Wykład 1
Psychologia osobowości
Jacy są ludzie?
Dlaczego ludzie są tacy, jacy są?
Kim jest człowiek?
Kim jestem ja sam?
Człowiek jako podmiot i przedmiot psychologii
Kim jest człowiek? → związki z filozofią, z antropologią filozoficzną
Kim jestem ja sam? → związki z biografią autora: każda teoria jest odbiciem problemów jej twórcy
Celowo nie podaję definicji:
„Nieprzemyślany i powierzchowny jest postulat zaczynania badań filozoficznych od definicji. Ustawienie pewnego układu definicyj na początku badań jest zasadniczo możliwe tylko tam, gdzie mamy do czynienia nie z danymi przedmiotami, lecz gdzie możemy przedmioty dowolnie konstruować”
Roman Ingarden
Hermeneutyka
hermeneutike techné = sztuka tłumaczenia
starożytność:
alegoryczna wykładnia mitów
judaistyczna interpretacja Biblii
wykładnia Pisma przez Ojców Kościoła
Starożytność: cztery sensy Pisma
Littera gesta docet fakty
quid credas allegoria wiara
Moralis quid agas uczynki
quo tendas anagogia cel
Friedrich Schleiermacher
Hermeneutyka jest sztuką rozumienia:
rozumienie jako czynny, twórczy udział udział w odtworzeniu dzieła, tekstu...
obiektywny, bezstronny odbiór jest nierealny
Hermeneutyka jest teorią interpretacji
zasadnicze pytania: co mam zrozumieć? Jak mam rozumieć?
Co mam rozumieć?
cudze stany psychiczne, czyli co poeta miał na myśli? [Dilthey]
obiektywny sens tekstu, czyli o czym to jest? [Gadamer]
Kryteria dobrego rozumienia
kompetencja językowa - „znajomość kodu”
postawa krytyczna, nie ideologiczna - nie narzucać tekstowi, autorowi swoich przekonań, ideologii, wartości, uprzedzeń.
Koło hermeneutyczne jako struktura rozumienia
antycypacja sensu całości
powrót do rozumienia całości interpretacja części
Wyjaśnianie vs. rozumienie
|
|
ALE: P.Ricoeur podważa to rozróżnienie: rozumienie nie jest możliwe bez wyjaśniania, wyjaśnianie jest niepełne bez rozumienia
Jak się to wszystko ma do psychologii?
|
|
Wykład 2
Zygmunt Freud
1865-1939
mieszczańska, wiktoriańska obyczajowość
staranne wykształcenie ogólne:
języki obce
filozofia, zwłaszcza romantyków niemieckich
Okres bujnego rozwoju nauki :
humanistyka
nauki przyrodnicze: zasada zachowania energii [Helmholtz]
rozwój psychologii: (p.akademicka, behawioryzm)
Psychoanaliza jako pierwsza teoria osobowości
opis najbardziej ogólnych praw rządzących zachowaniem
próba uchwycenia „najwyższej instancji”, najwyższego poziomu organizacji zachowania
bardzo pojemna teoria
Psychoanaliza jako kliniczna teoria osobowości
dane kliniczne, zebrane w toku praktyki klinicznej
studium przypadku, jednostka jako przedmiot zainteresowania
badanie w warunkach klinicznych, nie eksperymentalnych
metody zbierania danych: hipnoza, metoda wolnych skojarzeń, analiza marzeń sennych, obserwacja
Cztery kwestie, poruszane przez każdą dobrą teorię osobowości
geneza osobowości → skrypt [tu też krytyczna analiza]
struktura osobowości
dynamika osobowości → Freud Z. O psychoanalizie
rozwój osobowości → Pervin i John, Lindzey i Hall [tu też skrót teorii]
Punkt wyjścia Z. Freuda
Teoria |
Praktyka |
* nadznaczenie biologiczne? * nadznaczenie psychologiczne? |
(Podział psychiki na świadomość i nieświadomość jest głównym założeniem psychoanalizy)
|
Energetyczne i topograficzne ujęcie psychiki
Ujęcie energetyczne |
Ujęcie topograficzne |
|
|
Aparat psychiczny
Topografia I |
Topografia II |
Nieświadomość
|
Struktura znacznie wyraźniej zarysowana niż w topografii I, personifikacja
|
Jak się mają do siebie dwie topografie?
id: jest całkowicie nieświadome
ego: świadome, przedświadome, nieświadome
superego: świadome, przedświadome, nieświadome
Krytyka psychoanalizy
Furia |
Krytyka metodologii |
(Tu również krytyka feministyczna)
|
|
Krytyka psychoanalizy c.d
wątpliwy status naukowy teorii
ocena funkcji teorii: opis +
wyjaśnianie i predykcja -
ale:
ładny język
ciekawe pomysły
tematyka popularna: seks i przemoc...
