Strategia badań epidemiologicznych
1. Określenie celu badań
Strategia badań epidemiologicznych.
2. Wybór planu badania najbardziej odpowiedniego
(i możliwego do realizacji) dla realizacji
Rola badań epidemiologicznych opisowych w
wyznaczonego celu
generowaniu hipotez nt. etiologii chorób i w
3. Przygotowanie i przeprowadzenie badania
określaniu związku przyczynowo-skutkowego.
4. Analiza rezultatów, wyciąganie wniosków
5. Dyskusja czynników, które mogą mieć wpływ na
Planowanie, realizacja i interpretacja wyników
wyniki badania  trafność wewnętrzna i zewnętrzna
badań epidemiologicznych obserwacyjnych
badania
retrospektywnych kliniczno-kontrolnych.
6. Podjęcie działań zmierzających do
upowszechnienie oraz praktycznego
wykorzystania wyników
Rola epidemiologii w określaniu
przyczyn chorób
Przez przyczynę choroby
Poznanie przebiegu naturalnej historii
rozumiemy zdarzenie lub stan,
choroby
który albo sam, albo
Określanie związków przyczynowo-
w połączeniu z innymi czynnikami
skutkowych - poszukiwanie czynników
inicjuje pewną sekwencję zmian
etiologicznych, czynników ryzyka.
patologicznych prowadzących do
określonego skutku (choroby).
Reakcja biologiczna w odpowiedzi na
ekspozycję
Przez związek przyczynowy należy
rozumieć takie współwystępowanie
Zgony
zdarzeń, w których zmiana ilości lub
Chorobowość
jakości jednego z nich, powoduje
Biochemiczne
odpowiednią zmianę ilościową lub
wskaz
niki choroby
jakościową drugiego zdarzenia.
Zmiany biochemiczne
o niepewnym znaczeniu
Dawka wewnętrzna
Ekspozycja
1
Postulaty Henlego-Kocha dla potwierdzenia Zależność przyczynowa dla chorób
związku infekcji z daną chorobą niezakaz
nych
1. Logiczna sekwencja zdarzeń (przyczyna zawsze
1. Patogen musi być obecny w każdym przypadku
poprzedza w czasie skutek)
danej choroby
2. Zgodność występowania związku statystycznego
2. Patogen można wyizolować i hodować w czystej
pomiędzy badanymi zjawiskami w wielokrotnych
kulturze
obserwacjach
3. Patogen wszczepiony podatnemu zwierzęciu musi
3. Odpowiednia siła asocjacji pomiędzy badanymi
wywołać daną chorobę
zjawiskami
4. Patogen musi być odzyskany od tego zwierzęcia i
4. Jednoczesna zmienność współwystępowania obu
zidentyfikowany
zdarzeń (gradacja ekspozycji z gradacją skutków)
5. Swoistość związku pomiędzy badanymi zjawiskami
6. Biologiczna spójność hipotezy
Zależność bezwarunkowa i warunkowa
Czynnik etiologiczny  biologiczny, chemiczny , fizyczny
1. zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym dla powstania
lub inny czynnik wywołujący określoną chorobę.
zdarzenia Y, co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli
(ale również brak, niedobór lub nadmiar jakiegoś
uprzednio pojawiło się zdarzenie X
składnika)
X(+)---------> Y(+)
2. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym dla Y, co oznacza, że
Czynnik ryzyka - cecha lub ekspozycja zwiększająca
zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawi się
prawdopodobieństwo określonego zdarzenia np. choroby
zdarzenie X
X(-)---------> Y(-)
3. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym,
co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli uprzednio
pojawiło się X, a nie występuje nigdy, gdy nie ma X
X(+) ----------> Y(+) ; X(-) ----------> Y(-)
Naturalna historia choroby
Ekspozycja Choroba
W jaki sposób można
poszukiwać przyczyn chorób?
Ekspozycja
choroba
A B C D
2
Badania opisowe
Badania epidemiologiczne
Ekspozycja Choroba
Obserwacyjne Eksperymentalne
Ekspozycja
choroba
Opisowe Analityczne
" Losowe badanie
kontrolowane
" Interwencja
" Ekologiczne
populacyjna
" Przekrojowe
A B C D
" Kliniczno-kontrolne
pomiar ekspozycji w czasie A
" Kohortowe lub pomiar choroby w czasie B (zapadalność) ,
w czasie C (chorobowość), w czasie D (umieralność) ,
Badania ekologiczne
Badania opisowe
" Kto? (charakterystyka osób)
Ekspozycja Choroba
- wiek - wykształcenie
- płeć - zawód
- grupa etniczna - status społeczno-
Ekspozycja
- stan cywilny ekonomiczny
" Gdzie? (zmienność w zależności od miejsca)
choroba
- wieś - kraj
- miasto - rejon geograficzny
- województwo
" Kiedy? ( zmienność w czasie)
A B C D
- godzina - inne zmiany cykliczne
- dzień - zmiany długofalowe
Informacje o częstości choroby i wielkości ekspozycji
- zmiany sezonowe
w populacji
Badania ekologiczne
Badania ekologiczne
ZALETY:
" CEL:
" A
atwe do przeprowadzenia
1. Określenie czy wysoki poziom ekspozycji w populacji
" Tanie
prowadzi do wysokiej zapadalności na chorobę
2. Porównanie danych między populacjami różnych krajów w
WADY:
tym samym czasie
" Obserwowany związek między ekspozycją a chorobą na
3. Porównanie danych w obrębie populacji w różnych okresach poziomie populacji wcale nie musi istnieć na poziomie
czasu jednostki
" Trudne do interpretacji  rzadko możliwe znalezienie związku
przyczynowo-skutkowego
" METODA: badamy średnią ekspozycję w populacji i
" Nie jesteśmy w stanie kontrolować czynników zakłócających
współczynnik chorobowości w tej populacji
" Duży błąd wprowadza brak uwzględnienia statusu społeczno-
ekonomicznego w populacji
3
Badania przekrojowe
Błąd ekologiczny
(ecological fallacy)
Ekspozycja Choroba
Nieuzasadnione przenoszenie wniosków z
korelacji grupowych (dokonywanych na danych
Ekspozycja
opisujących zagregowane zbiorowości) na
zależności na poziomie jednostkowym. W
szczególności błędne może być wnioskowanie o
choroba
zależnościach pomiędzy cechami jednostek na
podstawie korelacji między danymi opisującymi
zbiorowości terytorialne, tzn. uśrednione cechy
zamieszkujących je populacji (np. gmin czy
A B C D
regionów).
