PSYCHOLOGIA A

SZTUKA

KONCEPCJE

ODDZIAŁYWANIA

OBRAZU

Mgr Anna Waligórska

Plan na dziś

• Poznajemy się
• Czego oczekujecie?
• Szczegóły praktyczne
• Początki psychologicznej teorii

oddziaływania sztuki

Oczekiwania

• Wasze oczekiwania
- Treści
- Materiał
- Techniki pracy

• Moje oczekiwania
- Udział w zajęciach, dyskusji
- Znajomość podanej literatury
- Zainteresowanie kulturą wizualną

Stosowany materiał

• Literatura:
- teksty psychologiczne (niekiedy też

socjologiczne, filozoficzne i

antropologiczne) na temat

oddziaływania sztuki

• Materiał wizualny:
- obrazy figuratywne i niefiguratywne
- głównie dzieła sztuki (ale nie tylko)
- głównie statyczne (malarstwo,

rysunek, fotografia)

Cel zajęć

Obejmuje:

• Przedstawienie różnych poglądów nt.

oddziaływania obrazu na widza

• Dyskusję na temat mocnych stron i ograniczeń

przedstawianych teorii

• Podkreślenie wspólnych aspektów
• Niektóre zagadnienia percepcji wizualnej
• Odnalezienie koncepcji, która najlepiej

odpowiada Waszym doświadczeniom związanym
ze sztuką

• Pogłębienie umiejętności analizy obrazu (z

uwagi na jego oddziaływanie psychologiczne i
społeczne)

Cel zajęć

Nie obejmuje:

• Problemu kreatywności i twórczości

artystycznej

• Istoty sztuki i piękna

• Rozwoju teorii na gruncie historii sztuki

• Historii sztuki

Inne założenia

• Nie ma jednego idealnego modelu
• Różne teorie są trafne w różnych

aspektach

• Dzielcie się waszymi poglądami i

wiedzą

Pytania

Organizacja ćwiczeń

• Burza mózgów na temat zadanych

lektur/poprzednich zajęć

• Wykład - pytania i uwagi mile widziane
• Dyskusja na temat przedstawianej

teorii – na podstawie przeczytanej

lektury

• Niekiedy dodatkowe zadanie

związane z zastosowaniem teorii: praca

w grupach, parach itp.

• Rozdanie tekstów na następne zajęcia

(do zwrotu; jeden tekst na grupę; różne

teksty w różnych grupach)

Organizacja ćwiczeń cd.

• Czytanie tekstu – ok. 20-40 stron/tydzień
• Streszczenie na 1 stronę standardową
+ ilustracja pasująca do koncepcji z

wyjaśnieniem (do 1/2 s.)

- cała grupa pisze jedno streszczenie

(dowolnie czy praca wspólna czy po kolei
każdy z grupy):

- wydruk dla każdego
- wersja cyfrowa dla os.prowadzącej
- streszczenia wchodzą w zakres testu

Uwaga

• Jeżeli ktoś zapomni napisać

streszczenia...

• Na następny tydzień każdy z grupy

musi napisać osobno własne

• I wszystkie te wersje wchodzą w

zakres testu

• W zakres testu wchodzą też

informacje z zajęć (slajdy sukcesywnie

umieszczane w Internecie)

Warunki zaliczenia i

wymagania:

Zaliczenie odbywa się na podstawie:
• testu wielokrotnego wyboru – 70%
• obecności na zajęciach – 10% (3

lub więcej nieobecności – 0%)

• pracy pisemnej, zawierającej

wybór najlepszej (subiektywnie)
koncepcji teorii oddziaływania
sztuki wraz z uzasadnieniem – 20%

UWAGA! Możliwość
„uniknięcia” pracy
pisemnej

• Istnieje możliwość wystawienia oceny z

pracy pisemnej na podstawie

uczestnictwa w dyskusji:

- przedstawienie lektury
- zajęcie stanowiska
- podanie ilustracji teorii

• Każda taka aktywność daje dodatkowe

punkty. Najbardziej aktywne osoby

zostaną zwolnione z pracy pisemnej

Zadanie dla wszystkich

• Nie korzystając z książek, jedynie ze

swojej aktualnej wiedzy, poglądów i
przekonań napisz pracę (esej) na temat
swoich obecnych przekonań na temat
powstania sztuki, jej celu (pojętego
dowolnie: psychologicznie, społecznie,
filozoficznie) i oddziaływania.

• Termin oddania pracy – przyszłe zajęcia

6 pkt, kolejne – 3 pkt.

• Praca nie musi być długa: 2-4 strony

Pytania?

Podział na 4 grupy

Teksty na przyszły tydzień

• Rosińska, Z. (2002). Freud. Warszawa:

Wiedza Powszechna, s. 90-104

• Rosińska, Z. (1985).

Psychoanalityczne myślenie o sztuce.

Warszawa: PWN, s. 128-154

• Rosińska, Z. (1985).

Psychoanalityczne myślenie o sztuce.

Warszawa: PWN, s. 154-186

• Dziemidok, B. (2002). Główne

kategorie estetyki współczesnej.

Warszawa: PWN, s. 180-204

Zadanie dla chętnych – 5
pkt

• Streszczenie fragmentu książki:
Krauss, R. E. (1994). The optical

unconscious. Cambridge, London:
The MIT Press

• Przedstawienie streszczenia na

przyszłych zajęciach (5 min.)

