Cechy dramatu


Dramat: jeden z trzech zasadniczych rodzajów twórczości literackiej. Na
pierwszym planie znajduje się świat przedstawiony, wydarzenia: akcja, świat
wewnętrzny bohaterów. Bohater wypowiada się bezpośrednio (bez narratora) w
dialogach i monologach. Oprócz tego w budowie dramatów wyróżniamy didascalia.
Dramat zbudowany jest z aktów, scen i odsłon. Język w utworze kieruje uwagę na
świat przedstawiony i przeżycia bohaterów (dominuje funkcja poznawcza).
Dramat jako gatunek dzielimy na komedię, tragedię i różne typy dramatu
nowożytnego.


1. Powstanie dramatu:
W antyku, związane z kultem Dionizosa (na początku z chóru wyodrębnił się
przewodnik, potem zostają wprowadzeni aktorzy: najpierw jeden (wprowadza go
Tespis), potem drugi (Ajschylos) i trzeci (Sofokles). W tle zawsze komentarz
chóru.
Dramat wystawiany był w teatrze o charakterystycznej budowie: skene,
proskenion, orchestra, parados, theatron. Teatr w życiu starożytnych Greków
miał duże znaczenie:
1. związek z mitem i tradycyjną religią,
2. sztuki były pisane na podstawie mitów,
3. funkcja wychowawcza,
4. katharsis - oczyszczenie, rozładowanie wzruszeń, wyzwolenie uczuć odbiorcy
pod wpływem wstrząsu emocjonalnego


Dramat antyczny: z przykładem tragedii Antygona Sofoklesa
- budowa: prolog - wstęp, parados - pierwsze wejście chóru, epeisodion I
(bohater), stasimon I (chór), epeisodion II, stasimon II, epeisodion III,
stasimon III, epeisodion IV, stasimon IV (= rozwinięcie), epeisodion V,
stasimon V (perypetie - niespodziwane zdarzenia zmieniające kierunek akcji),
exodos - katastrofa,
- rola chóru: doradza, komentuje wydarzenia, pełni funkcję narratora, ocenia
postacie, nie wpływa na przebieg akcji,
- fabuła - utwór wykorzystuje wydarzenia mitologiczne,
- bohaterowie z rodu królów: Antygona, Kreon, Ismena,
- ton podniosły, uroczysty,
- zasada estety: sceny tragedii nie mogą sąsiadować ze scenami komedii
(epizodycznymi) - tragedia miała wzruszać - ton patetyczny. W tragedii brak
scen zbiorowych (trzech aktorów),
- zasada trzech jedności w tragedii
akcji - fabuła obejmowała jeden wątek, akcja to ciąg wydarzeń przyczynowo -
skutkowych, układających się w kolejne fazy, co przybliża roziązanie konfliktu
miejsca - akcja dzieje się przed pałacem królewskim w Tebach ( w tragediach
antycznych bywały wyjątki),
czasu - czas fabuły to czas jej przedstawienia,
- tragiczny konflikt w "Antygonie": Bohaterowie są w sytuacji wyboru i
wybierają między dwoma równorzędnymi wartościami. Obie strony mają rację, ale
zwyciężyć może tylko jedna.


Najwięksi tragicy greccy:
Ajschylos: Błagalnice, Persowie, Ofiarnice,
Sofokles: Antygona, Król Edyp, Ajas,
Eurypides: Medea, Hipolit, Elektra"




RODOWÓD KOMEDII


Starożytność - komedia związana z małymi Dionizjami, uważano za gatunek gorszy,
dopuszczalna swoboda kompozycji, zachowana tylko jedność akcji.
styl: potoczny, rubaszny,
gatunek swobodny
Komediopisarze: Arystoteles - Grek,
Plaut, Terencjusz - starożytność
Twórcy rzymscy przerabiali komedie greckie. W średniowieczu nie rozwija się
komedia, tylko krótkie wstawki: intermedia, interludia <- śmieszne. W
średniowieczu komedia na równi z tragedią.
Commedia dell'arte - rozwija się we Włoszech w baroku, przeznaczona dla ludu,
wywodzi się z tradycji mitów grecko-rzymskich.
Fabuły schematyczne, tematy powtarzające się, teatry zespołowe - trupy. Aktor
przez całe życie grał tę samą rolę, dochodził do perfekcji. Stałe postacie:
Pantalone, Doktor, Kapitan, Arlekin, Colombina.