skomplikowany obraz natury ludzkiej
Wykład 3
Carl Gustav Jung
1875-1961
dobrze urodzony, dobrze wychowany, przystojny[?], twórczy, niekonwencjonalny, złośliwy
odwaga w myśleniu + wrodzona skłonność do herezji
Wpływy kształtujące światopogląd Junga
Filozofia
Kant
Fichte
Schelling
Schopenhauer
von Hartmann
Nauka:
nauki przyrodnicze: genetyka, teoria ewolucji
nauki humanistyczne: etnologia, religioznawstwo, archeologia
psychologia: eksperymenty psychofizjologiczne, własna metoda skojarzeń słownych
Religia:
protestantyzm - religia ojca
eklektyzm religijny z wyboru
Parapsychologia
matka: medium
duchy rodzinne
Freud a Jung - różnice poglądów
|
FREUD
|
JUNG |
natura libido |
seksualna
|
neutralna |
uwaga poświęcona seksualności |
duża
|
mała (raczej płeć rozumiana kulturowo, płeć psychologiczna) |
waga doświadczeń z dzieciństwa dla rozwoju osobowości |
decydująca
|
prawie żadna |
natura religii |
religia to zbiorowe złudzenie
|
`nie dająca się wykorzenić potrzeba ducha ludzkiego' |
rozwój |
trwa do 13 r.ż. |
trwa przez całe życie |
Podstawy ontologiczne i epistemologiczne psychologii Junga
Unus mundus - monizm → neutralny?
Świat istnieje jako coincidentia oppositorum
ja i świat są jednością
Spostrzeganie jako funkcja świadomości
nieświadomość nie spostrzega przeciwieństw
różnorodność to złudzenie, ale nieuniknione
dychotomiczność poznania, zwłaszcza w kulturze Zachodu
Dychotomiczność poznania
Cytat:
Nie jest prawdopodobne, aby coś, co jest cechą poznania, było też eo ipso cechą przedmiotu. To przede wszystkim nasza świadomość określa różnice między rzeczami, ocenia je, a nawet tworzy w sytuacji, gdy wręcz nie dadzą się one spostrzec
Antropologia C.G.Junga
Człowiek jako mikrokosmos
monizm neutralny - bez podziału na ciało i duszę (psychikę)
nieredukcjonistyczne podejście, holistyczne ujęcie natury ludzkiej
„Inter faeces et urinam nascimur” jest prawdą wieczną, choć niepłodną. Powtarzanie jej jest monotonne, a przede wszystkim nieapetyczne. Donikąd nie prowadzi objaśnianie dążeń duszy z punktu widzenia macicy.
Osoba jako system psychiczny
Jaźń → indywiduacja → ego, cień, persona
↓
integracja
indywiduacja właściwa
Typ psychiczny
2 postawy |
4 funkcje psychiczne |
|
|
Junga koncepcja nieświadomości
Podział na nieświadomość:
indywidualną (osobową)
zbiorową (kolektywną)
nieświadomość kolektywna:
wspólna wszystkim ludziom
„pamięć gatunku” - ale jak przekazywana?
zawartość: archetypy i instynkty
Cytat:
Archetypy należy uważać nie za przedmioty, lecz za podmioty rządzące się własnymi prawami (...) Jeśli weźmiemy pod uwagę ich autonomię, to z konieczności musimy potraktować je jak podmioty, tj. przypisać im spontaniczność i celowe działanie, lub też rodzaj świadomości i wolną wolę...
II faza indywiduacji
ok. 2 % populacji
właściwy rozwój osobowy
cel: powrót do Jaźni
w kategoriach psychologicznych: harmonia w zakresie postaw i funkcji psychicznych
w procesie indywiduacji powstaje świadomość, ego jest podmiotem uświadomienia, bohaterem indywiduacji
Z.Rosińska:
Indywiduacja to wewnętrzny proces nieświadomości, dążącej do samorefleksji poprzez fenomen ludzki.
Wykład 4
Alfred Adler
luty 1870 - maj 1938
trudne dzieciństwo
studia medyczne 1895
1920 - kierownik uniwersyteckiej kliniki psychiatrycznej w Wiedniu, zakłada sieć poradni wychowawczo-klinicznych dla dzieci
1934 - emigracja do USA
Zaplecze psychologii Adlera
filozofia:
Nietzsche - wola mocy
Vaihinger - fikcjonalizm
Lebensfilosofie
i marksizm!!!
teoria ewolucji: Darwin, Lamarck
genetyka: prawa Mendla
Podstawy psychologii Adlera
monizm materialistyczny
życie jest ruchem materii
człowiek jedną z form materialnego życia we Wszechświecie
ewolucjonizm
finalizm:
życie to ruch celowy, zmierzający do czegoś
celowość przeciwstawiona przyczynowości
ludzie są niepowtarzalni - charakter, styl życia, kształtowany przez:
konstytucję fizyczną osoby
jej doświadczenie: codziennie doświadczane środowisko fizyczne, duchowe, a także doświadczenia wyjątkowe, niepowszednie
epistemologia: mniemania
Podlegamy wpływowi nie faktów, lecz naszego sądu o nich...
