PSYCHOLOGIA A

SZTUKA

KONCEPCJE

ODDZIAŁYWANIA

OBRAZU

Psychologia ewolucyjna

Mgr Anna Waligórska

Teksty na przyszły tydzień

• Greene, T. C., Fisher, J. D., Bell, P.

A.,  Baum, A. (2004). Psychologia
środowiskowa. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne

• Gr. I – s. 57-79
• Gr. II – s. 81-98
• Gr. III – s. 462-493
• Gr. IV – s. 495-533

Plan na dziś

• Niespodzianka
• „Międzygatunkowe zasady sztuki”
• Sztuka jako forma przystosowania

emocjonalnego w grupie

• Zróżnicowanie półkul mózgowych

– wpływ na twórczość i odbiór

• Ewolucja postrzegania koloru
• Sztuka a ewolucyjne role związane

z płcią

Burza mózgów

• Czemu mogła służyć sztuka w

procesie ewolucji?

Zadanie dla wszystkich

• Narysuj dowolny rysunek (5 min.)

Koko, Ptak

Eksperyment Desmonda Morrisa z

malującymi szympansami (1968).

• Cechy „malarstwa” szympansów: 
• -         proporcjonalne wypełnienie płótna
• -         przestrzeganie ograniczenia ramą
• -         równowaga kompozycyjna
• -         świadomość (?) ukończenia obrazu,

niechęć do jego zamalowania

 
• Morris umiescił obrazy na wystawie

malarstwa nowoczesnego. Nikt nie odkrył ich
autorstwa, wiele osób chwaliło za witalność i
atrakcyjność jako abstrakcji

Replikacja – I. Eibl – Eibesfeld

• „Międzygatunkowe podobieństwo”

-         Wyraźna przyjemność malowania

• -         Wyższa w hierarchii zapełniała cały obszar,

niższa stawiała małe znaki

• -         Planowanie działań, aktywność woli
• -         Wyczucie rytmu i proporcji
• -         Ćwiczenie wyrabia bardziej indywidualny styl
• -         Przy optymalnym stanie obrazu małpy

uważały go za ukończony

• Różnice:
- Szympansy nie oglądały go później, nie stosowały

do celów komunikacyjnych.

Michael,

Apple

Apple

•

Goryl wybierał

z szerokiej

palety barw

•

Czyżby

skłonności

mimetyczne?

Sztuka jako środek

porozumienia

• Ewolucyjna koncepcja sztuki jako

środka komunikacji emocjonalnej w
grupie

(Ellen Dissanayake, 1992)

• Sztuka sprzyja
• lepszemu wyrażaniu własnych uczuć,
• rozumienia uczuć pobratymców,
• lepszej komunikacji
• rozładowaniu frustracji

• Ma działanie przystosowawcze

Van Gogh, Autoportret

Emocje w sztuce: „naiwni

widzowie”

• Niedoświadczeni odbiorcy odczytują e

sztuce treści znane z doświadczenia

• Przykład: znajomość mimicznej

ekspresji emocji.

(Eckman, P., Friesen, W. V. (1971).

• Eckman i Friesen pokazywali fotografie

– czyli przedstawienie obrazowe

• międzykulturowe rozumienie wyrazu

uczuć - ich ekspresja może być
wrodzona lub przynajmniej bardzo
powszechna.

Emocje w sztuce

• Badania

(Seifert, 1993)

potwierdzają, że
niedoświadczeni
odbiorcy nawet bez
żadnej instrukcji
poprawnie rozpoznają w
obrazach emocje
wyrażone poprzez
ekspresję twarzy.

Rembrandt, Żydowska

narzeczona, 1666

Funkcjonalna asymetria

mózgu

• Ważny ewolucyjny czynnik

• Lewa półkula – procesy analityczne,

mowa, przetwarzanie informacji

• Prawa - percepcja wizualna i

przestrzenna, wyobraźnia
przestrzenna, emocje

 

Półkule

mózgowe

• Połączone m.in.

przez ciało
modzelowate

• Lewa kontroluje

prawą stronę
ciała i vice
versa

• Asymetria

półkul pobudza
kreatywność

• u kobiet półkule

są mniej
zróżnicowane

Kultura a preferowana półkula

• Ornstein uważa, że są kultury

faworyzujące styl myślenia właściwy
dla którejś z półkul

• Zachód – styl racjonalny
• Wschód – styl intuicyjny

Leonar
do
da
Vinci

Studiu
m ciała
kobiety

Chen Zhou

Pejzaż

Myślenie „prawopółkulowe”

a sztuka osób z autyzmem

Wg niektórych teorii w autyzmie występuje:
• silniejsza specjalizacja półkul
• przewaga myślenia obrazowego,

„prawopółkulowego”.

• trudności w komunikacji słownej
• „skrajnie męski styl myślenia”: myślenie

przestrzenne, myślenie obrazami

• wiele osób z autyzmem wykazuje

skłonności do tworzenia obrazów

Być może sztuka stanowi najlepszy

środek komunikacji emocji
powstających w „niewerbalnej”
prawej półkuli

Temple Grandin

Przykłady twórczości

autystyków

Selfe, Lorna. (1977)

Nadia: A case of
extraordinary
drawing ability
in an autistic child.
London: Academic
Press.