Początki psychologii

sztuki

• Początki psychologii były ściśle

związane z badaniem oddziaływania
estetycznego

• Badano oddziaływanie różnych bodźców

na psychikę (świadomość) człowieka –
w tym bodźców wizualnych

• Próby ustalenia zasad rządzących

postrzeganiem i preferencjami
estetycznymi

Początki psychologii

• Wymieńcie nazwiska wczesnych

badaczy

• Z terenu Niemiec

Wilhelm Wundt

• W Zasadach Psychologii

Fizjologicznej z 1874 twierdził, że
stany świadomości mogą być badane
poprzez:

- systematyczną manipulację

poprzedzających je zmiennych

- kontrolowane techniki introspekcji
• To była najważniejsza praca Wundta

W. Wundt cd.

• Okres heidelberski Wundta – 1857-1874

pracuje w Heidelbergu jako asystent
Helmholtza.

• Próba wyjaśnienia tego, że chaos

widzialnego świata układa się w
percepcyjny porządek.

• Wundt przyjmował istnienie

nieświadomych procesów psychicznych
jako podłoża do świadomych

• później uzna, że nieświadome nie może być

przedmiotem zainteresowania psychologii

W. Wundt cd

• Stworzył podstawy psychologicznej

teorii percepcji przestrzeni

• Badał teorie widzenia
• Analizował odczucia związane z

ruchem oka i wizualną akomodacją

• Eksperymentował z efektami

kontrastu dwuocznego przy

widzeniu stereoskopowym

• Eksperyment z brakiem kontrastu

dwuocznego

Gustav Fechner (1801-
1887)

• Zamiar Fechnera – zmierzenie zjawisk

psychicznych.

• Opracowanie prawa Webera-Fechnera:
• wzrostowi siły bodźca fizycznego (np.

natężenia światła) w postępie geometrycznym
towarzyszy wzrost natężenia zjawiska
psychicznego w postępie arytmetycznym.

• Ta szczególna właściwość mózgu jest

prawdopodobnie zabezpieczeniem przed
nadmiernym dopływem bodźców z otoczenia.

• Obecnie prawo to uznaje się za ważne jedynie

w środkowym przedziale siły wrażeń.

G. Fechner cd.

• W 1850 r. Fechner uznał, że związek

między ciałem i umysłem może być

zbadany poprzez zmierzenie ilościowej

relacji między bodźcem i stanem umysłu

• (skojarzenia?)
• Sukces tego podejścia zainspirował

Wundta

• Dwie najważniejsze prace Fechnera:

Zendavesta (1851) i Elementen der

Psychophysik (1860).

• Innym największym osiągnięciem było

badanie związków psychologii i estetyki

G. Fechner cd.

• Jednostka pomiaru – ledwie

dostrzegalna różnica między dwoma
odczuciami (związanymi z natężeniem
bodźca)

• Metody badania:
• Ledwie dostrzegalna różnica
• Rozróżnianie prawidłowe lub błędne
• Średni błąd
• Badał tak m.in. wizualny dystans,

jasność

G. Fechner cd.

• Zainteresowanie percepcją kolorów

komplementarnych (zjawisko powidoku) i
subiektywnych (obraz ejdetyczny)

• Obraz ejdetyczny – wywołany umysłowo

wizualny obraz odznaczający się dokładnością
i trwałością (od 40 s); częsty u dzieci, u
dorosłych rzadki (Wundt był ejdetykiem)

• Później przypuszczano, że malowidła naskalne

mogą wiązać się z wyobrażeniami
ejdetycznymi

• W 1840 r. Fechner badając powidoki (patrzył

prosto w słońce) nabawił się czasowej ślepoty i
załamania nerwowego

Badanie powidoku

G. Fechner cd. Przykłady

• Fechner porówywał dwa obrazy

przypisywane Holbeinowi (Basel) z uwagi
na uczucia wywoływane w widzach

• Uznawał, że „nabardziej przyjemna forma”

będzie poświadczała autentyczność obrazu

• Współczesne badania (Marshall i in, 1995)

nie poświadczają jego wyników

• Fechner badał „złoty podział”, żeby

poświadczyć, że matematyczna proporcja
bazpośrednio odpowiada za wrażenie widza

Złoty podział

• Złota proporcja

: stosunek

mniejszego elementu do
większego jest taki sam jak
większego do całości

• Hipoteza ta odpowiadała podejściu

uznającemu zależność fizycznych

własności bodźca wzrokowego i

wywoływanego odczucia

• Estetyka „od dołu” (from below) – to

rodzaj bodźca decyduje o uczuciach

odbiorcy

• Współczesne badanie z użyciem

figur geometrycznych (prostokąty)

nie potwierdzają preferowania

„złotego podziału” (Holger, 1995)

• Być może inne reguły obowiązują w

przypadku dzieł sztuki

•

Fechner wpłynał na Helmholtza, którego

asystentem był Wundt

•

Helmholtz zajmował się teorią koloru.

Helmholtz uważał, że każdy kolor

podstawowy ma odpowiadające sobie nerwy.

•

Aktywność nerwów decyduje o wartościach

spostrzeganego bodźca (odcień, jasność)

•

Uważał że percepcja wymaga automatycznej,

nieświadomej, porządkującej pracy umysłu.

•

Umysł na podstawie posiadanych informacji

odróżnia poszczególne obiekty od siebie i

wpływa na określenie postrzeganego widoku.

•

Tzw. Estetyka „z góry na dół” (top-down)

•

Pogląd bliższy współczesnej wiedzy o

percepcji

Słabości wczesnego

podejścia empirycznego

Słabości

• Wrażenie wywoływane przez obraz

nie jest sumą wrażeń wywoływanych

przez kolor, proporcje, wielkość

• Obraz jest organiczną całością i nie

da się zmierzyć jego oddziaływania

mierząc wielkość elementów

• Znaczna część wrażenia leży po

stronie odbiorcy

• Próba odnoszenia tego podejścia do

obrazów prowadziła do nadmiernych

uproszczeń

(przyjemność=autentyczność)