1

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

…prawda jedynie wystarczy
Nam, co za prawdą gonim, D o n K i c h o t o m,
Przeciwko smokom, jadom, kulom, grotom!…

(Cyprian Kamil Norwid, Epos – nasza)

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

Strategia wstępu

Strategia wstępu

Strategia wstępu

Strategia wstępu

Strategia wstępu

• Jakie utwory zaliczamy do literatury faktu, jaka jest ich geneza i cechy? Literatura

faktu związana jest z dążeniami literatury okresu międzywojennego do autentyczności.
(…) Z utworów wyeliminowano elementy fikcji, zostawiając autentyczny surowiec rze-
czywistości. (Stanisław Żak: Słownik. Kierunki – szkoły – terminy literackie).

W utworach tych stosowany jest faktomontaż.

Sztuczne zestawienie w jedną całość poszczególnych elementów o charakterze au-

tentycznym. Występuje np. w reportażu, filmie dokumentalnym, życiorysach itp. (Sta-
nisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich)

• Oparta na rzetelnych źródłach powieść historyczna (Krzyżacy Sienkiewicza, Kamienie

na szaniec Kamińskiego), autobiografia pisarza (Dzieje mojego życia George Sand),
epistolografia (Poeta i miłość Kasprowicz-Jarockiej) i autentyczne dzienniki (Dzien-
niki Żeromskiego) stanowią korzenie literatury faktu.

• Ważne wydarzenia historyczne i obyczajowe oraz ich odbicie w literaturze faktu – II

wojna światowa, powstanie warszawskie, holokaust, stan wojenny, sytuacja krajów
Afryki wobec przemian międzynarodowych po II wojnie światowej (ustępującego
kolonializmu, uzyskanej autonomii, demokracji). Marek Nowakowski np. w Notat-
kach z codzienności prezentuje wydarzenia stanu wojennego od grudnia 1982 do lipca
1983.

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

• Literatura faktu jako istotna, znacząca, nośna forma literatury współczesnej i przy-

czyny aktualności tego zjawiska – czytelnicy sięgają po literaturę faktu, chcąc poznać
realia danego czasu, poczuć jego atmosferę, zrozumieć fakty i niejako przeżyć je
jeszcze raz. Obecne tempo życia sprzyja literaturze w formie syntetycznej, skróconej,
ale wyrazistej (tzw. poetyka wideoklipu). Stąd karierę robią krótkie reportaże, dzien-
niki itp. gatunki literackie, a nie wielotomowe powieści historyczne (Rozmowy z ka-
tem Kazimierza Moczarskiego zaraz po ukazaniu się w wydaniu książkowym stały się
bestsellerem).

Literatura faktu. Dokonaj analizy i interpretacji
tego zjawiska kulturowego XX wieku na wybranych
przykładach.

Bibliografia podmiotu

•

•

•

•

• A. Kasprowicz-Jarocka,

A. Kasprowicz-Jarocka,

A. Kasprowicz-Jarocka,

A. Kasprowicz-Jarocka,

A. Kasprowicz-Jarocka,

Poeta i miłość

•

•

•

•

• George Sand,

George Sand,

George Sand,

George Sand,

George Sand,

Dzieje mojego życia

•

•

•

•

• Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Krzyżacy

•

•

•

•

• Aleksander Kamiński,

Aleksander Kamiński,

Aleksander Kamiński,

Aleksander Kamiński,

Aleksander Kamiński,

Kamienie na szaniec

•

•

•

•

• Krzysztof Kąkolewski,

Krzysztof Kąkolewski,

Krzysztof Kąkolewski,

Krzysztof Kąkolewski,

Krzysztof Kąkolewski,

17 historii, które napisała wojna

•

•

•

•

• Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Rozmowy z katem

•

•

•

•

• Marek Nowakowski,

Marek Nowakowski,

Marek Nowakowski,

Marek Nowakowski,

Marek Nowakowski,

Notatki z codzienności

•

•

•

•

• Halina Krall,

Halina Krall,

Halina Krall,

Halina Krall,

Halina Krall,

Zdążyć przed Panem Bogiem

•

•

•

•

• Barbara Rosiek,

Barbara Rosiek,

Barbara Rosiek,

Barbara Rosiek,

Barbara Rosiek,

Pamiętnik narkomanki

•

•

•

•

• Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Dzienniki

•

•

•

•

• Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Dzienniki czasu wojny, Meda-
liony

