dr hab. Irena Pilch, Osobowość - wykład

Socjobiologiczna koncepcja osobowości

Ewolucjonizm

• W biologicznej koncepcji ewolucji podstawowym mechanizmem jest dobór naturalny: w toku walki o byt przeżywają organizmy najlepiej przystosowane do warunków środowiska (Darwin)

• Spór co jest jednostką przetrwania:

• W klasycznym darwinizmie organizm

• W neodarwinizmie gatunek

• W teorii doboru grupowego „grupa szczepowa” zajmująca pewne terytorium

• W socjobiologii genotyp

Socjobiologia

• Twórcą był biolog Edward Wilson

• Jest koncepcją zachowania społecznego zwierząt i człowieka, wyznaczanego przez mechanizmy ewolucyjne, zabezpieczające przetrwanie genotypu

• Za kluczowe uważa zachowania zmierzające do pozostawienia potomstwa („sukces reprodukcyjny”) : znalezienie partnera, gody, seks, opieka, realizowane u zwierząt w różny sposób (mono- lub poligamia, duże lub małe inwestycje rodzicielskie, różnice płciowe)

• Przykład: u ssaków monogamicznych większa tendencja do zdrady u samców niż samic tłumaczona zwiększeniem ich sukcesu reprodukcyjnego (potomstwo wychowuje ktoś inny); samica „zdradzająca” nie zyskuje

Psychologia ewolucyjna

• Zachowanie człowieka wyznaczane jest instynktownymi, nieświadomymi, będącymi poza kontrolą motywami, popychającymi do przekazywania genów

• Podstawowe mechanizmy psychologiczne są rezultatem ewolucji drogą doboru naturalnego, gdyż w przeszłości zapewniały przetrwanie i sukces reprodukcyjny

• Mechanizmy te mają wartość przystosowawczą wobec konkretnych zadań w specyficznych sytuacjach

• Mogą być niedopasowane do współczesnych realiów życia

• Podstawowe PYTANIE: Które mechanizmy psychiczne powstały drogą ewolucji i jakie problemy miały rozwiązywać?

Przykład 1. Różnice między płciami w kryteriach doboru partnera

• Teoria inwestycji rodzicielskich

• kobiety inwestują więcej w potomstwo, gdyż przekazują swe geny mniejszej liczbie potomstwa

• kobiety są bardziej wybredne w doborze partnera i koncentrują się na możliwości dostarczania zasobów, a mężczyźni na potencjale reprodukcyjnym (młodości) partnerki

Niepewność rodzicielstwa u mężczyzn

• Mężczyźni podejmują czynności zabezpiecza- jące (troska o dziewictwo partnerki, zazdrość o niewierność) by nie inwestować w potomstwo rywala

Przykład 2. Różnice między płciami w przyczynach zazdrości seksualnej

• Dla mężczyzn bardziej dotkliwa jest zdrada seksualna (ewentualne potomstwo!) a dla kobiet – emocjonalna (ewentualne porzucenie i utrata zasobów)

• Hipotezę potwierdzono w sondażu i w badaniu fizjologicznych wskaźników stresu na wyobrażoną zdradę

Relacja między naturą a kulturą

• GENY decydują o sposobach funkcjonowania poznawczego człowieka, czyli o sposobie, w jaki przyswaja on kulturę

• KULTURA promuje pewne geny, przez co przekazywane są potomstwu, oddziałując w ten sposób na zmiany genetyczne w następnych pokoleniach

Osobowość w psychologii ewolucyjnej

• Osobowość jako najwyższe osiągnięcie ewolucji, obejmujące samoświadomość

• jest systemem koordynującym różne zachowania przystosowawcze, umożliwiającym przystosowanie do różnych warunków

• Pozwala na częściowe uwolnienie się od bezpośredniego wpływu środowiska i na jego celową zmianę

• Wprowadza nowe kryteria analizy: ważne jest nie tylko przetrwanie jednostki i gatunku, lecz także jakość i sens życia, szczęście, twórczość

Teoria opanowania trwogi (Solomon, Greenberg, Pyszczynski)

• W toku ewolucji człowiek wykształcił unikalne właściwości poznawcze, umożliwiające autorefleksję

• Ich skutkiem ubocznym jest świadomość nieuchronności śmierci

• Chęć życia i obawa przed śmiercią jest źródłem wszelkich lęków

• Dwa uwarunkowane kulturowo czynniki chroniące przed trwogą:

• Światopogląd (→świat staje się zrozumiały)

• Poczucie własnej wartości, uzyskiwane przez życie „godziwe” (zgodne z normami kulturowymi)

• Dzięki temu liczne działania człowieka są motywowane lękiem przed śmiercią (np. autoprezentacja, wierzenia związane z nieśmiertelnością, ochrona zdrowia)

Literatura zalecana

• David Buss, Psychologia ewolucyjna

• David Buss, Psychologia pożądania. Jak ludzie dobierają się w pary?

• Richard Dawkins, Samolubny gen