1. Uczniowie wyjaÊniajà poj´cie duszy. Redagujà w∏asne definicje, szukajà

okreÊleƒ synonimicznych, si´gajà te˝ do s∏owników.

Dusza – ogó∏ w∏aÊciwoÊci, dyspozycji psychicznych cz∏owieka; w∏adze
duchowe cz∏owieka; psychika; psyche; ÊwiadomoÊç; duch; niematerialny
pierwiastek cz∏owieka o˝ywiajàcy cia∏o; wn´trze cz∏owieka; sumienie;
wewn´trzna istota jednostki; wyznacznik cz∏owieka; coÊ, czego nie mo˝-
na zobaczyç.

2. Uczniowie przypominajà znane zwroty i wyra˝enia ze s∏owem „dusza”

i wyjaÊniajà ich znaczenie, na przyk∏ad:

●

Czuç si´ lekko na duszy – byç w radosnym nastroju;

●

Byç komuÊ oddanym sercem i duszà – byç komuÊ oddanym ca∏kowicie,

bez zastrze˝eƒ;

●

Wk∏adaç w coÊ ca∏à dusz´ – robiç coÊ z przej´ciem, dok∏adaç wszelkich

si∏ i staraƒ, by osiàgnàç jak najlepszy wynik;

●

Wchodziç z kaloszami (butami) do czyjejÊ duszy – bezceremonialnie

wnikaç w cudze wewn´trzne prze˝ycia, uczucia;

●

Byç duszà towarzystwa – byç centralnà postacià, oÊrodkiem zaintere-

sowania.

3. Przeprowadzamy rozmow´ na temat duszy z punktu widzenia medyczne-

go, psychologicznego, religijnego, filozoficznego. Punktem wyjÊcia mogà
byç poni˝sze wypowiedzi:

Lekarza: Zdrowa dusza najlepszym lekiem na choroby cia∏a.

Psychologa: Otwórz przed kimÊ swojà dusz´, od razu poczujesz si´ lepiej.

Teologa: Dbaj o czystoÊç duszy, a b´dziesz zbawiony.

Filozofa: Dusza – niematerialny pierwiastek ludzkiego bytu.

4. Czytamy wiersz Dusza Pana Cogito. Przypominamy postaç bohatera lirycz-

nego.

5. Uczniowie okreÊlajà sposób przedstawienia duszy w wierszu Herberta (per-

sonifikacja). Odtwarzajà losy duszy i jej „w∏aÊciciela” – Pana Cogito. Ocenia-
jà ich post´powanie.

Losy duszy Pana Cogito:

●

opuszcza cia∏o za ˝ycia cz∏owieka,

●

wyrusza w dalekà podró˝,

●

nie informuje o miejscu swego pobytu,

101

Zagubiona

Dusza Pana Cogito

(rozwa˝ania wokó∏ wiersza Zbigniewa Herberta)

●

nie utrzymuje kontaktów z cz∏owiekiem, którego opuÊci∏a,

●

wraca nieoczekiwanie.

Dusza:
szalona,
niezale˝na, autonomiczna, suwerenna,
samodzielna,
swobodna, wolna,
zachowujàca si´ naturalnie, nieskr´powana
nieprzymuszona.

Losy Pana Cogito:

●

stara si´ nie zazdroÊciç duszy jej podró˝y,

●

zachowuje spokój, nie irytuje si´,

●

godzi si´ ze swoim losem,

●

nie ekscytuje si´ powrotem duszy.

Pan Cogito:
zachowujàcy dystans wobec rzeczywistoÊci,
st∏amszony, skr´powany,
post´pujàcy godnie mimo trudnych warunków,

ograniczony przez los („nie ma innego wyjÊcia” – taki sposób

˝ycia zosta∏ mu narzucony),

pogodzony z ˝yciem,
nieufny, podejrzliwy, ostro˝ny.

