Troska o losy ojczyzny w romantyzmie i pozytywizmie
I. Sytuacja Polaków pod zaborami i próby zniesienia zależności.
1. Powstania zbrojne
2. Praca organiczna sposobem walki z rusyfikacją i germanizacją w drugiej
połowie XIX w.
II. Walka zbrojna jedyną drogą osiągnięcia niepodległości zdaniem twórców
romantycznych
1. Propagowanie wzorów bohaterów
a) dobro ojczyzny ponad wszystko - poświęcenie dla dobra kraju
- "Konrad Wallanrod" A. Mickiewicza - "Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie
było w ojczyźnie", "Jesteś
wdową po wielkim człowieku, który dla dobra ojczyzny wyrzekł się nawet ciebie"
- walka czynna dla dobra ojczyzny w "Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza (Tadeusz,
Jacek Soplica)
b) rozpowszechnianie wzoru wychowania młodzierzy ("Do Matki Polki" - A.
Mickiewicz)
- obowiązek wychowania dzieci na bój bez chwały, na śmierć dla ojczyzny, na
cierpienia, na niewolę
c) wezwanie do walki o niepodległość w twórczości Słowackiego
- "Hymn"
- "Kulik" - wezwanie panów do włączenia się w walkę za ojczyznę
- "Testament mój" - "Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadzieji i przed
narodem niosą oświaty kaganiec,
a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na
szaniec"
c) wizja Polski projektowanej
- kraj zjednoczony - "posąg z jednej bryły" ("Testament mój" - J. Słowacki")
- zboda narodowa - scena z polonezem ("Pan Tadeusz" - A. Mickiewicz)
d) pochwała patriotów (młodzierzy godującej się do walki) - "Dziady" cz. III
- towarzystwo przy drzwiach - troska o kraj ("Nasz naród jak lawa, z wierzchu
zimna i twarda, sucha i plugawa,
lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, więc plwajmy na tę skorupę i
stąpmy do głębi")
- Bal u senatora - bunt młodzierzy, chęć walki, Justyn Pol chce zabić cara
("Zemsta, zemsta za wroga, z Bogiem
lub nawet mimo Boga")
- scena więzienna - wzajemna pomoc niewinnie uwięzionych, poświęcenie Tomasza
(przyjmuje winy na siebie)
2. Krytyka arystokracji polskiej
a) kosmopolityzm i brak zainteresowania sprawami kraju
- "O Litwie wiem dalibóg mniej niż o Chinach" ("Dziady" cz. III)
- postawa Hrabiego Horeszki w "Panu Tadeuszu"
b) brak zgody narodowej wśród polityków emigracyjnych - "Plwają na siebie i żrą
jedni drugich" (Epilog "Pana
Tadeusza")
c) krytyka przywódców powstania listopadowego w "Kordianie" J. Słowackiego
- nieudolni (Skrzynecki), starzy (Niemcewicz, Chłopicki), zdrajcy
(Krukowiecki), brak jednoznacznych poglądów
politycznych (Lelewel)
- umiarkowani:
> nie chcą zabić cara ("olbrzymy spadli ze szczudeł - to karły")
> nie chcą angażować chłopów do powstania ("Pijcie wino! idźcie spać! My
weźmiemy win puchary, by je w
szklany sztylet zlać")
d) krytyka Polaków w "Grobie Agamemnona" J. Słowackiego
- niepełne zaangażowanie się w walkę, walka połowiczna
- przekupstwo Polaków - "Polsko ciebie błyskotkami łudzą, pawiem narodów byłaś
i papugą, a teraz jesteś
służebnicą cudzą"
3. Miejsce Polski wśród innych narodów
a) mesjanizm Polski - posłannictwo narodu polskiego (misja do spełnienia -
wyzwolić wszystkie narody)
- widzenie ks. Piotra ("Dziady" cz. III)
- prolog "Kordiana"
b) cierpienie Polski zbawi wszystkie zniewolone narody
III. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania
świadomości narodowej i odzyskania
niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów
1. Wzmocnienie polskiego społeczeństwa celem pracy organicznej
a) "Nad Niemnem" E. Orzeszkowej
- Witold - nowy typ gospodarowania (nowoczesne wykształcenie)
- Justyna - "Brak pracy był mi od dawna trucizną i wstydem"
b) "Lalka" B. Prusa - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia
polskiej gospodarki)
2. Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa
a) "A...B...C..." E. Orzeszkowej - działalność Joanny Lipskiej
b) nauczanie biednych dzieci wiejskich - Andrzejowa ("Nad Niemnem")
c) "Lalka"
- prezesowa - szkółki, ochronki
- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu
3. Krytyka pasożytniczego trubu życia arystokracji
a) "Nad Niemnem" - Różyc, Darzecki
b) "Lalka"
- Krzeszewscy, Łęccy
- "Jest to parę tysięcy ludzi, którzy wysysają cały kraj, topią pieniądze za
granicą, przywożą z tamtąd najgorsze
nałogi, zarażają nimi klasy średnie [] i sami giną bez ratumku ekonomicznie,
fizjologicznie i moralnie"
[e-mail] http://republika.pl/marbara