Główne filary koncepcji Adlera
Minderwertigkeitsgefühl - poczucie niepełnowartościowości
Geltungsstreben/ Kompensation - dążenie do przezwyciężenia
Gemeinschaftsgefühl - poczucie wspólnoty / uczucie społeczne
Dążenie do przezwyciężenia
Życie to czynne przystosowanie, przezwyciężanie oporu, jaki stawia środowisko w procesie rozwoju organizmu
przezwyciężamy:
własne ograniczenia
warunki ekonomiczne i społeczne
trudności życiowe
subiektywnie spostrzegane ograniczenia
Nie jest popędem, przynajmniej nie u człowieka
nie zmierza do stanu równowagi, do redukcji napięcia
angażuje świadomość i wolę
Świadomość braków jest warunkiem postępu życiowego
Poczucie niepełnowartościowości
Bierze się z doświadczenia rozdźwięku między zamiarem a wykonaniem, pragnieniem a realizacją.
Jest właściwe ludzkiej naturze, jest prawem ogólnym
Na stopień p.n. wpływa:
upośledzenie lub słabość fizyczna
wychowanie
kolejność urodzenia
szkoła, system kształcenia
płeć
warunki społeczne i ekonomiczne
Być człowiekiem to mieć poczucie własnej mniejszej wartości
Poczucie wspólnoty
cel życia:
poczucie wspólnoty
inteligencja prywatna
dążenie do wspólnoty jest ogólnym prawem życia.
u człowieka istnieje bardzo silny pęd do wspólnoty, który ukierunkowuje dążenie do przezwyciężenia tak, aby korzyść była wspólna
wspólnota → społeczeństwo, środowisko społeczne
Podstawowy dynamizm psychiki ludzkiej to konflikt dwóch tendencji: poczucia niepełnowartościowości i dążenia do przezwyciężenia, konflikt łagodzony przez poczucie wspólnoty
Postulaty pedagogiczne
wychowanie dostosowane do:
praw życia
indywidualnego stylu życia
bez autorytetów - dziecko potrzebuje współczłowieka
poznanie stylu życia ucznia - wnioskowanie z zachowania + przez analogię do własnych stanów psychicznych.
przyzwolenie na swobodną ekspresję
wychowanie to :
usunięcie odchyleń, jakim uległ styl życia jednostki
wytyczenie linii postępowania, zgodnej z celem życia
wzbudzanie odwagi - max. wsparcia i max. wymagań
Krytyka koncepcji Adlera
słaba metodologicznie: mało usystematyzowana, słabo zdefiniowane pojęcia
czy to psychologia, czy system pedagogiczny?
bardzo inspirująca: propozycja podejścia idiograficznego, holistycznego; wiara w twórcze możliwości człowieka, optymizm.
Adler stworzył podwaliny pod personologię, psychologię humanistyczną i egzystencjalną, a nawet Gestalt.
Wykład 5
Neopsychoanaliza - osobowość w ujęciu spadkobierców Freuda
kontynuacja klasycznego freudyzmu (przynajmniej w deklaracjach)
przedstawiciele:
E.H.Erikson
E. Fromm
K.Horney
H.S.Sullivan
M..Klein
Wspólne dla koncepcji neopsychoanalitycznych
pochwała Freuda, ostrożna krytyka freudyzmu, określenie jego stanu w kategoriach kryzysu.
aprobata podstaw psychoanalizy
dynamiczne ujęcie życia psychicznego
przekonanie o doniosłej roli doświadczeń wczesnodziecięcych
uwaga: hipoteza nieświadomego życia psychicznego nie jest tu konieczna!
Kryzys psychoanalizy
odpowiedzialni są psychoanalitycy: lojalni, płytcy, biurokraci psychoanalizy (Fromm)
zanik ducha rewolucyjnego, zaprzedanie się prawom rynku.
konieczność reformy: zawęzić zakres twierdzeń Freuda, rozszerzyć zakres psychoanalizy.
E.Fromm:
Psychoanaliza była pierwotnie teorią rewolucyjną, wyzwalającą, radykalną właśnie. Z wolna traciła jednak ten charakter, popadła w zastój, nie rozwinęła się i nie poszukała odpowiedzi na zmienioną sytuację. Zamiast tego stoczyła się w konformizm i zabieganie o szacunek.
