Ćwiczenia 11 Kultura czy geny?; Osobowość – stała czy zmienna?; Osobowość według psychologii ewolucyjnej.

Łukasik A. (2007): Ewolucyjna psychologia umysłu

rozdz. 3 s.59-88

Neodarwinizm – uzupełnienia i modyfikacje klasycznej teorii ewolucji

1.W zależności od rozkładu cechy ilościowej (metrycznej) można wyodrębnić dobór:

• kierunkowy – eliminuje osobniki o skrajnej wartości cechy, co powoduje po kilku pokoleniach przesunięcie średniej wartości cechy w populacji

• stabilizujący – eliminuje osobniki o cechach skrajnych z obu krańców kontinuum

• rozrywający – faworyzuje osobniki o skrajnych wymiarach danej cechy, co może prowadzić do powstania dwóch różnych gatunków

2.Dobór typu r i K

Dobzhansky uważał, że naturalna selekcja w tropikach działa inaczej niż w klimacie umiarkowanym, co stało się punktem wyjścia dla wyodrębnienia doboru typu r i K;

r - miara przyrostu naturalnego (parametr maltuzjański),

K - miara pojemności siedliska.

N – liczebność osobników.

a) selekcja typu r - Niesprzyjające warunki klimatyczne powodują niszczenie populacji i nie może ona osiągnąć pojemności siedliska (N<K). Wtedy następuje zwiększona rozrodczość r – dobór będzie maksymalizować wzrost rozrodczości r aż do r_max.

-występuje w siedliska niestabilnych

*szybki rozwój, wczesny rozród, wysoka rozrodczość, małe rozmiary ciała, jednorazowa reprodukcja, krótki okres życia

Np. bakterie

b) dobór typu K - Jeśli N jest bliska pojemności siedliska K (lub N=K) to dobór maksymalizować będzie zdolność do wykorzystania istniejących zasobów siedliska.

-występuje w siedliskach stabilnych

*powolne dojrzewanie, późny rozród, duża zdolność do konkurencji, duże rozmiary ciała, wydajność w korzystaniu z zasobów, życie dłuższe niż 1 rok

Np. człowiek

c) selekcja zależna od częstotliwości – faworyzuje osobniki o rzadkich cechach (dobór apostatyczny); układ wzajemnych przystosowań między organizmami, które są od siebie w jakiś sposób zależne.

Hipoteza Czerwonej Królewny – wzór dostosowania jednego gatunku wywołuje przejściowy spadek dostosowania innych gatunków, ale powiązany zależnościami. Z czasem jednak wykształcają one mechanizmy zwiększające własne dostosowanie, ulepszając swoje zdolności.

3. Ewolucyjne koncepcje szczodrości

a) ewolucyjna istota szczodrości

szczodrość – osiągnięcie optymalnego dostosowania poprzez rezygnację z rywalizacji na rzecz poświęcenia, kompromisu i współpracy, np. narażenie własnego życia na korzyść innego osobnika. Rezygnacja z egoizmu, który zamiast pomagać przetrwać, szkodzi.

koegzystencja – wypracowanie wspólnej postawy egzystencji organizmów, których celem jest zmniejszanie dostosowania strony przeciwnej dla własnych korzyści ewolucyjnych

komensalizm – współbiesiadnictwo – jedna strona zyskuje a druga nie traci

współpraca (kooperacja) - przebiega na takich poziomach jak: genetyczny, komórkowy i tkankowy, układowy, interindywidualny (symbioza), współpracy z symbolem.

Symetryczna szczodrość – żaden z symbiontów nie zdobywa przewagi nad innymi (mutalizm), osobniki zyskują optymalne dostosowanie, nie rywalizują.

