Algorytmy Genetyczne
Projekt
Psychologia ewolucyjna
Dorota Frydecka
3URZDG]FDGU.ZDQLFND
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 1 z 29
:VWS
....................................................................................................................................2
2. Historia
.................................................................................................................................2
3. Definicja psychologii ewolucyjnej
..........................................................................................3
3RGVWDZRZH ]DáR*HQLD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM > @
.........................................................3
']LHG]LQ\ EDGD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM
..............................................................................5
7HRULD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRW\F]FD HPRFML
....................................................................6
6.1.Definicja emocji [5, 25.1]
.................................................................................................6
6.2.Typy emocji.
...................................................................................................................6
6.3. Psychologia ewolucyjna [2]
.............................................................................................7
-DNLH GRNáDGQLH HOHPHQW\ WU]HED Z]Lü SRG XZDJ DE\ ]EDGDü L VFKDUDNWHU\]RZDü HPRFM ">@
11
6\WXDFMD OXE ZDUXQNL SRZWDU]DMFH VL QD SU]HVWU]HQL HZROXFML
.........................................11
7.2. Problem adaptacyjny
.....................................................................................................11
:VND]yZNL V\JQDOL]XMFH REHFQRü V\WXDFML
...................................................................11
7.4. Algorytmy wykrywania sytuacji
.....................................................................................11
$OJRU\WP\ NWyUH Z\]QDF]DM SULRU\WHW\
.........................................................................12
6\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQWU]QHM
..................................................................................12
$OJRU\WP\ UHJXOXMFH
...................................................................................................12
-DNLH URG]DMH SURJUDPyZ DNW\ZRZDQH V SU]H] HPRFMH"> @
................................................13
3DPLü
........................................................................................................................13
8.2. Percepcja.
.....................................................................................................................13
8.3. Uwaga.
.........................................................................................................................13
8.4. Fizjologia.
....................................................................................................................13
8.5. Wyznaczanie celów.
......................................................................................................13
8.6. Motywacja.
...................................................................................................................13
8.7. Zbieranie informacji.
.....................................................................................................14
8.8. Wyspecjalizowane wnioskowanie.
.................................................................................14
8F]HQLH VL
..................................................................................................................14
8.10. Zachowanie.
...............................................................................................................14
5R]ZyM ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D UHJXODFM ]DFKRZDQLD L REOLF]H
.....................14
8.12. Odruchy.
.....................................................................................................................15
3R]LRP HQHUJLL SRGHMPRZDQLH Z\VLáNX
.......................................................................15
1DU]XFRQH UDP\ SRVWU]HJDQLD ZLDWD
...........................................................................15
8.15. Komunikacja i ekspresja emocji.
..................................................................................15
9. Emocje a neurobiologia.
.......................................................................................................19
9.1. Koncepcja Paula MacLeana (1990)
................................................................................19
8NáDG OLPELF]Q\
............................................................................................................22
8NáDG SDUDOLPELF]Q\
.....................................................................................................22
9.4. Kora mózgowa
..............................................................................................................23
9.5. Ekspresja emocji dowolna i mimowolna
.........................................................................23
9.6. Emocje pierwotne
.........................................................................................................25
9.6. Emocje wtórne
..............................................................................................................26
=DNRF]HQLH
...................................................................................................................27
Bibilografia:
............................................................................................................................28
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 2 z 29
:VWS
Ä1LF Z ELRORJLL QLH PD VHQVX FK\ED *H Z ZLHWOH HZROXFML´ :\GDMH VL *H
'DUZLQRZVND WHRULD HZROXFML Z\MDQLáD ZLFHM ]DJDGHN ELRORJLL QL* MDNDNROZLHN LQQD WHRULD
SRND]DáD UHODFMH MDNLH ]DFKRG] PLG]\ ZV]\VWNLPL *\MF\PL RUJDQL]PDPL MDNL L W\PL R
NWyU\FK LVWQLHQLX ZLHP\ MX* W\ONR QD SRGVWDZLH VNDPLHQLDáRFL >@
6NRUR SUDZG MHVW *H QLF Z ELRORJLL QLH PD VHQVX FK\ED *H ] SHUVSHNW\Z\ WHRULL
HZROXFML Z WDNLP UD]LH E\ü PR*H QDOH*DáRE\ VL ]DVWDQRZLü F]\ WD VDPD UHJXáD QLH GRW\F]\
ZLDWD SV\FKRORJLL L ]ZL]DQ\FK ] QLP Z]RUFyZ ]DFKRZD L P\OHQLD /XG]NL Py]J RG
]DZV]H E\á RSLV\ZDQ\ MDNR QDMZ\*HM Z HZROXFML VWRMF\ RUJDQ ± QDMEDUG]LHM VNRPSOLNRZDQ\
QDU]G NLHG\NROZLHN ]DSURMHNWRZDQ\ SU]H] QDWXUDOQ VHOHNFM &R ZLFHM VDP
Darwin
JáERNR ZLHU]\á *H SRGDQD SU]H] QLHJR WHRULD SHZQHJR GQLD Z\MDQL QLH W\ONR UHJXá\
U]G]FH ZLDWHP ELRORJLL DOH UyZQLH* SV\FKRORJLL >@
3R GáXJLP RNUHVLH F]DVX NLHG\ QLNW QLH ]DVWDQDZLDá VL QDG WHJR W\SX ]DJDGQLHQLDPL
RVWDWQLR WHRULD HZROXF\MQD ]DF]\QD RGJU\ZDü FRUD] ZLNV] UROH Z Uy*Q\FK EDGDQLDFK
SURZDG]RQ\FK Z G]LHG]LQLH SV\FKRORJLL
3RGREQLH MDN ELRORG]\ VWDUDM VL Z\MDQLü
PRUIRORJL L IL]MRORJL RUJDQL]PyZ QD ED]LH WHRULL HZROXFML WDN SV\FKRORG]\ FKF Z\MDQLü
OXG]NLH P\OL HPRFMH L ]DFKRZDQLH ]DGDMF VRELH S\WDQLD MDNLH MHVW LFK ]QDF]HQLH
adaptacyjne.[3]
=DáR*HQLD HZROXFML ]RVWDá\ SU]HMWH SU]H] ZLHOX ZVSyáF]HVQ\FK EDGDF]\ HPRFML PLG]\
innymi przez: [6.1]
1. Tomkinsa – w koncepcja afektu
2.
,]DUGD ± Z XMFLX HZROXF\MQR ± UR]ZRMRZ\P
3. Ekmana
– w teorii neurokulturowej
4. Eibl-
(LEHVIHOGD ± Z SRGHMFLH
etologicznym
5. Bucka
Z SRGHMFLX UR]ZRMRZR LQWHUDNF\MQ\P
3V\FKRORJLD HZROXF\MQD MHVW WR SV\FKRORJLD X]XSHáQLRQD R GRGDWNRZ ZLHG]
RIHURZDQ SU]H] HZROXF\MQ ELRORJL Z QDG]LHL *H UR]XPLHQLH SURFHVyZ NWyU\ VSRZRGRZDá
UR]ZyM OXG]NLHJR XP\VáX EG]LH UR]V]HU]HQLHP L SRJáELHQLHP GRW\FKF]DVRZHM ZLHG]\ QD
WHPDW UR]ZRMX ÄDUFKLWHNWXU\´ OXG]NLHJR FLDáD
0LPR *H QD SLHUZV]\ U]XW RND DQDORJLD Z\GDMH VL E\ü JRGQD XZDJL L EOL*V]HJR
]DLQWHUHVRZDQLD ]H Z]JOGX QD FDáNLHP UDFMRQDOQLH EU]PLFH DUJXPHQW\ RND]XMH VL *H
WHRULD WD VSRWNDáD VL ] GX*\P VSU]HFLZHP L VSRZRGRZDáD SRZVWDQLH QLH]OLF]RQHM LORFL
EXU]OLZ\FK GHEDW Z ZLHFLH QDXNRZ\P 'ODF]HJR"
2. Historia
8 SRGVWDZ SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM OH*\ SU]HNRQDQLH *H F]áRZLHN URG]L VL ] SHZQ
ZURG]RQ ZLHG] NWyUD SRPDJD PX Z DGDSWDFML GR URGRZLVND 5HJLRQ\ Py]JX NWyUH V ]D
W ZLHG] RGSRZLHG]LDOQH V FLOH Z\VSHFMDOL]RZDQH *G\ ]RVWDQ RQH DNW\ZRZDQH
GRVWDUF]DM Py]JRZL DOJRU\WPLF]Q\FK NURN SR NURNX LQVWUXNFML NWyUH SRZVWDá\ QD GURG]H
HZROXFML MDNR Z\UD] SU]\VWRVRZDQLD VL QDV]\FK SU]RGNyZ GR *\FLD QD ]LHPL >@
3RJOG\ WH SU]H] ZLHOH ODW E\á\ G\VNU\PLQRZDQH ]H Z]JOGX QD VWDQGDUGRZ\ PRGHO
nauk socjologicznych SSSM (Standard Social
6FLHQFH 0RGHO 0RGHO WHQ ]DNáDGD EUDN
MDNLHMNROZLHN ZURG]RQHM ZLHG]\ 3V\FKRORJLD F]áRZLHND MHVW Z FDáRFL HIHNWHP MHJR LQWHUDNFML
]H URGRZLVNLHP L NXOWXU 0RGHO WHQ SRZVWDá MDNR Z\UD] RSR]\FML ZREHF WDNLFK ]MDZLVN
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 3 z 29
VSRáHF]Q\FK MDN QS UDVL]P G\VNU\PLQDFMD NRELHW HWF L JHQHUDOQLH E\á SU]HFLZQ\
determinizmowi biologicznemu.[3]
Tooby i
&RVPLGHV ± JáyZQL EDGDF]H SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM ZVND]XM MHGQDN *H
QDMQRZV]D SV\FKRORJLD VWDZLD FRUD] ZLFHM S\WD F]\ DE\ XP\Vá F]áRZLHND SU]\FKRG]FHJR
QD ZLDW MHVW
tabula rasa
7UDG\F\MQLH VWDZLDQH S\WDQLD R (UyGáD R QDWXU RVRERZRFL
F]áRZLHND F]\ MHVW RQD ZURG]RQD ]GHWHUPLQRZDQD SU]H] JHQ\ F]\ QDE\WD Z\XF]RQD
Z\NV]WDáFRQD SU]H] VSRáHF]HVWZR SU]HVWDM PLHü VHQV Z ZLHWOH FRUD] EDUG]LHM
UR]EXGRZDQHM ZLHG]\ R QLHUR]HUZDOQRFL LQWHUDNFML PLG]\ JHQDPL UR]ZRMHP URGRZLVNLHP
L NXOWXU >@
'R QLHSU]\FK\OQ\FK RSLQLL QD WHPDW SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM SU]\F]\QLáR VL SRQDGWR
jej porównanie z
VRFMRELRORJL ± UXFKHP NWyU\ SU]HG NLONXG]LHVLFLRPD ODW\ VWDá VL EDUG]R
SRSXODUQ\ G]LNL SUDFRP (2 :LOVRQD 6WDUDá VL RQ ZUD] ] LQQ\PL SU]HGVWDZLFLHODPL WHJR
NLHUXQNX Z\MDQLü ]DFKRZDQLH OXG]L L ]ZLHU]W ]D SRPRF RGUXFKyZ ELRORJLF]Q\FK 3UDFH WH
E\á\ EDUG]R NRQWURZHUV\MQH SU]H] WR *H PR*QD E\áR RGQLHü ZUD*HQLH *H LFK JáyZQ\P
PRWWHP MHVW Z\MDQLHQLH F]\ PR*H QDZHW UR]JU]HV]HQLH WDNLFK ]DFKRZD MDN
Z\NRU]\VW\ZDQLH JZDáW L LQQH IRUP\ QDGX*\ü L DJUHVML 1DXNRZF\ NWyU]\ ]DMPXM VL
SV\FKRORJLD HZROXF\MQ FKF SURZDG]Lü VZRMH EDGDQLD Z ]XSHáQLH LQQ\P NLHUXQNX %DUG]LHM
QL* ]DFKRZDQLHP ] SXQNWX ZLG]HQLD VRFMRORJLL FKF VL ]DMü XP\VáRZRFL F]áRZLHND>@
3. Definicja psychologii ewolucyjnej
Zacznijmy o
G GRNáDGQHM GHILQLFML SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM 3V\FKRORJLD HZROXF\MQD MHVW
QRZ\P SRGHMFLHP GR SV\FKRORJLL Z NWyUD áF]\ ZLHOH G]LHG]LQ QDXNL WDNLFK MDN
-
biologia
ewolucyjna
-
kognitywistyka
-
antropologia
-
neurologia
-
psychologia
SR WR E\ RNUHOLü ZáDFLZRFL OXG]NLHM QDWXU\ 3RSU]H] VWZLHUG]HQLH ÄOXG]ND QDWXUD´
SV\FKRORJLD HZROXF\MQD UR]XPLH FDáRNV]WDáW ]MDZLVN ]DFKRG]F\FK OXG]NLP XP\OH 0y]J
QDWRPLDVW UR]XPLDQ\ MHVW MDNR RUJDQ SRZVWDá\ QD GURG]H HZROXFML L VWDOH VL UR]ZLMDMF\
EGF\ ]DUD]HP JDWXQNRZR VSHF\ILF]Q\>@
3RGVWDZRZH ]DáR*HQLD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM
[1, 2, 3]
=DáR*HQLH
.
8P\Vá ]áR*RQ\ MHVW ] PRGXáyZ F]\OL LQDF]HM RUJDQyZ XP\VáRZ\FK PHQWDOQ\FK ]
NWyU\FK ND*G\ PD FKDUDNWHU\VW\F]Q Z\VSHFMDOL]RZDQ VWUXNWXU NWyUD F]\QL JR HNVSHUWHP
Z MHGQHM G]LHG]LQLH LQWHUDNFML ]H ZLDWHP
=DáR*HQLH
.D*G\ RUJDQ PHQWDOQ\
a)
MHVW Z\QLNLHP DGDSWDFML NWyUHM FHOHP E\áD ]GROQRü RUJDQL]PX GR SRVLDGDQLD
zdrowego potomstwa
b)
]RVWDá Z\EUDQ\ GURJ VHOHNFML QDWXUDOQHM
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 4 z 29
=DáR*HQLH
)XQNFMRQDOQRü XP\VáX ]RVWDáD XNV]WDáWRZDQD Z RNUHVLH JG\ QDVL SU]RGNRZLH ZLHGOL
*\FLH áRZFyZ L ]ELHUDF]\ QD DIU\NDVNLFK VDZDQQDFK
$G =DáR*HQLH
/XG]NL XP\Vá VNáDGD VL ] ZLHOX PRGXáyZ RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D Uy*Q IXQNFMRQDOQRü
,QWHJUDFMD W\FK IXQNFMRQDOQRFL SURZDG]L GR RNUHORQHJR ]DFKRZDQLD 2G GDZQD ZLDGRPR
E\áR *H ]D Uy*QH W\S\ SHUFHSFML Z]URN VáXFK RGSRZLDGDM Uy*QH F]FL Py]JX
Toolby i
&RVPLGHV XZD*DM QDWRPLDVW *H SR]RVWDáH IXQNFMH XP\VáRZH ± MDN XF]HQLH VL
SRGHMPRZDQLH GHF\]ML PRW\ZDFMD ± UyZQLH* Z\NRQ\ZDQH V SU]H] Z\VSHFMDOL]RZDQH GR
WHJR FHOX PRGXá\
ZLDGRPRü MHVW W\ONR F]XENLHP JyU\ ORGRZHM QDV]HJR XP\VáX ± ZLNV]Rü
SURFHVyZ NWyUH ]DFKRG] Z Py]JX MHVW SU]HG QDPL XNU\WD 7\P VDP\P PR*H QDP VL
Z\GDZDü SR SLHUZV]H *H SURFHV\ XP\VáRZH V SURVWV]H DQL*HOL V Z U]HF]\ZLVWRFL SR
GUXJLH ± *H G]LDáDQLH Py]JX WR MHGHQ ZLHORIXQNF\MQ\ SURFHV 7DN QDSUDZG ]GDMHP\ VRELH
W\ONR VSUDZ ] SHZQ\FK NRQNOX]ML Z\VRNLHJR SR]LRPX NWyUH V QDP SU]HND]DQH MDNR HIHNW
G]LDáDQLD W\VLF\ VNRPSOLNRZDQ\FK SURFHVyZ L PHFKDQL]PyZ GR NWyU\FK QDOH* SURFHV\
]ELHUDMFH LQIRUPDFM ]H ZLDWD ]HZQWU]QHJR L ZHZQWU]QHJR DQDOL]XMFH WH LQIRUPDFMH
VSUDZG]DMFH QLHVSyMQRFL Z\SHáQLDMFH EUDNXMFH GDQH VFDODMFH LQIRUPDFMH
Z\VQXZDMFH ZQLRVNL HWF
$G =DáR*HQLH
*G\ ]GDP\ VRELH VSUDZ ] IDNWX *H WR VDPR URGRZLVNR GOD Uy*Q\FK JDWXQNyZ
]QDF]\ ]XSHáQLH FR LQQHJR ± FR FR GOD MHGQHJR RVREQLND MHVW HOHPHQWHP SU]\FK\OQ\P GOD
LQQHJR MHVW ]DJUR*HQLHP SRMDZLD VL S\WDQLH &]\ IDNW\F]QLH NV]WDáWXMH QDV URGRZLVNR"
3UDZGD MHVW WDND *H QDV]H REZRG\ QHUZRZH PRJá\ E\ü ]DSURJUDPRZDQH WDN E\ QD
GRZROQ\ ERG]LHF UHDJRZDü GRZROQ\P ]DFKRZDQLHP VSRUyG FDáHM JDP\ PR*OLZ\FK UHDNFML
-DN WR VL ZLF VWDáR *H Z\WZRU]RQH ]RVWDá\ WDNLH SRZL]DQLD D QLH LQQH" 'ODF]HJR QD
RNUHORQH ERG(FH UHDJXMHP\ SR]\W\ZQLH D QD LQQH QHJDW\ZQLH" *G\E\ WR S\WDQLH GRW\F]\áR
NRPSXWHUD RGSRZLHG( PRJáD E\ E\ü QDVWSXMFD RGSRZLHGQL SURJUDP ]RVWDá QDSLVDQ\
SU]H] SURJUDPLVW SR WR E\ UR]ZL]Dü RNUHORQ\ W\S ]DGD MDN QS GRGDZDQLH F]\
RGHMPRZDQLH $QDORJLF]QD RGSRZLHG( PR*H E\ü XG]LHORQD Z SU]\SDGNX Py]JX F]áRZLHND
2Q UyZQLH* ]RVWDá ]DSURJUDPRZDQ\ E\ UDG]Lü VRELH ] RNUHORQ\PL W\SDPL SUREOHPyZ
1DVXZD VL S\WDQLH NWR OXE FR E\áR SURJUDPLVW OXG]NLHJR Py]JX"
Toolby i
&RVPLGHV SRVWXOXM *H RGSRZLHG]L QD WR S\WDQLH MHVW SURFHV HZROXFML
5HDJXMHP\ QD ]GDU]HQLD Z QDV]\P *\FLX Z RNUHORQ\ VSRVyE SRQLHZD* WHQ VSRVyE RND]Dá
VL E\ü QDMEDUG]LHM VNXWHF]Q\ QD SU]HVWU]HQL ZLHNyZ GOD QDV]\FK SUDSU]RGNyZ :áDQLH
G]LNL WDNLP D QLH LQQ\P SURFHVRP Py]JX XGDáR LP VL QDMOHSLHM VSURVWDü WDNLP ]DGDQLRP
MDN UR]SR]QDZDQLH WZDU]\ QDE\ZDQLH ]GROQRFL PyZLHQLD LQWHUSUHWDFMD JUR(Q\FK V\WXDFML
HWF :D*QH MHVW X]P\VáRZLHQLH VRELH *H QLH FKRG]L WX R MDNLNROZLHN W\S ]DGDQLD F]\
SUREOHPX DOH R SUREOHP DGDSWDF\MQ\ 3UREOHP DGDSWDF\MQ\ PD GZLH JáyZQH FHFK\
1.