„Kryzys psychoanalizy”
Postulaty
psychoanaliza powinna z psychopatologii przekształcić się w psychologię ogólną.
Teoria represjonowanej seksualności → w teorię represjonowanej psychiki, zniewolenia umysłu
cel: wyzwolenie seksualne → w cel: wyzwolenie człowieka przez rozszerzenie świadomości
E.Fromm:
Tłumienie seksualności nie jest już problemem, ponieważ wraz z rozwojem społeczeństwa konsumpcyjnego sam seks stał się artykułem konsumpcyjnym, a dążenie do bezustannej satysfakcji seksualnej jest częścią wzorca, który z kolei zaspokaja ekonomiczne potrzeby zautomatyzowanego społeczeństwa. W dzisiejszym społeczeństwie, takim, jakie ono jest, tłumione są inne potrzeby: życia pełną piersią, bycia wolnym, kochania.
Postulaty
należy zająć się bardziej ego niż id i superego; podkreślić wolność i twórczy rozwój człowieka
należy zrezygnować z wizji psychiki jako układu izolowanego → wprowadzić interakcje społeczne
Gdzie tu jest osobowość?
metawzór - najszerszy poziom opisu i wyjaśniania - najbardziej ogólny wzór na zachowanie - „klimat” całości funkcjonowania człowieka
trzeba go tu szukać w wątkach społecznych, kulturowych, interpersonalnych → wyznaczają nowe ujęcia genezy, struktury, dynamiki, rozwoju osobowości
Geneza osobowości
w dużej mierze społeczna:
relacja z obiektem (Klein)
przywiązanie, więź (Bowlby, Ainsworth)
przyjaźń preadolescencyjna (Sullivan)
kryzys adolescencyjny (Erikson)
Struktura
mocna pozycja ego, osobowość utożsamiana z ego
ego w procesie adaptacji, w relacjach ze światem społecznym i środowiskiem fizycznym
nowa problematyka:
ja realne/ja idealne
możliwe ja
dobre ja/złe ja/nie-ja
Dynamika (na przykładzie K.Horney)
energia psychiczna - „straty energetyczne”
nie popędy biologiczne, a tendencje uwarunkowane kulturowo.
dynamizm: lęk podstawowy i potrzeba bezpieczeństwa
radzenie sobie z lękiem podstawowym:
do ludzi (moving toward) - typ uległy
od ludzi (moving away) - typ wyizolowany
przeciwko ludziom (m. against) - typ agresywny
Rozwój (na przykładzie E.H.Eriksona)
najbardziej znana neopsychoanalityczna koncepcja rozwoju.
zasada epigenezy
rozwój:
stadialny
poprzez kolejne kryzysy
wzbogacanie osobowości o kolejne cnoty
Kierkegaard:
Człowiek może żyć spokojnie, być człowiekiem jak każdy inny, zajmować się doczesnymi sprawami, żenić się, płodzić dzieci, być uczonym i szanowanym - i nawet się nie zauważa, że nie ma on osobowości. Na temat takich spraw nie robi się hałasu, gdyż osobowość jest to taka rzecz, o którą najmniej chodzi w świecie i niebezpiecznie jest pokazywać, że się ją posiada. Największym niebezpieczeństwem jest stracić siebie, ale może to nastąpić niepostrzeżenie. Żadna inna strata nie przychodzi tak łatwo. Ręka, noga, pięć talarów, żona - to zupełnie co innego.
Wykład 6
Osobowość w psychologii egzystencjalnej i humanistycznej- próba porównania
Podstawowe twierdzenia
jest to raczej pewien rodzaj antropologii filozoficznej, niż psychologia
redefinicja przedmiotu (człowiek)
przyjęcie metody fenomenologicznej (psychologia egzystencjalna)
Zaplecze psychologii egzystencjalnej: egzystencjalizm
Korzenie egzystencjalizmu: |
Egzystencjaliści: |
|
|
Egzystencjalizm: wizja kondycji ludzkiej
człowiek to egzystencja, egzystencja poprzedza esencję
człowiek to „zwierzę jeszcze nie ustalone”, projekt, in statu nascendi
człowiek to bycie:
bycie-w-świecie [Dasein]
bycie-z-innymi [Mitsein]
Tragizm egzystencji
świadomość nieuchronności śmierci
zawodność poznania przy konieczności dokonywania wyborów i działania
kruchość woli
sprzeczne pragnienia
człowiek sam dla siebie staje się problemem
konieczność i niemożność samopoznania
człowiek bezdomny w świecie (Pascal)
zerwany kontakt z naturą (Nietzsche)
wiara jest jedynym pocieszeniem, ale Bóg jest zbyt daleko (Kierkegaard)
lęk, trwoga, rozpacz, troska (Heidegger)
Lekarstwo na ból egzystencji
myśl (Pascal)
nadzieja (Tillich, Marcel)
miłość (Marcel)
Człowiek nie może zwyciężyć. Może zająć mężną postawę wobec tragizmu egzystencji
Psychologia egzystencjalna
jak zastosować taką wizję człowieka w psychologii?
czy mówienie o osobowości jest w ogóle możliwe przy takim ujęciu przedmiotu?
jak można zastosować metodę fenomenologiczną w psychologii?
