blizejprzedszkola.pl

z

danieM

s

peCjalistów

danuta Kwiecień

Stymulująca rola zabawek

Wiek przedszkolny to wiek zabaw i zabawek.
Ze względu na znaczną rozpiętość granic wiekowych,
zabawy dzieci i używane w nich zabawki
różnicują się w zależności od zdobywania
doświadczeń, rodzaju i miejsca zabawy.

Z

abawka powinna być dostosowana do właściwości fi-

zycznych i psychicznych dziecka. Doboru zabawek dla

dzieci w wieku przedszkolnym nie można tak jedno-

znacznie określić. Sztywne przyporządkowanie każdej zabawki

określonemu rodzajowi zabawy, jak również przesadzanie, że

jakaś zabawka pasuje koniecznie do danego wieku, mogłoby do-

prowadzić do błędów wychowawczych.

Materiałem wykorzystywanym w zabawach konstrukcyjnych są

klocki różnego formatu i kształtu. Budując z klocków, czy innych

materiałów, dziecko rozwija swoją wyobraźnię, urzeczywistnia

ją w konkretnym wytworze. Dlatego wskazane są klocki, które

można ustawiać, łączyć, powinny one być różnych rozmiarów,

lekkie i duże, o jednolitym kształcie – dla dzieci młodszych. Dla

dzieci starszych zestawy klocków powinny składać się z kilku-

dziesięciu elementów, winny zawierać również klocki w kształcie

graniastosłupów, walców, stożków, łuków. Materiał konstrukcyj-

ny inspiruje dziecko do zaspokojenia twórczej aktywności.

W dalszym rozwoju dzieci przejawiają zainteresowania majster-

kowaniem. Odpowiednie będą dla nich zabawki typu małyh kon-

struktor zawierające liczne elementy, z których można wykonać

np. wózek, dźwig, most. Mały mechanik to następny rodzaj zesta-

wu zabawek, który sprzyja aktywności dzieci i inspiruje ich do

podejmowania coraz to trudniejszych zadań.
Niezbędnym materiałem do zabaw konstrukcyjnych jest piasek,

śnieg, wiaderka, foremki, łopatki, szufelki. Kompletując materiał

i różne zestawy dla starszych dzieci w wieku przedszkolnym

należy pamiętać, żeby odzwierciedlały one różnorodną treść

świata dorosłych, aby były funkcjonalne, estetycznie wykonane i

bezpieczne w użyciu. Tak więc właściwy materiał konstrukcyjny

sprzyja celowemu i planowemu działaniu w zespole. Tematyka

i treść zabaw wywodzi się z doświadczeń. Dlatego też dzieci po-

winny mieć zabawki, pozwalające na realizowanie w zabawie

tematów z życia codziennego: obowiązków w rodzinie, w pracy,

zajęć wokół gospodarstwa wiejskiego, pracy poza domem w róż-

nych zawodach, i innej działalności człowieka.
Nieodłącznym atrybutem działań dziecięcych pozostają nadal

lalki, które powinny mieć swoją wyprawkę i to w odpowiednich

wymiarach, wskazane jest kompletowanie lalek zróżnicowanych

tematycznie, które przedstawiają sylwetki chłopców i dziewczy-

nek, rodziców i dzieci, ludzi różnej rasy i różnych regionów. Na-

leży poszerzać materiał zabaw z lalką o rekwizyty dostosowane

do ich wielkości – komplety mebli pokojowych i kuchennych,

potrzebne sprzęty i naczynia kuchenne.