Nadia

• Spontaniczne,

niewyuczone
użycie skrótu
perspektywiczn
ego!

Gary

Krolewsky

11 lat

Zadanie dla wszystkich

• Narysuj profil ludzki (3 min.)

Profil

• W którą stronę skierowany jest

narysowany przez Was profil?

• Którą ręką był rysowany?

• Większość praworęcznych ludzi rysuje

profile skierowane w lewo (80 %). Ten

podział zaznacza się już u Greków,

natomiast jest nieobecny u Egipcjan –

Hufschmidt wiąże to z rozwojem

intelektualnym starożytnej Grecji

(wzrastającą specjalizacją półkul).

Asymetria półkul w sztuce

• Rozwijanie obrazu z lewej do

prawej. Możliwe przyczyny:

• Asymetria półkulowa
• Nawyk odczytywania tekstu (wtedy

powinny wystąpić różnice
międzykulturowe; potrzebne
badania)

Interpretacja „prawostronności” w

malarstwie

• Mamy skłonność do zwracania

większej uwagi na lewą część pola
wizualnego i dlatego obrazu
równoważą to podkreślając prawą

• Inne wyjaśnienia? 

Artemisia

Gentileschi

Judyta

ścinająca

Holofernes

a

Pies?

Obraz

na

siatkówce

Przetwarzanie

na bazie

obrazu

Przetwarzanie

na bazie

powierzchni

Przetwarzanie

na bazie

obiektów

Przetwarzanie

na bazie

kategorii

Detekcja kształtów

• Ludzki system wzrokowy jest

przystosowany do:

• detekcji kontrastów
• wykrywania pewnych prostych linii i

kształtów (piony i poziomy:

Hubel i Wiesel, 1979;

Goldstein, 1999

)

• poszukiwania punktów ogniskowych

lub innych organizujących pole
percepcyjne

(Ulrich, 1979)

• Na niektóre kształty jesteśmy

szczególnie wrażliwi (jakie?)

Schemat

dziecięcości

Cechy:
• Duża głowa
• Wypukłe czoło
• Duże oczy
• Mały nosek i

usta

• Delikatny

podbródek

Schemat dziecięcości w

reklamie

• Wodogłowi

e?

Cechy zwiększające atrakcyjność

kobiety

wg psychologii ewolucyjnej



Stosunek talii do

bioder 7/10



Wąskie ramiona



Długie nogi



Długie włosy



Duże okrągłe piersi



Twarz z cechami

dziecięcymi



Małe dłonie i stopy



Symetryczność

Versace

1994

Cechy zwiększające atrakcyjność

mężczyzny

wg psychologii ewolucyjnej



Stosunek talii do

bioder 9/10



Szerokie ramiona



Rozwinięta

muskulatura



Twarz z męskimi

cechami – zaznaczone

szczęki i podbródek –

ale nie przesadnie

podkreślone



Symetryczność –

symetria jest oznaką

zdrowia!

Bougerea

u

Bachus

fragment

Sztuka jako pomoc w reprodukcji

genów?

Cel

sztuki?

Gustave

Moreau

Juno i paw

1881

Andre Derain

Malarz z

rodziną

1939

Albrecht

Dürer

Autoportret

1500

Elisabeth

Vigee-Lebrun

Autoportret

1782

Couture as art.

Versace, 1990

Makijaż

Podkreślenie cech

kobiecych w

sztuce

Figurka

hinduskiej
bogini

Bougerea

u Wieczór

Cabanel, Narodziny Wenus, 1863

Bougereau

Powrót wiosny

• Młodość i

niewinność jako
ważny składnik
atrakcyjności
kobiety

• Dlaczego?

Greuze

Dziewczyna

z

jagnięciem

Atrybuty płci w reklamie

Grzegorz Rosiński

Thorgal i Aaricia

Biofobia

• warunkowana ekologicznie

gotowość reagowania awersją
wobec obiektów i sytuacji, które w
toku ewolucji zagrażały gatunkowi
ludzkiemu

• Lęk ten jest trwały i odporny na

wygaszanie (Ulrich, 1993)

• Te obiekty są łatwiej rozpoznawane

i silniej pobudzają emocjonalnie

• Przykłady?

Awersyjne obiekty

Szeloba – rysunek

Louise Bourgeois, Pająk, 1997

Odilon

Redon

Uśmiechnięt

y

pająk

Wąż

• Jaki widać

drugi
awersyjny
kształt
(uwarunkowa
ny
ewolucyjnie?)

Burbank, Taniec węża, 1909

Hugo van

der Goes

Kuszenie

Adama i Ewy

1470

Paul

Trouilleber

t

Zaklinaczk

a węży

• Jak

psychologia
ewolucyjna
mogłaby
zinterpretow
ać ten obraz?

Clesinger, Kobieta ukąszona

przez węża

Jean Leon Gerome, Zaklinacz

węży, 1870

Ewolucyjna kolejność

rozróżniania barw

• Berlin, Kay, 1969 uznali, ze pojawienie się

nazw kolorów było stopniową „ewolucją”

• Wiązano to z rozróżnieniami: noc-dzień,

czerwony-zielony, niebieski-żółty na
siatkówce

(Hering) (Shephard, 1991)