Podstawowe pojęcia epidemiologii chorób zakaz
nych
- rezerwuar zarazków, z
ródło zakażenia, nosiciel,
drogi szerzenia się zakażeń, wrota zakażeń,
epidemia i profilaktyka chorób zakaz
nych. Ustawa
o zapobieganiu zakażeń i chorób zakaz
nych
Epidemiologia chorób zakaz
nych
TRENDY OGÓLNE - RP
W większości chorób zakaz
nych w
ostatnim 25-leciu obserwuje siÄ™
spadkowe trendy w zapadalności.
Współczynnik umieralności ustabilizował
się na niskim poziomie. Udział chorób
zakaz
nych w przyczynach zgonu w
granicach 0,5-0,7%.
Czynniki wpływające na aktualną
sytuacje epidemiologicznÄ… w zakresie
chorób zakaz
nych w RP
Zwiększenie skuteczności zapobiegania
chorobom zakaz
nym,
Zmniejszenie w strukturze populacji
udziału dzieci,
W niektórych sytuacjach zmniejszenie
czułości systemu nadzoru sanitarnego,
Sytuacji zaniedbania dokonywania
zgłoszeń zachorowań przez lekarzy.
Negatywne trendy
Wskaz
niki zapadalności na wiele chorób
zakaz
nych w Polsce są wyższe niż
przeciętny poziom zapadalności na te
choroby w krajach UE.
Niewystarczający rozwój diagnostyki
laboratoryjnej i jej zbyt mała dostępność
utrudnia rozpoznanie sytuacji
epidemiologicznej niektórych chorób.
Ważne!
Ogólnie korzystny obraz sytuacji epidemiologicznej
chorób zakaz
nych w Polsce, jaki uzyskuje siÄ™ analizujÄ…c
rutynowe dane gromadzone w ramach istniejÄ…cego
systemu zgłaszania i rejestracji zachorowań, coraz
częściej budzi uzasadnione wątpliwości.
Istnieje pilna potrzeba modyfikacji tego systemu, przede
wszystkim pod kątem zwiększenia prawidłowości
rozpoznań i poprawy zgłaszalności.
Założenia UE
Do najważniejszych celów UE w tej dziedzinie
należy:
tworzenie dobrze funkcjonujących systemów
monitorowania oraz strategii w zakresie profilaktyki,
gotowości i zarządzania.
możliwie szybkie wykrywanie przypadków
wystąpienia chorób zakaz
nych oraz wymiana
informacji na temat prawdopodobieństwa ich
rozprzestrzenienia się na skalę międzynarodową,
mają decydujące znaczenie dla podjęcia przez UE
odpowiednich działań.
Definicja procesu epidemicznego
Powstanie, rozwój i szerzenie się zakażenia,
choroby zakaz
nej lub inwazji pasożytniczej w
zbiorowisku ludzkim
Elementy warunkujÄ…ce:
¨ðczynnik mikrobiologiczny
¨ðczynniki zwiÄ…zane ze Å›rodowiskiem i warunkami
bytowymi
¨ðosobnicza wrażliwość poszczególnych osób
Proces (= łańcuch) epidemiczny
zakażenie od osoby
do osoby
rezerwuar
wrażliwy gospodarz
Droga wyjścia
Droga wejścia
czynnik chorobotwórczy
Drogi szerzenia się zakażeń
A
ańcuch epidemiczny
Mamy tu: z
ródło zakażenia, drogę lub drogi
przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm
wrażliwy.
A
ańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy
między z
ródłem zakażenia i wrażliwym
organizmem pośredniczy jeden element
środowiska (woda, kropelki śluzu, kleszcze) lub
wieloogniwowy, gdy pośredniczy więcej
elementów.
Podstawowe pojęcia
Zarazek
= biologiczny czynnik chorobotwórczy
= drobnoustrój chorobotwórczy = patogen
- czynnik etiologiczny choroby zakaz
nej,
żywy organizm, wywołujący chorobę
zakaz
nÄ… (obejmuje bakterie, wirusy,
pierwotniaki i grzyby lub ich produkty, np.
toksyny).
Namnażanie się zarazka wywołuje w organizmie
określone objawy patologiczne, nazywane
chorobÄ… zakaz
nÄ….
Czynnik etiologiczny
Mikroorganizm, który jest przyczyną
choroby zakaz
nej i wywołuje jej objawy
poprzez:
¨ðBezpoÅ›redni rozwój (rozmnażanie, replikacjÄ™)
¨ðMiejscowy
¨ðRozsiew do różnych narzÄ…dów
¨ðDziaÅ‚anie czynników wytwarzanych przez
drobnoustroje
¨ðJady bakteryjne
¨ðEgzotoksyny
¨ðEndotoksyny
¨ðOdpowiedz
immunologicznÄ…
¨ðDziaÅ‚anie alergizujÄ…ce
Czynnik alarmowy
biologiczny czynnik chorobotwórczy o
szczególnej zjadliwości lub oporności.
PRZYKA
ADY :
Staphylococcus aureus szczepy MRSA
Klebsiella pneumoniae szczepy ESBL
Rezerwuar zarazków
- środowisko ludzkie i zwierzęce umiejscowione w
określonych warunkach naturalnych i na
ograniczonym terenie, w której wykrywa się
nosicielstwo zarazka albo spostrzega siÄ™
postacie lekkich zachorowań.
- Inaczej ujmujÄ…c, rezerwuarem zarazka
nazywamy skupisko pojedynczych z
ródeł
zakażenia
y
ródło zakażenia
jest to organizm ludzki lub zwierzęcy, w
którym:
1) są drobnoustroje chorobotwórcze,
2) namnażają się one,
3) dostajÄ… siÄ™ one do otaczajÄ…cego
środowiska, a więc mogą zakażać
kolejno dalsze wrażliwe organizmy.
y
ródłem zakażenia mogą być:
chorzy ludzie i chore zwierzęta,
nosiciele - tak ludzie, jak i zwierzęta,
zwłoki ludzi lub zwierząt,
w sztucznych warunkach laboratoryjnych, na
skutek nieostrożności lub wypadku,
pojemniki z hodowanymi drobnoustrojami.