SRZWDU]Dá VL ZLHORNURWQLH SRGF]DV *\FLD QDV]\FK SUDSU]RGNyZ
2.
MHJR UR]ZL]DQLH PD ZSá\Z QD ]GROQRFL UHSURGXNF\MQH RUJDQL]PX D QLH QD SU]H*\FLH
MHGQRVWNL WR JHQ D QLH RVREQLN ] SXQNWX ZLG]HQLD HZROXFML MHVW QLHPLHUWHOQ\
3RMDZLD VL SHZQD ZWSOLZRü SRGF]DV W\FK UR]ZD*D ± RND]XMH VL ERZLHP *H
MHVWHP\ ]GROQL GR UR]ZL]\ZDQLD FDáHM PDV\ Uy*QRURGQ\FK ]DGD R NWyU\FK QDVL
SU]RGNRZLH QLH PLHOL SRMFLD ± UR]ZL]XMHP\ VNRPSOLNRZDQH ]DGDQLD ] PDWHPDW\NL
SURZDG]LP\ VDPRFKRG\ X*\ZDP\ NRPSXWHUyZ 2ND]XMH VL *H QDV]D ]GROQRü GR
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 5 z 29
UR]ZL]\ZDQLD W\FK SUREOHPyZ MHVW HIHNWHP XERF]Q\P QDV]HM ]GROQRFL GR UR]ZL]\ZDQLD
SUREOHPyZ DGDSWDF\MQ\FK 3U]\NáDGRZR IDNW *H QDVL SU]RGNRZLH Z SHZQ\P PRPHQFLH
QDXF]\OL VL FKRG]Lü QD GZyFK QRJDFK VSUDZLá *H Z\NV]WDáFRQ\ ]RVWDá ]P\Vá UyZQRZDJL ÏZ
]P\Vá UyZQRZDJL SR]ZDOD QDP UyZQLH* Z\NRQ\ZDü ZLHOH LQQ\FK F]\QQRFL MDN QS MH(G]Lü
na
GHVNRUROFH PLPR *H WD F]\QQRü MHVW W\ONR ZWyUQ\P HIHNWHP UR]ZL]DQLD SUREOHPX
GZXQR*QRFL
$G =DáR*HQLH
8P\Vá MHVW XNáDGHP VáX*F\FK GR Z\NRQ\ZDQLD REOLF]H NWyU\ ]RVWDá Z\EUDQ\ GURJ
QDWXUDOQHM VHOHNFML DE\ UR]ZL]\ZDü SUREOHP\ NWyUH QDSRWNDOL QDVL SU]RGNRZLH Z LFK ZDOFH R
SU]HWUZDQLH ZLF MHJR ]DGDQLHP E\áD SU]HGH ZV]\VWNLP SUyED ]UR]XPLHQLD L SU]HFK\WU]HQLD
]ZLHU]W UROLQ L LQQ\FK OXG]L
1DVL SU]RGNRZLH VSG]LOL SRQDG F]DVX QDV]HM HZROXF\MQHM KLVWRULL Z ZDUXQNDFK
NWyUH Uy*QL VL ]QDF]QLH RG W\FK Z NWyU\FK REHFQLH *\MHP\ 3RQDG PLOLRQyZ ODW VSG]LOL
RQL ]ELHUDMF UROLQ\ L SROXMF QD ]ZLHU]WD ZLDW NWyU\ MHVW QDP ]QDQ\ ± ]H V]NRáDPL
VNOHSDPL VSR*\ZF]\PL IDEU\NDPL ± WUZD UD]\ NUyFHM QL* ZLDW QDV]\FK SUDSU]RGNyZ
(UD NRPSXWHUyZ QLH MHVW VWDUV]D RG W\SRZHJR VWXGHQWD XQLZHUV\WHWX UHZROXFMD SU]HP\VáRZD
PD ODW D UROQLFWZR SRMDZLáR VL QD ]LHPL W\ONR ODW WHPX
*G\ ]GDP\ VRELH SRQDGWR VSUDZ *H VHOHNFMD QDWXUDOQD ± SURFHV NWyU\ RVWDWHF]QLH
XNV]WDáWRZDá QDV] Py]J ± MHVW SURFHVHP QLHVá\FKDQLH ZROQ\P RF]\ZLVW\P SRZLQQR VL
Z\GDZDü *H QLH PLQáR Z\VWDUF]DMFR GX*R F]DVX E\ F]áRZLHN PyJá VL ]DDGDSWRZDü GR
ZDUXQNyZ *\FLD NWyUH V QDP ]QDQH 7\P VDP\P ZV]HONLH ]DFKRZDQLD L VWUXNWXU XP\VáX
OXG]NLHJR QDOH*\ DQDOL]RZDü Z RSDUFLX R ZLHG] QD WHPDW ZDUXQNyZ *\FLD QDV]\FK
SUDSU]RGNyZ JG\* W\ONR ZWHG\ PR*HP\ MH Z SHáQL ]UR]XPLHü = WHJR SRZRGX SV\FKRORJLD
HZROXF\MQD VNRQFHQWURZDQD MHVW QD SU]HV]áRFL
3HZQ\P GRZRGHP QD SUDZG]LZRü WHJR ]DáR*HQLD MHVW XZLDGRPLHQLH VRELH IDNWX
*H Z\VHOHNFMRQRZDQH Z WRNX HZROXFML UHDNFMH HPRFMRQDOQH L ]ZL]DQH ] QLPL G]LDáDQLD E\á\
IXQNFMRQDOQH Z GDZQ\FK URGRZLVNX F]áRZLHND L QLH V RSW\PDOQH Z QDV]\P REHFQ\P
SU]HVLNQLW\P F\ZLOL]DFM L WHFKQLN RWRF]HQLX
3URJUDP\ NWyUH XUXFKDPLDQH V SU]H] HPRFMH Z RGSRZLHG]L QD RNUHORQ\ ERG]LHF
V SURJUDPDPL NWyUH ]RVWDá\ Z\VHOHNFMRQRZDQH Z WUDNFLH WUZDMFHM ZLHOH ODW HZROXFML Z
RGSRZLHG]L QD V\WXDFMH ] MDNLPL VSRW\NDOL VL QDVL SU]RGNRZLH 7\P VDP\P QLHNRQLHF]QLH V
WR ZáDFLZH VFKHPDW\ G]LDáDQLD GOD F]áRZLHND ZVSyáF]HVQHJR
-HOL QD SU]\NáDG SDQLF]Q\ VWUDFK SURZDG]L QLHNLHG\ GR UHDNFML ]DPDUFLD Z EH]UXFKX
WR ]DFKRZDQLH WDNLH PLDáR JáERNL ELRORJLF]Q\ VHQV ZyZF]DV JG\ QDV] SU]RGHN VSRWNDá VL ]
GUDSLH*QLNLHP DWDNXMF\P FHO NWyU\ VL SRUXV]D -HOL MHGQDN G]L SU]HVWUDV]RQ\
SU]HFKRG]LH ]DPLHUD Z EH]UXFKX QD ZLGRN QDGMH*G*DMFHJR Z MHJR NLHUXQNX VDPRFKRGX
WR U]HF] MDVQD WUXGQR Z WDNLP Z\SDGNX PyZLü R IXQNFMRQDOQRFL UHDNFML HPRFMRQDOQHM
= WHJR SRZRGX ZáDQLH LVWRWQHM ZLHG]\ GOD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRVWDUF]\ü QDP PRJ
1.
EDGDQLD QDV]\FK ÄEOLVNLFK NUHZQ\FK´ ± PDáS F]áHNRNV]WDáWQ\FK *\MF\FK WDN MDN
IXQNFMRQRZDá QDV] SUDSU]RGHN QD SRF]WNX VZRMHM REHFQRFL QD =LHPL
2.
EDGDQLD SU\PLW\ZQ\FK VSRáHF]HVWZ ]ELHUDFNR ± P\OLZVNLFK ZFL* *\MF\FK Z
QLH]PLHQLRQ\ VSRVyE RG ZLHOX W\VLF\ ODW
']LHG]LQ\ EDGD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 6 z 29
*áyZQH ]DVDG\ SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM PRJ E\ü SRPRFQH SU]\ UR]ZD*DQLX
SU]HUy*Q\FK DVSHNWyZ ]DFKRZDQLD F]áRZLHND GR NWyU\FK PR*QD ]DOLF]\ü VHNVXDOQRü
DJUHVM NRRSHUDFM VHQ MHG]HQLH NRQIRUPL]P VSRVyE Z MDNL G]LHFL SRVWU]HJDM ZLDW
UDFMRQDOQRü
3V\FKRORJLD HZROXF\MQD QLH MHVW G]LHG]LQ SV\FKRORJLL ± MHVW MHG\QLH VSRVREHP
P\OHQLD R SV\FKRORJLL NWyUH PR*H E\ü ]DVWRVRZDQH GR NWyUHMNROZLHN MHM G]LHG]LQ\
3U]\NáDGHP PR*H E\ü SV\FKRORJLD HPRFML NWyU VL WHUD] ]DMPLHP\
7HRULD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRW\F]FD HPRFML
6.1.Definicja emocji [5, 25.1]
&]\P ZáDFLZLH MHVW HPRFMD" 2ND]XMH VL *H SV\FKRORJLD PLDáD L ZFL* PD NáRSRW\ ]H
]GHILQLRZDQLHP WHJR WHUPLQX &R ZLFHM XSá\Z F]DVX L LVWRWQ\ Z]URVW OLF]E\ EDGD QLH
SU]\EOL*\á QDV GR UR]ZL]DQLD WHJR SUREOHPX :\GDMH VL MHGQDN *H IDNW WHQ QLH PXVL QDV
QLHSRNRLü :LNV]Rü GHILQLFML ZH ZVSyáF]HVQHM QDXFH PD FKDUDNWHU URERF]\ ± SU]\QRV]
RULHQWDFM Z SU]HGPLRFLH GDQHJR ]DJDGQLHQLD DOH XOHJDM ]PLDQRP ZUD] ] QRZ\PL
odkryciami. Na podstawie pracy holenderskiego badacza, autorytetu w dziedzinie emocji, N.
)ULMG\ SU]HGVWDZLü PR*QD WU]\ WDNLH ZáDQLH URERF]H GHILQLFMH
1.
,VWRW HPRFML MHVW XUXFKRPLHQLH JRWRZRFL GR UHDOL]DFML SURJUDPX G]LDáDQLD (PRFMD
XUXFKDPLD SULRU\WHW GOD RNUHORQHJR G]LDáDQLD OXE NLONX G]LDáD NWyUHPX QDGDMH
VWDWXV SLOQHJR 7\P VDP\P SURJUDP WDNL PR*H SU]HV]NDG]Dü Z UHDOL]DFML LQQ\FK
programów o charakterze poznawczym lub behawioralnym. Poszczególne emocje
XDNW\ZQLDM RGPLHQQH SURJUDP\ G]LDáD
2.
(PRFMD MHVW ]Z\NOH Z\QLNLHP ZLDGRPHM OXE QLHZLDGRPHM RFHQ\ ]GDU]HQLD MDNR
LVWRWQLH ZSá\ZDMFHJR QD FHOH OXE LQWHUHV\ SRGPLRWX (PRFMD MHVW RGF]XZDQD MDNR
SR]\W\ZQD MHOL ]GDU]HQLH MHVW ]JRGQH ]H ZVSRPQLDQ\PL FHODPL L LQWHUHVDPL D
QHJDW\ZQD ± MHOL MHVW ] QLPL QLH]JRGQD 7D GHILQLFMD MHVW GRü NRQWURZHUV\MQD ZLHOX
EDGDF]\ ERZLHP QLH ]JDG]D VL ] WH] *H HPRFMD SRMDZLD VL QDMF]FLHM ZVNXWHN
oceny zdarzenia przez podmiot.
3.
(PRFMD MHVW GRZLDGF]DQD MDNR V]F]HJyOQ\ URG]DM VWDQX SV\FKLF]QHJR &]VWR
WRZDU]\V] MHM OXE QDVWSXM SR QLHM
a) zmiany somatyczne
b) ekspresje mimiczne i pantomimiczne
c) reakcje o charakterze behawioralnym
'HILQLFMH WH QDOH*\ WUDNWRZDü MDNR NRPSOHPHQWDUQH Z]JOGHP VLHELH JG\* ND*GD ] QLFK
NRQFHQWUXMHVLQDQLHFRLQQ\PDVSHNFLHRPDZLDQHJR]MDZLVND
6.2.Typy emocji.
(PRFMH SRGVWDZRZH ± V WR WDNLH HPRFMH NWyUH
ZHGáXJ
Chrlesa Darwina:
a)
V GRZLDGF]DQH SU]H] OXG]L L ]ZLHU]WD
ZHGáXJ 5REHUWD
Plutchnik
b)
PRJ E\ü REVHUZRZDQH QD Uy*Q\FK SR]LRPDFK ILORJHQHW\F]Q\FK
c)
PDM DGDSWDF\MQH ]QDF]HQLH GOD ZDONL MHGQRVWNL L JDWXQNX R SU]HWUZDQLH
Zaliczamy do nich:
-
strach
-
]áRü
-
smutek
-
UDGRü
-
DNFHSWDFM
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 7 z 29
-
ZVWUW
-
DQW\F\SDFM
-
zaskoczenie
(PRFMH SRFKRGQH ZHGáXJ 7'.HPSHUD ÄWR HPRFMH SRGVWDZRZH NWyUH SRZVWDM Z
VSHF\ILF]Q\FK V\WXDFMDFK VSRáHF]Q\FK 3RF]XFLH ZLQ\ MHVW ZLF ± Z MHJR XMFLX ± UH]XOWDWHP
VWUDFKX SU]HG NDU ]D SU]HMDZLHQLH ]DEURQLRQHJR G]LDáDQLD :VW\G MHVW QDWRPLDVW SRF]XFLHP
SRF]XFLHP ]áRFL VNLHURZDQHM QD VDPHJR VLHELH MHVW WR ]DWHP ]áRü Z\ZRáDQD EáGQ\P OXE
niepotrzebnym zachowaniem)” [5, 26.2.4]
6.3. Psychologia ewolucyjna [2]
= SHUVSHNW\Z\ HZROXF\MQHM XP\Vá MHVW ]ELRUHP SURJUDPyZ NWyUH SRZVWDá\ QD GURG]H
HZROXFML .D*G\ ] QLFK MHVW Z\VSHFMDOL]RZDQ\ GR UR]ZL]\ZDQLD LQQ\FK SUREOHPyZ L V\WXDFML
NWyUH QDSRWNDá Z VZRLP *\FLX KRPLQLG L GR NWyU\FK PXVLDá VL ]DDGRSWRZDü 1DOH* GR QLFK
QD SU]\NáDG UR]SR]QDZDQLH WZDU]\ SRV]XNLZDQLH *\ZQRFL Z\EyU SDUWQHUD RUJDQL]DFMD
F]DVX VQX UHJXODFMD U\WPX VHUFD JRWRZRü GR DWDNX .D*GH ] W\FK ]DGD DNW\ZRZDQH E\áR
SU]H] LQQH SU]HVáDQNL SRFKRG]FH ]H URGRZLVND
Istnienie tyc
K ZV]\VWNLFK SURJUDPyZ QLH Z\MDQLD MHGQDN MHV]F]H ZV]\VWNLHJR 5RG]
VL QDVWSXMFH S\WDQLD
1.
JG\E\ SRG ZSá\ZHP Uy*Q\FK ERG(FyZ ]RVWDáR XDNW\ZQLRQ\FK NLOND SURJUDPyZ NWyUH
]H VZRMHM QDWXU\ SU]\QRVLü PDM Uy*QH HIHNW\ F]VWR VSU]HF]QH ]H VRE RND]Dü VL
PR*H *H Z UH]XOWDFLH QLH SU]\QLRV *DGQHM RGSRZLHG]L
1D SU]\NáDG SRWU]HED VQX L SRWU]HED XFLHF]NL SU]HG QLHEH]SLHF]HVWZHP Z\PDJD
wzajemnie przeciwstawnych akcji i stanów fizjologicznych.
2.