pomiar jednocześnie ekspozycji i choroby w czasie C
Badania przekrojowe
Badania przekrojowe
(cross - sectional study)
(cross - sectional study)
ZALETY:
" CEL: badanie związku między chorobą a innymi zmiennymi,
" Szybkie uzyskanie wyniku
jeśli istnieją w zdefiniowanej populacji w jednym czasie
" Określenie częstości występowania danego zjawiska / stanu
klinicznego w populacji (chorobowość)
" METODA: równoczesny pomiar narażenia na działanie
" Mogą posłużyć do generowania hipotez (dopuszcza się pytania
potencjalnego czynnika ryzyka i jego potencjalnych skutków
o przeszłość w celu ustalenia stałości poziomu ekspozycji)
(choroby) na poziomie osób
" Tanie
1. wybór grupy osób (definiujemy populację)
WADY:
2. badanie wszystkich wybranych (znalezienie przypadków)
" Ryzyko niewłaściwego kontrolowania przebiegu narażenia w
3. Zbieranie informacji od wszystkich (ekspozycja)
czasie (ekspozycja poprzedziła chorobę czy choroba
4. porównanie:
ekspozycję?)
porównanie ekspozycji: chorzy vs zdrowi
" Działanie szkodliwego czynnika nie musi prowadzić do
porównanie choroby: eksponowani vs nieeksponowani
wskazania choroby (okres latencji)
Badania kliniczno-kontrolne
Badania kliniczno-kontrolne
(case  control study)
Ekspozycja Choroba
" CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego
" METODA: pomiar ekspozycji w przeszłości w grupie osób
Ekspozycja
chorych i zdrowych
1. Punkt wyjścia  JEDNOSTKA CHOROBOWA
- definiujemy  przypadki i  grupę kontrolną
choroba
2. Pomiar ekspozycji w przeszłości
 wywiad, dokumentacja medyczna
3. Porównanie:
A B C D ekspozycja vs ekspozycja
w grupie przypadków w grupie kontrolnej
wybór przypadków w czasie B, C lub D
w zależności od rodzaju choroby
4
Badania kliniczno-kontrolne Badania kliniczno-kontrolne
(case  control study) (case  control study)
"  grupa kontrolna
- dobre zdefiniowanie przypadków  uniknięcie
 Przypadki
jednokierunkowej selekcji materiału
- jednorodne pod względem nozologicznym
- czy grupa kontrolna powinna być identyczna do grupy
- jeden splot przyczynowo-skutkowy badanej? (niemożliwość sparowania)
- dobór:
- sprecyzowane stadium kliniczne
1. zazwyczaj z pacjentów hospitalizowanych
- preferowane nowo rozpoznane przypadki
- łatwo dostępni badaniom,  psychologicznie znajdują się
- rekrutacja ze szpitali, przychodni lub rejestrów chorobowych,
w tych samych warunkach, ale podobna ekspozycja
badań przeglądowych itp.
etiologiczna- konieczność doboru różnych grup
diagnostycznych
2. Losowy dobór z populacji generalnej  wysoki poziom
porównywalności
- Umożliwia uogólnienie wniosków, kosztowny i
pracochłonny, trudna współpraca
Badania kliniczno-kontrolne
Iloraz szans - interpretacja
Iloraz szans (Isz)
= Ryzyko względne przybliżone (RW )
Szansa ekspozycji w grupie przypadków
Isz =
choroba
Szansa ekspozycji w grupie kontrolnej
(+) (-)
OGÓA
EM
Isz > 1 - czynnik zwiększa szansę wystąpienia danego
(+) a b a+b
zjawiska
ekspozycja
(-) c d c+d
Isz < 1 - czynnik zmniejsza szansę wystąpienia danego
zjawiska
OGÓA
EM a+c b+d a+b+c+d
Isz = 1  czynnik nie ma wpływu na częstość
Iloraz szans (Isz) = a/c : b/d Isz = a*d :b*d
występowania danego zjawiska
Badania kliniczno-kontrolne
(case  control study)
ZALETY:
" Badania nad etiologią, czynnikami ryzyka, skutecznością
zabiegów profilaktycznych i terapeutycznych oraz wydajności
testów diagnostycznych
" Możliwość jednoczesnego badania wielu różnych czynników
ryzyka
" Szybkie uzyskanie wyniku
" Uniknięcie problemu rzadkich stanów klinicznych
WADY:
" Ryzyko dobory nieodpowiedniej grupy kontrolnej
" Liczne z
ródła błędu (błąd ankietera, błąd ankietowanego)
5