•

•

•

•

• Maria Dąbrowska,

Maria Dąbrowska,

Maria Dąbrowska,

Maria Dąbrowska,

Maria Dąbrowska,

Dzienniki

•

•

•

•

• Leopold Tyrmand,

Leopold Tyrmand,

Leopold Tyrmand,

Leopold Tyrmand,

Leopold Tyrmand,

Dziennik 1954

•

•

•

•

• Aleksander Wat,

Aleksander Wat,

Aleksander Wat,

Aleksander Wat,

Aleksander Wat,

Mój wiek. Pamiętnik mówiony

•

•

•

•

• Miron Białoszewski,

Miron Białoszewski,

Miron Białoszewski,

Miron Białoszewski,

Miron Białoszewski,

Pamiętnik z powstania war-
szawskiego

•

•

•

•

• Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Inny świat. Zapiski sowieckie

•

•

•

•

• Ryszard Kapuściński,

Ryszard Kapuściński,

Ryszard Kapuściński,

Ryszard Kapuściński,

Ryszard Kapuściński,

Heban

•

•

•

•

• Wisława Szymborska,

Wisława Szymborska,

Wisława Szymborska,

Wisława Szymborska,

Wisława Szymborska,

Na wieży Babel, Pogrzeb

•

•

•

•

• Waldemar Łysiak,

Waldemar Łysiak,

Waldemar Łysiak,

Waldemar Łysiak,

Waldemar Łysiak,

na łamach 2 oraz wywiad rzeka

2

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

• Tematy podsuwane przez życie bywają ciekawsze niż literatura (literatura nie nadą-

ża za życiem), np. problem, czy można być katem (warszawskiego getta) i jednocze-
śnie ofiarą (totalitarnego systemu) – Kazimierz Moczarski – Rozmowy z katem.

• Forma publicystyczna bliska współczesnemu czytelnikowi – czytelnicy chętnie się-

gają po reportaże typu 17 historii, które napisała wojna Krzysztofa Kąkolewskiego, a
dokumentalne programy np. Bogusława Wołoszańskiego cieszą się dużym powodze-
niem.

• Twórcy wrażliwi, bliscy współczesnym ludziom kształtują bohatera everymana, do-

brze odbieranego przez współczesnych czytelników. Przykładem jest narrator Nota-
tek z codzienności Marka Nowakowskiego – zwykły człowiek, mocno przeżywający
koszmar stanu wojennego.

• Język potoczny – bliski, wiarygodny, niekiedy użyty w znaczeniu aluzyjnym lub sym-

bolicznym (kryptocytatem jest jedno z początkowych zdań utworu Kazimierza Mo-
czarskiego Rozmowy z katem: „Właśnie przeniesiono mnie do innej celi, gdzie sie-
działo dwóch mężczyzn. Ledwo drzwi przyryglowano, zaczęliśmy się «obwąchiwać» –
jak to więźniowie”. Narrator, którym jest pisarz, został pobity i zmaltretowany przez
funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa tak bardzo, że nie mógł o własnych siłach
przejść do innej celi. Ze względu na cenzurę peerelowską opisanie tego faktu było
niemożliwe, stąd swoista metaforyka i aluzyjność określenia „przeniesiono mnie”,
które należy rozumieć dosłownie. „Obwąchiwanie” się więźniów degraduje ich ludz-
kie odruchy. Więźniowie zastępowali je zachowaniami typowymi dla zwierząt. Taki
opis, z użyciem wyrażeń zaczerpniętych z języka potocznego, oddaje atmosferę osła-
wionego gmachu, w którym mieścił się XI Oddział Mokotowa – więzienie dla prze-
stępców politycznych.

• Szybka dezaktualizacja tematów, poszukiwanie następnych, stąd bestsellery meteory

(zjawisko formy „teledysku” w literaturze, polegającej na ogromnym skrócie, moda
na reportaże). Temat wojny poruszany w utworach Zofii Nałkowskiej (Medaliony)
nie jest wśród młodzieży zbyt popularny, podobnie problemy PRL-u interesują mło-
dych ludzi głównie w szkole (przy okazji lektur). Popularność zyskują tematy współ-
czesne, np. podróże opisywane przez Ryszarda Kapuścińskiego w Hebanie.

Wpływ mediów na rozwój literatury faktu: reportaże, seriale, programy informacyjne –
programy takie jak: Sprawa dla reportera, Ekspres reporterów popularyzują technikę
faktomontażu.

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

• Literatura będzie się rozwijać w tym kierunku, dlaczego? – przykładem są utwory

ostatnich lat: np. Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem czy reportaże Ryszarda
Kapuścińskiego lub chętnie czytany przez młodzież Pamiętnik narkomanki Barbary
Rosiek.

• Rozwojowi literatury faktu towarzyszyć będzie rozwój innych tekstów kultury opar-

tych na faktach. Powodzeniem cieszą się musicale Janusza Józefowicza, w których
wykorzystał on technikę faktomontażu (m.in. fotografie aktorów, fragmenty kroniki
filmowej użyte w spektaklach, np. Tyle miłości). Podobną popularność zyskał musical
Miss Saigon – historia wojenna z Wietnamu, wykorzystująca np. autentyczne zdjęcia
z tamtejszych domów dziecka. Efekty specjalne sięgające do chwytów charaktery-
stycznych dla techniki faktomontażu reżyser posunął bardzo daleko, wprowadzając
na scenę „latający” helikopter. Warto przypomnieć sobie początki takich efektów,
które w teatrze stosował Adam Hanuszkiewicz (Balladyna, tytułowa bohaterka dra-
matu Juliusza Słowackiego, jeździła po teatralnej scenie hondą).