Europa, lata 20 - te XX w.
fenomenolodzy: Minkowski, von Gebsattel, Strauss
egzystencjaliści: Binswanger, Boss, Buytendijk, Frankl, Jaspers
USA, lata 50 - te XX w.
May, Angel, Ellenberger
Geneza psychologii egzystencjalnej
kryzys klasycznej psychologii
kryzys „dwóch sił”
poczucie nieadekwatności teorii i praktyki psychologicznej/psychiatryczn.
przemiany w nauce:
rozwój metodologii humanistycznej
fizyka: teoria falowa wzmacnia niesubstancjalistyczną wizję świata
Zmiana paradygmatu w psychologii i psychiatrii
1914 - Ch.Blondel „Chory umysł”
Jaspers „psychologia interpretatywna”
postulaty Bossa: człowiek jest byciem-ku-śmierci, a przeto jest odpowiedzialny za jak najlepsze spełnienie życia
postulaty L.Binswangera:
metoda fenomenologiczna
psychoterapia jako spotkanie
zrozumieć pacjenta to zrekonstruować jego Eigenwelt
Najbardziej znani przedstawiciele psychologii egzystencjalnej
R.MAY - egzystująca osoba
nakierowana na siebie [samoafirmacja]
subiektywna strona nakierowania na siebie: świadomość
zdolna do transcendowania w kierunku innych ludzi
samoświadomość - cecha specyficznie ludzka
lęk - wymiar pozytywny
P.TILLICH - męstwo bycia
lęk - główny rys egzystencji
lęk:
przed śmiercią / losem
bezsensem / pustką
potępieniem / winą
postawa wobec lęku - męstwo bycia
V.E.FRANKL - wola sensu
„człowiek posiada charakter, osobą jest osobowością się staje”
zasadnicza motywacja: wola sensu
struktura:
sfera somatyczna
sfera psychiczna
sfera duchowa
Gdzie tu jest osobowość?
ujęcie egzystencjalne, nie esencjalistyczne
osoba jako proces
osoba transcendująca
człowiek nie jest, ale się staje [przez zajęcie postawy]
indywidualność, niepowtarzalność osoby
A.Kępiński:
Obraz człowieka samotnego, w tajemniczym, często wrogim świecie, którego ostatecznym spełnieniem jest śmierć, jest może obrazem filozoficznie frapującym, może w pewnych warunkach prawdziwym, ale czy takim obrazem może się posługiwać psychiatra w codziennej praktyce? Czy posługując się tego rodzaju obrazem może wyprowadzić pacjenta z impasu?
„ Pro i contra psychiatrii egzystencjalnej”
Psychologia humanistyczna
1961 - pierwsze wydanie Journal of Humanistic Psychology
anty:
antykartezjanizm,
antymechanicyzm
antynaturalizm
antyredukcjonizm
Manifest humanistyczny
Człowiek to więcej niż suma jego części
Człowiek istnieje w środowisku ludzkim
Człowiek jest świadomy
Człowiek dysponuje wyborem
Człowiek działa celowo
to nie jest nowa koncepcja człowieka...
Esencjalistyczne ujęcie osoby [przykład: A.Maslow]
człowiek ma esencjalną naturę, „szkielet psychiczny”
indywidualną, ale o podłożu biologicznym, dziedziczoną
natura ludzka jest dobra, zmierza ku co-raz pełniejszemu bytowi,
ale ginie pod wpływem kultury,
struktura osobowości: potrzeby
Człowiek w środowisku
środowisko dostarcza środków zaspokajania potrzeb,
w tym i najważniejszej → potrzeby samorealizacji.
Człowiek wybiera ze środowiska środki samorealizacji
A.Maslow:
Środowisko jest więc przede wszystkim zespołem środków do realizacji celów, jakie służą samourzeczywistnieniu osoby. To właśnie jest prawdziwie psychologiczna wolność.