Z powyższych rozważań wynika, że
z
ródłem zakażenia nie są i nie mogą być
zbiorniki wodne, pokarmy, ziemia,
przedmioty, itp.
Nosicielstwo
- rozumie się stan specyficznej równowagi
immunobiologicznej, wytwarzajÄ…cej siÄ™
między drobnoustrojem i zakażonym
organizmem.
Chorobotwórczy drobnoustrój namnaża
siÄ™ i jest wydalany na zewnÄ…trz, ale nie
działa patogennie na organizm.
Nosiciel
- osobnik, który nie wykazuje widocznych
objawów chorobowych, ale równocześnie
wydala zarazki z kałem, moczem,
plwocinÄ…, innymi wydzielinami, wydalinami
i płynami ustrojowymi lub łuszczącą się
skórą  nazywamy nosicielem.
Jest on potencjalnym z
ródłem zakażenia
dla całego otoczenia.
Nosicieli można podzielić na:
1. Zdrowych, tj. takich, którzy nie chorowali
i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności
organizmu, a mimo to wyosabnia siÄ™ od nich
zarazki.
Jest to typowy obraz zakażenia bezobjawowego
(nosicielswo Staphylococcus aureus: kolonizacja
dotyczy ok. 30-40% zdrowych ludzi, u personelu
szpitalnego  60-90%).
Nosicielstwo ujawnia siÄ™ przy posiewach lub w
surowicy krwi nosicieli stwierdza się podwyższony
poziom przeciwciał specyficznych dla wyosobnionego
drobnoustroju.
c.d. Nosicieli można podzielić na:
2. OdmianÄ… tego nosicielstwa jest,
szczególnie niebezpieczne, tzw.
nosicielstwo przedchorobowe,
spostrzegane np. po zakażeniu
hepadnawirusem (wzw typu B) lub
wirusem HIV (choroba AIDS), występujące
przed wystąpieniem objawów choroby.
c.d. Nosicieli można podzielić na:
3. Ozdrowieńców, tj. takich, którzy chorowali
i w okresie rekonwalescencji wydzielajÄ…
chorobotwórczy drobnoustrój (np.
Salmonella typhi)
Kucharka Mary Mallon, 53 zachorowania, 3 zgony
c.d. Nosicieli można podzielić na:
Ze względu na długotrwałość wydzielania
zarazków, nosicieli można również
podzielić na stałych (np. HCV) i
okresowych (Shigella sonnei - dyzenteria).
Oddziaływanie na ogniowo  z
ródła
zakażenia
Izolacja chorych ludzi (umieszczenie w szpitalu
zakaz
nym, odosobnienie w warunkach
domowych)
Wykrywanie nosicieli (np. kontrola dawców krwi,
tkanek i narządów na nosicielstwo wirusów HBV,
HCV, HIV, CMV, EBV)
Leczenie chorych ludzi i nosicieli
Izolacja, leczenie chorych zwierząt lub ich ubój
zgodny z przepisami sanitarno 
epidemiologicznymi
Szczepienia ochronne ludzi i zwierzÄ…t
c.d. Oddziaływanie na ogniowo
 z
ródła zakażenia
Pochówek zwłok zmarłych ludzi i padłych
zwierzÄ…t zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami
(w przypadku zgonu osób na choroby zakaz
ne,
ich zwłoki powinny być natychmiast usunięte z
mieszkania i pochowane w ciÄ…gu 24 godz. od
chwili śmierci, w innych wypadkach nie mogą
być chowane przed upływem 24 godz. po
śmierci)
Zachowanie szczególnej ostrożności przy pracy
z materiałem zakaz
nym w laboratoriach i innych
placówkach.
Drogi szerzenia się zakażeń
I. Bezpośrednie
II. Pośrednie
I. Do bezpośrednich dróg zalicza się:
Drogę wertykalną - zakażenie dziecka przez
matkę: drogę łożyskową w czasie ciąży, drogę
pochwowÄ… w czasie porodu oraz poprzez
karmienie piersiÄ…;
kontakty bezpośrednie, jak np. pocałunki,
stosunki płciowe (czyli droga seksualna) i
podawanie ręki,
ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;
kontakty bezpośrednie z chorymi podczas
badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich.
II. Do dróg pośrednich zalicza się:
drogÄ™ powietrzno-kropelkowÄ… (przenoszenie
drobnoustrojów zawartych w bardzo drobnych
kropelkach cieczy: śluzu, śliny, zawieszonych w
postaciach aerozolu w powietrzu, które spełnia
rolę nośnika)
i powietrzno-pyłową (j.w. tylko na
czÄ…steczkach kurzu),
drogÄ™ wodno-pokarmowÄ…
przedmioty codziennego użytku
(kontaktowÄ…),
II. Do dróg pośrednich również zalicza się:
Droga przez glebę (ziemię)  sposób
przenoszenia zarazków za pośrednictwem
gleby, np. po skaleczeniu się człowieka,
przez czÄ…steczki gleby.
Droga przez owady - sposób
przenoszenia zarazków przez owady na
organizmy wrażliwe.
 Droga krwiopochodna
1. Zalicza się jak do dróg pośrednich tak i do
bezpośrednich.
2. W celu zapobiegania przenoszenia zakażenia drogą
krwi w ochronie zdrowia każdy pacjent jest traktowany
jako potencjalnie zakażony.