] NROHL ZLHOH ]DGD PR*H E\ü QDMOHSLHM UR]ZL]DQ\FK ZyZF]DV JG\ ZLHOH SURJUDPyZ
]RVWDMH XUXFKRPLRQ\FK MHGQRF]HQLH SU]\ F]\P ZD*QH MHVW E\ ND*G\ GRFKRG]Lá GR
JáRVX Z RGSRZLHGQLP PRPHQFLH
)HE\ UR]ZL]Dü WH SUREOHP\ XP\Vá PXVL E\ü Z\SRVD*RQ\ Z SURJUDP\ NRRUG\QXMFH
SUDF SURJUDPyZ SRGU]GQ\FK
Toolby i
&RVPLGHV SRVWXOXM *H HPRFMH V WDNLPL
SURJUDPDPL QDGU]GQ\PL 7R RQH VSUDZLDM *H OLF]QH SURJUDP\ OXG]NLHJR XP\VáX
ZVSyáSUDFXM ]H VRE WZRU]F VSyMQ FDáRü D QLH SURZDG] GR VDPR]DJáDG\ RUJDQL]PX
(PRFMH V ZLF ]QyZ Z\UD]HP DGDSWDFML
: MDNL VSRVyE HPRFMH ]DMá\ WDN ZD*Q SR]\FM" :V]\VWNLH V\WXDFMH WDNLH MDN
SRGHMPRZDQLH ZDONL ]DNRFKLZDQLH VL XFLHF]ND SU]HG DJUHVRUHP ]GUDGD GRZLDGF]HQLH
XSDGNX Z KLHUDUFKLL VSRáHF]QHM PLHUü RVRE\ EOLVNLHM ± Z\VWSRZDá\ Z *\FLX
hominida na
SU]HVWU]HQL GáXJLHJR F]DVX HZROXFML QLHVNRF]RQ LORü UD]\ ]D ND*G\P UD]HP "
WRZDU]\V]\á\ LP SRGREQH ZDUXQNL ]HZQWU]QH SRGREQH FLJL ]GDU]H SRGREQH RNROLF]QRFL
L SRGREQH NRQVHNZHQFMH 3RZWDU]DMFH VL Z\VWSLHQLD W\FK VDP\FK V\WXDFML SRFLJQá\ ]D
VRE VHOHNFM SU]\VWRVRZDQLD ]DUyZQR Z SRVWDFL RNUHORQ\FK VSRVREyZ SU]HWZDU]DQLD
LQIRUPDFML MDNL L ]DFKRZDQLD 7R PRJáR E\ü PR*OLZH G]LNL SU]HEXGRZLH SURJUDPyZ
QDGU]GQ\FK ] NWyU\FK ND*G\ MHGQRF]HQLH PLDá ]D ]DGDQLH XUXFKDPLDü SHZLHQ SRG]ELyU
SRGU]GQ\FK SURJUDPyZ SV\FKRORJLF]Q\FK Z RGSRZLHGQLHM NRQILJXUDFML .D*GD ] W\FK
NRQILJXUDFML QDWRPLDVW ]RVWDáD QD GURG]H VHOHNFML Z\EUDQD Z WDNL VSRVyE E\ SRZVWDáH G]LNL
QLHM PHFKDQL]P\ REOLF]HQLRZH L IL]MRORJLF]QH ]DSHZQLá\ UHGQLR MHGQRVWNRP L JHQHUDFMRP
QDMOHSV]\ UR]ZyM L *\FLH
7HQ SURFHV ]DGHF\GRZDá R SRGVWDZDFK DUFKLWHNWXU\ SV\FKRORJLL F]áRZLHND L Z RSDUFLX
R QLHJR PR*QD Z\WáXPDF]\ü ND*G\ VWDQ HPRFMRQDOQ\ .D*GD HPRFMD SRZRGXMH
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 8 z 29
1.
DNW\ZDFM SURJUDPyZ DGDSWDF\MQ\FK RGSRZLHGQLFK GOD V\WXDFML
2.
GH]DNW\ZDFM SURJUDPyZ NWyUH PRJá\E\ SU]HV]NDG]Dü Z UR]ZL]\ZDQLX SUREOHPX
3.
PRG\ILNDFM SDUDPHWUyZ SURJUDPyZ SRSU]H] NRQNUHWQ\ RGFLH HPRFML
Z WDNL VSRVyE *H JG\ RVREQLN ]HWNQLH VL ] NRQNUHWQ V\WXDFM V\VWHP MDNR FDáRü G]LDáD Z
sposób harmonijny i efektywny.
6\WXDFMH NWyUH PLDá\ ZSá\Z QD SRZVWDQLH NRQNUHWQ\FK HPRFML PDM QDVWSXMFH FHFK\
1.
LVWQLDá\ EDUG]R Z\UD(QH SU]HVáDQNL V\JQDOL]XMFH LFK SRMDZLHQLH VL
2.
PLDá\ SHZQ\ L SRZWDU]DOQ\ SU]HELHJ
3.
SRZWDU]Dá\ VL F]VWR Z GDZQ\FK F]DVDFK
4.
QLH PRJá\ E\ü UR]ZL]DQH EH] QDGU]GQHM NRQWUROL
5.
QLHSUDZLGáRZH ]DFKRZDQLH Z W\FK V\WXDFMDFK JUR]LáR ZLHONLPL NRV]WDPL
(PRFMH PDM ]D ]DGDQLH QDG]RURZDü SURJUDPHP NWyUHJR IXQNFMD SROHJD QD NLHURZDQLX
DNW\ZQRFL SRGSURJUDPyZ L LQWHUDNFMDPL ]DFKRG]F\PL SRPLG]\ QLPL 3RGSURJUDP\
NWyUH ]DU]G]DQH V SU]H] HPRFMH PDM ]D ]DGDQLH ]DU]G]Dü G]LHG]LQDPL GR NWyU\FK
QDOH*
1. percepcja
2. uwaga
3. wnioskowanie
4. uczenie
5.
SDPLü
6. wybór celu
7. priorytety
motywacyjne
8. kategoryzacja
9. wzorce
P\OHQLRZH
10. fizjologiczne reakcje
a)
IXQNFMH QDU]GyZ
endokrynowych,
b) praca serca
c)
IXQNFMH XNáDGX LPPXQRORJLF]QHJR
d)
SáRGQRü
11. odruchy
12.
XNáDG UXFKRZ\
13. komunikacja
14.
SR]LRP HQHUJLL L UR]NáDG ZNáDGDQHJR Z\VLáNX
15. ocena sytuacji
16.
ZDUWRFL
17. samoocena
18.
RFHQD ZDUWRFL DOWHUQDW\ZQ\FK PR*OLZRFL ]DFKRZDQLD
1LH PR*QD RJUDQLF]\ü ZSá\ZX HPRFML GR MHGQHM W\ONR ] SRZ\*HM Z\PLHQLRQ\FK NDWHJRULL
SRQLHZD* ]DZLHUDM RQH LQVWUXNFMH MDN ZSá\ZDü QD ZV]\VWNLH QDUD] ± Z RJyOQRFL ZV]\VWNLH
G]LHG]LQ\ QD MDNLH ZSá\Z PDM HPRFMH PR*HP\ SRG]LHOLü QD QDVWSXMFH NDWHJRULH JáyZQH
1.
IL]MRORJL
2.
]DFKRZDQLH VNáRQQRFL
3.
VIHU SR]QDZF] RFHQ ]MDZLVN L ]GDU]H
4. stany
uczuciowe
1D SRGVWDZLH SRZ\*V]\FK UR]ZD*D SU]HDQDOL]XMP\ SU]\NáDGRZR XF]XFLH VWUDFKX
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 9 z 29
6\WXDFMD ] NWyU EDUG]R F]VWR GR F]\QLHQLD PLHOL QDVL SU]RGNRZLH E\áR SU]HE\ZDQLH
VDPHPX Z QRF\ :yZF]DV NRQLHF]Q\P E\áR ]DFKRZDQLH V]F]HJyOQHM RVWUR*QRFL L F]XMQRFL
SU]HG QLHRF]HNLZDQ\P DWDNLHP ]H VWURQ\ MDNLHJR ]ZLHU]FLD OXE LQQHJR F]áRZLHND
'RPLQXMF HPRFM MHVW ZLF VWUDFK SU]HG E\FLHP QDSDGQLW\P :yZF]DV QDVWSXMFH
SURJUDP\ V DNW\ZRZDQH
1.
]ZLNV]RQD F]XMQRü L XZDJD ± F]HJR HIHNWHP MHVW WR *H QDZHW QDMPQLHMV]H
SRGHMU]HQLH *H NWR VL VNUDGD MHVW SRZRGHP JZDáWRZQHM UHDNFML
2.
]PLDQD ZD*QRFL PRW\ZyZ L FHOyZ ± Z W\P PRPHQFLH QLF QLH MHVW ZD*QLHMV]H QL*
EH]SLHF]HVWZR JáyG SUDJQLHQLH L EyO SU]HVWDM E\ü RGF]XZDQH QLH SRMDZLDM VL
P\OL GRW\F]FH WUHQRZDQLD QRZHM XPLHMWQRFL QLH PD FKFL GR V]XNDQLD SDUWQHUD
OXE SDUWQHUNL *\FLD SODQRZDQLH RJUDQLF]D VL GR WHUD(QLHMV]RFL ZF]RUDM L MXWUR
SU]HVWDM VL OLF]\ü
3.
SURFHV ]ELHUDQLD LQIRUPDFML MHVW Z\UD(QLH XNLHUXQNRZDQ\ ± SRMDZLDM VL S\WDQLD W\SX
F]\ NWR PQLH PR*H REURQLü" F]\ PRMH G]LHFL V EH]SLHF]QH" FR PRJ ]URELü *HE\
OHSLHM VL XNU\ü"
4.
VSRVyE NRPXQLNDFML XOHJD ]PLDQLH PR*H VL RND]Dü *H WU]HED EG]LH JáRQR
NU]\F]Hü R SRPRF
5.
VSHFMDOQH V\VWHP\ XF]HQLD VL V DNW\ZRZDQH
6.
XUXFKRPLRQH ]RVWDM RGSRZLHGQLH UHDNFMH IL]MRORJLF]QH
a)
NUHZ RGSá\ZD ] XNáDGX SRNDUPRZHJR GR PLQL
b) wzrasta poziom adrenaliny we krwi
c)
F]VWRWOLZRü ELFLD VHUFD URQLH
d)
LORü VRNyZ WUDZLHQQ\FK PDOHMH Z *RáGNX L ]PLHQLD VL LFK VNáDG
biochemiczny
e)
URQLH QDSLFLH PLQL SRSU]HF]QLH SU*NRZDQ\FK D PDOHMH PLQL JáDGNLFK
7.
GHF\]MH GRW\F]FH ]DFKRZDQLD ]PLHQLDM VL ± Z ]DOH*QRFL RG W\SX ]DJUR*HQLD
Uy*QH DNFMH PRJ E\ü SUHIHURZDQH XNU\ZDQLH VL XFLHF]ND VDPRREURQD OXE
znieruchomienie
= SXQNWX ZLG]HQLD ]DJUR*HQLD WH ZV]\VWNLH ]PLDQ\ V QLH]EGQH WR ZáDQLH RQH
SR]ZROLá\ QDMZLNV]HM OLF]ELH RVREQLNyZ SU]H*\ü WDN V\WXDFM
(PRFMH UR]ZLQá\ VL Z WHQ VSRVyE E\ ELRUF SRG XZDJ ZV]\VWNLH SU]HVáDQNL L
NRQVHNZHQFMH GDQHM V\WXDFML XUXFKDPLDü SURJUDP\ VNáDGDMFH VL QD RGSRZLHGQL UHDNFM
7\P VDP\P GDQ\ RVREQLN ÄQDXF]\á VL´ RGSRZLHGQLR G]LDáDü Z Uy*Q\FK F]VWR EDUG]R
WUXGQ\FK V\WXDFMDFK QLHZLDGRP\ ZV]\VWNLFK SURJUDPyZ NWyUH MHJR RUJDQL]P GR WHJR FHOX
]EXGRZDá 0R*QD SRZLHG]LHü *H QLH W\ONR SU]HVáDQNL NWyUH ZVND]XM QD GDQ V\WXDFM
Z\ZRáXM HPRFM DOH WDN*H ZEXGRZDQ\ Z FDá\ V\VWHP SU]H*\ZDQLD HPRFML VSRVyE
ZLG]HQLD L RGF]XZDQLD ZLDWD ]ZL]DQ\ ]H ]ELRUHP SRZL]DQ\FK ]H VRE HOHPHQWyZ
REHFQ\FK Z *\FLX QDV]\FK SU]RGNyZ :UD] ]H Z]URVWHP LQWHQV\ZQRFL SU]H*\ZDQHJR
XF]XFLD FRUD] PQLHM GRZRGyZ MHVW SRWU]HEQ\FK E\ RVREQLN XZLHU]\á *H ZDUXQNL QD NWyUH
UHDJXMH GRW\F] MHJR RVRELVWHM V\WXDFML : FKZLOL JG\ RVREQLN MHVW ]XSHáQLH RSDQRZDQ\
SU]H] HPRFMH PR*H E\ü ZLFLH SU]HNRQDQ\ R SUDZG]LZRFL IDNWyZ VSU]HF]Q\FK ]
U]HF]\ZLVWRFL OHF] ]JRGQ\FK ]H VFKHPDWHP NWyU\ MHVW XWUZDORQ\ SU]H] GRZLDGF]HQLD QD
przestrzeni lat ewolucji.
0HFKDQL]P G]LDáDQLD ND*GHM HPRFML PR*QD ]EDGDü ZHGáXJ QDVWSXMF\FK SXQNWyZ
1.
'RNRQDQLH UHNRQVWUXNFML ]ELRUyZ ZVSyáZ\VWSXMF\FK ZDUXQNyZ Z MDNLFK GDQD
HPRFMD SRZVWDZDáD ] SXQNWX ZLG]HQLD QDV]HJR SUDSU]RGND
2.
.WyUH ]H ]QDQ\FK PHFKDQL]PyZ SV\FKRORJLF]Q\FK PHQWDOQHM DUFKLWHNWXU\ F]áRZLHND
SRZLQQ\ ]RVWDü ]DSURMHNWRZDQH MDNR RGSRZLHG( QD SRZ\*V]H ZDUXQNL V\WXDFMH
:\EyU DQDOL]D L LQWHJUDFMD Z VSyMQ\ PRGHO XUXFKDPLDQ\ SU]H] HPRFM
3. Skonstruowanie i przeprowadzenie eksperymentów i testów w celu dokonania
weryfikacji modelu.
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 10 z 29
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 11 z 29
-DNLH GRNáDGQLH HOHPHQW\ WU]HED Z]Lü SRG XZDJ DE\ ]EDGDü L VFKDUDNWHU\]RZDü
HPRFM "
[2]
6\WXDFMD OXE ZDUXQNL SRZWDU]DMFH VL QD SU]HVWU]HQL HZROXFML
SRZWDU]DMFD VL VWUXNWXUD ZVSyáZ\VWSXMF\FK ]GDU]H ZDUXQNyZ ]HZQWU]Q\FK
L ZHZQWU]Q\FK Z MDNLFK ]QDOD]á VL RVREQLN
SU]\NáDG\
VWDUDQLH VL R XZDJ PDWNL
JáyG
E\FLH FLJDQ\P SU]H] ZURJD
przygotowanie do ataku
SRVLDGDQLH SU]\MDFLyá
PLHUü SDUWQHUD
bycie
chorym
GRZLDGF]HQLH SXEOLF]QHJR VXNFHVX
QLV]F]F\ DWDN ]H VWURQ\ LQQ\FK RVREQLNyZ
posiadanie
dziecka
7.2. Problem adaptacyjny
LGHQW\ILNDFMD VWDQyZ RUJDQLF]Q\FK L VHNZHQFML ]DFKRZD NWyUH SURZDG] GR
QDMOHSV]HM IXQNFMRQDOQRFL Z ]DOH*QRFL RG V\WXDFML
MDN DNFM QDOH*\ SU]HGVLZ]Lü JG\ REF\ RVREQLN ]DZáDV]F]D QDV]H
dobra?
MDN DNFM QDOH*\ SU]HGVLZ]Lü JG\ ZLG]LP\ *H NWR NU]\ZG]L QDV]H
dziecko?
:VND]yZNL V\JQDOL]XMFH REHFQRü V\WXDFML
QLVNL SR]LRP FXNUX ZH NUZL V\JQDOL]XMH QD VWDQ QLHGR*\ZLHQLD
V]\ENLH ]EOL*DQLH VL JUR(QLH Z\JOGDMFHJR ]ZLHU]FLD V\JQDOL]XMH
DWDN GUDSLH*QLND
E\FLH XQLNDQ\P SU]H] LQQ\FK V\JQDOL]XMH EUDN SRSDUFLD L QLHPR*QRü
liczenia na pomoc w razie potrzeby
7.4. Algorytmy wykrywania sytuacji
6 WR ÄIUDJPHQW\ SURJUDPyZ´ NWyUH QLH V XUXFKDPLDQH
explicite
DOH NWyUH V
XSLRQH GR F]DVX D* SRMDZL VL RGSRZLHGQLH ZDUXQNL ]HVSyá ZVND]yZHN
]QDPLRQXMF\FK SRMDZLHQLH VL RNUHORQHM V\WXDFML *G\ ]RVWDQ ÄREXG]RQH´
Z\V\áDM RQH V\JQDá\ DNW\ZXMFH RGSRZLHGQLH SRZL]DQH ] QLPL ÄSURJUDP\
emocji”.
=D]Z\F]DM ]áR*RQH V RQH ] GZyFK SRGSURJUDPyZ
-
DOJRU\WP\ GR PRQLWRURZDQLD ZVND]yZHN GHILQLXMF\FK V\WXDFM
1D ZHMFLX SRELHUDM ZVND]yZNL RSLVDQH Z SXQNFLH =DZLHUDM PHFKDQL]P\
RGSRZLHG]LDOQH ]D SHUFHSFM L SURSULRSHUFHSFM MDN L SDPLü PRGHOXMF
V\WXDFM
-
DOJRU\WP\ Z\NU\ZDMFH V\WXDFM
1D ZHMFLX SRELHUDM Z\QLNL G]LDáDQLD Z\*HM RSLVDQ\FK DOJRU\WPyZ NWyUH
QDVWSQLH VFDODM RFHQLDM SRG Z]JOGHP SUDZGRSRGRELHVWZD L SR
SU]HDQDOL]RZDQLX Uy*Q\FK NU\WHULyZ GHF\]\MQ\FK RGSRZLDGDM QD NRQLHF QD
pytanie, czy dana sytuacja ma miejsce czy nie.
