiadomienie
o przestępstwie jest w swojej istocie uzewnętrznieniem prawa podmiotowego jednostki
(spełniającej zarazem społeczny lub prawny obowiązek) żądania wszczęcia ścigania,
wykrycia i ukarania osoby winnej popełnienia przestępstwa. Stąd też prawo zażalenia na
decyzję odmawiającą wszczęcia postępowania przysługuje jest nie tylko pokrzywdzonemu ale
również osobie, która złożyła zawiadomienie (art. 306 ż 1 i 3 KPK).88
87
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 42; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 63.
88
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 44 i n.; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 63;
T. Grzegorczyk: Odmowa ..., s. 21 i n., R. Ponikowski: op.cit., s. 88 i n.
46
Tryb postępowania odwoławczego w zakresie postanowień o odmowie wszczęcia
śledztwa lub dochodzenia bądz
ich umorzenia określa art. 306 KPK. W art. 306 ż 1 KPK
przewidziane jest zażalenie na dwa różne rodzaje postanowień (a tym samym odmienny jest
również krąg adresatów). Zgodnie z art. 306 ż 1 KPK, prawo zażalenia na postanowienie o
odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia przysługuje pokrzywdzonemu oraz instytucji
wymienionej w art. 305 ż 4 KPK. Oznacza to, że nie posiada takiego uprawnienia osoba
fizyczna, nie będąca pokrzywdzonym, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie.
Natomiast w przypadku art. 306 ż 3 KPK, prawo złożenia zażalenia przysługuje również
osobie fizycznej, nie będącej pokrzywdzonym, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie
na tzw. bezczynność organu procesowego, jeżeli w ciągu 6 tygodni od powiadomienia
o przestępstwie, organ procesowy nie powez
mie stosownych czynności i nie podejmie
jednocześnie jednej z decyzji procesowych określonych w art. 305 ż 1 lub w art.307 ż 1 KPK.
Obydwa wymienione w tym przepisie środki odwoławcze (zarówno na
postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a także na bezczynność
organu procesowego) służą wzmocnieniu gwarancji zasady legalizmu. Oznacza to po
pierwsze, że decyzje procesowe, od których zależy wywiązanie się przez państwo z ciążącego
na nim obowiązku ścigania przestępstw, nie mogą pozostawać w sferze arbitralnego uznania
organów ścigania, gdyż wówczas otwierałoby to organom ścigania możliwość zachowań
oportunistycznych. Stąd też m.in. możliwość wnoszenia zażalenia na postanowienie
o odmowie wszczęcia postępowania do sądu. Ponadto po drugie, możliwość złożenia
zażalenia przez podmioty wymienione w art. 306 ż 3 KPK na bezczynność organu, który
w związku z przyjętym zawiadomieniem o przestępstwie, powinien w przewidzianym prawie
terminem podjąć odpowiednie czynności i decyzje.89
Przepis art. 306 ż 2 KPK określa tryb wnoszenia zażalenia określony w ż 1.
Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub
zatwierdził (wydane przez Policję) postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.
Składa się je na piśmie do prokuratora, który wydał lub zatwierdził zaskarżone
postanowienie. Prokurator ten po dokonaniu formalnej kontroli zażalenia (tj. po stwierdzeniu,
że zażalenie odpowiada warunkom formalnym), obowiązany jest bezzwłocznie przedstawić je
prokuratorowi nadrzędnemu, wraz z aktami sprawy i wnioskiem zawierającym
ustosunkowanie się do zasadności zażalenia. Prokurator nadrzędny jest w tym wypadku
organem quasi odwoławczym, gdyż przysługują mu jedynie ograniczone uprawnienia i w tym
89
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 44 i n; P. Niedzielak, K. Petryna (w:) A. Kryże,
P. Niedzielak, K. Petryna, T.E. Wirzman: op.cit., s. 524.
47
wypadku może jedynie przychylić się do zażalenia. W przypadku przychylenia się do
zażalenia prokurator nadrzędny może je zmienić lub uchylić zaskarżone postanowienie
i przekazać sprawę prokuratorowi do ponownego rozpoznania. Natomiast funkcję organu
odwoławczego pełni sąd, który może nie przychylić się do zażalenia i utrzymać
postanowienie w mocy. To uprawnienie zostało zastrzeżone dla sądu i nie przysługuje ono
prokuratorowi nadrzędnemu. W przypadku jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do
zażalenia, kieruje je do sądu. Prokurator, rozpatrując zażalenie wydaje postanowienie
(zarówno wtedy gdy uwzględnia zażalenie, jak i gdy nie przychyla się do niego), ale doktryna
przyjmuje, że w przypadku gdy prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia to
wystarczy wydanie zarządzenia lub tylko pisma. Prokurator nadrzędny rozpoznaje zażalenie
w terminie 30 dni (zgodnie z ż 194 RegUProkR). Z powyższego wynika jednoznacznie, że
kompetencja sądu do rozpoznania zażalenia zależy od stanowiska prokuratora nadrzędnego.