Asymetryczna symbioza – współpraca z dominacją (komensalizm)

Rywalizacja z podporządkowaniem – organizmy dążą do uzyskania takich wielkości, które zapewnią im najwyższe dostosowanie.

b) dobór grupowy

Altruizm – zmniejszaniu własnych szans reprodukcyjnych na rzecz innego osobnika

Mayr – dwa typy doboru grupowego:

• miękki – sukces rozrodczy poszczególnych osobników jest sukcesem całej grupy

• twardy – grupa jako całość ma zbiorcze cechy zwiększające jej dostosowanie, ale nie są one prostą sumą dostosowań poszczególnych osobnik

*dobór gatunków – odnosi się do całych gatunków, a dobór grupowy do izolowanych grup w obrębie gatunku

c) dobór i altruizm krewniaczy

Teoria dostosowania łącznego (Hamilton)=teoria doboru krewniaczego – skłonność jednostek do aktów altruizmu przede wszystkim na rzecz osobników blisko spokrewnionych oraz zróżnicowanie dopuszczalnych kosztów z tym związanych. Odnosi się przede wszystkim do genów altruizmu, ale też działa na rzecz wszystkich genów własnych, maksymalizując ich reprodukcję.

Założenie I – współczynnik pokrewieństwa r – prawdopodobieństwo z jakim gen pojawi się u osobnika spokrewnionego. (rodzice a dzieci - 1, rodzeństwo – 0,5, babcia i dziadek – 0,25 …)

Założenie II –altruizm jest możliwy, ale wtedy gdy straty altruisty są mniejsze niż zyski biorcy pomnożone przez współczynnik pokrewieństwa.

Implikacje teorii:

- tłumaczy warunki powstania altruizmu wśród krewnych

- wyjaśnia jak geny altruizmy są rozprzestrzeniane w populacji (jeśli 1 osobnik ratuje 3 krewnych to zwiększając ich dostosowanie powoduje, że każdy z nich w przyszłości pomoże 3 innym krewnym)

d) altruizm wobec obcych

Trivers – altruizm odwzajemniony – opłaca się ponieść pewne koszty, gdyż sytuacja w przyszłości może się odwrócić; warunki sprzyjające:

-długość życia: im dłużej tym lepiej

-wskaźnik rozproszenia: im niższy tym lepszy

-stopień mutalitystycznej zależności: lepsze są małe grupy

-opieka rodzicielska

-hierarchia dominacji w grupie

Emocje regulujące system. Pozytywne motywują do działań altruistycznych, negatywne motywują oszustów do zadośćuczynienia.

Agresja moralizująca – występuje, gdy zostaną odkryte zamiary oszusta, przeciwdziała jego tendencji do eksploatacji lub wyeliminowania go.

Axelrod i Hamilton – osobnik działa na rzecz obcej jednostki, gdyż dzięki wzajemności podwyższa swoje szanse przeżycia, w tym własnych genów. Odwzajemniony altruizm ma u podstawy genowy egoizm. Kooperacja między obcymi rozwinęła się z altruizmu krewniaczego. Osoba skora do współpracy może zostać uznana za krewnego, zdrada oznacza, że taki osobnik nie jest krewnym.

Cosmides i Tooby – komputacyjna teoria wymiany społecznej. Wspólne polowania były niegdyś bardziej efektywne niż samotne łowiectwo, bo pozwalały na uzyskanie nadmiaru bardziej kalorycznego pożywienie – materialne podstawy altruizmu. Mechanizmy obrony przed oszustami:

-przeżywanie poczucia winy

-zdolności językowe

-zdolność rozpoznawania różnych osobników

-zdolność zapamiętywania różnych aspektów historycznych z różnymi osobnikami

-karanie tzw. gapowiczów, nagradzanie osób współpracujących

Wymiana niebezpośrednia – nie tylko dawanie-branie ale i elementy dodatkowe związane ze zmiennymi socjopsychologicznymi + wymiana tworzy podstawy do moralności.

Fehr i Fischbacher – istotną role odgrywa sposób widzenia przez innych w trakcie wymiany społecznej i pozytywny wizerunek jej sprzyja.

Roberts – współzależność uczestników interakcji podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój altruizmu. Proporcja między zmianą od dostosowania beneficjenta do zmiany dostosowania altruisty w wyniku aktu altruizmu – jeśli wzrasta dostosowanie beneficjenta, to odpowiednio wzrasta dopasowanie altruisty (korzyść wtórna).

Altruizm sprzyja dostosowaniu osobników oraz zwiększaniu rozmiaru grupy społecznej.

rozdz. 6, s. 124-149

Psychologia ewolucyjna. Między tradycją a współczesnością.