3. Wobec nich stosowana jest izolacja standardowa, która
obejmuje środki ostrożności związane z kontrolą
zakażeń, które są zalecane do stosowania u wszystkich
pacjentów niezależnie od ich choroby lub
przypuszczalnego stanu zakaz
nego (np. rękawiczki
przy czynnościach inwazyjnych).
Droga jatrogenna
specyficzna odmiana drogi przenoszenia zarazków
jak przez przedmioty (pośrednia) wykorzystywane
w diagnostyce, leczeniu, pielęgnowaniu chorego,
tak i/ lub przez kontakty bezpośrednie personelu
medycznego z pacjentem.
Jest to przypadkowe przeniesienie zarazków ze
z
ródła zarażenia (sprzęt medyczny, stetoskopy,
rękawiczki, wzierniki, również przez krew, ręce,
nosiciel wśród personelu) na organizm wrażliwy -
pacjenta.
Droga powietrzno-kropelkowa/pyłowa
Składa się z jednego ogniwa: człowiek-
kropelki śluzu-człowiek, rzadziej
ogniwem jest kurz.
Zakażenia przenoszone drogą
powietrzno-kropelkowÄ…
Wywołane przez:
- meningokoki,
- penicylinooporne pneumokoki,
- pałeczki krztuśca,
- paciorkowce ropotwórcze odpowiedzialne za zapalenie
gardła lub płonicę,
- maczugowce błonicy gardła, niektóre choroby wirusowe
(grypa, świnka, różyczka)
- Haemophilus influenzae typu B
Izolacja stosowana w zakażeniach
przenoszonych drogÄ… powietrzno-
kropelkowÄ…
Pacjenta należy umieścić w izolatce z
umywalkÄ… i WC, drzwi do pomieszczenia
mogą być otwarte;
Maski konieczne przy bliskim kontakcie z
chorym(< 2m);
Jeśli chory musi opuścić izolatkę p.m.
założoną maskę
Zakażenia przenoszone drogą
powietrzno-pyłową
Np.
- Odra,
- Gruz
lica,
- Ospa wietrzna i in.
Izolacja stosowana w zakażeniach
przenoszonych powietrzno-pyłową
Pacjenta należy umieścić w izolatce z osobnym węzłem
sanitarnym i wentylacją z ujemnym ciśnieniem, powietrze
powinno być usuwane bezpośrednio na zewnątrz lub przez
filtry;
Drzwi do pomieszczenia p.b. zamknięte;
Gruz
lica czynna  personel p.b. na sali w maskach z filtrem
typu HEPA;
Personel uodporniony na zakażenie wirusem odry i ospy
wietrznej może pracować z pacjentami bez masek;
Jeśli pacjent musi opuścić izolatkę, powinien mieć założoną
maskÄ™.
Profilaktycznie stosuje się u zakażonych HIV (izolatka bez
ujemnego ciśnienia)
Droga pokarmowo-wodna
Zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek
(kał)-woda/produkty spożywcze-człowiek
lub człowiek (kał)-muchy-produkty
spożywcze-człowiek.
DrogÄ… pokarmowo-wodnÄ… szerzÄ… siÄ™:
cholera, dur brzuszny i paradury,
czerwonka, zatrucia pokarmowe, gruz
lica i
niektóre choroby odzwierzęce.
Droga kontaktowa
Np.
Przez używanie tych samych ręczników
przenosi się rzeżączkę, grzybicze i bakteryjne
choroby skórne, a także choroby
pasożytnicze, jak np. świerzb.
Podobne zakażenia przenoszone są przez
bieliznę osobistą i pościelową.
Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w
przenoszeniu zarazków należą książki,
czasopisma, zabawki dziecięce, niezbyt
dokładnie myte naczynia używane do picia
lub jedzenia.
Zakażenia przenoszone drogą
kontaktowÄ…
Rozsiana opryszczka;
Gonokokowe zapalenie spojówek u
noworodków;
Zakażenia paciorkowcowe i gronkowcowe
skóry i wiele, wiele in.
Wymagania co do izolacji
kontaktowej
Pacjenta umieścić w izolatce z osobnym węzłem
sanitarnym;
Przed wejściem do izolatki należy włożyć
rękawice i zdjąć po każdym kontakcie z
materiałem zakaz
nym
Przed wyjściem z izolatki rękawice należy zdjąć,
przeprowadzić higieniczne mycie rąk i zachować
ostrożność (nie dotykać powierzchni
zanieczyszczonych)
Przy wykonaniu czynności bezpośrednio przy
chorym włożyć plastikowy fartuch
Gleba
Może pośredniczyć w przenoszeniu
znacznej liczby zarazków. Z gleby
wyosabnia siÄ™ laseczki beztlenowe (np.
Clostridium i in.), które występują
najczęściej pod postacią przetrwalników.
Bezpośrednio z gleby człowiek zakaża się
beztlenowcami przy skaleczeniach i zranieniach
(Clostridium tetani - tężec).
Mogą być przenoszone w produktach
spożywczych (przetwory) zanieczyszczonych
glebÄ… (Clostridium botulinum - botulizm).
Przenosiciel = vector
Stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki
z jednego na innych gospodarzy. Przenosiciele
mogą przenosić zarazki mechanicznie, na
powierzchni swego ciała albo w narządach
wewnętrznych.
Znani są również przenosiciele będący
równocześnie z
ródłem zakażenia, tzn. że w ich
organizmie namnaża się zarazek. Przykładem
może być wesz przenosząca zarazki duru
plamistego.
Owady
Ze względu na swoje właściwości biologiczne,
mogą być nosicielami zarazków (z
ródłem
zakażenia). Mogą chorować i ginąć z powodu
zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi
groz
nymi dla nich i dla człowieka, ale najczęściej
sÄ… one mechanicznymi przenosicielami
mikroorganizmów, zarówno na powierzchni
swego ciała, jak też wewnątrz różnych
narządów.
Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaz
nych
zaliczamy:
wszy  w naszych warunkach klimatycznych sÄ…
zarówno z
ródłem zakażenia jak i
przenosicielami riketsji, wywołujących dur
plamisty,
pchły  żyjąc na kilku ssakach, przenoszą
pałeczki dżumy ze szczurów na ludzi. Są one
także przenosicielami szeregu różnych,
niebezpiecznych drobnoustrojów.
Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaz
nych zaliczamy:
muchy  są przenosicielami zarazków
wywołujących choroby przewodu
pokarmowego, np. pałeczek duru
brzusznego i durów rzekomych, pałeczek
czerwonki i enterowirusów. Znane są
badania wskazujące, że w nabłonku jelita
muchy namnażają się wirusy poliomyelitis.
Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaz
nych zaliczamy:
komary  w klimacie umiarkowanym przenoszÄ…
znaczną liczbę tzw. arbowirusów
i zarodz
ce zimnicy. W klimacie subtropikalnym i
tropikalnym komary są między innymi
przenosicielami wirusa żółtej gorączki.
kleszcze  sÄ… nosicielami i przenosicielami
niektórych wirusów np. zapalenia mózgu,
a także riketsji i bakterii (Borrelia burgdorferi,
wywołująca boreliozę = chorobę z Lyme).
Wrota zakażenia
Wrotami zakażenia mogą być wszystkie
otwory naturalne ciała ludzkiego
oraz uszkodzona skóra.
Są to miejsca, przez które z otaczającego
środowiska do organizmu dostają się
zarazki.
Gospodarz
Gospodarzem nazywa siÄ™ organizm
kręgowca lub bezkręgowca, który jest
wrażliwy na zakażenie drobnoustrojem
patogennym.
Okres wylęgania
Jest to czas od wniknięcia zarazka do
organizmu do wystąpienia pierwszych objawów
chorobowych.
W tym okresie zarazek przystosowuje siÄ™ do
warunków panujących w organizmie, namnaża
się i zaczyna działać patogennie.
Znane są zakażenia o krótkim (tzw. ostre
choroby zakaz
ne) i o długim okresie wylęgania
(np. wirus HIV średnio 10 lat do wystąpienia
AIDS, wirus wścieklizny 17-45 dni).
Okres zakaz
ności
to czas, w którym chory lub będący w
okresie zdrowienia człowiek wydala
zarazki, mogące zakazić inne osoby,
które mają z nim kontakt.
Odróżniać od pojęcia okres wylęgania!
Przykłady
Odra - okres zakaz
ności trwa od 5 dnia przed
pojawieniem się wysypki, aż do jej ustąpienia, natomiast
okres wylęgania się tej choroby trwa 9 - 11 dni od
momentu zakażenia.
Ospa wietrzna - okres zakaz
ności trwa 2 -3 dni przed
wystąpieniem wysypki do czasu zaschnięcia ostatniego
wykwitu. Okres wylęgania wynosi od 9 - 21 dni, średnio
14 dni.
Różyczka. Okres wylęgania wynosi 14 - 21 dni, średnio
16 - 18 dni. Okres zakaz
ności trwa od 7 dni przed
wystÄ…pieniem wysypki do 7 - 14 dni od jej ustÄ…pienia.
Ogólne prawa epidemiczne
1. Prawo zagęszczenia populacji
(nasilenie działania czynnika
chorobotwórczego jest wprost
proporcjonalne do zagęszczenia
populacji)
2. Prawo długości drogi
(dłuższa droga działania oznacza
słabsze działanie czynnika
chorobotwórczego)
c.d. Ogólne prawa epidemiczne
3. Prawo styczności ewolucyjnej
(populacja charakteryzuje siÄ™ wysokÄ…
podatnością na nieznane lub
nowoujawnione czynniki szkodliwe)
c.d. Ogólne prawa epidemiczne
4. Prawo skuteczności odpowiedzi (reakcja
organizmu zależy m.in. od szybkości,
nasilenia działania czynnika szkodliwego):
¨ðDziaÅ‚anie natychmiastowe, bezpoÅ›rednie, szybkie
(brak obrony; jeżeli nie nastąpił zgon, organizm
likwiduje skutki)
¨ðDziaÅ‚anie przewlekÅ‚e, wolne, poÅ›rednie (organizm
sam może zwalczać czynnik, jak i skutki)
¨ðDziaÅ‚anie odlegÅ‚e (wystÄ™powanie skutków
genetycznych w odległych pokoleniach)
Epidemia
Jest to nadmierna zapadalność (w liczbie wyraz
nie
większej niż we wcześniejszym okresie) na określoną
chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji
ludzkiej lub wystąpienie zakażeń, chorób zakaz
nych
dotychczas niewystępujących.
Zasięgiem swoim epidemia może obejmować rodzinę,
wieś, miasto, część kraju, a niekiedy nawet cały kraj.
Pojęcie epidemii jest względne
i uzależnione od biologicznych właściwości zarazka.
Epidemia
Na przykład rozpoznanie 500 zachorowań
na grypę w mieście liczącym 100 tys.
ludności nie upoważnia lekarza do
stwierdzenia epidemii grypy, natomiast
rozpoznanie w tym mieście zatrucia
toksyną laseczki jadu kiełbasianego u 10-
15 osób można uznać za epidemię.
Endemia
Występowanie zachorowań na daną
chorobę wśród ludności na określonym
terenie w liczbie utrzymujÄ…cej siÄ™ na
podobnym poziomie przez długi czas
(wiele lat). ZwiÄ…zane to jest
z warunkami naturalnymi np. bagna-
malaria, puszcza- kleszcze i zapalenie
mózgu), lub warunkami bytowymi
ludności.