Właściwym do rozpoznania zażalenia staje się sąd, gdy prokurator nadrzędny nie przychyli
się do zażalenia. W treści art. 306 ż 2 KPK nie określono, jaki sąd jest właściwy do
rozpoznania zażalenia. Dlatego właściwość tę ustala się na podstawie art. 329 KPK a to
oznacza, że chodzi o sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji (określa się
ją w taki sposób jak właściwość sądu w wypadku kierowania sprawy z aktem oskarżenia).
W przypadku decyzji odmowy wszczęcia postępowania ustalenie właściwości sądu (jeżeli jest
to możliwe) powinno uwzględniać treść zawiadomienia i domniemaną kwalifikację prawną,
którą należałoby przyjąć, gdyby informacje zawarte w zawiadomieniu były uzasadnione.
W przypadku gdy sąd uzna, że odmowa wszczęcia postępowania była niezasadna lub
przedwczesna, postanowienie takie uchyla i sprawę przekazuje prokuratorowi celem
ponownego jej rozpatrzenia. W tej sytuacji dalszy tok postępowania określa art. 330 KPK.
Ewentualne ponowne postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania podlega
zaskarżeniu w tym wypadku tylko do prokuratora nadrzędnego (który tutaj jest już w pełni
organem odwoławczym), a w razie utrzymania postanowienia w mocy pokrzywdzony, który
wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 ż 1 i 2 KPK, może wnieść własny akt
oskarżenia.90
Taki sam tryb procedowania stosuje się także do zażalenia na zarządzenie
prokuratora o odmowie przyjęcia zażalenia z tego powodu, że wniesiony został po terminie
90
R.A. Stefański: Tryb zaskarżania zarządzeń o odmowie przyjęcia zażalenia na postanowienie o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego (art. 306 ż 2 KPK), Przegląd uchwał Izby Karnej i Wojskowej
Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 1999r , Wojskowy Przegląd Prawniczy 2000,
nr 2, s. 98 i n.; T. Grzegorczyk: Kodeks ...: Zakamycze 1998, s. 593; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek:
op.cit., tom II, s. 39.
48
lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy (zgodnie z art. 429 ż
1 KPK) oraz także w przypadku zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie
przywrócenia terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia
postępowania, są to bowiem decyzje blokujące dalsze postępowanie, które musi być poddane
kontroli w takim samym trybie, jak orzeczenie zasadnicze.91
W przypadku zażalenia przewidzianego w art. 306 ż 3 KPK (do którego uprawniony
jest każdy zawiadamiający) zastosowanie znajduje również art. 467 ż 2 KPK. W tej sytuacji
uprawnienie prokuratora polega na ocenie zasadności zażalenia. W przypadku zaś
stwierdzenia faktu naruszenia dyspozycji w art. 307 ż 1 KPK, prokurator powinien zarządzić
podjęcie stosownych kroków i decyzji przez Policję, względnie wszcząć śledztwo lub
dochodzenie albo odmówić jego wszczęcia. Zażalenie takie rozpoznaje odpowiednio
prokurator nadzorujący organ, któremu złożono zawiadomienie lub prokurator nadrzędny.92
Dotychczas w przypadku podjęcia czynności określonych w art. 307 ż 1 KPK, Policja
była obowiązana o tych czynnościach powiadomić prokuratora. Policja po otrzymaniu
zawiadomienia o przestępstwie, dostrzegając potrzebę wdrożenia postępowania
sprawdzającego, zawiadamiała prokuratora o podjęciu tych czynności (art. 307 ż 4 KPK).