A.Maslow:
Nie robimy czegoś dlatego, że jest to dla nas dobre, czy że aprobuje to psycholog, czy dlatego, że ktoś nam kazał to zrobić, czy dlatego, że to przedłuży nasze życie, czy dlatego, że jest to korzystne dla naszego gatunku, czy dlatego, że to przyniesie nagrody zewnętrzne, czy dlatego, że wydaje się to logiczne. Robimy to dla tych samych powodów...dla których wolimy jedno ciastko od drugiego...
Cechy osoby samorealizującej się
jaśniejsza, bardziej skuteczna percepcja rzeczywistości;
większa otwartość na doświadczenie;
wzmożona integracja, jedność i całość osoby
wzmożona spontaniczność i ekspresja,
rzeczywista jaźń, zdecydowana tożsamość, autonomia, jedyność;
wzmożona obiektywność, oderwanie, transcendencja jaźni
umiejętność łączenia konkretu z abstraktem;
demokratyczna struktura charakteru
zdolność do miłości
twórczość
+ subiektywne poczucie szczęścia
Wykład 7
Konstruktywistyczna koncepcja G.Kelly'ego
Poznawcze ujęcie osobowości - choć sam Kelly protestowałby...
Nacisk na poznawcze władze człowieka: analiza myśli, przewidywań, oczekiwań, opinii, reprezentacji umysłowych itp...
Nacisk położony nie tyle na ich zawartość, ile na relacje między nimi, np. relacje między percepcją a reprezentacją czy między reprezentacją a reprezentacją.
1905 - 1967
studia w Anglii i Stanach
całe życie na uczelni - wykłady i poradnictwo dla studentów
osobowość - niekonwencjonalny, otwarty na nowe doświadczenia
Główny dynamizm osobowości
Człowiek dąży do tego, aby skutecznie przewidywać zdarzenia i tym samym pewnie poruszać się w świecie.
Człowiek dąży do skonstruowania pewnego modelu świata.
Świat być może istnieje, ale to, jak go spostrzegamy, jest naszą interpretacją. W tym znaczeniu nie ma obiektywnej rzeczywistości.
Model człowieka
CZŁOWIEK JEST BADACZEM:
poszukuje prawdy [przekonania o prawdziwości]
formułuje hipotezy, testuje je, przyjmuje lub odrzuca
poznaje świat metodą prób i błędów
tworzy własny model świata:
system konstruktów
Pojęcie konstruktu
proces interpretacji = proces konstruowania
konstrukty porządkują doświadczenie
konstrukt - abstrakcyjna reprezentacja pewnego aspektu rzeczywistości, wzorzec interpretowania świata
Pojęcie konstruktu
konstrukt powstaje w drodze rozumowania indukcyjnego: znajdowanie podobieństw i przeciwieństw (2+1)
zawsze dwubiegunowy, dychotomiczny
nie zawsze ma charakter werbalny - bo niektóre kształtują się przed rozwojem mowy
jeden biegun może być „zanurzony”
System konstruktów
Tworzy indywidualny model świata
Jest zorganizowany hierarchicznie
według Kelly'ego jest tożsamy z osobowością
człowiek dąży do:
utrzymania i potwierdzenia
rozszerzenia i ulepszenia systemu konstruktów
Kelly:
Wszystkie konstrukty, jakie osoba stosuje w odniesieniu do innych, da się zastosować do niej samej.
Cechy konstruktów
rdzenne [core] i peryferyczne
nadrzędne i podrzędne
sztywne i przepuszczalne
szeroki/wąski zakres stosowalności
system spójny/niespójny
system prosty/złożony (Bieri)
Poznanie
Poznanie jest interpretacją: znaczenie konkretnego zdarzenia jest zdeterminowane przez liczbę i zawartość konstruktów, do których jest ono przyporządkowane.
Konstrukty wyższe w hierarchii w większym stopniu determinują tworzenie antycypacji
Dynamika - działanie
Osoba wybiera spośród różnych możliwości działania tę, po której spodziewa się:
ulepszenia systemu konstruktów [wybór odważny]
zachowania systemu konstruktów [w. zachow.]
model działania:
sformułowanie hipotezy → testowanie → zmiana systemu
Hipoteza = antycypacja
Dokonuje się na podstawie istniejącego systemu konstruktów.
Sechrest: proces rozwoju systemu można opisać jako sinusoidę: okresy konsolidacji i reorganizacji
sam Kelly nie formułuje takiej prawidłowości
Lęk, niepokój
Lęk i niepokój - kiedy model okazuje się nie przystawać do rzeczywistości, kiedy antycypacje sformułowane na jego podstawie są nieadekwatne
model:
lęk → zmiana konstruktu → testowanie nowego
Wina, wrogość
Wina: niezgodność ja z konstruktami najwyższymi w hierarchii - „ja” też jest konstruktem czy systemem konstruktów
wrogość, nienawiść:
wysiłek skierowany na to, by uznano za oczywiste przekonanie, które okazało się błędne.
narzucanie innym swojego systemu konstruktów
obrona wadliwego konstruktu - TO NIE PASUJE DO MODELU CZŁOWIEKA!