DRAMAT KLASYCZNY:


a) Odprawa posłów greckich - Jana Kochanowskiego
� bohaterowie: Aleksander, Artenon (kontrast, zestawieni na zasadzie opozycji),
� budowa klasyczna: prologi, epeisodion, stasimon (chór) I - V, epilog,
� PODOBIEŃSTWA: kompozycja wierna wzorowi antycznemu. Zachowanie trzech
jedności oraz jedności estety. Rola chóru tak jak w dramacie antycznym, jednak
związek z akcją jest różny. Ilość aktorów na scenie max. 3. Tematyka z mitu
greckiego. Bohaterowie z rodów królewskich.
� RÓŻNICE: katastrofa zastępcza w proroctwie Kasandry. Nawiązanie do realiów
poskich (aluzja do ustroju politycznego i społecznego Polski). W tytule nie ma
imienia postaci. Konflikt tragiczny skupiony wokół zbiorowości. Mniejsza rola
fatum.


b) Cechy dramatu szekspirowskiego: Makbet
� zerwanie z zasadą trzech jedności, kompozycja wielowątkowa, postacią łączącą
jest Makbet i jego losy,
� brak jedności estety,
� na scenie może występować większa liczba osób. Obecność świata
fantastycznego. Zmienność nastrojów, sceny zbiorowe. Brak chóru. Rola przyrody,
elementy dźwiękowe i kolorystyczne: burza, krew. Historyzm w dramacie,
wykorzystanie kronik Anglii, Szkocji i Irlandii.


Teatr szekspirowski:
- był dramatem publicznym,
- trójkondygnacyjny,
- widzowie zasiadali na galeriach,
- na środku domek z chorągwią,
- aktorzy grali na wysuniętej scenie, scenie wyższej,
- teatr bez dekoracji - tylko napisy, bogate stroje. Teatr miał poruszać słowem


c) Hamlet Szekspira
- odrzucenie zasady trzech jedności
� jedność czasu: akcja rozciągnięta w czasie,
� jedność akcji: wątki równoległe: zdobycie władzy, miłość, epizody,
� jedność miejsca: nie zachowana, np. statek,
- występowanie scen zbiorowych i monologów (w nich najpełniej poznajemy
Hamleta),
- zerwanie z jednością estetyki,
- przemieszanie scen tragicznych i komicznych,
- obecność postaci nadprzyrodzonej, której obecność ma wpływ na akcję,
- podział na akty i sceny,
- najważniejszym problemem w dramacie jest osobowość bohatera, jego rozterek i
problemów sprawiedliwości, winy i kary,
- wprowadzenie teatru w teatrze: wystawienie dramatu w "Hamlecie" - scena
przełomowa, ujawnia się wina Klaudiusza, chęć wysłania Hamleta do Anglii.
Utwór szczególnie popularny w romantyźmie. Postać Hamleta jest prekursorem
bohatera romantycznego (nieszczęśliwa postać, która szuka celu i sensu życia.
Jest młodym królewiczem duńskim - syn zmarłego króla, ma ojczyma - niechęć do
niego z powodu zamordowania jego ojca). Treścią "Hamleta" jest zemsta, która
powoli dojrzewa, kara zostaje wymierzona, Hamlet sam ginie.


Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza
- komedia polityczna - miała pomóc uchwałom sejmowym,
- krytyka stronnictw politycznych, metod rządzenia, aparatu władzy,
- akcja (intryga) jest tylko pretekstem do przeforsowania określonych poglądów
politycznych (tu: stronnictwa politycznego),
- uważany za komedię klasyczną: wprowadzenie, perypetie, punkt kuluminacyjny,
rozwiązanie,
- zachowanie klasycznej struktury akcji. Wydarzenia są zwyczajne, ludzie
przeciętni. Język prosty, elementy mowy potocznej. Bohaterowie są schematyczni,
występuje często motyw: dwóch mężczyzn walczy o jedną kobietę (wygrywa dobry).
Cel komedii - MORALIZATORSTWO - dydaktyczny charakter utworu,
- postacie: obóz patriotyczny: Walery, Podkomorzy, Podkomorzyna (postacie
białe),
szlachta konserwatywna: Starosta, Gadulski,
szlachta sfrancuziała: Szarmancki, Starościna,
Postacie dobrane na zasadzie kontrastu:
Podkomorzy - Starosta
Walery - Szarmancki
Podkomorzyna - Starościna
Świętoszek Moliera - Barok
Komedia ma nie tylko smieszyć, ale także wskazywać jak postępować lub nie
postępować. Komedie charakteru - ukazujące charakter postaci - komedie
Moliera.




DRAMAT ROMANTYCZNY


a) Dziady część III Adam Mickiewicz
cz. II, III, IV - cz. skończone
cz. I - cz. nieskończona CELOWA FRAGMENTARYCZNOŚĆ
cz. II - dramat ludowy, w którym na pierwszym planie są: ludowość, dydaktyzm,
problematyka moralna, związek z dramatem antycznym, na co wskazuje obecność
chóru, zachowanie jednośći czasu i miejsca, brak jedności akcji
cz. IV - dramat psychologiczny ukazujący skomplikowaność człowieka, jego
przeżycia wewnętrzne
cz. III - dramat narodowy - bphater = naród, Konrad reprezentuje zbiorowość;
sceny są luźno powiązane, przemieszanie scen realistycznych z fantastycznymi:
� realistyczne (sceny zbiorowe): bal, scena więzienna, salon warszawski,
� fantastyczne (monologi bohaterów): widzenie ks. Piotra, widzenie Ewy, Wielka
Improwizacja.
Wykorzystano elementy średniowiecznego misterium (dramat religijny ukazujący
walkę między Bogiem a Szatanem).
Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy:
� monologi - sceny liryczne
� opowieść: o Ciechowskim , Sobolewskiego - sceny epickie
Trzy miary czasu:
� czas historyczny: Gustaw na ścianie celi napisał 1823 r., data procesu
Filomatów i Filaretów, represje carskie
� czas religijny: 1.XI - śmierć Gustawa, narodziny Konrada, 24.XII - spotkanie
w celi, improwizacja Konrada, Wielkanoc - widzenie ks. Piotra,
zmartwychwstanie
� czas agrarny: (mitu agrarnego związanego z prawami natury, cyklem
biologicznym: narodziny, wzrost, śmierć; mit wieczny) - związane z symbolem
"ziarna"
W III cz. "Dziadów" został przedstawiony obraz martyrologii społeczeństwa
polskiego; tekst antyrosyjski oparty na autentycznych wydarzeniach.
Podział narodu:
� towarzystwo przy drzwiach: interesuje się prześladowaniem Polaków, chce o
nich wiedzieć jak najwięcej, mówi po polsku,
� towarzystwo stolikowe: mówi po francusku, rozmawiali tylko o balach,
zabawach, są karierowiczami, zabiegają o stanowiska np. Doktor, służalczość
wobec cara.
W dramacie występują wielkie monologi przedstawiające sposób widzenia świata.
Forma wilkiej improwizacji jest to dialog między Bogiem a człowiekiem (Konradem
- utożsamia się z ludem, chęć poświęcenia się), w którym milczenie Boga
prowokuje człowieka do bluźnierstwa. W tekście występuje głos (lewy i prawy -
walka dobra ze złem - PSYCHOMACHIA).
Ks. Piotr za swoją pokorę otrzymał łaskę widzenia losów Polski, widzenia
wskrzesiciela narodu: "a jego imię będzie czterdzieści i cztery"