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 12 z 29
6WRSLH ]áR*RQRFL W\FK SURJUDPyZ PR*H E\ü EDUG]R Uy*Q\ ± RG SURJUDPyZ
PRQLWRUXMF\FK SRMHG\QF]H ZVND]yZNL QS REHFQRü Z*D GR EDUG]LHM
]áR*RQ\FK RFHQLDMF\FK VNRPSOLNRZDQH ]áR*RQH SU]HVáDQNL 6XJHUXMH VL *H Z
OXG]NLP XP\OH ]QDMGXMH VL ]HVSyá SRZVWDá\FK QD GURG]H HZROXFML SRGV\VWHPyZ
NWyUH V ]DSURMHNWRZDQH WDN E\ UHSUH]HQWRZDü ]GDU]HQLD SRMDZLDMFH VL
Z\VWDUF]DMFR F]VWR QD SU]HVWU]HQL ZLHNyZ 5HSUH]HQWDFMH WH QLH V NRQLHF]QLH
GRVWSQH QDV]HM ZLDGRPRFL 7\P VDP\P HZROXF\MQD SU]HV]áRü ÄZG]LHUD VL´
QDNáDGD VL QD QDV]H GRZLDGF]HQLH WHUD(QLHMV]RFL R F]\P ZLDGF]\ü PR*H
PLG]\ LQQ\PL LFK SRZV]HFKQRü L SRQDG NXOWXURZ\ FKDUDNWHU UHSUH]HQWDFML
]MDZLVN ]DFKRG]F\FK Z ZLHFLH Z QDV]\FK XP\VáDFK
$OJRU\WP\ NWyUH Z\]QDF]DM SULRU\WHW\
&]VWR G]LHMH VL WDN *H ERG(FH GRFKRG]FH GR QDV PRJ ZLDGF]\ü R REHFQRFL
ZLHOX Uy*Q\FK V\WXDFML QS VWDQ QLHGR*\ZLHQLD L E\FLH FLJDQ\P SU]H] GUDSLH*QLND
$OJRU\WP\ QDGDMFH SULRU\WHW GHF\GXM R W\P NWyUH ] QLFK V ]JRGQH QS JáyG L
EH]F]\QQRü D NWyUH V Z]DMHPQLH Z\NOXF]DMFH VL QS MHG]HQLH L XFLHF]ND SU]HG
GUDSLH*QLNLHP : ]DOH*QRFL RG U]HWHOQRFL SU]HVáDQHN L
Z]JOGQHJR VWRSQLD
ZD*QRFL W\FK V\WXDFML DOJRU\WP\ Z\]QDF]DMFH SULRU\WHW\ GHF\GXM NWyU\ WU\E HPRFML
XUXFKRPLü D NWyU\ GH]DNW\ZRZDü L GR MDNLHJR VWRSQLD 6 WR DOJRU\WP\ NWyUH WZRU]
QDGU]GQ\ V\VWHP QDG]RUF]\ Z VWRVXQNX GR ZV]\VWNLFK HPRFML =RVWDá\ RQH
Z\NV]WDáFRQH QD GURG]H VHOHNFML QD SRGVWDZLH GRZLDGF]H SRNROH EGF\FK
(UyGáHP LQIRUPDFML R NRQVHNZHQFMDFK SRGHMPRZDQ\FK GHF\]ML
6\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQWU]QHM
3U]\ ]DáR*HQLX *H V\WXDFMD ]RVWDáD Z\NU\WD V\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQWU]QHM PXVL
Z\VáDü RGSRZLHGQL GOD V\WXDFML V\JQDá GR ZV]\VWNLFK RGSRZLDGDMF\FK ]D GDQ
V\WXDFM SURJUDPyZ L XUXFKRPLü ZáDFLZH PHFKDQL]P\ 'RGDWNRZR SURJUDP
QDGU]GQ\ HPRFMD GRVWDMH LQIRUPDFMH ]ZURWQH RG LQQ\FK SURJUDPyZ L V\VWHPyZ
NWyUH GRVWDUF]DM LQIRUPDFML R VWDQLH Z MDNLP ]QDMGXMH VL FLDáR D W\P VDP\P
GHF\GXM R LQWHQV\ZQRFL SU]HELHJX L Z\JDVDQLX HPRFML
8UXFKRPLHQLH
SURJUDPyZ
SU]H]
RNUHORQH
HPRFMH
SRZRGXMH
SRZVWDQLD
FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK VWDQyZ XF]XFLRZ\FK FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK GRZLDGF]H
1D MDNRü SU]H*\FLD HPRFML PD ZSá\Z PLG]\ LQQ\PL
a)
ZLDGRPRü SHZQ\FK VWDQyZ IL]MRORJLF]Q\FK ± QS ELFLH VHUFD XGHU]HQLH
NUZL GR JáRZ\ WZDUGRü EU]XFKD
b)
ZLDGRPRü SHZQ\FK VWDQyZ XP\VáRZ\FK ± QS ZVSRPQLHQLH GDZQ\FK
Z\GDU]H UR]PDU]HQLH
c)
ZHZQWU]QH PHFKDQL]P\ RGSRZLHG]LDOQH ]D ]GROQRü GR Z\F]XFLD
V\JQDáX NWyU\ DNW\ZXMH L GH]DNW\ZXMH SRGSURJUDP\ ± ÄXP\VáRZD
SURSULRUHFHSFMD´ ± Z\F]XFLH NWyU\ WU\E HPRFMRQDOQ\ ]RVWDá SREXG]RQ\
WR PR*H PLHü ]QDF]HQLH JG\ LVWQLHMH SRWU]HED ]DKDPRZDQLD GDQHM HPRFML
JG\ ZDUXQNL QLH V NRU]\VWQH GOD DNFML NWyUH V Z\ZRáDQH SU]H] WH
emocje)
$OJRU\WP\ UHJXOXMFH
.D*G\ SURJUDP L PHFKDQL]P IL]MRORJLF]Q\ Z\ZRáDQ\ SU]H] HPRFM PXVL PLHü
RGSRZLHGQLH DOJRU\WP\ NWyUH UHJXOXM Z MDNL VSRVyE UHDJXMH RQ QD ND*G\ V\JQDá
emocjonalny.
7H DOJRU\WP\ GHWHUPLQXM F]\ GDQ\ PHFKDQL]P PD E\ü ZáF]RQ\ F]\
Z\áF]RQ\ L MDNLH G]LDáDQLH LPSOHPHQWXMH QS Z V\VWHPLH VáXFKRZ\P SRZLQLHQ
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 13 z 29
LVWQLHü DOJRU\WP NWyU\ JG\ ]D SRPRF V\VWHPX NRPXQLNDFML ZHZQWU]QHM RGELHU]H
ERG]LHF LQIRUPXMF\ R XF]XFLX VWUDFKX ZyZF]DV SRZLQLHQ RQ REQL*\ü SUyJ
GHWHNFML V\JQDáyZ WDN E\ Z\RVWU]\ü VáXFK QD HZHQWXDOQH QDZHW QDMFLFKV]H
G(ZLNL Z\GDZDQH SU]H] GUDSLH*F
-DNLH URG]DMH SURJUDPyZ DNW\ZRZDQH V SU]H] HPRFMH"
[1, 2]
.D*G\
kontrolowalny proces biologiczny, który poprzez odpowiednie dostrojenie swojego
G]LDáDQLD SURZDG]L GR OHSV]HM MDNRFL *\FLD MHVW F]FLRZR QDG]RURZDQ\ SU]H] VWDQ\
HPRFMRQDOQH 1DMZD*QLHMV]H SURFHV\ ]RVWDá\ Z\PLHQLRQH SRQL*HM
3DPLü
1.
(PRFMH ZSá\ZDM QD VSRVyE ]DSDPLW\ZDQLD LQIRUPDFML ± ZD*QH OXE V]RNXMFH
Z\GDU]HQLD ]DSDPLW\ZDQH V ] GX* GRNáDGQRFL V]F]HJyáyZ
2.
(PRFMH ZSá\ZDM QD ]GROQRü GR SU]\SRPLQDQLD VRELH RGSRZLHGQLFK W\SyZ
LQIRUPDFML ] SDPLFL GáXJRWHUPLQRZHM 3U]\NáDGRZR NRELHWD NWyUD GRZLHG]LDáD VL R
]GUDG]LH VZRMHJR P*D QDJOH ]GDMH VRELH VSUDZ ] W\VLFD GUREQ\FK Z\GDU]H
NWyUH GDZQLHM Z\GDZDá\ VL EH] ]QDF]HQLD D WHUD] RGNU\ZD LFK XNU\W FHORZRü
8.2. Percepcja.
3RG ZSá\ZHP HPRFML ]PLHQLD VL VSRVyE SHUFHSFML QS SRG ZSá\ZHP VWUDFKX ]PLHQLD
VL RVWURü Vá\V]HQLD ZLG]HQLD HWF
8.3. Uwaga.
3RG ZSá\ZHP HPRFML Z\RVWU]RQD MHVW ]GROQRü GR VNXSLDQLD XZDJL QD ERG(FDFK
Sá\QF\FK ] RNUHORQ\FK
SURFHVyZ SHUFHSFML MDN L SURFHVyZ LQWHOHNWXDOQ\FK
3U]\NáDGRZR MHOL PDWND PDUWZL VL *H G]LHFNR VL VSy(QLD GR GRPX ZLHF]RUHP QLH
PR*H VL VNRQFHQWURZDü VL QD
Z\NRQ\ZDQLX VZRLFK ]DGD DOH ] áDWZRFL
SU]\FKRG]L MHM VNXSLDQLH VL QD Uy*Q\FK WUDJLF]Q\FK VFHQDULXV]DFK
8.4. Fizjologia.
(PRFMH PDM ZSá\Z QD ND*G\ RUJDQ WNDQN OXE SURFHV Z QLFK ]DFKRG]F\ .D*GD
HPRFMD Z\V\áD VSHF\ILF]Q\ GOD VLHELH Z]RU]HF LQVWUXNFML SU]\ F]\P Uy*QH LQVWUXNFMH
SU]H]QDF]RQH V GOD Uy*Q\FK XNáDGyZ 7R VXJHUXMH *H Uy*QD NRQVWHODFMD ]MDZLVN
NWyUH RVREQLN GRVWU]HJD F]\ Z\F]XZD PR*H VWDQRZLü R UR]SR]QDQLX VWDQX
HPRFMRQDOQHJR Z MDNLP GDQ\ RVREQLN VL ]QDMGXMH 'R ]MDZLVN W\FK ]DOLF]\ü PR*HP\
]PLDQ\ Z XNáDG]LH NU*HQLD RGGHFKRZ\P SRNDUPRZ\P
endokrynowym a nawet
immunologicznym.
8.5. Wyznaczanie celów.
(PRFMH ZSá\ZDM QD PHFKDQL]P\ XP\VáRZH NWyUH V RGSRZLHG]LDOQH ]D VWDZLDQLH
VRELH FHOyZ SRGF]DV SURFHVX SODQRZDQLD 3U]\NáDGRZR FKü ]HPVW\ ± V]F]HJyOQ\
SU]\SDGHN ]áRFL ± XNLHUXQNRZXMH G]LDáDQLH RVREQLND QD FHO NWyU\P MHVW ]URELHQLH
NU]\ZG\ RVREQLNRZL NWyU\ JR UR]]áRFLá
8.6. Motywacja.
5y*QH SRZWDU]DMFH VL QD SU]HVWU]HQL HZROXFML V\WXDFMH Z\NV]WDáFLá\ ]GROQRü GR
SRGHMPRZDQLD GHF\]ML MDN DNFM Z GDQ\P PRPHQFLH SRGMü QD SRGVWDZLH DQDOL]\
WDNLFK HOHPHQWyZ MDN U\]\NR ]\VN VWUDWD VDW\VIDNFMD (PRFMH NRQWUROXM ZLF
WZRU]HQLH KLHUDUFKLL FHOyZ GDQHJR RVREQLND 1S XWUDWD SR]\FML SRZLQQD Z]PRFQLü
PRW\ZDFM E\ Z\NRU]\VW\ZDü V\WXDFMH Z NWyU\FK PR*QD EG]LH RG]\VNDü GREUH
PLDQR D MHGQRF]HQLH ]QLHFKFLü GR ]ZUDFDQLD XZDJL QD NRV]W\
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 14 z 29
8.7. Zbieranie informacji.
8.8. Wyspecjalizowane wnioskowanie.
0\OHQLH L ZQLRVNRZDQLH QLH MHVW MHGQROLW NDWHJRUL ± ZUF] SU]HFLZQLH VNáDGD VL ]
EDUG]R ZLHOX Z\VSHFMDOL]RZDQ\FK PHFKDQL]PyZ 'ODWHJR WH* QLH PR*HP\ PyZLü *H
HPRFMH ZSá\ZDM QD P\OHQLH Z RJyOQRFL DOH UDF]HM R W\P *H ZSá\ZDM QD
NRQNUHWQH Z]RUFH L VW\OH UR]XPRZDQLD 1S SRF]XFLH VWUDW\ ]ZLNV]D ]GROQRü GR
Z\NU\FLD RV]XVWZD VWUDFK ZSá\ZD QD SU]H]RUQH RVWUR*QH UR]ZD*DQLD
ZVSyá]DZRGQLFWZR ]ZLNV]D SUDZGRSRGRELHVWZR QD Z\NU\FLH EOHIRZDQLD X
przeciwnika.
8F]HQLH VL
7R F]HJR QDXF]\ VL RVREQLN Z GDQHM V\WXDFML ]DOH*\ RG VWDQX HPRFMRQDOQHJR W]Q
od tego, na co skierowana jest uwaga, od jego motywacji, od typu zbieranych
LQIRUPDFML L RG W\SX Z\VSHFMDOL]RZDQHJR ZQLRVNRZDQLD 2ND]XMH VL *H WD VDPD
V\WXDFMD QLHVLH ]H VRE ]XSHáQLH LQQH LQIRUPDFMH Z ]DOH*QRFL RG VWDQX
emocjonalnego osobnika.
8.10. Zachowanie.
%LRORG]\ SV\FKRORG]\ L HNRQRPLFL V ]GDQLD *H ZLHOH IRUP VSRáHF]Q\FK ]DFKRZD
PR*QD ]DPRGHORZDü X*\ZDMF WHRULL JLHU *G\ QDU]XFL VL ] RGSRZLHGQL
F]VWRWOLZRFL SHZQ JU WR VWUDWHJLD F]\OL LQQ\PL VáRZ\ SRZVWDá\ QD GURG]H
HZROXFML XP\VáRZ\ SURJUDP NWyU\ RGSRZLDGD ]D ]DFKRZDQLH Z GDQ\P NRQWHNFLH
SRZLQQD Z\HZROXRZDü Z NLHUXQNX W\FK Z\ERUyZ NWyUH GRSURZDG]Lá\ GR QDMZLNV]HM
LORFL ]Z\FLVWZ 5y*QH VWUDWHJLH GRW\F] Uy*Q\FK JLHU QS JU\ RSDUWH QD
DJUHV\ZQ\P ZVSyá]DZRGQLFWZLH JU\ NRRSHUDFML JG\ ORWHU\MQH :D*QH MHVW E\ GR
RGSRZLHGQLHM JU\ L NRQNUHWQHJR MHM HWDSX ]DVWRVRZDü RGSRZLHGQL VWUDWHJL
5R]ZyM ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D UHJXODFM ]DFKRZDQLD L REOLF]H
/XG]NL XP\Vá ]DZLHUD GX* OLF]E Z\NV]WDáFRQ\FK ]PLHQQ\FK NWyU\FK IXQNFM MHVW
SU]HFKRZ\ZDQLH Uy*Q\FK ZDUWRFL Z\NRU]\VW\ZDQ\FK Z UHJXODFML REOLF]H
Z\NRQ\ZDQ\FK SU]H] SURJUDP\ XP\VáRZH L ]DFKRZDQLH 1LH V WR Z\UD(QH
NRQFHSFMH UHSUH]HQWDFMH F]\ FHOH DOH UDF]HM UHMHVWU\ F]\ ZVND(QLNL NWyUH PDM
]QDF]HQLH GRSLHUR ZWHG\ JG\ Z\NRU]\VW\ZDQH V SU]H] SURJUDP\ NRQWUROXMFH
REOLF]HQLRZH IXQNFMH Py]JX L SURJUDP\ NRQWUROXMFH ]DFKRZDQLH 7DNLH ]PLHQQH
PRJ RNUHODü QDVWSXMFH ZDUWRFL
MDN ZD*Q\ MHVW GOD RVREQLND MHJR SDUWQHU G]LHFNR OXE ZáDVQH *\FLH
MDN VWDELOQD OXE ]PLHQQD MHVW SURGXNW\ZQRü URGRZLVND SRG
Z]JOGHP GRVWDUF]DQLD SR*\ZLHQLD
MDN GREU\P SU]\MDFLHOHP NWR VL RND]Dá E\ü
MDN GáXJL MHVW RNUHV UHSURGXNF\MQ\
MDN GX*H SRSDUFLH RVREQLN PD Z VZRLP VSRáHF]HVWZLH
MDN EDUG]R RVREQLN MHVW DWUDNF\MQ\ GOD SáFL SU]HFLZQHM
MDN Z\VRNLH MHVW SRF]XFLH ZáDVQHM ZDUWRFL RVREQLND
jaki jest obecny stan zdrowia osobnika
MDNL MHVW VWDWXV ZVSyOQRW\ GR NWyUHM QDOH*\ RVREQLN
6\WXDFMH NWyUH Z\VWSRZDá\ F]VWR QD SU]HVWU]HQL HZROXFML L NWyU\FK ]DGDQLHP E\áD
VHOHNFMD RGSRZLHGQLFK SURJUDPyZ SRGU]GQ\FK RGSRZLDGDMF\FK RNUHORQ\P
HPRFMRP UyZQLH* ZSá\ZDá\ QD ]PLDQ ZDUWRFL SRV]F]HJyOQ\FK ]PLHQQ\FK =PLDQ
ZDUWRFL W\FK ]PLHQQ\FK QD]\ZDP\ UHNDOLEUDFM -HVW RQD IXQNFMRQDOQ F]FL
QLHPDO ZV]\VWNLFK QDGU]GQ\FK SURJUDPyZ HPRFMRQDOQ\FK
1S =D]GURü SRZRGXMH UHNDOLEUDFM V]HUHJX ]PLHQQ\FK ± W]Q ZDUWRFL SDUWQHUD
ZDUWRFL ]DXIDQLD HWF
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 15 z 29
%DUG]R GX*H ]QDF]HQLH PD SURFHV
rekalibracji w takich emocjach jak: poczucie winy,
*DO GHSUHVMD ZVW\G ZG]LF]QRü FR ZLFHM ZáDQLH UHNDOLEUDFMD SHZQ\FK ZDUWRFL D
QLH UHJXODFMD NUyWNRWHUPLQRZHJR ]DFKRZDQLD MHVW WR LFK JáyZQ\P FHOHP Z\*HM
Z\PLHQLRQ\FK HPRFML 5R]ZD*DQLD QD WHPDW W\FK XF]Xü EXG]Lá\ ZLHOH NRQWURZHUVML
SRQLHZD* LFK IXQNFMRQDOQRü Z SHUVSHNW\ZLH NUyWNRWHUPLQRZHM MHVW ]QLNRPD D QDZHW
SU]HV]NDG]D Z SRGMFLX DNW\ZQRFL NWyUD PRJáDE\ VL Z\GDZDü RGSRZLHGQLD Z
GDQ\P PRPHQFLH 'RSLHUR JG\ ZH(PLH VL SRG XZDJ LFK IXQNFM
ÄSU]HZDUWRFLRZXMF´ RND]XMH VL *H PDM RQH JáERNL VHQV
1S 3RF]XFLH ZLQ\ VáX*\ GR UHNDOLEUDFML ZDUWRFL ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D