Kelly:
Jeżeli nie wiesz, co się dzieje w umyśle drugiego człowieka - po prostu zapytaj, może ci powie...
REP - test
Metoda doskonale dostosowana do teorii, ale b. plastyczna
służyć ma poznaniu systemu konstruktów, a zatem osobowości
lista osób znaczących
poszukiwanie podobieństw i przeciwieństw
w efekcie otrzymujemy listę konstruktów danej osoby i możemy ostrożnie wnioskować nt. ich hierarchicznego uporządkowania
Przykład z testu
Trzy osoby znaczące: Matka, Ojciec, Ex - Flame
pytanie: w czym dwie z nich są do siebie podobne, a różne od trzeciej?
Przykład odpowiedzi: rodzice są pruderyjni, „była”jest wyzwolona obyczajowo.
Konstrukt: pruderyjny vs. wyzwolony obyczajowo
Terapia
Cel - ulepszenie systemu konstruktów osoby, tak aby pozwalał on na adekwatne antycypowanie
praca z konstruktami: poszerzanie lub zawężanie zakresu stosowalności, wzbogacanie systemu konstruktow.
„terapia ustalonej roli”:
przykład: Rolland Barrett / Kenneth Norton
Mocne strony teorii
Podkreśla aktywność człowieka w konstruowaniu rzeczywistości
jest w niej miejsce na wolność i indywidualność osoby
teoria wytrzymuje autoodniesienie: bo każdy jest badaczem, zniesiony dystans badacz - badany
Słabe strony teorii
Niejasne zasady tworzenia konstruktów: jakie cechy rozpoznajemy jako podobne i dlaczego właśnie takie?
Niejasne zasady hierarchizacji - dlaczego dany konstrukt staje się dominujący, rdzenny?
Nie można przewidzieć systemu konstruktów osoby na podstawie znajomości jej interakcji ze środowiskiem
„angażowanie” konstruktu w procesie antycypacji: skąd wiadomo, który biegun wybrać?
Co decyduje o wyborze odważnym lub zachowawczym?
Zbyt silne podkreślanie czynności umysłowych, lekceważenie emocji i działania
Wykład 8
Rewizja, przegląd, systematyzacja
Jacy są ludzie?
Co sprawia, że ludzie są tacy, jacy są?
Kim jest człowiek?
Kim jestem ja sam?
Pytania źle sformułowane, zbyt ogólne, nieprecyzyjne, niepsychologiczne
Czym jest osobowość?
METAWZOREM ZACHOWANIA
jak można najszerzej opisać zachowanie?
jaki jest najwyższy poziom integracji zachowania?
na czym polega transsytuacyjna i transfunkcyjna spójność zachowania?
jak się ma osoba do osobowości?
Teoria osobowości
Skąd się bierze metawzór?
Czy i z czego się składa?
Jak funkcjonuje, działa?
Jak się rozwija i zmienia w czasie?
↓
GENEZA,STRUKTURA, DYNAMIKA, ROZWÓJ
Ujęcie hermeneutyczne
Hermeneutyczne o tyle, że miało na celu rozumienie:
osobowości?
teorii?
koncepcji człowieka?
Koło hermeneutyczne [spirala hermeneutyczna] jako model rozumienia
Zestawienie
Trzy rodzaje teorii:
t. psychodynamiczne
t. humanistyczne i egzystencjalne
t. konstruktywistyczna
Teoretycy [praktycy?]