Bibliografia przedmiotu

• Stanisław Sierotwiński, Słownik

terminów literackich

• Stanisław Żak, Słownik. Kierun-

ki – szkoły – terminy literackie

• Bożena Chrząstowska, Literatu-

ra źle obecna w szkole

• Lesław Marian Bartelski, Polscy

pisarze współcześni. Informator
1944 – 1970

• Zbigniew Jarosiński, Literatura

1945 – 1975

• Tomasz Miłkowski i Janusz Ter-

mer, Leksykon lektur szkolnych

3

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Prezentacja wywiadów z ciekawymi pisarzami, wciela-

Prezentacja wywiadów z ciekawymi pisarzami, wciela-

Prezentacja wywiadów z ciekawymi pisarzami, wciela-

Prezentacja wywiadów z ciekawymi pisarzami, wciela-

Prezentacja wywiadów z ciekawymi pisarzami, wciela-
jąc się raz w rolę dziennikarza, który zadaje pytania,

jąc się raz w rolę dziennikarza, który zadaje pytania,

jąc się raz w rolę dziennikarza, który zadaje pytania,

jąc się raz w rolę dziennikarza, który zadaje pytania,

jąc się raz w rolę dziennikarza, który zadaje pytania,
innym razem w rolę zaproszonego na spotkanie z czy-

innym razem w rolę zaproszonego na spotkanie z czy-

innym razem w rolę zaproszonego na spotkanie z czy-

innym razem w rolę zaproszonego na spotkanie z czy-

innym razem w rolę zaproszonego na spotkanie z czy-
telnikami autorem znanych książek. Pytania są dziełem

telnikami autorem znanych książek. Pytania są dziełem

telnikami autorem znanych książek. Pytania są dziełem

telnikami autorem znanych książek. Pytania są dziełem

telnikami autorem znanych książek. Pytania są dziełem
ucznia, jednak odpowiedzi pisarzy to autentyczne frag-

ucznia, jednak odpowiedzi pisarzy to autentyczne frag-

ucznia, jednak odpowiedzi pisarzy to autentyczne frag-

ucznia, jednak odpowiedzi pisarzy to autentyczne frag-

ucznia, jednak odpowiedzi pisarzy to autentyczne frag-
menty ich tekstów literackich.

menty ich tekstów literackich.

menty ich tekstów literackich.

menty ich tekstów literackich.

menty ich tekstów literackich.

Scenariusz I

Dziennikarz

Dzień dobry, jestem dziennikarzem i czytelnikiem
pańskich książek. Czy zechciałby Pan odpowiedzieć
tylko na jedno moje pytanie?

Waldemar Łysiak

Bardzo chętnie, słucham.

Dziennikarz

Podobno pisze Pan piórem, a potem wystukuje Pan
rękopis na starej maszynie do pisania. Dlaczego nie
korzysta Pan z komputera?

Waldemar Łysiak

Mogę tylko odpowiedzieć: a co to jest komputer?

Dziennikarz

To jest odpowiedź.
(Do opracowania scenariusza wykorzystano książkę
Waldemara Łysiaka na łamach 2 oraz wywiad rzeka)

Scenariusz II

Dziennikarz

Witamy Pana serdecznie, wciąż Pan podróżuje i,
jak sądzę, taki tryb służy Panu, świadczy o tym opa-
lenizna i Pański zapał do pisania wciąż nowych
książek. Zazdrościć można tych wyjazdów do cie-
płych krajów. Czy mógłby Pan przybliżyć czytelni-
kom realia pracy reportera i wspomnieć jeden z ta-
kich dni w podróży?

Ryszard Kapuściński

Proszę bardzo. (…) pewnej nocy obudziłem się, bo
poczułem, że poduszka jest mokra.
Zapaliłem światło i zamarłem: poduszka była cała
we krwi. Pognałem do łazienki i spojrzałem w lu-
sterko: całą twarz miałem wymazaną krwią.
W ustach czułem coś lepkiego, co miało słonawy
smak. Umyłem się, ale już nie mogłem zasnąć do
rana.

Dziennikarz

Rankiem udał się Pan do lekarza i co on stwierdził?