1.Obecny status psychologii ewolucyjnej

Cosmides i Tobby – psychologia ewolucyjna jest gałęzią biologii badającą mózg, to jak on przetwarza informacje i sposoby, za pomocą których mózgowe mechanizmy przetwarzania info generują zachowania.

Pinker – przedmiotem psych. ewol. Jest tylko ludzki umysł

W tej książce: Psychologia ewolucyjna jako samodzielna dziedzina psychologii o własnym warsztacie metodologicznym, która formułuje specyficzne problemy badawcze, odpowiada na pytania nierozstrzygnięte i integruje psych rozwoju, poznania, społeczną, kultury i kliniczną.

2. Psychologia ewolucyjna a inne nauki

a)nauki poznawcze

psych. ew. odwołuje się do języka kognitywistki, więc mamy funkcjonalizm – stanowisko filoz. podkreślające analogię w sposobie i rezultatach wykonywanych zadań między umysłem ludzkim a komputerem. Ekwiwalentność funkcjonalna komputera i umysłu jako rozwiązanie problemu umysł-ciało. Adaptacje – określony fenotyp rozwijający się wg instrukcji zawartej w genomie, powstały w wyniku interakcji ze stałymi cechami środowiska aby promował reprodukcję jednostki posiadającą ten właśnie fenotyp. Geny stanowią oprogramowanie działające wg reguł heurystycznych. Programistą jest dobór naturalny.

Newell i Simon – reprezentacje mają charakter symboliczny, a fizyczny system symboli jest przykładem uniwersalnej maszyny zdolnej do komputacji.

Pinker – inteligecja pochodzi z informacji, a nie z ducha czy materii

Maszyna Turinga – odpowiednio zaprogramowana (symbole i reguły logiczne) rozwiązuje problemy. Może symulować ludzkie myślenie.

Problem homunculusa – jeśli istnieje reprezentacja umysłowa to istnieje instancja w umyśle (homunculus) obserwujący tę reprezentację, a to wymaga istnienia następnego homunculusa zdolnego do takiej obserwacji, itd… Dzięki funkcjonalizmowi homunculus może być zastąpiony przez algorytm umysłowy zawierający skończoną liczbę kroków.

Pandemonium Selfridge’a – cała praca ludzkiego umysłu dokonuje się sekwencyjnie poprzez kolejne poziomy analizy, od najprostszego do najbardziej złożonego.

Kontekstowanie – musi być wynikiem ewolucji systemu nerwowego, łączy się ze zdolnością rozpoznawania wzorów w otoczeniu. Kontestowanie jako adaptacja. Związek ze zjawiskiem figury i tła i redundancją.

Spór dotyczący intencjonalności (Searle) – intencjonalność oznacza, iż nasze stany umysłowe są skierowane na coś. Maszyny nie myślę, bo w ich działaniach nie ma intencjonalności, lecz zachodzi tylko formalna manipulacja symbolami. Programy nie są umysłami (też mi odkrycie…). Ale Pinker się nie zgadza, bo twierdzi, że ta taktyka odnosi się do zdrowego rozsądku, a to wcale nie musi być równoznaczne z prawdziwością stwierdzeń (!). Świadomość jest tożsama z intencjonalnością (Searle) i vice versa.

Umysł jest aktywnością mózgu. Mózg jest wynikiem ewolucji. -> Umysł powstał na drodze doboru naturalnego -> Badanie ludzkiego umysłu to badanie ewolucji.

b) kultura

Tobby i Cosmides – Zintegrowany Model Przyczynowy – ewolucja ludzkiego umysłu polegała na tworzeniu odrębnych programów przetwarzania info przeznaczonych do radzenia sobie z konkretnymi typami sytuacji.

Standardowy Model Nauk Społecznych: Uczenie się jest traktowane przez nauki społeczne jako ogólny, niespecyficzny mechanizm umożliwiający przyswajanie info kulturowych dowolnego rodzaju. Kultura jest zewnętrzna wobec człowieka, ma niebiologiczne pochodzenie; może być wyjaśniana tylko przez samą siebie (błędne koło, autorzy się nie potrafią wytłumaczyć).