Zabawkami wykorzystywanymi chętnie przez dzieci w zaba-

wach tematycznych są również kolejki, samochody, wozy, sa-

moloty, statki, łódki, które są popychane, napędzane, nakręcane

kluczykiem, zasilane bateriami lub zdalnie sterowane. Wskaza-

ne są też makiety maszyn, urządzeń, które warunkują dzieciom

bogatszą tematycznie działalność. Tą samą rolę odgrywają zesta-

wy, przybory, narzędzia przeznaczone do naśladowania pracy

w różnych zawodach np. Mały konduktor, Mały lekarz oraz przy-

bory i akcesoria do zabawy w sklep, fryzjera.
W zabawach tematycznych dzieci wykorzystują także zabawki

przedstawiające zwierzęta (domowe, dzikie, krajowe, egzotycz-

ne), wykonane realnie, jak i baśniowo. Dzieci często podczas

zabaw identyfikują się z niektórymi zwierzętami ze względu

na określone cechy charakteru, jakie zwierzęta te reprezentują.

Chłopcy lubią słonia, bo jest silny i dobry, łagodny i zdolny do

obrony. Koń w ich odczuciu jest piękny, ruchliwy, swobodny, od-

ważny; lew kojarzy się im z prestiżem i panowaniem. Natomiast

dziewczynki preferują kota, królika, ich zdaniem zwierzęta te są

przyjemne w dotyku i można je przytulać i kochać. Niezależ-

nie od płci dzieci darzą sympatią psa ze względu na jego wierną

przyjaźń, inteligencję i obronę człowieka.

Z

abawy dydaktyczne to kolejny rodzaj zabaw, w których

można wykorzystać różnorodne zabawki: domino, lote-

ryjki, układanki, mozaiki, mózgi elektronowe, gry kar-

ciane, gry pionkowe. Grami tymi rządzą pewne reguły, którym

dziecko musi się podporządkować. Powinno liczyć się z part-

nerem i starać się przewidzieć jego strategię. Aby zabawy i gry

dydaktyczne spełniały funkcje intelektualne, a nie wymagały

tylko cierpliwości w wykonywaniu wielu powtarzających się

czynności muszą być dostosowane do wieku i indywidualnych

możliwości dziecka 6-letniego. Dla umysłowego rozwoju dzieci

duże znaczenie ma sortowanie, przyporządkowywanie i tworze-

nie zbiorów. Zasadę tę można wykorzystać w dominach liczbo-

wych w zakresie pierwszej dziesiątki z konkretnymi rysunka-

mi odpowiadającymi swoją liczebnością znakowi graficznemu.

Poprzez stawianie dzieciom tego rodzaju zabaw, kształtujemy

w nich przekonanie, że niezależnie od koloru, układu elemen-

tów, rodzaju rysunku liczebność zbioru pozostaje niezmienna.

Stwarzamy dzieciom okazję do przeliczania, porównywania, od-

wzorowywania zbiorów liczbowych. Podobną rolę w stymulacji

rozwoju dziecka 6-letniego pełnią układanki, rozsypanki sylabo-

we i literowe, wymagające złożenia elementów w całość. Dzie-

blizejprzedszkola.pl

B

liżej

p

rzedszkola



8.95 sierpień 2009

cko ma możliwość ćwiczenia funkcji analityczno-syntetycznych,

przydatnych w nauce czytania i pisania.
Od szóstego roku życia myślenie dziecka nabiera charakteru

przyczynowo-skutkowego. Dlatego należy dostarczać dzieciom

gier zawierających reguły wnioskowania. W ten sposób można

pozytywnie wpłynąć na rozwój pojęć u dzieci, dzięki temu będą

one dokonywać klasyfikacji zgodnie z zasadą hierarchizacji, tj.

włącznie określonego przedmiotu w szersze klasy np. zwierzę-

ta, ludzie, rośliny – to istoty żywe; wózki, domy, zabawki – to

przedmioty. Jest to istotne dla dzieci, które w tym wieku mają

rozbudzone potrzeby poznawcze. Jeżeli w ich otoczeniu znajdzie

się duża ilość bodźców wywołujących nastawienie na zbadanie

i poznanie świata, potrzeby te zostaną zaspokojone, co wpłynie

pozytywnie na wszechstronny rozwój dziecka.