Endemia
Czasem endemiczne występowanie
jakiejÅ› choroby zwiÄ…zane jest ze
szczególnie rozpowszechnionym
nosicielstwem określonego zarazka
w populacji ludzkiej lub zwierzęcej.
Tereny endemiczne w świecie są
miejscem, z którego wychodzą
epidemie i pandemie niektórych chorób
zakaz
nych.
Pandemia
Nazwa ta obejmuje epidemie szybko
rozprzestrzeniających się chorób
zakaz
nych, obejmujÄ…cych swoim
zasięgiem kilka państw, jeden
z kontynentów lub cały świat. Znane są
pandemie takich chorób, jak dżuma,
cholera, śpiączka afrykańska, żółta
gorÄ…czka i grypa.
Przerywanie dróg szerzenia się zakażeń-
I. Profilaktyka nieswoista
Metody sanitarne:
- dostarczanie czystej wody do picia,
chlorowanie wody,
- oczyszczanie wód kanalizacyjnych,
odkażanie ustępów,
- przestrzeganie zasad higieny żywienia
(gotowanie wody, mycie owoców i warzyw,
czystość personelu w zbiorowych punktach
żywienia),
- wdrożenie procedur higieniczno  sanitarnych
w placówkach służby zdrowia i kontrola ich
przestrzegania przez personel medyczny.
c.d.
Optymalizacja metod wyjaławiania
(kontrola skuteczności sterylizacji)
Prawidłowa dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja
Ochrona wrót zakażenia
- zakładanie na usta i nos odpowiednich masek,
na oczy ochronnych okularów, na ręce rękawic
- stosowanie specjalnych ubiorów ochronnych
i środków kosmetycznych na skórę w celu ochrony
przed komarami i kleszczami
- ograniczenie transmisji drogÄ… seksualnÄ…
(przestrzeganie zasad bezpiecznego seksu); oświata
zdrowotna w tym aspekcie
Współpraca stacji sanitarno  epidemiologicznych
ze służbami sanitarno  weterynaryjnymi.
Narażenie pracowników ochrony zdrowia
Ryzyko zakażenia przy zakłuciu
HBV od 7 do 30%
HCV od 5 do 15%
HIV 0,32%
Gdy pacjent ma AIDS od 2,2 do 18,9%
Najczęstsze narażenia zawodowe
Zakłucia igłą zanieczyszczoną krwią,
Skaleczenia: skalpelem, innym narzędziem
Wcześniejsza rana w kontakcie z krwią
Kontakt błon śluzowych z krwią
Ekspozycja na próbki laboratoryjne
POST
POWANIE PO EKSPOZYCJI
Miejsce zakłucia, skaleczenia umyć dużą ilością
wody z mydłem
Błony śluzowe przepłukać wielokrotnie wodą lub
solÄ… fizjologicznÄ… ( nie spirytusem)
Nie wyciskać rany nie tamować krwawienia !!!!
C.d.
Zgłosić wypadek przełożonemu
Wykonać badania u osoby eksponowanej: HBsAG, anty-
HBc, anty-HCV, anty-HIV
U osób szczepionych na WZWB oznaczyć anty- HBs
Pobrać krew od osoby będącej potencjalnym z
ródłem
zakażenia i wykonać badania: HBsAg, anty-HCV, anty-
HIV
Jeśli z
ródło zakażenia nie jest znane wdrożyć
profilaktykÄ™ poekspozycyjnÄ…
Sanityzacja
Czynność polegająca na zmniejszeniu ilości
drobnoustrojów w określonym środowisku
do tzw. bezpiecznego poziomu. Do czynności
takich zalicza się: wietrzenie pomieszczeń,
mycie rąk, ciała i powierzchni, zamiatanie
i odkurzanie odkurzaczami, malowanie ścian
i mebli, wycieranie na mokro, płukanie
w wodzie, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.
Asenizacja
Oczyszczanie środowiska życia ludzi:
1. Usuwanie i odkażanie wód kanalizacyjnych,
zawierajÄ…cych m.in. odchody ludzkie
2. Gromadzenie, transport i przetwórstwo
śmieci w miastach i na wsiach
3. Poprawianie warunków higieniczno 
sanitarnych w danej miejscowości
Utylizacja
Unieszkodliwienie i przetwórstwo odpadów,
w tym odpadów gospodarstwa domowego,
zużytych półfabrykatów i produktów, np. butelek
szklanych i plastikowych
w celu wykorzystania ich do dalszego użytku
(recycling).
Ma to na celu asenizacjÄ™ i sanityzacjÄ™
środowiska życia ludzi.
Dezynfekcja (odkażanie)
Zespół czynności zmierzających
do unieszkodliwienia (zniszczenia, zabicia)
drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących
się poza organizmem żywiciela (człowieka,
rośliny, zwierzęcia) oraz czynników (owady,
drobne gryzonie) biorących udział w ich
rozprzestrzenianiu.
Odróżnia się tu trzy zasadnicze działy:
dezynfekcję właściwą, dezynsekcję
i deratyzacjÄ™.
Dezynfekcja właściwa
Zespół czynności mających na celu zniszczenie
wegetatywnych form drobnoustrojów
chorobotwórczych, znajdujących się poza
organizmem żywiciela, za pomocą związków
chemicznych nazywanych środkami
odkażającymi. Niektórzy autorzy zaliczają tu
także takie postępowanie, jak pasteryzacja,
tyndalizacja, naświetlanie promieniami UV.
Pasteryzacja
To zapoczÄ…tkowana przez Pasteura technika
konserwacji przy pomocy odpowiednio dobranego
podgrzewania produktów spożywczych, tak aby
zniszczyć lub zahamować wzrost drobnoustrojów
chorobotwórczych lub enzymów
przy jednoczesnym zachowaniu smaku produktów
i uniknięciu obniżenia ich wartości odżywczych.