6. Wracamy do definicji duszy, które zosta∏y sformu∏owane na poczàtku lekcji.

Dusza to ÊwiadomoÊç, wn´trze, psychika cz∏owieka. Uczniowie zastanawia-
jà si´, czy w takim razie mo˝liwe jest ˝ycie bez duszy? Czy mo˝liwe jest wy-
s∏anie duszy za granic´ (na emigracj´)?

7. WyjaÊniamy poj´cie emigracji wewn´trznej – wycofanie si´ z ˝ycia publicz-

nego na znak protestu przeciw polityce w∏adz. Formu∏ujemy hipotez´ inter-
pretacyjnà – Pan Cogito udaje si´ na emigracj´ wewn´trznà, gdy˝ jego du-
sza znajduje si´ z dala od otaczajàcej bohatera rzeczywistoÊci. Pan Cogito
pozostaje wewn´trznie wolny, poniewa˝ nie anga˝uje si´ w sprawy zafa∏-
szowanej, zak∏amanej rzeczywistoÊci.

8. Cz´Êç uczniów opisuje przypadek duszy Pana Cogito.

Status: dusza
Oskar˝ona o:

– opuszczenie Pana Cogito,
– brak kontaktu ze swoim w∏aÊcicielem,
– pozostawienie Pana Cogito bez wsparcia w sytuacji zak∏amanej rzeczywistoÊci,
– swobod´ i wolnoÊç.

Diagnoza: emigracja wewn´trzna.

102

9. Pozostali uczniowie, zgodnie z poleceniem 8. (s. 276), redagujà og∏oszenia

do gazety, w których Pan Cogito:

a) obwieszcza o zgubieniu swej duszy i prosi o pomoc w jej odzyskaniu:

Uwaga! Zagin´∏a wolna i swobodna dusza Pana Cogito. Prawdopodob-
nie uda∏a si´ na zagraniczne woja˝e. JeÊli ktokolwiek widzia∏ nieskr´-
powanà i niezale˝nà dusz´, jest proszony o kontakt z jej w∏aÊcicielem.
Dla znalazcy przewidziano nagrod´ – cotygodniowe spotkanie z praw-
dziwie wolnym umys∏em. Kontakt grzecznoÊciowy: Zbigniew Herbert,
poeta.

b) wyra˝a zdecydowanà ch´ç nabycia duszy

,

poniewa˝ w∏asna go opuÊci∏a:

Uwaga! Kupi´ wolnà dusz´. Wymagania: dusza powinna odznaczaç si´
godnoÊcià, odwagà i poczuciem sprawiedliwoÊci. Gwarantuj´ zrobie-
nie z zakupionej duszy dobrego u˝ytku. Zainteresowanych tà ofertà
prosz´ o kontakt. Pan Cogito.

c) proponuje sprzeda˝ swej duszy na korzystnych warunkach:

Uwaga! Sprzedam wolnà, niezwyk∏à, nietuzinkowà dusz´. Ze wzgl´du
na istniejàce zagro˝enie ucieczkà proponuj´ zaskakujàco niskà cen´.
Wszystkich zainteresowanych prosz´ o kontakt. Pan Cogito.

10. Kolejna grupa uczniów przygotowuje wywiad z duszà Pana Cogito. Jeden

z uczniów wchodzi w rol´ duszy i odpowiada na pytania.
a) Skàd pomys∏ na ucieczk´?
b) Dlaczego nie dawa∏aÊ znaków ˝ycia?
c) Jakie by∏y powody ucieczki?
d) Oceƒ swoje post´powanie: odwaga czy tchórzostwo?
e) Czy Pan Cogito macza∏ palce w twojej ucieczce?
f) Jaki Êwiat pozna∏aÊ?
g) Jaki Êwiat zostawi∏aÊ?

11. Zadanie domowe:

a) Spotka∏em dusz´ Pana Cogito – opowiadanie.
b) A gdyby dusza Pana Cogito jednak napisa∏a list... – odtwórz jego treÊç.

Zalecane dzia∏ania:

– zachowanie godnoÊci w trudnej rzeczywistoÊci,
– spokojne oczekiwanie na powrót lepszych czasów („Dawniej” by∏o lepiej, wi´c

mo˝e te czasy powrócà).

103