SRGHMPRZDQLH GHF\]ML SRPLG]\ GREUHP ZáDVQ\P D GREUHP LQQ\FK
'HSUHVMD VNáDQLD QDV GR SRZWyUQHJR SU]HDQDOL]RZDQLD V\WXDFML ] SU]HV]áRFL Z NWyUHM
SRSHáQLOLP\ EáG (OH ]DLQZHVWRZDOLP\ VZyM Z\VLáHN SR WR E\ GRNRQDü
rekalibracji
ZDUWRFL L Z SU]\V]áRFL GRNRQ\ZDü LQQ\FK GHF\]ML
8.12. Odruchy.
.RRUG\QDFMD PLQLRZD Z\PLRWRZDQLH GU*HQLH FLDáD PUXJQLFLH L LQQH RGUXFK\ V
UHJXORZDQH SU]H] SURJUDP\ HPRFMRQDOQH DE\ VSHáQLü Z\PDJDQLD V\WXDFML
3R]LRP HQHUJLL SRGHMPRZDQLH Z\VLáNX
&DáRFLRZ\ EXG*HW HQHUJHW\F]Q\ MHVW NRQWURORZDQ\ SU]H] QDGU]GQ\ SURJUDP
HPRFMRQDOQ\ NWyU\ ÄDORNXMH´ HQHUJL GOD QLHNWyU\FK SURFHVyZ SRGF]DV JG\ ]DELHUD M
RG LQQ\FK 7R RQ GHF\GXMH NLHG\ MDNLHPX SURFHVRZL MDN ÄGDZN HQHUJLL´ SU]\G]LHOLü
1S (PRFMD VWUDFKX MHVW ÄQLVNRHQHUJHW\F]QD´ L XWUXGQLD DWDN QD DQWDJRQLVW SRGF]DV
JG\ HPRFMD JQLHZX MHVW ÄZ\VRNRHQHUJHW\F]QD´ L JR XáDWZLD
3RQDGWR VWRSLH SHZQRFL ] MDN V\WXDFMD ]RVWDáD Z\NU\WD ÄSHZQRü HPRFMRQDOQD´
UHJXOXMH LORü Z\VLáNX ZNáDGDQHJR Z DNW\ZQRFL ] QL ]ZL]DQH *G\ QLH PDP\
FDáNRZLWHM MDVQRFL FR GR V\WXDFML L W\P VDP\P QLH ZLHP\ MDNL HPRFMRQDOQ\ SURJUDP
QDOH*\ XUXFKRPLü ZyZF]DV HQHUJLD ]DPLDVW Z NRV]WRZQH HQHUJHW\F]QLH ]DFKRZDQLD
SRZLQQD E\ü Z\NRU]\VWDQD GR ]ELHUDQLD LQIRUPDFML QD WHPDW QDSRWNDQHM V\WXDFML L LFK
analizy.
1DU]XFRQH UDP\ SRVWU]HJDQLD ZLDWD
(PRFMH ZSá\ZDM QD VSRVyE Z MDNL SRVWU]HJDP\ ZLDW W]Q QDU]XFDM NRQVWUXRZDQLH
WDNLHM ZL]ML ZLDWD NWyUD XSUDV]F]D Z GDQ\P PRPHQFLH SRGMFLH V]\ENLHM GHF\]ML 1S
=DJUR*HQLH Z\ZRáXMH NDWHJRU\]DFM ]H Z]JOGX QD EH]SLHF]HVWZR =áRü SRZRGXMH
*H ZV]\VWNR L ZV]\VWNLFK ZRNyá RFHQLDP\ ] SHUVSHNW\Z\ ZLQ\ RGSRZLHG]LDOQRFL
NDU\ *áyG URG]L NDWHJRU\]DFM ZLDWD QD GZLH F]FL ± U]HF]\ MDGDOQH L QLHMDGDOQH
8.15. Komunikacja i ekspresja emocji.
8.15.1.Definicja ekspresji emocji.
3RQLHZD* HNVSUHVMD HPRFML MHVW EDUG]R ZD*Q\P L FLHNDZ\P HOHPHQWHP EDGD ZLHOX
SV\FKRORJyZ FKFLDáDE\P ] ZLNV] GRNáDGQRFL SU]\MU]Hü VL MHM PHFKDQL]PRP ]ZáDV]F]D
z perspektywy psychologii ewolucyjnej.
Co to jest ekspresja emocji?
Ä(NVSUHVMD HPRFML WR ZV]HONLH V\JQDá\ ]PLDQ\ Z Z\JOG]LH RUJDQL]PX UXFK\
G(ZLNL HPLWRZDQH SU]H] MHGQRVWN EGFH GOD NRJR LQQHJR ZVND]yZN SU]H*\ZDQLD
SU]H] W RVRE RNUHORQHM HPRFML´ > @
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 16 z 29
8.15.2. Schemat ewolucji ekspresji emocji
&KURQRORJLF]QLH PR*QD Z QDVWSXMF\ VSRVyE SU]HGVWDZLü HZROXFM HNVSUHVML HPRFML
[5, 26.1.1, 9 str. 28-29]:
a)
HNVSUHVMD
HPRFML
MDNR
SU]\VWRVRZDZF]\
RGUXFK
RSW\PDOL]XMF\
funkcjonowanie osobnika
-X*
Charles
'DUZLQ ]ZUyFLá XZDJ QD SRGRELHVWZR HNVSUHVML QLHNWyU\FK HPRFML X OXG]L L
]ZLHU]W RUD] LFK SU]\VWRVRZDZF] IXQNFM
3U]\NáDG\ SRWZLHUG]DMFH W WH] WR
FRIDQLH JáRZ\ Z SU]\SDGNX VWUDFKX W\SRZH GOD ZLHOX RUJDQL]PyZ
*\Z\FK ]PQLHMV]D QLHEH]SLHF]HVWZR XV]NRG]HQLD WHM WDN ZD*QHM
F]FL FLDáD JG\ MHVW VL SU]HGPLRWHP DWDNX
RGVáDQLDQLH ]EyZ L Z\VXQLFLH JáRZ\ GR SU]RGX Z Z\SDGNX ]áRFL
PR*H XáDWZLü SURZDG]HQLH DWDNX
:\PLHQLRQH HNVSUHVMH Z\SU]HG]DM Z F]DVLH RGPLHQQH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH ± XFLHF]N
lub atak.
'RGDWNRZH SU]\NáDG\ SRWZLHUG]DMFH SRZ\*V] WH] WR
JU\PDV RGUD]\ ± FLJQLWD JyUQD ZDUJD L OHNNR ]PDUV]F]RQ\ QRV ±
ZLDGF] MDN ]DXZD*\á 'DUZLQ R SLHUZRWQ\P RGUXFKX ]DPNQLFLD
QR]GU]\ SU]HG REU]\GOLZ\P ]DSDFKHP DOER Z\SOXFLD WUXMFHJR
pokarmu.
XQLHVLHQLH EUZL Z FKZLOL ]DVNRF]HQLD SR]ZDOD QD V]HUV]H RJDUQLFLH
VSRMU]HQLHP SU]HGSROD D MHGQRF]HQLH ]ZLNV]D GRSá\Z ZLDWáD GR
VLDWNyZNL ']LNL WHPX GRFLHUD GR QDV ZLFHM LQIRUPDFML ZL]XDOQHM R
QLHVSRG]LHZDQ\P Z\GDU]HQLX L SR]ZDOD V]\EFLHM ]RULHQWRZDü VL FR
VL G]LHMH L RSUDFRZDü OHSV]\ SODQ G]LDáDQLD
b)
HNVSUHVMD HPRFML MDNR V\JQDá\ ZLDGF]FH R LQWHQFMDFK RVREQLND
7R *H HPRFMH L LFK HNVSUHVMD Z\SU]HG]Dá\ RNUHORQH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH MDN Z
SRZ\*V]\P SU]\NáDG]LH XFLHF]N OXE DWDN VSUDZLáR *H LQQH RVREQLNL WHJR VDPHJR
JDWXQNX D WDN*H LQQH JDWXQNL QDXF]\á\ VL F]HUSDü ] W\FK V\JQDáyZ ZLHG] R LQWHQFMDFK
GDQHJR RVREQLND (PRFMH ]DF]á\ E\ü VSRáHF]QLH UR]SR]QDZDOQH
&]\OL WR FR SLHUZRWQLH E\áR RGUXFKHP ]DF]áR QDELHUDü VWRSQLRZR ]QDF]HQLD
NRPXQLNDF\MQHJR VWDáR VL SU]HGM]\NRZ\PL IRUPDPL V\JQDOL]RZDQLD LQWHQFML
'RZRGHP
WHJR
MHVW
GRZLDGF]HQLH
SU]HSURZDG]RQH
SU]H]
Hansena i
+DQVHQD Ä'RV]OL RQL GR ZQLRVNX *H ZLGRN F]\MHM UR]]áRV]F]RQHM WZDU]\ VWDQRZLü
SRZLQLHQ GOD GUXJLHJR F]áRZLHND V\JQDá RVRELVWHJR ]DJUR*HQLD :LGRN QDWRPLDVW
WZDU]\ Z\UD*DMFHM LQQH HPRFMH WDN*H SU]\QRVLá Uy*QH LQIRUPDFMH DOH QLH ZL]DáR VL WR ]
SRWU]HE V]\ENLHM L ]GHF\GRZDQHM UHDNFML : FHOX VSUDZG]HQLD F]\ WDN MHVW LVWRWQLH
autorzy pokazywali badanym fotografie:
-
QD MHGQ\FK E\áR RVyE UR]UDGRZDQ\FK L UR]]áRV]F]RQD
-
QD GUXJLFK E\áR RVyE UR]]áRV]F]RQ\FK L UR]UDGRZDQD
=DGDQLHP EDGDQ\FK E\áR MDN QDMV]\EFLHM ]QDOH(ü RVRE EGF Z LQQ\P QDVWURMX QL*
SR]RVWDáH 2ND]XMH VL *H Z SLHUZV]\P SU]\SDGNX ]DMPRZDáR LP WR VHNXQG\ D Z
GUXJLP VHNXQG\ 3RQDGWR JG\ SRZLNV]DQR OLF]E RVyE QD IRWRJUDILDFK ZyZF]DV
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 17 z 29
Z\UD(QLH Z\GáX*DáR WR F]DV SRWU]HEQ\ EDGDQ\P QD ]QDOH]LHQLH UDGRVQHJR F]áRZLHND D
QLH ZSá\ZDáR Z LVWRWQ\ VSRVyE QD ]QDOH]LHQLH UR]]áRV]F]RQHM WZDU]\´
c)
HNVSUHVMD HPRFML MDNR IRUPD LQWHUDNFML PLG]\ RVREQLNDPL WHJR VDPHJR
gatunku
%DGDF]H HNVSUHVML HPRFML Z\VXQOL WH] L* Z]DMHPQH NRPXQLNRZDQLH VRELH
SR]\W\ZQHJR XVWRVXQNRZDQLD PRJáR VWDü VL SRGVWDZ IRUPRZDQLD ZL]L VSRáHF]Q\FK D
HNVSUHVMD HPRFML ]DF]áD XPR*OLZLDü Z\ZRá\ZDQLH DQDORJLF]QHM OXE LQQHM HNVSUHVML X MHM
odbiorców.
'RZRG] WHJR PyZLF L* ÄG]L V]F]WNL WHM GZXVWURQQHM NRPXQLNDFML SU]HGM]\NRZHM
PR*HP\ ]DREVHUZRZDü QD SU]\NáDG ZWHG\ JG\ QD ZLGRN RVRE\ NWyUD VL GR QDV
XPLHFKD QDW\FKPLDVW DXWRPDW\F]QLH RGZ]DMHPQLDP\ XPLHFK F]\ ZWHG\ JG\ QDV]D
twarz przybiera smutny lub przestraszony wyraz, kiedy wchodzimy do pomieszczenia
SHáQHJR OXG]L R ]DWURVNDQ\FK REOLF]DFK´ > @
&LHNDZ\P VSRVWU]H*HQLHP SRWZLHUG]DMF\P QLHMDNR ]QDF]HQLH HNVSUHVML HPRFML MDNR
IRUP\ LQWHUDNFML RVREQLNyZ Z VSRáHF]HVWZLH PR*H E\ü SRUyZQDQLH HNVSUHVMD HPRFML
wstydu i poczucia winy. W obu przypadkach mamy do czynienia z przekroczeniem
SHZQ\FK QRUP F]\ SU]HSLVyZ DNFHSWRZDQ\FK SU]H] MHGQRVWN OXE VSRáHF]HVWZR
: SLHUZV]\P SU]\SDGNX MHGQDN PR*HP\ SRZLHG]LHü *H MHVW WR
„emocja
publiczna”
D Z GUXJLP *H MHVW WR
”emocja prywatna”.
=DF]QLMP\ UR]ZD*DQLD RG HPRFML ZVW\GX Ä:V]\VF\ ZLHP\ ] ZáDVQHJR
GRZLDGF]HQLD F]\P MHVW REOHZDMF\ QDV UXPLHQLHF &R FLHNDZH SU]HZD*QLH ]GDMHP\
VRELH VSUDZ ] WHJR *H XND*H VL RQ QD QDV]HM WZDU]\ QD FKZLO SU]HG W\P ]DQLP WR
U]HF]\ZLFLH QDVWSL 0/HZLV VXJHUXMH *H UXPLHQLHF ZVW\GX MHVW V\JQDáHP GOD
QDV]HJR RWRF]HQLD VSRáHF]QHJR *H ]GDMHP\ VRELH VSUDZ ] WHJR L* SU]HNURF]\OLP\
QRUP NWyU VDPL DNFHSWXMHP\ -HVW WR ZLF V\JQDá NWyU\ QD M]\N VáyZ PR*QD
SU]HWáXPDF]\ü )DáXMH WHJR FR ]URELáHP L MHOL EG PLDá RND]M VSUyEXM WR
QDSUDZLü!! &KDUDNWHU\VW\F]QH MHVW WR *H UXPLHQLHF SRMDZLD VL ZáDQLH QD
twarzy, czyli
QD F]FL FLDáD NWyUHM ZLGRN MHVW GRVWSQ\ GOD LQQ\FK 8 NRELHW UXPLHQLHF WHQ UR]OHZD VL
QLHNLHG\ QD WDN*H QD GHNROW F]VWR SU]HFLH* RGVáRQLW\ D X ZLHOX OXGyZ SLHUZRWQ\FK
REVHUZRZDQ\ E\ü PR*H X P*F]\]Q QLH W\ONR QD WZDU]\ DOH L QD RGVáRQLW\P WRUVLH
(Izard, 1977).” [5, 26.1.3]
1DWRPLDVW MHOL FKRG]L R SRF]XFLH ZLQ\ HNVSUHVMD MHVW ]XSHáQLH LQQD Ä5XPLHQLHQLH VL
E\ZD WX U]DGV]H D MHOL MX* SRMDZLD VL MHVW PQLHM LQWHQV\ZQH 1DWRPLDVW F]DV HNVSUHVML
HPRFML SRF]XFLD ZLQ\ MHVW GáX*V]\ QL* LQQ\FK HPRFML
Izard, 1977)” [5, 26.1.3]
6NRUR ]DNáDGDP\ *H HNVSUHVMD HPRFML MHVW Z\WZRUHP HZROXFML SRZLQQD E\ü IHQRPHQHP
NWyUHJR ZVSyáF]HVQ\ F]áRZLHN SRZLQLHQ QLH PXVLHü VL XF]\ü
&]\ ]DWHP F]áRZLHN URG]L VL Z\SRVD*RQ\ Z Uy*QH Z]RUFH HNVSUHVML HPRFML
RGSRZLDGDMFH Uy*Q\P GR]QDQLRP"
2GSRZLHG( QD WR S\WDQLH ]DOH*\ RG GZyFK NZHVWLL
&R QD WR ZV]\VWNR ZVSyáF]HVQD SV\FKRORJLD"
.ZHVWLD HNVSUHVML HPRFML SRUXV]RQD ]RVWDáD Z SRGUF]QLNX SV\FKRORJLL > @
3RV]XNLZDQD MHVW RGSRZLHG( QD QDVWSXMFH QDV UyZQLH* LQWU\JXMFH S\WDQLD
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 18 z 29
Ä:V]\VF\ ZLHP\ *H QDV]D WZDU] D F]VWR WDN*H L LQQH F]FL QDV]HJR FLDáD QD SU]\NáDG
UFH OXE SOHF\ Z\JOGDM ]XSHáQLH RGPLHQQLH SRGF]DV SU]H*\ZDQLD SU]H] QDV
poszczególnych emocji. (...) Dlaczego jednak
QD]VH FLDáR SU]\ELHUD WDNL ZáDQLH Z\JOG" 'R
MDNLHJR VWRSQLD OXG]LH Uy*QL VL Z HNVSUHVM SRV]F]HJyOQ\FK HPRFML" &]\ ZD*QH MHVW WR Z
MDNLP NUDMX L Z MDNLHM DWPRVIHU]H URG]LQQHM VL Z\FKRZDOL" &]\ F]áRZLHN PXVL XF]\ü VL PLDü
F]\ ]áRFLü F]\ WH* MHVW WR XPLHMWQRü ZURG]RQD"´
$ MDN Z\JOGDM RGSRZLHG]L QD QLH" &]\ SRGZD*DM F]\ WH* SRWZLHUG]DM WH]\ Z\VXQLWH
SU]H] SV\FKRORJL HZROXF\MQD"
'RZRG\ QD HZROXFM HNVSUHVML HPRFML
.