Głównym zadaniem pasteryzacji jest przedłużenie
trwałości produktów poprzez unieszkodliwienie form
wegetatywnych mikroorganizmów. Proces ten nie
niszczy jednak form przetrwalnikowych ani większości
wirusów.
Metody pasteryzacji
Klasyczna metoda pasteryzacji polega na
ogrzewaniu produktu do temperatury powyżej 60°C,
jednak nie wiÄ™kszej niż 100°C. Np. typowy proces
pasteryzacji mleka polega na ogrzaniu go do
temperatury 100°C w ciÄ…gu 1 minuty lub do 85°C
w ciągu 30 minut w zamkniętym urządzeniu
nazywanym pasteryzatorem.
Ultra high temperature processing (UHT) - polega
na błyskawicznym, 1-2 sekundowym podgrzaniu do
temp. ponad 100°C (135-150°C dla mleka) i równie
błyskawicznym ochłodzeniu do temperatury
pokojowej. Cały proces trwa 4-5 sek. Taka
sterylizacja zabija florÄ™ bakteryjnÄ… nie zmieniajÄ…c
walorów smakowych produktu.
Tyndalizacja
Metoda konserwacji żywności, która polega na
trzykrotnej pasteryzacji przeprowadzanej co 24
godziny. Termin wywodzi siÄ™ od nazwiska
brytyjskiego uczonego Johna Tyndalla.
Mechanizm działania:
pierwsza pasteryzacja zabija głównie formy
wegetatywne, nie jest w stanie zabić niektórych form
przetrwalnikowych
po okresie 24 h pod wpływem impulsu termicznego
z przetrwalników rozwijają się kolejne formy
wegetatywne bakterii, które giną po drugiej
pasteryzacji
trzecia pasteryzacja działa podobnie jak druga,
zabijając ewentualne opóz
nione bakterie
Dezynsekcja
Zespół czynności mających na celu
unieszkodliwienie szkodliwych dla człowieka
owadów, pajęczaków, skorupiaków, które są
jedną z dróg przenoszenia zakażeń (zarazków) i
inwazji (pierwotniaków i większych pasożytów)-
z organizmów chorych lub nosicieli na
organizmy zdrowe. Najczęściej jest to
odwszawianie, walka z muchami, pchłami,
komarami i kleszczami.
Deratyzacja (odszczurzanie)
Zespół czynności mających na celu
zwalczanie małych gryzoni, a zwłaszcza
szczurów i myszy, które często są
nosicielami lub przenosicielami
chorobotwórczych drobnoustrojów.
Deratyzacja
Metody deratyzacji dzielÄ… siÄ™ na:
biologiczne (ochrona zwierzÄ…t dzikich i
hodowla domowych zwierząt tępiących
szczury myszy oraz  zabronione w Polsce
 wywoływanie sztucznej epizoocji, czyli
choroby zakaz
nej szerzącej się wśród
zwierzÄ…t dzikich i domowych na danym
i określonym terenie).
mechaniczno-fizyczne (pułapki, bicie prądem
elektrycznym, strzelanie i wiele innych);
chemiczne (trutki pokarmowe, gazy i in.). Te
ostatnie są stosowane najczęściej.
Dekontaminacja
Proces niszczenia biologicznych
czynników patogennych przez mycie,
dezynfekcjÄ™, sterylizacjÄ™.
Sterylizacja
Proces zniszczenia zdolnych do
namnażania się form biologicznych
czynników chorobotwórczych.
Kwarantanna
Odosobnienie (dawn. 40-dniowe z Å‚ac. quarantena
czyli 40) i poddanie obowiÄ…zkowej obserwacji
lekarskiej zdrowych ludzi i zwierzÄ…t (rzadko
roślin), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali
z terenów endemicznych (epidemicznych), na
których panują choroby wysoko zakaz
ne.
Czas kwarantanny nie może być krótszy od
średniego okresu wylęgania danej choroby.
W ten sposób wykrywa się jednostki zakażone
(chore) i leczy, przez co nie dopuszcza siÄ™ do
zakażenia określonej populacji.
Choroba szczególnie niebezpieczna i
wysoce zakaz
na
choroba zakaz
na Å‚atwo
rozprzestrzeniajÄ…ca siÄ™, o wysokiej
śmiertelności, powodująca szczególne
zagrożenia dla zdrowia publicznego i
wymagajÄ…ca specjalnych metod
zwalczania, w tym cholera, dżuma, ospa
prawdziwa, wirusowe gorÄ…czki
ktwotoczne.
Kordon sanitarny
Przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej
łączności z obszarem objętym epidemią
określonej (najczęściej ostrej i niebezpiecznej)
choroby zakaz
nej (cholera, dżuma, żółta
gorączka, dur plamisty; dawniej także ospa
prawdziwa).
Kordonem sanitarnym można otoczyć jedno
miasto, określony obszar kraju lub cały kraj.
Po wyleczeniu chorych i przeprowadzeniu
szczepień ochronnych kordon można  zdjąć".
II. Profilaktyka swoista
Prognostyka  przewidywanie wystąpienia epidemii określonej choroby zakaz
nej
- badania laboratoryjne, majÄ…ce na celu monitorowanie
poziomu przeciwciał w surowicy ozdrowieńców lub osób
szczepionych (spadek poziomu przeciwciał wśród populacji
albo ich brak w młodej narastającej populacji może
świadczyć o prawdopodobieństwie wybuchu
epidemii)
- poziom inhibitorów nieswoistych występujących
w popłuczynach z jamy nosowo-gardłowej (np. wzrost liczby
osób posiadających podwyższony poziom inhibitorów
hamujących odczyn hemaglutynacji wywołany przez wirus
grypy wskazuje, że coraz większa liczba ludzi ulega
zachorowaniu bezobjawowemu, co jest znakiem
rozprzestrzeniania siÄ™ wirusa w populacji)
- izolacja i identyfikacja drobnoustrojów wywołujących
małe epidemie, np. w domu dziecka (tą drogą wykrywanie
np. odmian wirusa i szczepienia na tym terenie przeciwko
określonym gatunkom wirusa)
Profilaktyka swoista c.d.