Tobby i Comides chcą powyższe pojęcia zdefiniować poprzez konkretne specyficzne zasady przetwarzania info. Biologia ewolucyjna i psychologia poznawcza to dyscypliny siostrzane, łączyć je ma funkcjonalizm poznawczy.

Zastrzeżenia wobec psych ewolucyjnej:

-nie wszystkie cechy/zachowania są ściśle adaptacjami, więc jak wytłumaczyć to spójnie z doktryną adaptacjonizmu

-wytwory kultury muszą być odróżnione od wytworów ewolucji, bo mogą być wynikiem spontanicznej działalności człowieka

-ryzykiem jest konstruowanie modeli psychologicznych człowieka na podstawie obserwacji innych zwierząt

-nie ma podstaw, by twierdzić że niegdyś istniało homogeniczne pierwotne środowisko odpowiedzialne ze uniwersalne dla człowieka adaptacje

(każdy z tych zarzutów zostaje rozpatrzony i pojawiają się zarzuty zarzutów, ale to już ponad moje siły).

c)główne kierunki psychologiczne

• behawioryzm, psychoanaliza, psych poznawcza i kognitywna – silny związek

*behawioryzm – w przyrodzie istnieje kontinuum następowania po sobie gatunków i morfologii, można więc doszukiwać się istnienia umysłu u zwierząt niekiedy ewolucyjnie odległych od człowieka.

Romanes: identyczność procesów psychicznych u zwierząt i ludzi (początek psychologii porównawczej).

Watson: brak linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia

Yerkes: dwa kryteria psychiczności: strukturalne (istnienie rozwiniętego układu nerwowego) i funkcjonalne (celowość zachowania zwierzęcia i zdolność do uczenia się świadczą o posiadaniu przez nie psychiki).

Macphail: o psychiczności świadczy posiadanie świadomości odczuwającej, będącej produktem ubocznym samoświadomości i komunikowania jej. Zwierzęta nie odczuwają, bo nie posługują się językiem i nie posiadają świadomości odczuwającej. Ale to jest nieewolucyjne…

*psychoanaliza

Freud: możliwość przekształcenia psychologii w naukę przyrodniczą (popędy).

Teoria Haeckla – prawo biogenetyczne - w rozwoju ontogenetycznym następuje powtórzenie rozwoju filogenetycznego.

Freud twierdził, że w marzeniach sennych cofniemy się do wczesnych faz rozwoju. Kompleks Edypa jest bardziej zrozumiały w odniesieniu do przeżyć wcześniejszych pokoleń. Ale niekonsekwentnie korzystał z teorii ewolucji, wybierając tylko to, co mu pasowało do psychoanalizy (czyli jak ze wszystkiego innego ;))

Analogia: płeć - w darwinizmie mamy dobór płciowy, u Freuda kompleks kastracyjny i Edypa.

Psychoanaliza przez pryzmat ewolucjonizmu:

Środowisko ma charakter społeczny, wpływa na rozwój sumienia, superego stawiające ostre wymagania stwarza problemy adaptacyjne. Ego jest zdolne do adaptacji , adaptacyjny kompromis między zaspokojeniem popędów i superego. Id to biologiczny poziom organizacji człowieka sterujący zachowaniem (tak jak wpływ genów na fenotyp).

Reinterpretacje mechanizmów obronnych – dlaczego są wykształcone przez dobór naturalny:

-występują powszechnie u ludzi

-ich ontogenetyczny rozwój jest związany z kolejnymi zadaniami rozwojowymi

-spełniają ważne, regulacyjne funkcje

-komunikacja jest ważne z perspektywy reprodukcji – mechanizmy regulują jej przebieg

-nieprawidłowe ich działanie obniża szanse reprodukcyjne

• samooszukiwanie – człowiek potrafi przekonać siebie i innych, że postępuje altruistycznie

• identyfikacja – zapewniony dostęp do dóbr innej osoby

Kompleks Edypa rozpatrywany bardziej jako rywalizacja między rodzeństwem o zasoby rodziców (piękne, długie wytłumaczenie na str 147).

Panksepp – rozwój współczesnej wiedzy neurologicznej pozwala na skonstruowanie nowej wersji psychoanalizy.