Tablica 4

Autonomia śydów w Rzeczypospolitej (XVI - XVIII w.)

Karta tytułowa kodeksu Józefa
Karo Szulchan Aruch (Nakryty
stół)

z

uzupełnieniami

Mojżesza Isserlesa, Kraków
1594. Józef Karo (1488-1575),
ś

yd hiszpański, później rabin

safedzki w Galilei napisał
kodeks prawa i przepisów
rytualnych

ś

ydów

sefardyjskich,
zamieszkujących południowo-
zachodnią część Europy. Do
zwyczajów

ś

ydów

aszkenazyjskich przystosował
ten kodeks uczony i założyciel
jesziwy w Krakowie, Mojżesz
Isserles (ok. 1520-1572).

Artykuły dotyczące śydów z
konstytucji sejmowej z 1565 r.
Istotne wpływ na sytuację
ś

ydów w Polsce miał sejm,

który wydał szereg ustaw
określających

ramy

ich

działalności gospodarczej.

Sąd rabinów w Wilnie. Spory
między śydami były według
prawa

Rzeczypospolitej

rozpatrywane

przez

sądy

rabinów. Obowiązywało w
nich prawo żydowskie, łącznie
z przysięgą na Torę. Instancją
odwoławczą

były

sądy

wojewody lub panów danych
włości.

Dzieci żydowskie w drodze do
chederu (szkoły żydowskiej). Obraz
Jana Piotra Norblina. Tylko chłopcy
mogli

uczyć

się

w

szkołach

ż

ydowskich. Nauka trwała cały dzień,

a

nauczyciel

(melamed)

surowo

egzekwował

wiedzę

od

swoich

wychowanków,

pomagając

sobie

czasem

cienkim

rzemykiem.

Dziewczęta uczyły się w domu.

Wzrost liczby ludności żydowskiej
zmusił władców polskich do regulacji
jej statusu prawnego. Stało się to za
sprawą kolejnych przywilejów
królewskich oraz ograniczeń prawno -
religijnych, uchwalanych przez sejmy
Rzeczypospolitej i synody kościelne.
Na ich mocy powstały w ramach miast
dzielnice żydowskie, posiadające
własną organizację wewnętrzną,
samorząd i władze (kahały). Dzielnice
te pozostawały pod opieką
wojewodów lub właścicieli miast. W
celu usprawnienia zbierania podatków
od śydów król Stefan Batory utworzył
w roku 1580 tzw. Sejm Czterech Ziem
(Waad arba aracot). Instytucja ta była
unikalna w ówczesnej Europie. Sejm
ten, jako naczelny organ samorządu
ż

ydowskiego, spełniał nie tylko

funkcje fiskalne, ale także sądownicze,
ustawodawcze i opiniotwórcze.

Względnie dobre warunki życia
spowodowały wzrost liczby ludności
ż

ydowskiej. W połowie XVII w.

Page 1 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel04.html

36

strona

statutu

organizacyjnego

kahału

w

Krakowie z 1595 r. Statut
kahału krakowskiego składał
się

z

93

paragrafów

i

regulował działalność gminy,
począwszy od jej organizacji,
a

skończywszy

na

ż

yciu

prywatnym

jej

członków.

Wzorowały się na nim prawie
wszystkie późniejsze statuty
kahalne w Koronie i na Litwie.

Przywilej

dla

ś

ydów

w

ś

ółkwi nadany przez króla

Jana III Sobieskiego z 1687 r.
W miastach prywatnych status
prawny

ś

ydów

określały

przywileje panów włości. Z
reguły

prawa

te

były

korzystniejsze dla śydów niż
w miastach królewskich, gdzie
władze

miejskie

usiłowały

ograniczyć

ich

działalność

gospodarczą.

Fragment

polichromii

z

synagogi

drewnianej

w

Chodorowie, XVII w. Na
ziemiach

polskich

istniało

wiele bóżnic drewnianych,
budowanych przeważnie w
mniej zamożnych gminach,
które

nie

mogły

sobie

pozwolić

na

wzniesienie

budynku murowanego. Wiele
z

nich

zostało

jednak

kunsztownie ozdobionych.

Synagoga obronna w śółkwi,
XVII w. W dawnej Polsce
wzniesiono

kilkadziesiąt

bóżnic obronnych. Należały do
nich

m.in.

synagogi

w

Brodach,

Czortkowie,

Lublinie, Łucku, Szydłowie,
Tarnopolu i śółkwi. Były one
ważnym elementem obronnym
w czasie najazdów Tatarów i
Kozaków. Fortyfikowano je
także z myślą o ochronie
ludności

ż

ydowskiej

przed

pożarami

i

tumultami

na

południowo-wschodnich
kresach Rzeczypospolitej.

mieszkało w Rzeczypospolitej około
300 tys. wyznawców judaizmu.

ś

yd litewski z żoną i córką z XVIII w.

Każda

gmina

posiadała

szkołę,

ponieważ u śydów nauka czytania i
pisania była obowiązkowa. Chłopcy
ż

ydowscy

rozpoczynali

naukę

czytania i pisania już od czwartego
roku życia w szkołach zwanych
chederami. W niektórych miastach,
jak Kraków, Lublin czy Lwów,
powstały

uczelnie

talmudyczne

(jesziwy),

gdzie

młodzieńcy

studiowali

Torę

(Pięcioksiąg

Mojżesza) i jej komentarze.

Page 2 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel04.html

Page 3 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel04.html