Z.Freud, C.G.Jung, A.Adler, K.Horney, E.Fromm, E.H.Erikson, H.S.Sullivan, V.E.Frankl, A.Maslow, P.Tillich, R. May, G.Kelly
|
GENEZA |
STRUKTURA |
DYNAMIKA |
ROZWÓJ |
DANE |
FREUD |
biologia + doświadczenia wczesnodziecięce |
I topografia II topografia |
energia psychiczna (metabolizm), popędy, mechanizmy obronne, wyparcie, tłumienie, opór |
stadia rozwoju psychoseksuanego: oralne, analne, falliczne, genitalne |
dane kliniczne, wywiad, wolne skojarzenia, analiza marzeń sennych, obserwacja, autoanaliza |
JUNG |
archetypy dane a priori + kultura |
jaźń, ego, persona, cień archetypy; świadomość, nieświadomość indywidualna, nieświadomość kolektywna; typ psychiczny |
odseksualizowane libido; 5 funkcji psychicznych; postawy jako ukierunkowanie energii psychicznej |
indywiduacja I - faza integracji II - faza indywiduacji właściwej (2%) |
dane kliniczne, analiza wytworów;
analiza snów, marzeń na jawie, analiza wytworów kultury |
ADLER |
biologia + wczesne uczenie się |
twórcze ego, styl życia |
dążenie do przezwyciężenia, wola mocy, popęd agresji |
ruch celowy, transcendowanie zastanej sytuacji |
dane kliniczne, wywiad, analiza danych biograficznych |
NEOPSYCHO- ANALIZA |
społeczeństwa, wczesne interakcje społeczne + biologia (słabe instynkty) |
ego - twórcze i przynajmniej w pewnym stopniu wolne, ja realne/ja idealne; dobre ja/ złe ja/ nie-ja (Sullivan); temperament/ charakter (Fromm)
|
energia psychiczna, Horney: nastawienie do ludzie, od ludzi, przeciw ludziom |
stadia rozwoju w koncepcji Eriksona
Sullivan podkreśla przełomowy charakter okresu preadolescencji |
dane kliniczne, wywiad, obserwacja |
PSYCH.EGZY- SENCJALNA |
kondycja ludzka „tak już jest” |
Frankl - warstwa somatyczna/ psychiczna/ noetyczna |
dynamika egzystencji: lęk, trwoga, rozpacz, troska, zagrożenie niebytem vs. męstwo bycia, wiara, nadzieja, miłość, wola sensu |
rozwój = transcendowanie,
„człowiek nie jest, ale się staje” |
dane kliniczne, dialog, analiza danych biograficznych |
PSYCH. HUMANI-STYCZNA |
biologia skrzywiona przez kulturę |
ukryta biologiczna natura ludzka, opis osoby zrealizowanej przez jej cechy |
potrzeba braku/ wzrostu
wybór wobec kryterium radości, przyjemności |
samoaktualizacja (ok.1%) |
dane kliniczne, analiza danych biograficznych
analiza wytworów |
KON- STRUKTY-WIZM |
proces konstruowania [uczenia się (?)] |
system konstruktów |
antycypacja, proces zbliżony do naukowego |
nabywanie konstruktów i wzrastająca złożoność i organizacja systemu |
badanie REP-testem, dane kliniczne |
Czego nie wiemy?
O genezie osobowości:
biologia czy środowisko?
dziedziczenie czy uczenie?
osoba czy sytuacja?
osoba czy czynniki poza/ponadosobowe?
O strukturze osobowości:
prosta czy złożona?
z ilu i z jakich części się składa?
czy wspólna wszystkim ludziom, czy indywidualna?
czy dostępna samopoznaniu, czy nieuświadomiona?
O dynamice osobowości:
czy jesteśmy wolni, czy zdeterminowani?
push czy pull?
jeśli push: popędy czy bodźce środowiskowe?
dążymy do redukcji napięcia czy do transcendowania?
jeśli pull: co nas pociąga? Jaki jest ideał? Czy można go osiągnąć?
O rozwoju osobowości:
czy istnieje jeden ogólny wzorzec rozwoju osobowości, czy jest to indywidualne?
czy rozwój jest realizacją jakiejś „natury ludzkiej”, czy jego rezultat jest z góry określony?
jakie są czasowe granice rozwoju? Kiedy ten proces się kończy?
Jacy są ludzie? Dlaczego są tacy, jacy są? - TEGO SIĘ NIE DOWIEDZIELIŚMY
Kim jest człowiek?
PRZEDSTAWIONO NAM KILKA WERSJI:
człowiek „psychodynamiczny”
człowiek „egzystencjalny”
człowiek „humanistyczny”
człowiek „konstruktywistyczny” - badacz
Co zostało pominięte:
nurt behawiorystyczny: ale czy tam nie ma żadnej problematyki osobowości?
kwestia biologicznych podstaw osobowości
nadreprezentacja nurtu psychodynamicz-nego, za słaby akcent na funkcje poznawcze
ujęcie cechowe zostanie zaprezentowane w drugim semestrze
Analiza tzw. „wielkich teorii” nie wydaje się być właściwą drogą
Obrona ujęcia hermeneutycznego:
wielkie teorie ukazują tradycję myślenia o człowieku jako o całości
pozwalają postawić szczegółowe pytania, mogą być punktem wyjścia dla hipotez.
ich analiza pozwala uświadomić sobie związki psychologii z dziedzinami sąsiadującymi: filozofią i naukami przyrodniczymi
Rezultat kursu:
wiemy, czego nie wiemy.
wiemy, że musimy się dowiedzieć, jak się tego dowiedzieć.
Pytanie podstawowe - punkt wyjścia:
JAK DOKONYWAĆ POMIARU OSOBOWOŚCI?