1.
&]\ G]LHFL NWyUH V OHSH L JáXFKH RG XURG]HQLD V ]GROQH GR HNVSUHVML HPRFML"
Ä2GSRZLHG]L QD WR S\WDQLH XG]LHOLü PRJ EDGDQLD
I.Eibl-Eibesfeldta(1973).
2EVHUZRZDá RQ G]LHFL RGFLWH RG Z]URNRZ\FK L DNXVW\F]Q\FK LQIRUPDFML
SRFKRG]F\FK ]H ZLDWD ]HZQWU]QHJR L SU]H] WR QLH PRJ VL QDXF]\ü RG RVREQLNyZ
GRURVá\FK HNVSUHVML SRV]F]HJyOQ\FK HPRFML 2ND]DáR VL *H WDNLH G]LHFL XPLHFKDM
VL PDUV]F] EUZL SáDF] RSXV]F]DM UDPLRQD JG\ V VPXWQH L ]DFLVNDM SLFL
JG\ SU]H*\ZDM ]áRü :\GDM WDN*H G(ZLNL EU]PLFH ZURJR OXE UDGRQLH´ > @
2.
&]\ OXG]LH *\MF\ Z Uy*Q\FK NXOWXUDFK EG Z VWDQLH WUDIQLH RGF]\W\ZDü HPRFMH
PDOXMFH VL QD WZDU]DFK OXG]L NWyU]\ *\M Z ]XSHáQLH LQQ\FK NXOWXUDFK"
=H Z]JOGX QD ÄJOREDOL]DFM ZVSyáF]HVQHJR ZLDWD OXG]LH PDM EDUG]R ZLHOH
NRQWDNWyZ ] RVREDPL ] NXOWXU LQQ\FK QL* LFK ZáDVQH´ GODWHJR WH* ÄWU]HED E\ ]QDOH(ü
VSRáHF]QRü FDáNRZLFLH RGVHSDURZDQ RG LQQ\FK OXGyZ L QDURGyZ
Ekman i Friesen
]QDOH(OL ZáDQLH WDN SRSXODFM 'RWDUOL GR SOHPLHQLD
Fore – ludu
]DPLHV]NXMFHJR JyU\ 1RZHM *ZLQHL =ELRURZRü WD ZFL* *\áD Z HSRFH NDPLHQQHM D
ZLNV]Rü MHM F]áRQNyZ QLJG\ QLH VSRWNDáD ELDáHJR F]áRZLHND ´ : EDGDQLDFK
Z\NRU]\VWDQR IRWRJUDILH ELDá\FK OXG]L R WZDU]DFK Z\UD*DMF\FK QDVWSXMFH V]Hü
HPRFML UDGRü VPXWHN ]áRü ]DVNRF]HQLH ZVWUW L VWUDFK Ä$XWRU]\ SRGVXPRZXMF
VZRMH EDGDQLD NRQNOXGXM *H LFK Z\QLNL MHGQR]QDF]QLH SRWZLHUG]DM KLSRWH] L*
SRV]F]HJyOQH HNVSUHVMH WZDU]\ V Z VSRVyE XQLZHUVDOQ\ SRZL]DQH ] RGSRZLHGQLPL
emocjami.(...)” [5, 26.1.2]
3RZ\*V]H SXQNW\ PRJ E\ü ]DWHP WUDNWRZDQH MDNR GRZyG QD U]HF] HZROXF\MQ\FK
(UyGHá HPRFML
3R]RVWDMH QDP VSRMU]Hü QD SUREOHP HPRFML ] SXQNWX ZLG]HQLD
neurobiologii. Czy
UyZQLH* WD G]LHG]LQD MHVW Z VWDQLH SRPyF ]ZHU\ILNRZDü WH] R HZROXF\MQ\P SRGáR*X HPRFML"
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 19 z 29
9. Emocje a neurobiologia.
9.1. Koncepcja Paula MacLeana (1990)
MacLean
[5.25.2.1 i 10, 2.3]
]DNáDGD *H Z Py]JX OXG]NLP PR*QD Z\RGUEQLü
]Uy*QLFRZDQH V\VWHP\ .D*G\ ] QLFK UR]ZLQá VL Z LQQHM ID]LH HZROXFML SU]\ F]\P V\VWHP\
VWDUV]H HZROXRZDá\ GDOHM WRZDU]\V]F UR]ZRMRZL V\VWHPyZ PáRGV]\FK ']LNL WHPX VWDUV]H
VWUXNWXU\ UR]ZLMDá\ SRáF]HQLD ]H VWUXNWXUDPL SRMDZLDMF\PL VL Sy(QLHM GRVNRQDOF
MHGQRF]HQLH Z\SHáQLDQLH ZáDVQ\FK VSHF\ILF]Q\FK IXQNFML
: Z\SDGNX NUJRZFyZ PR*QD PyZLü R WU]HFK JáyZQ\FK ID]DFK HZROXFML .D*GD ]
nich :
-
jest oparta na odmiennej pracy sieci neuronowej
-
GRGDáD FKDUDNWHU\VW\F]Q\ GOD GDQHJR JDWXQNX UHSHUWXDU QRZ\FK IXQNFML
3RQL*HM ]DPLHV]F]RQD WDEHOD SU]HGVWDZLD ]HVWDZLHQLH W\FK WU]HFK F]FL Py]JX
XV]HUHJRZDQH RG QDMZF]HQLHMV]HJR HWDSX RG SUDZHM VWURQ\
mózg neossaków
mózg limbiczny
mózg gadzi
co
zawiera
kora nowa
(neocortex)
QDMEDUG]LHM UR]EXGRZDQH V
SáDW\ F]RáRZH
IXQNFMRQDOQH ]Uy*QLFRZDQLH
SyáNXO Py]JRZ\FK
XNáDG
limbiczny
(systema limbicum)
PD UR]EXGRZDQH SRáF]HQLD
z podwzgórzem
G]LDáD
QD
XNáDG
autonomiczny)
NWyUH
MHVW
SRáF]RQH
]
SU]\VDGN
G]LDáD QD XNáDG KRUPRQDOQ\
SLH Py]JX
SU*NRZLH
(corpus striatum)
u kogo
istnieje
F]áRZLHN
REMWRFL Py]JX
ssaki
gady
ptaki
ssaki
za co
od-
powiada
XF]HQLH VL
SDPLü
3.ocena
4.mowa
a)
UR]XPLHQLH VáyZ
mówionych i pisanych
b)
Z\UD*DQLH P\OL Z
PRZLH L Z SLPLH
5.klasyfikacja i symbolizacja
6.procesy analityczne
7.planowanie
1. tworzenie struktury
rodzinnej)
(opieka rodzicielska
ZUD] ] SU]\ZL]DQLHP G]LHFL
do rodziców)
2. tworzenie struktury
VSRáHF]QHM
3. wokalne porozumiewanie
VL
4.potrzeby uznania
osobistego
1.zachowania
XPR*OLZLDMFH FRG]LHQQH
*\FLH
UHDJRZDQLH QD G]LDáDQLD
innych osobników
ZáDVQHJR JDWXQNX
3.przetrwanie i ochrona
SU]HVWU]HQL *\FLRZHM
przy-
NáDG\
u
]ZLHU]W
RSLHND QDG G]LHüPL
GRVWDUF]DQLH LP R*\ZLHQLD
PHFKDQL]P
SU]\ZL]DQLD
G]LHFLFHJR
-zachowania altruistyczne
-rywalizowanie z innymi
RVREQLNDPL
R
Uy*QHJR
rodzaju zasoby
-oznaczanie terytorium i
jego obrona
-polowanie
-formowanie grup
VSRáHF]Q\FK
ZUD]
]
KLHUDUFKL
-zachowania agresywne
-regulacje temperatury
FLDáD SRSU]H] Z\VWDZLDQLH
VL
QD
SURPLHQLH
VáRQHF]QH
OXE
LFK
unikanie
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 20 z 29
&LHNDZ\P VSRVWU]H*HQLHP MHVW IDNW *H ZUD] ]H Z]URVWHP OLF]HEQRFL VSRáHF]QRFL
Uy*Q\FK RVREQLNyZ PDáS OXG]L SRZLNV]HQLX XOHJDá\ VWUXNWXU\ Py]JX RGSRZLHG]LDOQH ]D
HPRFMH 6XJHURZDáRE\ WR *H HPRFMH V VNRPSOLNRZDQ\PL SURJUDPDPL QDGU]GQ\PL NWyUH
XPR*OLZLDá\ IXQNFMRQRZDQLH Z OLF]QLHMV]\FK JUXSDFK R F]\P ZLDGF]\ SRQL*V]\ IUDJPHQW
„R.
'XQEDU VXJHUXMH *H QLH]Z\Ná\ Z]URVW OXG]NLHJR Py]JX SRGF]DV RVWDWQLFK
PLOLRQyZ ODW HZROXFML L X]\VNDQLH SURSRUFML NRU\ GR UHV]W\ Py]JX U]GX GR QLH ]RVWDáR
RVLJQLWH G]LNL ]DGDQLRP WHFKQLF]Q\P MDN Z\NRQ\ZDQLH QDU]G]L L X*\ZDQLH LFK DOH
ZáDQLH G]LNL EDUG]R ]áR*RQ\P L UR]EXGRZDQ\P ]ZL]NRP VSRáHF]Q\P 6]\PSDQV ZFKRG]L
Z LQWHUDNFM ] QDMZ\*HM SU]HGVWDZLFLHODPL VZRMHJR JDWXQNX -HOL JUXSD V]\PSDQVyZ
SU]HNUDF]D WHQ SUyJ ZLHONRFL ZyZF]DV G]LHOL VL D ND*GD ] QRZR SRZVWDá\FK JUXS ]DF]\QD
VDPRG]LHOQH IXQNFMRQRZDQLH :LNV]Rü ZVL ]DNáDGDQ\FK SU]H] SOHPLRQD SU\PLW\ZQH
VNáDGD VL ] RNRáR RVyE /LF]ED WD MHVW VWDáD EH] Z]JOGX QD UHJLRQ JHRJUDILF]Q\ F]\
warunki klimatyczne.” [5, 25.2.1.2]
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 21 z 29
3RQDGWR R IXQNFMRQDOQRFL HPRFML QDZHW Z GRü SU\PLW\ZQ\FK VSRáHF]HVWZDFK
GRZRG] QDVWSXMFH EDGDQLD> L @
1. Obserwacje
szympansów dokonywane przez Jane
*RRGDO Z 7DQ]DQLL Z\ND]Dá\
*H HPRFMH L XUXFKDPLDQH SU]H] QLH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH W\FK ]ZLHU]W V QLHE\ZDOH
IXQNFMRQDOQH 8PR*OLZLDM RQH
NRQWDNW\ VSRáHF]QH
REURQ SU]HG ]DJUR*HQLHP
]GRE\ZDQLH SR*\ZLHQLD
RSLHN QDG SRWRPVWZHP
XU]G]DM JUXSRZH SRORZDQLD
SRUR]XPLHZDM VL PLG]\ VRE Z WUDNFLH SRORZD L SRG]LDáX áXSyZ
PDM XVWDORQ KLHUDUFKL Z VWDG]LH
SRG]LDá UyO SRGREQ\ MDN X OXG]L SRORZDQLH L RFKURQD WHU\WRULXP WR
GRPHQD VDPFyZ ]ELHUDQLH RZDGyZ L Z\FKRZDQLH G]LHFL WR ]DMFLD
samic;
G]LHFL SU]HE\ZDM ODW SRG RSLHN PDWNL XF]F VL ]DFKRZD
VSRáHF]Q\FK Z QLHZROL *\M GR ODW
]QDM UDGRü RGNU\FLD UHDNFM (XUHND
SRWUDIL VL QDXF]\ü URELü SU\PLW\ZQH QDU]G]LD NDPLHQQH
SURZDG] ZRMQ\ SOHPLHQQH
PLPLND PDáS QDF]HOQ\FK MHVW EDUG]R ERJDWD FKRü QLH SRWUDIL XNU\ü
VZRLFK SUDZG]LZ\FK XF]Xü
Zdaniem
*RRGDO HPRFMH WH PDM SU]HGH ZV]\VWNLP FKDUDNWHU VSRáHF]Q\ ±
XPR*OLZLDM NRPXQLNDFM L LQQHJR URG]DMX LQWHUDNFMH PLG]\ SRV]F]HJyOQ\PL
osobnikami.
2.
%DGDQLD DQWURSRORJLF]QH SURZDG]RQH E\á\ Z NRWOLQLH .DODKDUL Z SRáXGQLRZHM $IU\FH SU]H]
/RUQ 0DUVKDOO 3URZDG]LáD RQD SU]H] NLOND ODW *\FLH %XV]PHQyZ .XQJ 5yZQLH*
Z LFK Z\SDGNX HPRFMH RND]Dá\ VL PLHü FKDUDNWHU Z\UD(QLH VSRáHF]Q\
Marshall
VWZLHUG]D *H XPR*OLZLDM RQH ZVSRPQLDQ\P OXG]LRP ZLHOH ]DFKRZD NRRSHUDF\MQ\FK
SRG]LDá SUDF\
SRORZDQLH ]ELHUDQLH *\ZQRFL
przygotowanie i dzielenie jedzenia
wychowywanie
dzieci
,QQH QDWRPLDVW HPRFMH XUXFKDPLDM ]DFKRZDQLD U\ZDOL]DF\MQH L DJUHVM
VNLHURZDQD QD OXG]L QLH QDOH*F\FK GR JUXS\ ZáDVQHM
Stringer i Gamble (1993)
XZD*DM *H WDNLH ZáDQLH HPRFMH XPR*OLZLá\ QDV]\P SU]RGNRP FDáNRZLWH
Z\HOLPLQRZDQLH QHDQGHUWDOF]\NyZ ± SRGREQ\FK GR QDV DOH QLH QDOH*F\FK GR
grupy.
&]áRZLHN *\MH Z QDMEDUG]LHM ]áR*RQ\FK VSRáHF]QRFLDFK PR*QD ZLF VSHNXORZDü *H
MHVW WR MHGQD ] SU]\F]\Q IDNWX L* MHJR Py]J MHVW QDMEDUG]LHM
rozbudowny i najbardziej
VNRPSOLNRZDQ\ &LHNDZ NZHVWL SR]RVWDMH MHGQDN *H Py]J F]áRZLHND QLH MHVW ]XSHáQLH
QRZ NRQVWUXNFM DOH ]ZLHUD ZV]\VWNLH Z\PLHQLRQH Z WDEHOL SRZ\*HM F]FL Py]J JDG]L
mózg
OLPELF]Q\ L QD NRQLHF FKDUDNWHU\VW\F]Q\ W\ONR GOD F]áRZLHND Py]J
neossaków.