W

stymulowaniu aktywności dzieci bardzo ważną rolę

pełnią zabawy ruchowe i zabawki w nich wykorzy-

stane. W związku ze wzmożoną potrzebą ruchu

dzieci w wieku przedszkolnym chętnie bawią się piłką, jeżdżą

na rowerkach, hulajnogach, biegają za drewnianym kółkiem,

mogą też wykorzystać wrotki, serso, kręgle zestawy rzutek, gry

zręcznościowe. Konieczne są też zabawki, kształtujące precyzję i

sprawność rąk. Można do nich zaliczyć wszelkiego rodzaju gry

zręcznościowe. Zabawy ruchowe i wykorzystywane w nich za-

bawki doskonalą sprawność fizyczną, ćwiczą spostrzegawczość,

refleks, uczą podejmowania szybkich decyzji. Zabawki zręcz-

nościowo-ruchowe sprzyjają rozwojowi dziecka gdyż:



stwarzają korzystne sytuacje do podejmowania decyzji,



rozwijają zasób słów,



umożliwiają rozwiązywanie problemów przestrzennych

i czasowych,



powodują, że dziecko staje się odpowiedzialne za skutki

własnego działania.

Do organizowania zabaw z elementami twórczości artystycznej

wykorzystujemy zabawki sprzyjające rozwojowi umiejętności

plastycznych, muzycznych i inscenizacyjnych. W wieku przed-

szkolnym dziecko nawiązuje coraz szersze kontakty z otocze-

niem, naśladując w zabawie i innych działaniach dorosłych,

reaguje na środowisko, które stara się przekształcić nie tylko

w zależności od swych potrzeb indywidualnych, ale i z potrzeb

społecznych. W tym okresie kształtują się nawyki, podstawy za-

chowania się, potrzeby, określona skala uczuć oraz umiejętność

wnikliwego patrzenia i spostrzegania.
Szczególną rolę w rozwoju upodobań estetycznych pełni za-

bawka towarzysząca dziecku od momentu pierwszego kontaktu

ze światem zewnętrznym. Kontakt ten powinien mieć charak-

ter nie tylko percepcyjny, ale i kreatywny, w pełni wyzwalający

aktywność dziecka, która winna być nierozerwalnie złączona

z przeżyciami emocjonalnymi. Zabawki wprowadzają dziecko

w świat sztuki użytkowej, są pierwszym kontaktem z plastyką,

czynią je wrażliwym na barwę, kształt, linię, fakturę. Wśród po-

mocy do zajęć plastycznych znajdują swe trwałe miejsce ołów-

ki, kredki, farby, tablice do rysowania i malowania, komplety

do wycinanek i wyszywanek. Dziecko 6-letnie potrafi również

wykorzystać plastelinę, lepiąc początkowo z niej kulki, wałecz-

ki, a później bardziej skomplikowane wytwory. W zajęciach pla-

stycznych dzieci kształtują swoją sprawność manualną, jak i wy-

obraźnię plastyczną. Zabawka jest bowiem jednym z niewielu

źródeł dostarczających bodźców wizualnych, do których można

wracać, przeżyć je wielokrotnie, zgłębiać ich treść plastyczną.

Jest też źródłem oddziaływania o ogromnym zasięgu, dostęp-

nym wszystkim dzieciom, a więc pełniącym szczególną rolę

w kształtowaniu upodobań estetycznych.

Zabawki stanowiące kopie obiektów rzeczywistych, czasem wier-

ne w każdym szczególe, nie stymulują wyobraźni dziecka, nie

zmuszają do poszukiwań, nie dają szansy na ukształtowanie się

własnych upodobań dziecka. Dostarczając dziecku taką zabawkę

nie dajemy mu możliwości wyboru, dostosowuje ono działania

do czynności wykonywanych przez osoby dorosłej w podanych

sytuacjach. Aby dziecko mogło tworzyć wyobrażone sytuacje,

potrzebny jest odpowiedni budulec, sam proces percepcji jest ak-

tywnym działaniem, autentycznym uzewnętrznieniem. Działa-

nie zabawki nie powinno więc ograniczać się do przekazywania

wzorców, lecz kształtować czynną postawę współtworzenia.
Obok sfery emocjonalnej zabawka powinna rozszerzać ogólną

wiedzę o świecie, a szczególnie rozwijać procesy poznawcze.

