Podstawowe wiadomości z zakresu nowego nazewnictwa
związków chemicznych
Nazwy, symbole i układ okresowy pierwiastków chemicznych
Tablica układu okresowego pierwiastków
Przyjętą przez IUPAC tablicą układu okresowego pierwiastków jest jej tzw.
postać długa, w której poszczególne grupy są numerowane tylko kolejnymi liczbami
arabskimi od 1 do 18.
Nazwy grup pierwiastków tworzy się konsekwentnie od nazwy pierwiastka czołowego
ka\
dej grupy (z wyjątkiem grupy 1, która nazywa się litowce, a nie wodorowce).
Dodatkowo lantanowce i aktynowce tworzÄ… grupy (3) i (3) i nie stanowiÄ… kolejnej
(oznaczonej cyfrÄ…) grupy. Ponadto sam lantan i aktyn nale\
ą do grupy skandowców.
Grupa 2 to berylowce a 4 to tytanowce.
Oznaczenia liczby atomowej i masowej atomu oraz Å‚adunku jonu
Z y
X
A x
Z - liczba masowa,
A - liczba atomowa (porzÄ…dkowa),
x - liczba atomów w cząsteczce,
y - ładunek jonu (najpierw wartość, potem znak).
Zasady zapisu wzorów związków chemicznych
Wzór związku rozpoczyna się od symbolu składnika elektrododatniego, a
następnie podaje się symbol składnika elektroujemnego. Za składnik elektrododatni
nale\
y uwa\
ać ten, który jest kationem lub atomem o elektroujemności mniejszej ni\

elektroujemność drugiego składnika związku. Np. NaCl, a nie ClNa. Je\
eli zwiÄ…zek
zawiera kilka składników elektrododatnich lub kilka elektroujemnych, wówczas
kolejność w ka\
dej z tych klas powinna odpowiadać kolejności alfabetycznej ich
symboli. Np. KMgF3 lub MgNH4PO4.
 Zasady systematycznego słownictwa związków nieorganicznych
Przedrostki zwielokratniajÄ…ce
Wg zaleceń IUPAC powinno się stosować te przedrostki w postaci liczebników
greckich lub łacińskich. Niezale\
nie od tego dopuszcza siÄ™ stosowanie przedrostki
liczebnikowe polskie. Np. C3O2 - ditlenek triwęgla  dwutlenek trójwęgla
N2O5 - pentatlenek diazotu  pięciotlenek dwuazotu
Fe3O4  tetratlenek tri\
elaza  czterotlenek tró\
elaza
Tworzenie nazwy zwiÄ…zku nieorganicznego
Stosowany dotychczas system rzeczownikowo-przymiotnikowy jest
zastępowany obecnie systemem rzeczownikowo-rzeczownikowym. Np. NaCl to
chlorek sodu a nie, jak dotÄ…d chlorek sodowy.
Tworzenie nazwy części elektroujemnej związku
Je\
eli końcówka elektroujemna związku składa się tylko z jednego pierwiastka
uzyskuje końcówkę  -ek np. fluorek, chlorek. Natomiast końcówkę  -an stosuje się
w celu oznaczenia części elektroujemnej związku, składającej się z ró\
nych atomów
np. fosforan, siarczan.
Określenie stechiometrii związku
Stosowany jest system Stocka. W systemie tym przy nazwie części
elektrododatniej lub elektroujemnej podaje się w nawiasie (bezpośrednio po jej
nazwie, bez odstępu) stopień utlenienia pierwiastka, wyra\
ony cyfrÄ… rzymskÄ…. Np.
FeCl2  chlorek \
elaza(II) (dichlorek \
elaza); MnO2  tlenek manganu(IV) (ditlenek
manganu. Nie stosuje się więc końcówek  -owy ,  -awy .
Słownictwo kwasów
Niezale\
nie od stopnia utlenienia atomu centralnego wchodzącego w skład
danego kwasu stosuje się końcówkę  -owy a jego stopień utlenienia podaje w
nawiasie. Np. HClO  kwas chlorowy(I) (a nie kwas podchlorowy),
HClO2  kwas chlorowy(III) (a nie kwas chlorawy ),
HClO3  kwas chlorowy(V) ( a nie kwas chlorowy),
HClO4  kwas chlorowy(VII) ( a nie kwas nadchlorowy).