1D WHQ IDNW ]ZUDFDáR XZDJ ZLHOX EDGDF]\ QLH W\ONR ELRORJyZ :HGáXJ 3ODWRQD ±
Py]J JDG]L WR F]DUQ\ NR Py]J OLPELF]Q\ WR ELDá\ NR D NRUD Py]JRZD WR ZR(QLFD :HGáXJ
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 22 z 29
)UHXGD SRG]LDá MHVW EDUG]R SRGREQ\ ± ,G WR QDWXUD ]ZLHU]FD (JR WR VWUXNWXUD RVRERZRFL L
HPRFMH D 6XSHUHJR WR ZLDGRPR
ü VSRáHF]QD RGSRZLHG]LDOQRü FHFK\ DEVWUDNF\MQH
[10, 2.3]
'RNáDGQ\ RSLV QDMZD*QLHMV]\FK ] SXQNWX ZLG]HQLD HPRFMRQDOQHJR F]FL Py]JX X
F]áRZLHND ]QDMGXMH VL SRQL*HM 3RV]F]HJyOQH VWUXNWXU\ XV]HUHJRZDQH V RG F]FL
QDMVWDUV]\FK GR QDMPáRGV]\FK
8NáDG
limbiczny
„J.Papez w 1937 r. na podstawie danych uzyskanych z zakresu anatomii
SRUyZQDZF]HM Z\VXQ NRQFHSFM FHQWUDOQHJR PHFKDQL]PX HPRFMRQDOQHJR =GDQLHP
3DSH]D SRGZ]JyU]H MGUD SU]HGQLH Z]JyU]D L LFK SRáF]HQLD WZRU] KDUPRQLMQ\ PHFKDQL]P
NWyU\ PR*H VWDQRZLü DQDWRPLF]Q SRGVWDZ IXQNFML HPRFMRQDOQ\FK L XF]HVWQLF]\ü Z
emocjonalnej ekspresji (za:
/LYLQJVWRQ : URNX ]RVWDáR ZSURZDG]RQH SRMFLH
XNáDGX OLPELF]QHJR QD R]QDF]HQLH VWDU\FK VWUXNWXU Py]JRZ\FK SRáR*RQ\FK QD VW\NX SyáNXO
Py]JRZ\FK L SQLD Py]JX 0LDá\ RQH VSHáQLDü ]DVDGQLF] URO Z *\FLX HPRFMRQDOQ\P
F]áRZLHND = F]DVHP RND]DáR VL *H GR VWUXNWXU W\FK QDOH* UyZQLH* ]QDMGXMFH VL GDOHNR
RG QLFK QLHNWyUH MGUD SRGNRURZH ± ZUyG QLFK MGUD FLDáD PLJGDáRZDWHJR L MGUD SU]HJURG\
(za:
6DGRZVNL ´ >@ 2 XG]LDOH VWUXNWXU XNáDGX
limbicznego w zachowaniach
HPRFMRQDOQ\FK X F]áRZLHND ZLDGF] UyZQLH* SU]\SDGNL ]DFKRZD DJUHV\ZQ\FK DWDNyZ
SDQLNL ]DEXU]H VHNVXDOQ\FK REVHUZRZDQ\FK SU]\ XV]NRG]HQLX W\FK RNROLF Py]JX 'DOV]H
EDGDQLD SRND]Dá\ ]D FR GRNáDGQLH RGSRZLDGDM SRV]F]HJyOQH F]FL XNáDGX
limbicznego:[7.1 i 6.1]
-
FLDáR PLJGDáRZDWH
corpus amygdaloideum, amygdala)
a)
odpowiedzialne za przebieg oceny poznawczej, tzn. pierwszego etapu procesu
emocjonalnego
b)
Z\*V]H RURGNL
strachu (i relaksacji) – ucieczka
XV]NRG]HQLH FLDáD PLJGDáRZDWHJR ± UHDNFMD VWUDFKX ZUD] ] MHM SU]HMDZDPL
KRUPRQDOQ\PL L DXWRQRPLF]Q\PL QLH Z\VWSXMH QDZHW Z V\WXDFMDFK Z NWyU\FK
]Z\NOH Z\VWSXMH SDQLF]Q\ VWUDFK PDáS QD ZLGRN Z*\ ]DQLND PDáS\ ]EOL*DM
VL GR QLFK OL* MH L MHG]
JQLHZX L áDJRGQRFL DWDN
c)
HNVSUHVMD HPRFML ZUD] ] ]DNUWHP REUF]\ RGSRZLDGD ]D Z\G]LHODQLH áH]
-
przegroda
(septum)
D RURGHN SU]\MHPQRFL
-
hipokamp (hipokampus) odpowiedzialny za
a)
VXELHNW\ZQH GRZLDGF]DQLH HPRFML
b)
ZDUXQNRZDQLH HPRFML NRQWHNVWRZHM QS ZDUXQNRZDQLH NRQWHNVWRZH ONX
XPR*OLZLD RUJDQL]PRZL Uy*QLFRZDQLH V\WXDFML Z NWyUHM WHQ VDP ERG]LHF PR*H E\ü
]DJUR*HQLHP OXE QLH QS VSRWNDQLH QLHG(ZLHG]LD Z
zoo i w lesie) (LeDoux, 1995)
8NáDG
paralimbiczny
Ä1DVWSQLH ZSURZDG]RQR SRMFLH REV]DUyZ
paralimbicznych, do których zaliczono :
W\OQ\ REV]DU SRGVWDZQR ± F]RáRZHM NRU\ Py]JRZHM Z\VS ELHJXQ SáDWD VNURQLRZHJR ]DNUW
SDUDKLSRNDPSDOQ\ ]DNUW REUF]\ 6WUXNWXU\ SDUDOLPELF]QH Z XNáDG]LH QHUZRZ\P REHMPXM
styk dwóch obszarów :
-
REV]DUX UHJXOXMFHJR SU]HVWU]H ZHZQWU]RVREQLF] VWUXNWXU\
podwzgórzowe –
RSLVDQH SRZ\*HM
-
REV]DUX RGSRZLHG]LDOQHJR ]D SU]HVWU]H ]HZQWU]RVREQLF] VWUXNWXU\ QRZHM NRU\ ±
RSLVDQH SRQL*HM
0RJ ]DWHP ZSá\ZDü SREXG]DMFR OXE KDPXMFR QD SRWU]HE\ ZHZQWU]QH F]áRZLHND
QDGDZDü RGFLH HPRFMRQDOQ\ SU]H*\FLRP L XNLHUXQNRZDü QD SRGVWDZLH VZHJR
GRZLDGF]HQLD ZHZQWU]QH SRWU]HE\ NX FHORP URGRZLVNRZ\P´ >@
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 23 z 29
9.4. Kora mózgowa
Ä:HGáXJ 1DXW\ QDMZ\*V]\P SLWUHP LQWHJUXMF\P ]DFKRZDQLH F]áRZLHND V
SáDW\ F]RáRZH àF] RQH Z VRELH HOHPHQW\ VSU]*HQLD ]ZURWQHJR SRPLG]\ GZRPD ZLHONLPL
V\VWHPDPL IXQNFMRQDOQ\PL :L* NRU SRW\OLF]Q FLHPLHQLRZ VNURQLRZ ] NWyU\FK Sá\Q
LQIRUPDFMH ]H ZLDWD ]HZQWU]QHJR ± RGSRZLHGQLR Z]URNRZH GRW\NRZH L VáXFKRZH ]
XNáDGHP OLPELF]Q\P 3áDW\ F]RáRZH WZRU]F QHRNRUW\NDOQ UHSUH]HQWDFM XNáGX
OLPELF]QHJR PRGXOXM L PRQLWRUXM OLPELF]QH PHFKDQL]P\ RUD] V\VWHP\ DIHNWX L QDSGX´
[7.1]
-
SU]HGQLD F]ü SUDZHJR SáDWD F]RáRZHJR
MHVW VLHGOLVNLHP XF]Xü QHJDW\ZQ\FK WDNLFK MDN VWUDFK F]\ DJUHVMD
XV]NRG]HQLH SRZRGXMH X SDFMHQWyZ SU]HVDGQ ZHVRáNRZDWRü QDZHW Z WUXGQ\FK
*\FLRZ\FK V\WXDFMDFK
-
SU]HGQLD F]ü OHZHJR SáDWD F]RáRZHJR
XWU]\PXMH KDPXMH G]LDáDQLH SUDZHJR SáDWD F]RáRZHJR XWU]\PXM W\P VDP\P
negatywne emocje w ryzach
XV]NRG]HQLH SRZRGXMH X SDFMHQWyZ FLJáH ]DPDUWZLDQLH VL L á]\ > VWU @
%DGDQLD QDG UHJXODFM ELRORJLF]Q SRND]XM L* GRNRQ\ZDQH SU]H] RUJDQL]P
QLHZLDGRPH D ]DWHP QLHXP\OQH Z\ERU\ UHDNFML GRNRQXM VL Z HZROXF\MQLH VWDUV]\FK
F]FLDFK Py]JX .LHG\ RUJDQL]P\ VSRáHF]QH QDSRW\NDM WUXGQH V\WXDFMH L VWDM SU]HG
NRQLHF]QRFL SRGMFLD GHF\]ML Z REOLF]X QLHSHZQRFL PXV] ]DF]ü NRU]\VWDü ] NRU\
QRZHM HZROXF\MQLH PáRGV]HJR UHMRQX Py]JX
Antonio
'DPDVLR SU]HFLZQ\ MHVW MHGQDN GHILQLW\ZQHPX UR]G]LHODQLX Py]JX F]áRZLHND
QD F]FL VWDUH L QRZH 8ZD*D RQ *H
Ä5R]ELH*QRü SRPLG]\ ]GROQRFL GR SU]HWZDU]DQLD GDQ\FK SU]H] ÄJáERNLH L VWDUH´
RUD] ÄSá\WNLH L QRZH´ VWUXNWXU\ Py]JX MHVW WDN GRELWQD *H GRSURZDG]LáD NLHG\ GR SU]\MFLD
SR]RUQLH RF]\ZLVWHJR L UR]VGQHJR SRJOGX QD ]DNUHV RGSRZLHG]LDOQRFL W\FK VHNWRUyZ ÏZ
SXQNW ZLG]HQLD Z SHZQ\P XSURV]F]HQLX PR*QD SU]HGVWDZLü QDVWSXMFR 6WDUH MGUR Py]JX
]DMPXMH VL Z VZ\FK ÄNDWDNXPEDFK´ SRGVWDZRZ UHJXODFM ELRORJLF]Q SRGF]DV JG\ ÄQD
SLWU]H´ NRUD QRZD WR VLHGOLVNR ZLHG]\ L XP\VáRZHM VXEWHOQRFL 8 JyU\ UH]\GXM ]DWHP
UR]XP L VLáD ZROL SRGF]DV JG\ Z ÄSRG]LHPLDFK´ F]\OL RNROLFDFK SRGNRURZ\FK MHVW PLHMVFH QD
WR FR VáDEH L FLHOHVQH
,VWQLHM MHGQDN GRZRG\ *H GáXJRZLHF]QRü NWyUD SRZLQQD VWDQRZLü RG]ZLHUFLHGOHQLH
MDNRFL UR]XPRZDQLD ]ZL]DQD MHVW QLH W\ONR MDN PR*QD E\áR RF]HNLZDü ]H ]ZLNV]RQ\P
UR]PLDUHP NRU\ QRZHM OHF] UyZQLH* ] ZLNV]\P UR]PLDUHP SRGZ]JyU]D JáyZQHJR
NRPSRQHQWX Py]JRZ\FK ÄNDWDNXPE´ =GDMH VL *H DSDUDW UDFMRQDOQRFL WUDG\F\MQLH
NRMDU]RQ\ ] NRU QRZ QLH PR*H IXQNFMRQRZDü EH] UHJXODFML ELRORJLF]QHM WUDG\F\MQLH
XZD*DQ ]D F]\QQRü SRGNRURZ :LHOH ZVND]XMH QD WR *H QDWXUD EXGRZDáD DSDUDW
UDFMRQDOQRFL QLH SRQDG DSDUDWHP ELRORJLF]QHM UHJXODFML OHF] UD]HP ] QLP´ > @
Antonio
'DPDVLR SRVWXOXMH L* PHFKDQL]P\ ]DFKRZD Z\NUDF]DMFH SR]D SRSG\ L
LQVW\QNW\ Z\NRU]\VWXM ]DUyZQR ´NDWDNXPE\´ MDN L Z\*V]H SLWUD Py]JX 6XJHUXMH RQ *H
SRPRVWHP SRPLG]\ VWUXNWXUDPL NRURZ\PL L SRGNRURZ\PL SRPLG]\ SURFHVDPL
UDFMRQDOQ\PL L QLHUDFMRQDOQ\PL V HPRFMH L XF]XFLD
9.5. Ekspresja emocji dowolna i mimowolna
'RüFLHNDZ\PQLHMDNRGRZRGHPSRWZLHUG]DMF\PIDNW*HHPRFMDPL]DZLDGXM
]DUyZQRVWDUV]HMDNLQRZV]HVWUXNWXU\Py]JXPR*HE\üNRQWURODHNVSUHVMLWZDU]\2ND]XMH
VLERZLHPL*>VWUL@
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 24 z 29
-
]D HNVSUHVM WZDU]\ PLPRZROQ VSRQWDQLF]Q RGSRZLDGD VWDUD F]ü Py]JX
XNáDG
limbiczny i drogi pozapiramidowe
-
]D HNVSUHVM WZDU]\ GRZROQ XGDZDQ RGSRZLDGD QRZD F]ü Py]JX
-kora ruchowa i drogi piramidowe
*G\ XV]NRG]RQH ]RVWDQ GURJL SR]DSLUDPLGRZH ZyZF]DV F]áRZLHN GRWNQLW\ WDNLP
QLHV]F]FLHP XPLHFKD VL W\ONR ZWHG\ JG\ MHVW R WR SRSURV]RQ\ DOH QLH EG]LH VL PLDá
spontanicznie. (Tschiassny, 1953)
*G\ XV]NRG]RQH ]RVWDQ QDWRPLDVW GURJL
piramidowe wówczas mamy do czynienia z
V\WXDFM RGZURWQ ± F]áRZLHN QLH SRWUDIL Z\NRQDü SROHFHQLD XPLHFKQLFLD VL DOH PLHMH
VL ZWHG\ JG\ RJOGD ]DEDZQ\ ILOP OXE Vá\V]\ GRVNRQDá\ GRZFLS
Ekman, Hager i
)ULHVHQ ]DVXJHURZDOL *H MHOL HNVSUHVMD WZDU]\ PD FKDUDNWHU
PLPRZROQ\ ZyZF]DV DV\PHWULD HNVSUHVML MHVW VáDER ]D]QDF]RQD DOER ZUF] QLHREHFQD
Natomiast gdy ekspresja ma charakter intencjonalny wówczas asymetria jest
Z\UD(PQLH
REHFQD 3RZV]HFKQLH ]QDQ\P IDNWHP MHVW *H NRUD Py]JRZD Z\ND]XMH DV\PHWUL
IXQNFMRQDOQ GRW\F]F Uy*Q\FK VSHFMDOL]DFML W]Q OHZD SyáNXOD RGSRZLDGD ]D PRZ L
procesy analityczne, podczas gdy prawa za wzrokowo – przestrzenne rozpoznawanie
URGRZLVND 1DXNRZF\ Z\NRQDOL VHUL HNVSHU\PHQWyZ E\ VSUDZG]Lü F]\ UyZQLH* Z VIHU]H
HPRFML LVWQLHMH VSHFMDOL]DFMD NWyUHM ] SyáNXO 1D SRGVWDZLH QL*HM Z\PLHQLRQ\FK EDGD
Z\ND]DQR *H WR SUDZD SyáNXOD Py]JRZD RGSRZLHG]LDOQD MHVW ]D HPRFMH X F]áRZLHND
[6 str. 31]
a)
8 RVyE SUDZRUF]Q\FK REVHUZXMH VL ZLNV] DNW\ZDFM SyáNXOL
SUDZHM Z V\WXDFML RGSRZLDGDQLD QD S\WDQLD R WUHFLDFK
emocjonalnych.
b)
: SU]\SDGNX KLVWHULL REMDZ\ NRQZXOVML V F]VWV]H SR OHZHM VWURQLH
FLDáD
c)
3U]\ XV]NRG]HQLX SUDZHM SyáNXOL Z\VWSXM WUXGQRFL Z
i. rozpoznawaniu emocjonalnej intonacji wypowiedzi.
ii.
Uy*QLFRZDQLX PLPLNL JHVW\NXODFML L WUHFL
HPRFMRQDOQ\FK Z WHNVWDFK M]\NRZ\FK OXE
obrazkach.
d)
3U]\ XV]NRG]HQLX SUDZHM SyáNXOL REVHUZXMH VL HPRFMRQDOQ
RERMWQRü SDFMHQWyZ
)XQNFMRQDOQH Uy*QLFH PLG]\SyáNXORZH Py]JX QLH PDM ZLF SRZD*QLHMV]\FK
konsekwencji dla spontanicznej ekspresji emocji, a znajduje odzwierciedlenie w ekspresji
XGDZDQHM 7\P VDP\P GRZLHG]LRQR *H ]D VSRQWDQLF]Q HNVSUHVM HPRFML RGSRZLHG]LDOQ\
MHVW XNáDG OLPELF]Q\ NWyU\ QLH Z\ND]XMH DV\PHWULL IXQNFMRQDOQHM QDWRPLDVW ]D HNVSUHVM
GRZROQ RGSRZLDGD QRZ\ Py]J D Z V]F]HJyOQRFL NRUD Py]JRZD
=DZLDGRZDQLH VSRQWDQLF]Q\PL L XGDZDQ\PL HNVSUHVMDPL SU]H] Uy*QH RURGNL
Py]JRZH SRZRGXMH *H PRJ VL RZH HNVSUHVMH RG VLHELH Uy*QLü 7HQ IDNW PR*H SRPyF
]UR]XPLHü GODF]HJR F]DVHP F]\M XPLHFK XZD*DP\ ]D V]F]HU\ LQQ\P ]D UD]HP ]D
XGDZDQ\ 2Wy* 'XFKHQQH VWZLHUG]Lá L* XPLHFK SUDZG]LZHM UDGRFL Z\PDJD MHGQRF]HVQHJR
VNXUF]X GZyFK PLQL MDU]PRZHJR ZLNV]HJR L RNU*QHJR RND 2GNU\á RQ UyZQLH* *H
GUXJL ] W\FK PLQL PR*H ]RVWDü QDSLW\ MHG\QLH EH]ZROQLH QLH PD PR*OLZRFL DNW\ZRZDQLD
JR VLá ZROL -HOL FKRG]L R PLVLH MDU]PRZ\ ZLNV]\ PR*H RQ ]RVWDü SREXG]RQ\ ]DUyZQR ]
XG]LDáHP ZROL MDN L EH] QLHJR 7DN ZLF ]DZV]H VWDü QDV FKRü QD ÄXPLHFK XSU]HMPRFL´
3R]D QLHNWyU\PL PLQLDPL WZDU]\ EDUG]R QLHZLHONL ZSá\Z PDP\ QD EDUZ WZDU]\
(
EOHGQLFLH F]HUZLHQLHQLH VL D SUDZLH QLHPR*OLZH MHVW NRQWURORZDQLH ZLHONRFL (UHQLF
0R*H WR E\ü Z\MDQLHQLHP GODF]HJR ZLNV]Rü OXG]L QLH OXEL VZRLFK ]GMü 2ND]XMH VL *H
EGF X IRWRJUDID XPLHFKDP\ VL DE\ XMDZQLü *H MHVWHP\ PLOL L V\PSDW\F]QL
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 25 z 29
-HGQRF]HQLH ]D ZV]HON FHQ VWDUDP\ VL PLHü RF]\ RWZDUWH DE\ QLH ]RVWDü
VIRWRJUDIRZDQ\P ] ]DPNQLW\PL : UH]XOWDFLH QDV]H (UHQLFH VWDM VL FRUD] PQLHMV]H
=PQLHMV]RQH (UHQLFH NRQWUDVWXM ] XPLHFKHP NWyU\ Z W\P NRQWHNFLH RGELHUDQ\ MHVW SU]H]
QDV VDP\FK MDNR V\JQDá IDáV]\Z\ $XWRU DUW\NXáX GRUDG]D DE\ WDNLHJR ]GMFLD QLH GRáF]Dü
GR SRGDQLD R SUDF
1D NRQLHF FKFLDáDE\P SU]HGVWDZLü Z MDNL VSRVyE SRG]LDá QD VWDUH L QRZH F]FL
Py]JX PD VZRMH RG]ZLHUFLHGOHQLH Z LFK IXQNFMRQDOQRFL
9.6. Emocje pierwotne
Ä3LHUZRWQH SURFHV\ HPRFMRQDOQH ZURG]RQH ZVWSQLH ]DNRGRZDQH
Jamesowskie)
RSLHUDM VL SU]HGH ZV]\VWNLP QD REZRGDFK XNáDGX
limbicznego. (...) Centralnym jego
HOHPHQWHP MHVW FLDáR PLJGDáRZDWH 'RZRG\ QD WR SRFKRG] ]DUyZQR ] EDGD QD OXG]LDFK
MDN L QD ]ZLHU]WDFK ´ > VWU@ %DGDF]DPL NWyU]\ ]DMPXM VL W\PL EDGDQLDPL V
Pribram,
Weiskrantz, Aggleton, Passingham, Davis, Squire, Penfield, Gloore, a ostatnio, i chyba w
QDMJáEV]\P XMFLX
LeDoux.
