Już od niemal 50 lat jest wiadomo, że stanole i sterole roślinne, zwane również fitosterolami i 

fitostanolami,  obniżają  stężenie cholesterolu w surowicy krwi poprzez częściowe hamowanie 

wchłaniania  cholesterolu  w  jelitach.  Obecnie  substancje  te  są obecne w szeregu produktach 

spożywczych i dostępne dla wszystkich, którzy pragną obniżyć stężenie cholesterolu. Sterole i 

stanole roślinne mają budowę chemiczną zbliżoną do cholesterolu. Sterole w małych ilościach 

są  w  sposób  naturalny  zawarte  w  wielu  owocach,  warzywach  ,orzechach,  ziarnach,  olejach 

roślinnych  oraz  innych  produktach  pochodzenia  roślinnego.  Są  one  podstawowym  składnikiem  ścian  komórek 

roślinnych.  Stanole  można  znaleźć  w   śladowych  ilościach  w  podobnych  produktach,  ale  przede  wszystkim  są  one 

wytwarzane  w  procesie  uwodornienia  roślinnych  steroli.  Osoby  stosujące  sposób  żywienia  typowy  dla 

wysokorozwiniętych państw Zachodnich dostarczają w diecie średnio 20 – 50 mg /d stanoli i 150 – 400 mg steroli. W 

tych niskich dawkach wpływ steroli i stanoli na wchłanianie cholesterolu nie jest znaczący. 

Korzyści stosowania steroli i stanoli

 

W  wielu  badaniach  udokumentowano ścisły  związek  pomiędzy  podwyższonym  stężeniem  cholesterolu  w  surowicy  krwi  (przede 
wszystkim  cholesterolu  LDL  czyli „złego”  cholesterolu)  a  zwiększonym  ryzykiem  choroby  niedokrwiennej  serca.  Ryzyko 
wystąpienia  choroby  wieńcowej  można  zmniejszyć  stosując  prozdrowotny,  zbilansowany  sposób żywienia, polegający na niskim 
spożyciu  tłuszczów  nasyconych  z  odpowiednią  ilością  nienasyconych  kwasów  tłuszczowych  omega­3  i  omega­6  oraz  wysokim 
spożyciem  warzyw  i  owoców,  przy  jednoczesnym  aktywnym  trybie życia.  Na  podstawie  wyników  wielu  badań  klinicznych 
udowodniono,  że  sterole  i  stanole  roślinne  obniżają  stężenie  osoczowe  cholesterolu  całkowitego  oraz  cholesterolu  LDL  poprzez 
częściowe  hamowanie  absorpcji  jelitowej  cholesterolu.  Udowodniono  również,  że  wpływ  stanoli  i  steroli  dodaje  się  do  efektu 
osiąganego przez stosowanie innych strategii, np. ograniczenie zawartości tłuszczów w diecie lub stosowanie leków obniżających 
stężenie  cholesterolu,  takich  jak  statyny.  Wiadomo, że obniżenie stężenia cholesterolu występuje przy zastosowaniu dawki 1 – 3 
g steroli lub stanoli dziennie i nie osiąga się lepszych efektów przy zastosowaniu dawki powyżej 3 g/dobę. Spożywanie 2 g steroli 
lub  stanoli  roślinnych  średnio  obniża  stężenie  cholesterolu  LDL  o  10%.  Zastosowanie  2  g  steroli  lub  stanoli  roślinnych  wraz  z 
postulowanymi  prozdrowotnymi  modyfikacjami  sposobu żywienia  może skutkować obniżeniem stężenia cholesterolu LDL o 15%. 
Warto  wspomnieć  w  tym  miejscu, że  ocenia  się,  iż  obniżenie  stężenia  cholesterolu  LDL  o  10%  zmniejsza  ryzyko  wystąpienia 
choroby niedokrwiennej serca o 20%. 

Względy bezpieczeństwa

 

Bezpieczeństwo  stosowania  steroli  i  stanoli  roślinnych  zostało  potwierdzone  przez  intensywny  program  oceny  ich 
bezpieczeństwa, wydanie zgody na ich stosowanie jako tzw. nowej żywności a przede wszystkim bezpieczne stosowanie w wielu 
państwach  od  1999  roku.  Jednak  regularne  spożywanie  2 –  3 g steroli lub stanoli dziennie przez okres jednego do 12 miesięcy 
może  obniżyć  osoczowe  stężenie  karotenoidów  (prowutaminy  A)  w  surowicy  krwi.  Ten  niekorzystny  efekt  można  odwrócić 
stosując  zgodnie  z  zaleceniami  5  porcji  warzyw  i  owoców  dziennie,  a  zwłaszcza  warzyw  z  wysoką  zawartością  karotenoidów  – 
np. ciemnozielone i żółte warzywa liściaste oraz owoce cytrusowe. 

Aspekty legislacyjne i znakowanie produktów

 

Ponieważ  spożycie  powyżej  3  g  dziennie  nie  przynosi  dalszego  obniżenia  stężenia  cholesterolu  i  może  obniżać  stężenie 
karotenoidów,  Rada  Naukowa  ds. Żywności  wydała  opinię  stwierdzającą,  że  stosowanie  dawki  powyżej 3 g/d nie jest zalecane. 
W  związku  z  tym  Komisja  Europejska  dopuszcza  dodawanie  steroli  i  stanoli  roślinnych  do  szeregu  produktów spożywczych, np. 
tłuszczów  do  smarowania  pieczywa,  sosów  do  sałatek,  mleka,  fermentowanych  produktów  mlecznych  typu  jogurty  i  sery, 
produktów pochodzących z soi oraz pikantnych sosów, przy założeniu, że w jednej porcji produktu jest zawarte nie więcej niż 3 g 
steroli  lub  stanoli  (jeśli  spożywana  jest  jedna  porcja  dziennie)  lub  1  g  (jeśli  spożywane  są  trzy  porcje  dziennie).  Wspólnotowa 
dyrektywa  dotycząca  znakowania  stwierdza, że  każdy  produkt  zawierający  sterole  i  stanole  powinien  czytelnie  podawać  ich 
zawartość  oraz  zamieszczać  informację  o  ich  właściwościach  i  zastosowaniu  (np.  produkt  przeznaczony  wyłącznie  dla  osób 
pragnących  obniżyć  stężenie  cholesterolu,  chorzy  przyjmujący  leki  obniżające  stężenie  cholesterolu  powinni  spożywać  produkt 
tylko  pod  kontrolą  lekarza,  produkt  nie  jest  zalecany  dla  kobiet  w  ciąży  i  karmiących  piersią  oraz  dla  dzieci  poniżej  5  roku 
życia). 

Piśmiennictwo: 

 

1.

De  Jong,  Plat,  J  and  Mensink,  RP  (2003)  Metabolic  effects  of  plant  sterols  and  stanols  (review).  Journal  of  Nutritional 
Biochemistry, 14: 362­9.  

2.

European Commission (2002) General view of the Scientific Committee on Food on the long­term effects of the intake of 
elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects of beta­carotene  

3.

Katan, MB, Grundy, SM, Jones P et al (2003) Efficacy and safety of plant stanols and sterols in the management of blood 
cholesterol levels. Mayo Clinic Proceedings, 78: 965­78.  

4.

Law, M (2000) Plant sterol and stanol margarines and health. Lancet 320: 861­4. 

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 06/2006 

Sterole i stanole roślinne – Udowodnione działanie obniżające stężenie 
cholesterolu

www.eufic.org