HNO3  kwas azotowy(V)
Nazwy anionów
Stopień utlenienia atomu centralnego charakteryzowano dotychczas przez
stosowanie przedrostków  nad- i  pod- oraz końcówek  -yn i  -an . Obecnie stosuje
się wyłącznie końcówkę  -an a w nawiasie podaje stopień utlenienia atomu
centralnego. Np.
-
-
-
NO2- - azotan(III) (a nie azotyn),
-
-
-
NO3- - azotan(V) (a nie azotan),
-
-
-
SO32- - siarczan(IV) (a nie siarczyn),
-
-
-
SO42- - siarczan(VI) (a nie siarczan)
Nazwy soli
Nazwy soli zawierających wodór kwasowy tworzy się przez dodanie
przedrostka  wodoro- przed nazwÄ… anionu, np. NaHSO3  wodorosiarczan(IV) sodu
KH2PO4  diwodorofosforan(V) potasu
K2HPO4 - wodorofosforan(V) dipotasu
Nazwy soli podwójnych, potrójnych itp., zawierających kilka ró\
nych kationów
lub anionów tworzy się, podając nazwy jonów w kolejności alfabetycznej. Przy czym
kolejność jonu we wzorze odpowiada kolejności alfabetycznej symboli chemicznych,
natomiast w nazwie związku kolejność wynika z porządku alfabetycznego nazw, w
związku z czym kolejności te nie muszą być takie same, np.
MgNH4PO4 - fosforan(V) amonu i magnezu,
KNaCO3 - węglan potasu i sodu.
Sole zawierajÄ…ce wodÄ™ krystalizacyjnÄ… nazywa siÄ™ hydratami. Na poczÄ…tku
nazwy soli (lub innego zwiÄ…zku) podaje siÄ™ nazwÄ™  hydrat wraz z liczbÄ… czÄ…steczek
wody, np.
Na2CO3Å"10H2O - 10Å"hydrat wÄ™glanu sodu (dziesiÄ™ciohydrat),
MgNH4PO4Å"6H2O - 6Å"hydrat fosforanu(V) amonu i magnezu (szeÅ›ciohydrat),
AlK(SO4)2Å"12H2O - 12Å"hydrat siarczanu(VI) glinu i potasu (dwunastohydrat),
Nazwy tlenków oraz okso- i hydroksosoli
Nazwy tlenków prostych tworzy się według zasad podanych dla związków
binarnych, czyli np. Fe2O3 to tritlenek di\
elaza (trójtlenek dwu\
elaza) lub tlenek
\
elaza(III). W przypadku tlenków podwójnych lub potrójnych nie stosuje się nazwy
tlenki mieszane. Istnieją dwa przypadki struktury tlenków i wynikające stąd ró\
nice
ich nazw. Zwiazek mo\
e zawierać określony anion, którego ładunek jest
kompensowany przez kation, np. w reakcji CaO i CO2 powstaje zwiÄ…zek o strukturze
jonowej Ca2+CO32-, a więc jest to węglan wapnia. Czasami jednak powstają związki,
w których trudno wyodrębnić kation i anion, np. w reakcji miedzy CaO i TiO2 powstaje
związek o wzorze sumarycznym CaTiO3. Tego typu związek to podwójny tlenek,
występujący w przyrodzie, jako minerał perowskit. CaTiO3  tritlenek tytanu(IV) i
wapnia (perowskit).
 Z tych samych powodów w przypadku podwójnych wodorotlenków, których
struktura nie jest znana stosuje się nazwy nie zawierające hydroksyanionów, lecz
nazwy metali w kolejności alfabetycznej i określa się związek, jako wodorotlenek, np.
AlCa2(OH)7  heptawodorotlenek (lub siedmiowodorotlenek) glinu i diwapnia. Je\
eli
poło\
enie jonów wodorotlenkowych w strukturze związku jest znane, nale\
y to
uwzględnić w jego nazwie, np. Ca3[Al(OH)6]2  bis(heksahydroksoglinian) triwapnia.
opracował dr TBajda