Należy pamiętać, że zabawka nie przekaże tych treści w sposób

werbalny, musi tego dokonać przemawiając do wzroku i kształ-

tując proces percepcji. Zabawka pretendująca do miana rozwija-

jącej określone upodobania estetyczne (nawet nie zawsze zgodne

z tzw. smakiem estetycznym) powinna wzbogacać przeżycia, bo

wtedy tylko będzie dla dziecka interesująca. Należy pamiętać,

że atrakcyjność zabawek zależy nie tylko od treści plastycznej, ale

i od sposobu jej ujęcia, czyli od formy.
Do ćwiczenia i kształtowania funkcji analizatora słuchowego

(różnicowanie i izolowanie dźwięków, umiejętność odtworzenia

rytmu itp.) służą zabawki muzyczne, np. piszczałki i trąbki oraz

instrumenty do muzykowania, a więc np. tamburyno, bębenek,

dzwoni, cymbałki, organki. Zabawy dzieci zbliżają się do dra-

matyzacji i inscenizacji, dlatego niezbędne dla przedszkolaka

okazują się kukiełki i pacynki, różne akcesoria teatralne. W zaba-

wie w teatr dzieci kształtują swoją ekspresję słowną, doskonalą

fantazję, uczą się transponować język własnych gestów na gest

marionetki, którą poruszają.
We wszystkich przedstawionych rodzajach działalności dziecka

kształtuje się intencjonalność, wrasta organizacja, rozwija się

planowość, systematyczność czynności. Zebrane w zabawach

doświadczenia podnoszą wytrwałość w dążeniu do celu oraz za-

chęcają do podejmowania zespołowych zadań. O ile w poprzed-

nich fazach rozwojowych rola zabawki sprowadza się głównie

do kształtowania aktywności motorycznej dziecka oraz do pod-

noszenia jego wrażliwości zmysłowej, o tyle w wieku sześciu lat

nabierają większego znaczenia funkcje zabawki, pobudzające

aktywność poznawczą dziecka. Z faktu tego wynikają określone

konsekwencje dotyczące kolorystyki zabawek. Dobieramy za-

bawki, w których posłużono się pełna skalą barw, w tym rów-

nież barwami nienasyconymi, a także mieszanymi. Pożądany

jest dobór zabawek mających dostosowaną kolorystykę do rze-

czywistej barwy, odpowiadającej przedmiotom w świecie doro-

słych. Doświadczenia zdobyte w zabawach przy użyciu właści-

wych zabawek podnoszą aktywność dziecka na wyższy poziom

i stanowią psychologiczne warunki dojrzałości do nowej formy

działalności, jaką jest podjęcie nauki w szkole.

danuta KWieCień

P

rzedszkole

s

amorządowe

nr

6

w

k

rakowie

Bibliografia:

Bogdanowicz Z. Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, PZWS Warszawa, 1997.

Brzeźińska A., Byrtowy M. Psychologiczne problemy edukacji przedszkolnej, Po-

znań, 1985.

Bujak J. Zabawki w Europie. Zarys dziejów rozwój zainteresowań, Kraków, 1998.

Dmochowska M., Dunin-Wąsowicz M. Wychowanie w rodzinie i w przedszkolu,

WsiP, Warszawa, 1978.

Dunin-Wąsowicz M. O dobrej zabawie.Wyd.Watra ,Warszawa, 1972.

Elkonin D.B. Psychologia zabawy WSiP, 1984.

Franus E. Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, Nasza Księgarnia, W-wa, 1975.

Hurloch E. Rozwój dziecka PWN, 1985.

Marczewska-Piechlińska Co dorosły o zabawie wiedzieć powinien, 1987.

Piaget, Rozwój ocen moralnych dziecka PWN, Warszawa, 1967.

■