Szczepienia ochronne
- według kalendarza szczepień
- nie ujęte w kalendarzu szczepień
Szczepienie ludzi przeciw wybranym
chorobom zakaz
nym jest
najpewniejszą, najtańszą
i najskuteczniejszÄ… metodÄ…
profilaktycznÄ….
Eradykacja
(łac. eradicatio) - w medycynie oznacza całkowite
usunięcie (wytępienie), brak występowania patogenu w
organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach
środowiska. Udało się to osiągnąć w przypadku tylko
jednej choroby - ospy prawdziwej, którą w 1980 roku
WHO uznała za wyeliminowaną. Ostatnie istniejące
wirusy ospy prawdziwej, sÄ… przechowywane w
laboratoriach dla celów naukowych.
Obecnie terminu eradykacja używa się najczęściej do
określenia procedury leczniczej, mającej na celu
usunięcie bakterii z organizmu, np. Helicobacter pylori z
przewodu pokarmowego.
Eliminacja
O eliminacji choroby zakaz
nej mówi się
wtedy, gdy występują wyłącznie
zachorowania sporadyczne, niepowiÄ…zane
ze sobą, a krążącego zarazka nie
stwierdza siÄ™ w materiale pobranym od
zdrowych ludzi, chociaż drobnoustrój
nadal występuje w środowisku.
Np. poliomyelitis - w 7 krajach polio nadal
występuje oraz 6 są zagrożone tą
chorobÄ….
Eradykacja oznacza natomiast, że nie
występują zachorowania na daną chorobę,
a obecności zarazka nie stwierdza się ani
wśród zdrowych ludzi, ani też w
środowisku. Przyjęto, że o eradykacji
można mówić, gdy drobnoustrój zostanie
zlikwidowany na całym świecie.
 USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r.
o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaz
nych u ludzi
19.04.2013r.- ogłoszenie jednolitego tekstu ustawy o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaz
nych u ludzi
po zmianach wprowadzonych m.in. w ustawie z dnia 13 lipca 2012r.
o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i
chorób zakaz
nych u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji
Sanitarnej
(Dziennik Ustaw z dnia 21.08.2013r.)
www.isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20130000947&type=2
Ustawa określa:
- zasady i tryb postępowania w zakresie
zapobiegania i zwalczania chorób zakaz
nych i
zakażeń u ludzi, a w szczególności
rozpoznawanie i śledzenie sytuacji
epidemiologicznej oraz podejmowanie działań
przeciwepidemicznych i zapobiegawczych
celem unieszkodliwienia z
ródła zakażenia i
przecięcia dróg szerzenia, w tym również
uodpornienie osób wrażliwych na zakażenie.
c.d.
- zadania organów administracji publicznej w zakresie
zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób
zakaz
nych u ludzi;
- uprawnienia i obowiązki świadczeniodawców oraz osób
przebywajÄ…cych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
w zakresie zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i
chorób zakaz
nych u ludzi.
Ustawa zastępuje dotychczasową ustawę o chorobach
zakaz
nych i zakażeniach z dnia 6 września 2001r.
Rozdziały
Rozdział 1 - Przepisy ogólne
Rozdział 2 - Badania sanitarno-epidemiologiczne
Rozdział 3 - Zakażenia związane z udzielaniem
świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie
wykonywania których dochodzi do naruszenia ciągłości
tkanek ludzkich
Rozdział 4 - Szczepienia ochronne
Rozdział 5 - Inne działania mające na celu zapobieganie
zakażeniom i chorobom zakaz
nym
c.d.
Rozdział 6 - Postępowanie w przypadku podejrzenia
lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaz
nej oraz
w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu choroby
zakaz
nej  ważny dla lekarza
Rozdział 7 - Działania administracji publicznej w zakresie
zapobiegania i zwalczania zakażeń i chorób zakaz
nych
Rozdział 8 - Zasady postępowania w razie stanu
zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii
Rozdział 9 - Przepisy karne
Rozdział 10 - Zmiany w przepisach obowiązujących,
przepisy przejściowe i końcowe
 Zakłady opieki zdrowotnej oraz
indywidualnie praktykujÄ…cy pracownicy
medyczni sÄ… zobowiÄ…zani do monitorowania
aktualnej sytuacji epidemiologicznej oraz do
wykonywania badań mikrobiologicznych w
przypadku podejrzenia o wystÄ…pieniu
zakażenia.
Ważne
Lekarz, felczer, pielęgniarka lub położna, którzy podejrzewają lub rozpoznają
zakażenie lub chorobę zakaz
ną, są obowiązani pouczyć zakażonego lub
chorego na chorobÄ™ zakaz
ną lub osobę sprawującą prawną pieczę nad zakażoną
lub chorÄ… na chorobÄ™ zakaz
ną osobą małoletnią lub bezradną albo jej opiekuna
faktycznego.
1) środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby;
2) obowiązkach (w zależności od jednostki chorobowej  np. poddanie się obowiązkowej
hospitalizacji, leczeniu, izolacji, poekspozycyjnemu profilaktycznemu stosowaniu leków,
nadzorowi epidemiologicznemu, udzielenie informacji inspektorom sanitarnym)
W przypadku rozpoznania zakażenia, które może przenosić się drogą kontaktów
seksualnych, lekarz lub felczer ma obowiązek poinformować zakażonego o
konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych
zakażonego.