Ryszard Kapuściński

Wiedziałem, że ze mną źle, ale winiłem za wszystko
moją malarię. Chciałem bardzo, aby doktor potwier-
dził moją diagnozę.
– Tak – powiedział w końcu Doyle i uścisnął mi lekko
ramię – to jest definitywnie gruźlica.
I zamilkł.
Nogi ugięły się pode mną i stały się nagle tak ciężkie,
że żadnej nie mogłem unieść.

Dziennikarz

Nigdy nie przypuszczałbym, patrząc na Pana… Prze-
praszam i dziękuję za tak szczerą odpowiedź.

(Do opracowania scenariusza wykorzystano fragmenty
Hebanu Ryszarda Kapuścińskiego)

Prezentacja fotografii o wartościach dokumentalnych i

Prezentacja fotografii o wartościach dokumentalnych i

Prezentacja fotografii o wartościach dokumentalnych i

Prezentacja fotografii o wartościach dokumentalnych i

Prezentacja fotografii o wartościach dokumentalnych i ar-

ar-

ar-

ar-

ar-

tystycznych odziałujących na odbiorcę dramatyzmem fak-

tystycznych odziałujących na odbiorcę dramatyzmem fak-

tystycznych odziałujących na odbiorcę dramatyzmem fak-

tystycznych odziałujących na odbiorcę dramatyzmem fak-

tystycznych odziałujących na odbiorcę dramatyzmem fak-
tów oraz siłą wyrazu.

tów oraz siłą wyrazu.

tów oraz siłą wyrazu.

tów oraz siłą wyrazu.

tów oraz siłą wyrazu.

• Wybrane zdjęcie ukazujące zamach na Jana Pawła II.
• Wybrane fotografie ukazujące umierające z głodu

dzieci w Etiopii.

• Zdjęcia nowojorskiego wieżowca płonącego po za-

machu terrorystycznym.

4

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Zaprezentuj najciekawszy, Twoim zdaniem, utwór reprezentujący literaturę
faktu. Uzasadnij swój wybór.

Proponowana odpowiedź

Interesującą lekturą jest Inny świat, Zapiski sowieckie. Dzięki nim można choć
częściowo zrozumieć golgotę na wschodzie, świat łagrów rządzący się zupełnie
innymi prawami niż te, które obowiązują w naszej rzeczywistości. Fenomen pi-
sarstwa Herlinga-Grudzińskiego polega między innymi na stosowaniu auten-
tycznych sformułowań rosyjskich, którymi posługiwali się więźniowie, co dodaje
wiarygodności opisywanym wydarzeniom np. „pyłagra” (awitaminoza) lub „nor-
mirowszczyk” (rachmistrz obozowy). Zaraz obok takich określeń pisarz tworzy
piękne, literackie metafory, np. „ptak z przetrąconym skrzydłem”. Dotyczy ona
człowieka złamanego przez łagrowe warunki. Herling-Grudziński, który sam
przeżył obóz i pisał z autopsji, uważa, że ten, kto nie przebywał w łagrze, nie ma
prawa osądzać więźniów z Innego świata. To humanitarne podejście narratora,
który broni człowieka, jest jeszcze jednym powodem, z jakiego warto sięgnąć po
Zapiski sowieckie.

Czy literatura faktu to tylko proza i jaki ma ona wpływ na poezję?

Proponowana odpowiedź

Literatura faktu oparta na technice faktomontażu dotyczy także poezji. Przykła-
dem mogą być wiersze oparte na ważnych wydarzeniach, np. zamach terrory-
styczny w Stanach Zjednoczonych przyczynił się do spontanicznego pisania utwo-
rów przez polską młodzież. Te upamiętniające tragedię wiersze zobaczyć można
było przed Ambasadą Amerykańską w Warszawie.

Znani poeci, np. Wisława Szymborska, przejmują do swych utworów techni-

kę faktomontażu. Ich wiersze to dialogi, polilogi, nakładające się na siebie,
tworzące kolaże słowne i zdaniowe. Świadczą one o trybie i tempie życia współ-
czesnych ludzi, o braku wzajemnego zrozumienia, a także o nieumiejętności
słuchania innych. Przykłady takich wierszy to: Pogrzeb i Na wieży Babel.

Jak wobec takiej popularności literatury faktu można wytłumaczyć zaintere-
sowanie science fiction, fantasy, jak uzasadnić sukces powieści, których bo-
haterem jest Harry Potter?

Proponowana odpowiedź

Upodobania czytelnika są kwestią bardzo indywidualną, dlatego obok literatury
faktu rozwija się jako zupełne jej przeciwieństwo: science fiction i fantasy. Hi-
storie Harry’ego Pottera mają charakter atrakcyjnych współczesnych baśni i
należą do literatury młodzieżowej. Czytają je chętnie także starsi, ponieważ są
dobrze napisane. Stanowią rodzaj ucieczki od współczesnej niełatwej rzeczywi-
stości w zaczarowaną krainę marzeń i dzieciństwa. A któż tego nie lubi…