Kordian J. Słowackiego
- zerwanie z zasadą trzech jedności
� jedność miejsca: akcja dzieje się w różnych miejscach,
� jedność czasu: wiele lat,
� jedność akcji: luźna kompozycja, nie ma akcji przyczynowo-skutkowej
- kompozycja otwarta: nie znamy dalszych losów Kordiana, "Kordian" miał być
pierwszą częścią trylogii, jednak więcej się nie ukazało,
- bohater romantyczny: tajemniczy (imiona), samotny, zbuntowany,
- przemieszanie scen fantastycznych (skok na chmurę, strach i imaginacja) i
realistycznych,
- związek "Kordiana" z moralitetem średniowiecznym: ukazanie bohatera, który
poszukiwał wzoru życiowego,
- synkretyzm rodzajowy: liryka, epika (bajka), dramat (monologi) i gatunkowy:
wprowadzenie różnych gatunków literackich.
Słowacki krytykuje ideę męczeństwa, poświęcenia się, jest to idea zgubna.
Kordian jest bohaterem słabym.
PROLOG:
I osoba: poglądy Mickiewicza: jednostka będzie walczyć o niepodległość
II osoba: nie wiadomo czyje poglądy
III osoba: poglądy Słowackiego - wezwanie, aby Polska rozbudziła się, zaczęła
walczyć
Jest to polemika między Słowackim a Mickiewiczem. Mickiewicz popierał
mesjanizm, a Słowacki nie.
"Kordian" powstał po powstaniu listopadowym. Ukazane są wydarzenia z przed
powstania, przygotowanie do zamachu na cara. Zawiera przyczyny klęski
późniejszego powstania:
� nieodpowiedni dowódcy,
� spiskowcy, którzy podjęli się działania, nie są zorganizowani, ulegają
wpływom,


� szlachta chce walczyć sama bez ludu, lud nie jest przygotowany do walki, nie
jest zainteresowany polityką.


Nie boska komedia Zygmunta Krasińskiego
- dramat o rodzinie, społeczeństwie, dramat racji cząstkowych,
- zerwanie z zasadą trzech jedności:
� akcji: wiele wątków, brak akcji przyczynowo-skutkowej, luźna kompozycja,
poszczególne sceny nie łączą się ze sobą, postacią je łączącą jest mąż,
� miejsca: różne miejsca, np. dom, cmentarz,
� czasu: wiele lat,
- kompozycja otwarta - nie znamy dalszych losów rewolucjonistów,
- występowanie scen zbiorowych i monologów,
- przemieszanie scen realistycznych i fantastycznych: obecność postaci
nadprzyrodzonej, która zmienia bieg wydarzeń,
- brak głównego bohatera, postacią łączącą jest mąż,
- wpływ moralitetu średniowiecznego: walka złych i dobrych duchów o duszę
bohatera,
- synkretyzm rodzajowy:
� liryka: monolog, rymy, wypowiedzi Orcia,
� cechy liryczno - epickie: wstępy pisane prozą,
� epika: opisy: punkt kulminacyjny - polemika, narrator wygłasza wstępy,
� dramat: konstrukcja akcji: dialogi.




DRAMAT MODERNISTYCZNY


Wesele Wyspiańskiego
- zachowana zasada trzech jedności (choć z wyjątkami)
� miejsca: I i II akt - wesele w dworku Włodzimierza Tetmajera, akt III
wychodzi poza izbę,
- występowanie scen komediowych i tragicznych,
- podział na akty: I - realistyczny, II - symboliczno-romantyczny, III -
symboliczny; oraz sceny
- didaskalia w III akcie są dłuższe, opisują bezruch lub powolny ruch,
didaskalia pisane prozą poetycką równoważne tekstowi dramatu,
- bohaterowie: chłopi mówią gwarą np. "Pon się boją we wsi ruchu,
Pon nos obśmiwają w duchu",
- sceny zbiorowe np. w III akcie: zebranie ludu pod kościołem,
- bohaterowie to lud - chłopi i inteligencja z miasta przybyli na wesele,
- symbol tańca: dwie ostatnie sceny: taniec chocholi: "w tańcu automatycznym,
półsennym trwa ta Polska o powstaniu marząca, igraszka w ręku martwej figury
słomianej" - obojętność, zastój, bierność, niemożliwość działania, marazm,
- obecność świata realistycznego i fantastycznego: np. postać Marysi,
Stańczyka, Rycerza, Hetmana, ... ,
- w "Weselu" mamy obraz dwóch grup społecznych. Inteligencja jest krytycznie
przedstawiona i nastawiona, nie jest w stanie poprowadzić chłopów do walki.
Chłopi chcą iść do walki, ale potrzebują przywódcy. Niemożliwość porozumienia
między wsią a miastem: "każdy sobie rzepkę skrobie".




Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej
- dramat naturalistyczny,
- świat utworu jest dokładnie przedstawiony, w tym okresie rozwija się scena
pudełkowa,
- osoby mówią różnym językiem: następuje idealizacja języka,
- dulszczyzna (obłuda, zakłamanie, kołtuństwo) jest obecnie zauważalna w życiu
rodzinnym


W małym dworku WITKACEGO
- parodia dramatu realistycznego Rittnera,
- wszystko co u Rittnera było prawdziwe, tu okazuje się być przepełnione kpiną,
fantastyką, groteską, świat przedstawiony ulega zdeformowaniu, zaś zachowania
bohaterów są niezrozumiałe, niedorzeczne. Wartości moralne, estetyczne gdzieś
zniknęły, pozostanie jedynie chaos i zbliżająca się nieuchronna katastrofa.


Szewcy WITKACEGO
- dramat ukazujący rewolucję, która pożera własne dzieci,
Świat zmierza do nieuchronnej katastrofy. Degradacja uczuć, bohaterów -
okaleczona psychika. Bohaterowie zaczynają mówić dziwnym językiem, pomieszanie
patosu z wulgarnością. Brak miejsca na miłość. Akcja toczy się wokół kolejnych
przewrotów, rewolt.




DRAMAT WSPÓŁCZESNY:


Tango - Mrożka
- konstrukcja dramatu: elementy tradycyjnego dramatu,
- podział na akty,
- didaskalia (bardzo bogate): dokładnie przedstawiające przestrzeń sceniczną,
wygląd postaci,
- ekspozycja, zawiązanie akcji (bunt Artura), punkt kulminacyjny (przygotowanie
do ślubu) i rozwiązanie zakończone katastrofą, śmiercią,
- bohaterowie są przedstawicielami grup społecznych, chociaż mają pewne cechy
osobowości, np. Stomil i Eleonora: podstarzali przedstawiciele awangardy,
- dramat czterech ścian (jesteśmy jakby w domu rodziny). Dwa pierwsze akty są
podobne do dramatu czterech ścian, trzeci akt - elementy dramatu, absurdu,
okrucieństwa. W klasyczną formę dramatu włączone są elementy nowatorskie,
- obecność komizmu: słowny oraz sytuacyjny: babcia na katafalk, Eleonora
słuchająca Bacha i biegająca nago po lesie,


Kartoteka Różewicza - antydramat,
- bohater jest antybohaterem,
- nie można określić czy jest jedność miejsca, gdyż nie ma tradycyjnego
miejsca: pokój bohatera staje się ulicą, kawiarnią, salą egzaminacyjną,
miejscem akcji jest udręczona podświadomość bohatera,
- czas: odejście od dawnej kategorii czasu scenicznego, pojęcie bezczasu,
przemieszanie teraźniejszości i przeszłości,
- akcja: brak akcji przyczynowo - skutkowej, akcja nie rozwija się,
zaprzeczenie akcji,
- chór starców: chór pełnił rolę narratora, komentatora, wygłaszał prawdy,
mądrości; tu: starcy są zaprzeczeniem, nie wnoszą nic wartościowego, nie
wygłaszają prawd moralnych. Chór usiłuje wpłynąć na bohatera, ingeruje w jego
poczynania: "No róbże coś",
- nie ma podziału na akty i sceny,
- odrzucenie zasady naturalnego prawdopodobieństwa (tylko dążenie do realizmu),
prawdziwość pewnych rzeczy, ale obecność scen nieprawdopodobnych (np.
zamordowanie chóru, absurd niektórych przedmiotów),
- absurd językowy,


Taki sposób budowy utworu służy sfunkcjonowaniu kompozycji dramatycznej,
podkreśleniu rozpadu bohatera, stanu destrukcji. Dostrzegalny jest chaos w
kompozycji i języku.

[e-mail] http://republika.pl/marbara