Informację o powiadomieniu zakażonego o obowiązku wpisuje się do
dokumentacji medycznej i potwierdza podpisem zakażonego.
c.d.
Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę
zakaz
ną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaz
nej, jest
obowiązany do niezwłocznego, nie póz
niej jednak niż w ciągu
24 godzin od chwili powzięcia podejrzenia lub rozpoznania
zakażenia, choroby zakaz
nej lub zgonu z powodu zakażenia lub
choroby zakaz
nej, zgłoszenia tego faktu powiatowemu
inspektorowi sanitarnemu.
ObowiÄ…zkowi hospitalizacji podlegajÄ… chorzy lub
podejrzani o zachorowanie na:
błonicę,
cholerÄ™,
dur brzuszny,
dury rzekome A, B, C,
dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera),
dżumę,
grypÄ™ H7 i H5,
nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym
zespół Guillain-Barré,
ospÄ™ prawdziwÄ…,
zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS),
tularemiÄ™,
wÄ…glik,
wściekliznę,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,
wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.
c.d.
Informacja o skierowaniu do szpitala jest przekazywana
państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu
właściwemu dla miejsca rozpoznania zakażenia lub choroby
zakaz
nej.
W przypadku samowolnego opuszczenia szpitala przez osobÄ™, o
której mowa w poprzednich slajdach, przed zakończeniem badań
diagnostycznych lub leczenia kierownik szpitala jest obowiÄ…zany do
niezwłocznego, nie póz
niej jednak niż w ciągu 24 godzin od
chwili uzyskania informacji o samowolnym opuszczeniu szpitala,
powiadomienia o tym fakcie państwowego powiatowego
inspektora sanitarnego właściwego dla siedziby szpitala
Choroby zakaz
ne (w tym definicje przypadków z
kryteriami rozpoznania), zakażenia i zatrucia
wyodrębniane w rejestracji zachorowań prowadzonej
przez Zakład Epidemiologii NIZP-PZH (wykaz
aktualizowany)
na stronie PZH:
http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html
Choroby kwarantannowe w Polsce oraz
czas trwania kwarantanny
5 dni - w przypadku cholery,
6 dni - w przypadku dżumy płucnej,
21 dni - w przypadku ospy prawdziwej,
21 dni - w przypadku wirusowych gorÄ…czek
krwotocznych,
10 dni - w przypadku zespołu ostrej
niewydolności oddechowej (SARS)
licząc od ostatniego dnia styczności.
c.d.
W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zachorowania na chorobÄ™
szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaz
nÄ… lekarz przyjmujÄ…cy do
szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny, kierując się własną
oceną stopnia zagrożenia dla zdrowia publicznego, poddaje osobę
podejrzaną o zachorowanie, chorą na chorobę szczególnie niebezpieczną i
wysoce zakaz
ną lub osobę narażoną na zakażenie hospitalizacji, izolacji lub
kwarantannie oraz badaniom, również w przypadku osoba podejrzana o
zachorowanie, chora lub narażona na zakażenie nie wyraża zgody na
hospitalizacjÄ™, izolacjÄ™, kwarantannÄ™ lub wykonanie badania.
Wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom
sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub
izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie
niebezpiecznÄ… i wysoce zakaz
ną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie
dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek
przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu,
unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków.
c.d.
Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje chorobę szczególnie niebezpieczną i
wysoce zakaz
ną, stanowiącą zagrożenie dla zdrowia publicznego, lub stwierdza
zgon w wyniku takiej choroby, podejmuje działania zapobiegające szerzeniu się
zachorowań, w tym:
1) kieruje osobę podejrzaną o zakażenie lub zachorowanie oraz zakażoną lub chorą na
chorobÄ™ zakaz
nÄ… do szpitala specjalistycznego zapewniajÄ…cego izolacjÄ™ i leczenie
tej osoby oraz niezwłocznie informuje szpital o tym fakcie;
2) organizuje transport uniemożliwiający przeniesienie zakażenia na inne osoby;
3) poucza osobÄ™ chorÄ… lub osobÄ™ sprawujÄ…cÄ… opiekÄ™ o obowiÄ…zkach (patrz slajd
 Ważne )
4) niezwłocznie powiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego
właściwego dla miejsca podejrzenia, rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i
wysoce zakaz
nej lub stwierdzenia zgonu i o podjętych działaniach
Najważniejsze zmiany
W USTAWIE
z dnia 13 lipca 2012 r.
o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaz
nych u
ludzi
Najważniejsze zmiany
Wprowadzono jasne zasady finansowania zadań Państwowej
Inspekcji Sanitarnej;
Dostosowano terminologię do regulacji przyjętych w ustawie z dnia
15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (np.  zakład opieki
zdrowotnej zostało zastąpione  podmiot leczniczy, oraz niektórą
terminologię poprawiono  płonnica na  płonica  );
Zmodyfikowano zakres obowiÄ…zku poddania siÄ™ szczepieniom
ochronnym, np. obowiązku szczepień w przypadku ogłoszenia stanu
zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Obecna redakcja jest
zatem bardziej uniwersalna i zmniejsza ewentualne wątpliwości
interpretacyjne.
Ograniczenia praw i wolności osób, u których podejrzewa się lub
rozpoznano chorobÄ™ zakaz
nÄ… wymagajÄ…cej izolacji, kwarantanny
nową regulacją objęto wszystkie osoby, u których podejrzewa się
lub rozpoznaje zakażenie, lub zachorowanie na taką chorobę
(wcześniej dotyczyła jedynie osób chorych na choroby nowe,
dotychczas nierozpoznane w Polsce ).