Takie uregulowanie było następstwem założenia, że prokurator sprawuje nadzór także nad
tym postępowaniem (zgodnie z art. 326 ż 1 KPK oraz ż od 202 do 217 RegUProkR).93
Wskazać jednak tutaj należy istotną zmianę, bowiem nowela styczniowa skreśliła art. 307 ż 4
KPK i obecnie Policja nie ma już obowiązku powiadamiania prokuratora o podjęciu takich
czynności. Jednakże nie oznacza to, że postępowanie sprawdzające nie będzie w ogóle objęte
nadzorem prokuratora, bowiem zgodnie z art. 326 ż 1 zd. 2 KPK noweli styczniowej
prokurator może objąć nadzorem to postępowanie.94 Prokurator zachowuje więc tu w istocie
jedynie nadzór następczy w razie odmowy wszczęcia postępowania po sprawdzeniach, jako
że zatwierdza on postanowienia Policji o takiej odmowie w śledztwie (art. 305 ż 3 zd. II)
i w dochodzeniu ( art. 325 e ż 2 w zw. z ż 1 ). 95
91
R.A. Stefański: op.cit., 101 i n.; A
. Gramza : W sprawie właściwości funkcjonalnej do rozpoznania zażaleń na
decyzje prokuratora zamykające drogę do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub
umorzenia postępowania przygotowawczego, Prokuratura i Prawo 2000, nr 7 - 8, s. 62 i n.
92
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 47; T. Grzegorczyk: Kodeks ...: Zakamycze 1998,
s. 594.
93
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 61.
94
Ustawa z dnia 10.1.2003 r. o zmianie ustawy  kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy
wprowadzające kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie
informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz.155 wraz z póz
n. zm.).
95
T. Grzegorczyk: Kodeks ...: Zakamycze 2003, s. 778.
49
Podsumowując powyższe można stwierdzić, że zasada legalizmu silnie eksponuje
obowiązek organów procesowych dotyczący wszczęcia postępowania karnego, który
występuje szczególnie silnie właśnie w początkowym stadium działania organów,
a zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o rozpoczęcie postępowania przygotowawczego lub jego
zaniechanie. Wysunąć można wniosek, że postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia
lub śledztwa, oraz uprawnienia posiadane przez podmioty, które złożyły zawiadomienie
o przestępstwie, pozwalają na kontrolę decyzji, które tamują postępowanie przygotowawcze.
Jednocześnie też obowiązują organy ścigania do skrupulatnego badania wstępnych
wiadomości o przestępstwie a jednocześnie uniemożliwiają bezczynność organów ścigania.
Ponadto po wyczerpaniu trybu odwoławczego umożliwiają pokrzywdzonemu wniesienie aktu
oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, mimo tego, że
prokurator nie dopatruje się podstaw do wniesienia aktu oskarżenia.
50
51
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW
art. artykuł
Dz.U. Dziennik Ustaw
KK ustawa z 6.6.1997 r.  Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 wraz
z póz
n. zm.)
KPK z 1969r. ustawa z 19.4.1969 r.  Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr
13, poz. 96 wraz z póz
n. zm.)
KPK ustawa z 6.6.1997 r.  Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr
89, poz. 555 wraz z póz
n. zm.)
n. następne (a)
NarkU ustawa z dnia 24.4.1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst
jedn. z 2003r. Dz.U. Nr 24, poz. 198 wraz z póz
n. zm.)
NIKU ustawa z dnia 23.12.1994r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst
jedn. Dz.U. z 2001 Nr 85, poz. 937 wraz z póz
n. zm.)
Nowela styczniowa ustawa z dnia 10.1.2003 r. o zmianie ustawy Kodeks
postępowania karnego, ustawy- Przepisy wprowadzające Kodeks
postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy
o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155 wraz
z póz
n. zm)
Nr numer
OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej
ogłoszone w roku 1936
OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa
OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Prokuratury Generalnej
OSNPriP Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych,
Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału
Konstytucyjnego ( Prokuratura i Prawo , dodatek)
p. postanowienie
pkt punktu, punkt
52
pod red. pod redakcją
PolU ustawa z dnia 6.4.1990r. o Policji (tekst jedn. z 2002 r. Dz.U. Nr
7, poz. 58 wraz z póz
n. zm.)
poz. pozycja
póz
n. póz
niejszymi
RegUProkR rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 11.4.1992 r. 
Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek
prokuratury (Dz.U. Nr 38, poz. 163 wraz z póz
n. zm.)
s. strona
SN Sąd Najwyższy
tekst jedn. tekst jednolity
u. składu 7 s. uchwała składu siedmiu sędziów
u. uchwała
ust. ustęp
w. wyrok
z. zeszyt
zm. zmianami
53
BIBLIOGRAFIA
1)  Procedury postępowania policjantów w związku z prowadzeniem dochodzenia
rejestrowego , Ad-2480/2003r, Warszawa 2003.
2) Bafia J., Bednarzak J., Flemming M., Kalinowski S., Kempista H., Siewierski M.:
Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. M. Mazura, Warszawa 1976.
3) Cieślak M., Doda Z.: Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie
postępowania karnego (lata 1984 -1985), Biblioteka Palestry 1987.