6FKHPDW HPRFML SLHUZRWQ\FK Z\JOGD QDVWSXMFR> VWU
str 180]
3LHUZV]\P RGELRUF ERG(FD VHQVRU\F]QHJR Z\VáDQHJR SU]H] RNR F]\ XFKR MHVW Z]JyU]H
1DVWSQLH GURJ
krótkich, szybkich,
R RJUDQLF]RQHM ]GROQRFL SU]HWZDU]DQLH LQIRUPDFML
DNW\ZRZDQH MHVW FLDáR PLJGDáRZDWH 5RG]L WR FDá ZL]N UHDNFML DNW\ZRZDQH ]RVWDM
QDVWSXMFH VWUXNWXU\
1. istota
szara
RNRáRZRGRFLJRZD
a)
SRZRGXMH XUXFKRPLHQLH ]DFKRZD HPRFMRQDOQ\FK
-
reakcje
unikania
-
reakcje
zastygania
2. podwzgórze
a)
SRZRGXMH XUXFKRPLHQLH UHDNFML XNáDGX DXWRQRPLF]QHJR
LQIRUPDFMH SU]HQRV]RQH SU]H] XNáDG QHUZRZ\ ± ERF]QR ± EU]XV]QD
F]ü UG]HQLD
-
RURGHN QDF]\QLRUXFKRZ\ WHPSR DNFML VHUFD FLQLHQLD
WWQLF]HJR NUZL VLáD VNXUF]X
-
RURGHN RGGHFKRZ\ V]\ENRü RGGHFKX V]HURNRü RVNU]HOL
-
RURGHN Z\PLRWQ\ RGUXFK Z\PLRWQ\
-
RURGHN U]VNRZR ± UG]HQLRZ\ PLQLH JDáHN RF]Q\FK L
SRZLHN V]HURNRü (UHQLF\
-
RURGNL ZáRVRUXFKRZH
-
RURGNL
potowydzielnicze
-
RURGNL HUHNFML HMDNXODFML
-
RURGNL
mikcji, defekacji
b) powoduje uruchomienie reakcji neuroendokrynne
LQIRUPDFMH SU]HQRV]RQH SU]H] NUHZ ± KRUPRQ\ SREXG]DMFH RUJDQ\
ZUD*OLZH QD LFK VW*HQLH ZH NUZL SU]H] XNáDG
podwzgórzowo -
przysadkowy)
-
adrenalina
-
kortyzol
-
KRUPRQ\ SáFLRZH
Z\]ZDODMF RGSRZLHGQLH SRSG\
]DFKRZDQLD PVNLHJR OXE NRELHFHJR
-
SURODNW\QD ± ]DFKRZDQLD ]ZL]DQH ] UR]WDF]DQLHP RSLHNL QDG
potomstwem
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 26 z 29
0HFKDQL]P\ HPRFML SLHUZRWQ\FK QLH SR]ZDODM MHGQDN Z\MDQLü FDáHM JDP\ ]DFKRZD
HPRFMRQDOQ\FK 6 RQH ] SHZQRFL PHFKDQL]PDPL SRGVWDZRZ\PL 6 RQH DXWRPDW\F]QH
QLHZLDGRPH L EH]ZROQH
Ä8F]XFLD NWyUH RELHUDM RZ EH]SRUHGQL GURJ SURZDG]F GR FLDáD
PLJGDáRZDWHJR REHMPXM QDV]H QDMEDUG]LHM SU\PLW\ZQH L QDMVLOQLHMV]H HPRFMH 2GNU\FLH WHJR
SRáF]HQLD Z GX*\P VWRSQLX Z\MDQLD GODF]HJR HPRFMH ELRU F]VWR JyU QDG UR]VGNLHP´
> VWU@ 'URJD WD QD]\ZDQD MHVW F]VWR ÄZ\GHSWDQ QD VNUyW\ FLH*N´
3R]ZDODM MHGQDN QD UR]SRF]FLH UHDNFML QD LPSXOV\ F]XFLRZH SU]HG ZNURF]HQLHP GR DNFML
nowej kory.
9.6. Emocje wtórne
(PRFMH ZWyUQH QDNáDGDM VL QD HPRFMH SLHUZRWQH Ä3RMDZLDM VL RQH JG\
]DF]\QDP\ GRZLDGF]Dü XF]Xü L WZRU]\ü V\VWHPDW\F]QH SRZL]DQLD SRPLG]\ NDWHJRULDPL
obiektów oraz sytuacji z jednej strony a emocjami pierwotnymi z drugiej strony. Struktury
XNáDGX OLPELF]QHJR QLH Z\VWDUF]DM E\ PRJá\ SRZVWDZDü HPRFMH ZWyUQH 6LHü XNáDGyZ PXVL
]RVWDü SRZLNV]RQD Z\PDJD RQD WHUD] ZVSyáG]LDáDQLD NRU\ SU]HGF]RáRZHM L
sonatosensorycznej.” [4 str. 158]
3RGREQLH MDN SRSU]HGQLR SLHUZV]\P RGELRUF ERG(FyZ MHVW Z]JyU]H 7\P UD]HP
MHGQDN ERG(FH QLH V EH]SRUHGQLR WUDQVPLWRZDQH GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR DOH GRFKRG] GR
NRU\ Py]JRZHM L GRSLHUR GURJDPL SURMHNF\MQ\PL GRFLHUDM ] QLHM GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR
'URJD GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR MHVW Z W\P SU]\SDGNX
wolniejsza,
GáX*V]D
, ale
R SHáQLHMV]HM
]GROQRFL GR SU]HWZDU]DQLD ERG(FyZ
.
: NRU]H Py]JRZHM ]DFKRG] GRGDWNRZH SURFHV\ SU]HWZDU]DQLD L Uy*QLFRZDQLD
ERG(FyZ´>@
Ä.RUD Py]JRZD SU]HSXV]F]D X]\VNDQH ] QDU]GyZ ]P\VáyZ LQIRUPDFMH SU]H] NLOND
SR]LRPyZ SRáF]H Py]JRZ\FK ]DQLP Z SHáQL MH SRMPLH L QD NRQLHF SU]\VWSL GR OHSLHM
REP\ODQHM L SU]\JRWRZDQHM UHDNFML´ > VWU @
Ä3URFHV ]DF]\QD VL RG ZLDGRPHJR FHORZHJR UR]ZD*HQLD GDQHM RVRE\ OXE V\WXDFML
5R]ZD*DQLD WH ]QDMGXM Z\UD] Z SRVWDFL REUD]yZ XP\VáRZ\FK ]RUJDQL]RZDQ\FK Z SURFHV
P\ORZ\ 2EUD]\ WH GRW\F] QLH]OLF]RQ\FK DVSHNWyZ ]ZL]NX ] GDQ RVRE NRQVHNZHQFML
GDQHM V\WXDFML -HVW WR RFHQD SR]QDZF]D 3U]\ZRá\ZDQH REUD]\ PRJ E\ü
-
niewerbalne (np. sympatia do danej osoby)
-
ZHUEDOQH QS VáRZD ]GDQLD RGQRV]FH VL GR FHFK GDQHM
RVRE\ G]LDáD LPLRQ
1D SR]LRPLH QHXURQRZ\P ]D SRZVWDZDQLH W\FK REUD]yZ RGSRZLDGDM ]ELRU\ RGUEQ\FK
WRSRJUDILF]QLH ]RULHQWRZDQ\FK UHSUH]HQWDFML ]JURPDG]RQH Z Uy*Q\FK UHMRQDFK ZF]HVQHM
NRU\ F]XFLRZHM Z]URNRZHM VáXFKRZHM
7\S W\FK UHSUH]HQWDFML ]DOH*\ RG UHSUH]HQWDFML G\VSR]\F\MQ\FK SU]HFKRZ\ZDQ\FK Z
SRVWDFL UR]SURV]RQHM Z ZLHOX RNROLFDFK NRU\ NRMDU]HQLRZHM Z\*V]HJR U]GX
: Z\QLNX SU]HWZDU]DQLD W\FK REUD]yZ QD SR]LRPLH QLHZLDGRP\P UHDJXM
samorzutnie i automatycznie sieci neuronowe kory
SU]HGF]RáRZHM
Typ reakcji kory
SU]HGF]RáRZHM QDWRPLDVW ]DOH*\ RG UHSUH]HQWDFML G\VSR]\F\MQ\FK
NWyUH XFLHOHQLDM ZLHG] GRW\F]F VWDQGDUGRZ\FK SRZL]D SRPLG]\ SHZQ\PL V\WXDFMDPL
L RNUHORQ\PL VWDQDPL HPRFMRQDOQ\PL Z GRZLDGF]HQLX MHGQRVWNL 2G]ZLHUFLHGODM RQH QDV]H
MHGQRVWNRZH QLHSRZWDU]DOQH GRZLDGF]HQLH Uy*Q\FK W\SyZ UHODFML ] RWRF]HQLHP Z MDNLH
ZFKRG]LOLP\ Z QDV]\P *\FLX &KRFLD* UHODFML SRPLG]\ RNUHORQ\PL W\SDPL V\WXDFML L
emocjami
VD ZUyG OXG]L Z ]QDF]Q\P VWRSQLX SRGREQH WR Z\MWNRZH GRZLDGF]HQLH
RVRELVWH PRG\ILNXMH SURFHV\ HPRFMRQDOQH X ND*GHJR ] QDV
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 27 z 29
7H UHSUH]HQWDFMH G\VSR]\F\MQH V QDE\WH DOH SRZVWDá\ SRG ZSá\ZHP UHSUH]HQWDFML
wrodzonych.” [4 str. 160 - 161]
Ä1DWXUD ]H VZ VNáRQQRFL GR RV]F]GQRFL QLH VWZRU]\áD RGUEQ\FK PHFKDQL]PyZ
GOD Z\UD*DQLD SLHUZRWQ\FK L ZWyUQ\FK HPRFML =H]ZROLáD E\ HPRFMH ZWyUQH PRJá\ VL
Z\UD*Dü SU]H] NDQDá MX* ZF]HQLHM SU]\JRWRZDQ\ GOD Z\UD*DQLD HPRFML SLHUZRWQ\FK´ > VWU
163 ]
=DNRF]HQLH
Ä*G\ Z URNX *RQD SURWHVWDQFNLHJR ELVNXSD :RUHFHVWHUX XVá\V]DáD *H F]áRZLHN
SRFKRG]L RG PDáS\ SRZLHG]LDáD SU]HUD*RQD GR VZRMHJR P* 2G PDáS\ 0LHMP\
QDG]LHM *H WR QLHSUDZGD $OH MHOL WR SUDZGD PyGOP\ VL E\ QLH SU]HGRVWDáD VL RQD GR
SRZV]HFKQHM ZLDGRPRFL!!
Leakey i
/HZLQ -DN ZLDGRPR QDG]LHMH WH RND]Dá\ VL
SáRQQH WHRULD 'DUZLQD ]D QLH W\ONR SU]HGRZVWDáD VL GR SRZV]HFKQHM ZLDGRPRFL DOH WH*
Z\ZDUáD RJURPQ\ ZSá\Z QD UR]ZyM ZLHOX G\VF\SOLQ ZLHG]\ ']L ZLHP\ ZSUDZG]LH *H QLH
SRFKRG]LP\ ZSURVW RG PDáS D MHG\QLH PDP\ ZVSyOQ\FK ] QLPL SU]RGNyZ DOH VWRSLH
QDV]HJR SRNUHZLHVWZD ] PDáSDPL F]áHNRNV]WDáWQ\PL ZFL* GOD ZLHOX OXG]L MHVW V]RNXMF\´
[5, 25.1]
Teoria
'DUZLQD SR]ZROLáD Z\MDQLü ZLHOH ]DJDGHN QLH W\ONR ELRORJLL DOH L SV\FKRORJLL
-DN WR VL G]LHMH *H PDáS\ UHDJXM ONLHP L XFLHF]N QD ZLGRN Z*D PLPR ]H Z ZLHOX
SU]\SDGNDFK QLJG\ ZF]HQLHM QLH GR]QDá\ RG WDNLHJR ]ZLHU]FLD *DGQHM V]NRG\" -DN WR VL
G]LHMH *H WU]\W\JRGQLRZH QLHPRZO XPLHFKD VL QD ZLGRN OXG]NLHM WZDU]\ D SLü W\JRGQL
Sy(QLHM GHPRQVWUXMH HNVSUHVM ]áRFL" > @ 1D WH L ZLHOH LQQ\FK S\WD RGSRZLDGD
SV\FKRORJLD HZROXF\MQD :D*QH MHVW MHGQDN E\ QLH SR]ZROLü QD QDGX*\ZDQLH SRGHMFLD
HZROXFMRQLVW\F]QHJR E\ QLH VWDáR VL
NOXF]HP D UDF]HM Z\WU\FKHP GR Z\MDQLDQLD
ZV]\VWNLFK OXG]NLFK ]DFKRZD
Dorota Frydecka
Psychologia ewolucyjna
01-07-27
Strona 28 z 29
Bibilografia:
[1] „Evolutionary psychology: A Primer.”
Leda Cosmides, John Tooby
http://www.psych.ucsb.edu/research/cep/primer.html
[2] „Evolutionary psychology and Emotions.”
Leda Cosmides, John Tooby
Handbook of Emotions, 2
nd
Edition
M.Lewis &J.M. Haviland – Jones, Editors.
NY: Guilford
http://doug-pc.itp.ucsb.edu/online/colloq/cosmides1/
[3] „Can Evolution Explain How the Mind Works? A Review of the Evolutionary Psychology
Debates.”
Melanie Mitchell, Complexity, Santa Fe Institute
http://alife.santafe.edu/~mm/paper-abstracts.html#ep-essay
>@ Ä%áG .DUWH]MXV]D (PRFMH UR]XP L OXG]NL Py]J´
Antonio R.
'DPDVLR 1RZH +RU\]RQW\ 3R]QD
>@ Ä3V\FKRORJLD 3RGUF]QLN DNDGHPLFNL 3V\FKRORJLD RJyOQD´ 7RP
redaktor naukowy Jan
6WUHODX *GDVNLH :\GDZQLFWZR 3V\FKRORJLF]QH 6RSRW
']LDá 9, (PRFMH L PRW\ZDFMH
5R]G]LDá 0HFKDQL]P\ Z]EXG]DQLD HPRFML
5R]G]LDá (NVSUHVMD HPRFML (PRFMH SRGVWDZRZH L SRFKRGQH
>@ Ä1HXURSV\FKRORJLD HPRFML 3RJOG\ %DGDQLD .OLQLND´
:\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX 0DULL &XULH6NáRGRZVNLHM /XEOLQ
Redakcja : Anna Herzyk, Aneta Borkowska
>@ Ä=ZL]HN Py]J ± ]DFKRZDQLH Z XMFLX QHXURSV\FKRORJLL NOLQLF]QHM´
:\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX 0DULL &XULH6NáRGRZVNLHM /XEOLQ
, 1998
Redakcja : Anna Herzyk, Aneta Borkowska
>@ Ä$QDWRPLD F]\QQRFLRZD RURGNRZHJR XNáDGX QHUZRZHJR´
3DVWZRZ\ =DNáDG :\GDZQLFWZ /HNDUVNLFK :DUV]DZD
3URI GU KDE PHG %RJXVáDZ . *RáE
[9] „Inteligencja emocjonalna.”
0HGLD 5RG]LQD 3R]QD
Daniel Goleman
[10]
Ä8P\Vá L (ZROXFMD´
2.3.
Ä0R*OLZRFL XP\VáRZH QDF]HOQ\FK´
Ä']LDáDQLH Py]JX 1DMSURVWV]H WHRULH´
1.3.
„Trzy mózgi w jednym.”
:áRG]LPLHU] 'XFK
http://phys.uni.torun.pl/~duch/Wyklady
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
psychologia ewolucyjna
DM Buss Rozwój dziedzin nauki prowadzących do powstania psychologii ewolucyjnej
evolutionary psychology and conceptual integration - opracowanie, psychologia, psychologia ewolucyjn
Rozwoj dziedzin nauki prowadzacych do powstania psychologii ewolucyjnej, Psychologia, biologia, ewol
Psychologia ogólna Psychologiczne koncepcje sztuki Waligórska wykład 6 Psychologia ewolucyjna
Rozwoj dziedzin nauki prowadzacych do powstania psychologii ewolucyjnej 2, Psychologia, biologia, ew
Recenzja Naga małpa przed telewizorem Popkulturfa w świetle psychologii ewolucyjnej
OSOBOWOŚĆ wykład cz 4 Osobowość w psychologii ewolucyjnej
Psychologia ewolucyjna
Osobowość Wykład Osobowość w psychologii ewolucyjnej
Strelau Podręcznik akademicki psychologia ewolucyjna (NOWE)
Psychologia ewolucyjna
14 Psychologia ewolucyjnaid 15540 pptx
Buss David Psychologia ewolucyjna str 127 187
Buss Psychologia ewolucyjna str 306 337
Buss Psychologia ewolucyjna str 281 305
agresja i wojna- ewolucyjna, Psychologia, biologia, ewolucyjna
więcej podobnych podstron