4) Cieślak M.: Polska procedura karna, Warszawa 1984.
5) Daszkiewicz W.: Proces karny część ogólna, Poznań 1995.
6) Daszkiewicz W.: Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego (Prawo karne procesowe 
I półrocze 1976), Państwo i Prawo 1977, nr 3.
7) Doda Z., Grajewski J.: Karnoprocesowe orzecznictwo Sądu Najwyższego (lata 1995-
1996), Przegląd Sądowy 1997, nr 11-12.
8) Gardocki L.: Prawo karne, wydanie VII, Warszawa 2001.
9) Grajewski J.: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2001.
10) Gramza A
.: W sprawie właściwości funkcjonalnej do rozpoznania zażaleń na decyzje
prokuratora zamykające drogę do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie
wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego, Prokuratura i Prawo 2000,
nr 7 - 8.
11) Grzegorczyk T., Tylman J.: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998.
12) Grzegorczyk T.: Kodeks postępowania karnego, Zakamycze 1998.
13) Grzegorczyk T.: Kodeks postępowania karnego. KOMENTARZE Zakamycza wraz
z komentarzem do ustawy o świadku koronnym, Zakamycze 2003.
14) Grzegorczyk T.: Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy
praworządności 1979, nr 4.
15) Grzeszczyk W.: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie
komentarze, zeszyt 5, Warszawa 1997.
16) Grzeszczyk W.: Postępowanie przygotowawcze w kodeksie postępowania karnego,
Zakamycze 1998.
17) Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 1999.
18) Kalinowski S.: Polski proces karny w zarysie, Warszawa 1981.
19) Kopaliński W. Podręczny słownik wyrazów obcych, Warszawa 1999.
54
20) Kruszyński P.: Z problematyki wszczęcia postępowania w sprawach o przestępstwa
ścigane na wniosek. Problemy Praworządności 1987, nr 9.
21) Kryże A., Niedzielak P., Petryna K., Wirzman T. E.: Kodeks postępowania karnego
praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2001.
22) Lipczyńska M., Kordik A., Kegel Z., Świda- A
agiewka Z.: Polski proces karny,
Warszawa - Wrocław 1975.
23) Lipczyńska M., Kordik A., Kegel Z.: Postępowanie przygotowawcze (w:) Polski proces
karny. Część II Przebieg procesu, Część III Postępowania szczególne, Warszawa 
Wrocław 1971.
24) Marszał K.: Proces karny, wydanie IV, Katowice 1997.
25) Młynarczyk Z.: Czynności sprawdzające i odmowa wszczęcia postępowania karnego,
Prokuratura i Prawo 1995, nr 5.
26) Młynarczyk Z.: Wszczęcie śledztwa i dochodzenia Prokuratura i Prawo 1995, nr 4.
27) Peczeniuk J.: Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, Wojskowy
Przegląd Prawniczy 1995, nr 2.
28) Ponikowski R.: Informacja o przestępstwie a wszczęcie postępowania karnego, Nowe
Prawo 1983, nr 7-8.
29) Prusak F.: Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Warszawa 1999.
30) Rozwadowski W.: Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem z
ródeł, Poznań
1992.
31) Schaff L.: Proces karny Polski Ludowej, Warszawa 1953.
32) Schaff L.: Wszczęcie postępowania karnego a problematyka podstawy i przedmiotu
procesu, Państwo i Prawo 1959, nr 2.
33) Siewierski M., Tylman J., Olszewski M.: Postępowanie karne w zarysie, Warszawa
1974.
34) Stachowiak S.: Wszczęcie postępowania przygotowawczego a czynności sprawdzające,
Prokuratura i Prawo 1999, nr 9.
35) Stefański R. A.: Przegląd uchwał Izby Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego
w zakresie prawa karnego procesowego za 1999r , Wojskowy Przegląd Prawniczy 2000,
nr 2.
36) Światłowski A. R., Korcyl  Wolska M., Nita B., Czajka M.: Postępowanie karne
przebieg, Warszawa 1999.
37) Tomaszewski P.: Uwagi na temat podstaw umorzenia i odmowy wszczęcia
postępowania przygotowawczego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1982, nr 3.
55
38) Tylman J.: Instytucja czynności sprawdzających w postępowaniu karnym, A
ódz
, 1984.
39) Waltoś S.: Proces karny zarys systemu, Warszawa 2001.
40) Wojtczak Z.: O wszczęciu postępowania przygotowawczego, Służba MO 1978, nr 1.
41) Wyciszczak S.: Z problematyki wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy
Praworządności 1973, nr 8.