23 Przygotowanie pacjenta do leczenia promieniami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jacek Dmitruk

Przygotowanie

pacjenta

leczenia

promieniami

jonizującymi 322[19].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
prof. dr hab. Maria Mazurkiewicz
dr n med. Ryszard Patyra

Opracowanie redakcyjne:
mgr Kinga Augustowska-Kruszyńska
mgr Ewa Łoś

Konsultacja:
mgr Ewa Łoś

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[19].Z4.02

„Przygotowanie pacjenta do leczenia promieniami jonizującymi”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik elektroradiolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przygotowanie pacjenta w pracowni tomografii komputerowej do leczenia

promieniami jonizującymi

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przygotowanie pacjenta w pracowni symulatora do leczenia promieniami

jonizującymi

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przygotowanie pacjenta w pracowni planowania do leczenia promieniami

jonizującymi

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przygotowanie

pacjenta

modelarni

leczenia

promieniami

jonizującymi

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat przygotowania pacjenta do

leczenia promieniami oraz aparatury wspomagającej aparaturę terapeutyczną. Dowiesz się,
w jaki sposób zorganizowana jest praca w tych pracowniach i jak wykonać niezbędne
czynności przygotowawcze w każdej z tych pracowni.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału nauczania

jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[19].Z4

Leczenie promieniami jonizującymi

322[19].Z4.01

Przygotowywanie aparatury

terapeutycznej

322[19].Z4.02

Przygotowywanie pacjenta

do leczenia promieniami

jonizującymi

322[19].Z4.03

Wykonywanie terapii promieniami

jonizującymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

charakteryzować budowę i czynności organizmu człowieka

−

określać położenia narządów człowieka,

−

przestrzegać przepisów ochrony radiologicznej i BHP,

−

posługiwać się zestawami komputerowymi sterującymi pracą aparatów diagnostycznych,

−

posługiwać się zestawami komputerowymi w pracowni planowania leczenia,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

udzielać pierwszej pomocy pacjentowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować specyfikę pracy z pacjentami ze schorzeniami nowotworowymi,

−

scharakteryzować etapy przygotowania pacjenta do leczenia promieniami jonizującymi,

−

zastosować zasady współpracy z zespołem terapeutycznym,

−

zaplanować proces przygotowania pacjenta do przeprowadzenia radioterapii,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

poinformować pacjenta o dokonywanych czynnościach przygotowawczych,

−

ułożyć pacjenta do wykonania badań diagnostycznych,

−

zastosować centratory laserowe, podkładki, kształtki i wykroje termoplastyczne,

−

obsłużyć tomograf komputerowy i rezonans magnetyczny,

−

wykonać skany ciała pacjenta w obszarze uzgodnionym przez lekarza radioterapeutę,

−

zanalizować plan leczenia promieniami jonizującymi,

−

ułożyć pacjenta do wykonania maski,

−

wziąć udział w tworzeniu osłon indywidualnych, modyfikatorów i bolusów,

−

wymodelować maski zgodnie z zaleceniami producenta systemu,

−

oznaczyć maskę, zgodnie z systemem oznaczeń ustalonym dla pracowni,

−

sprawdzić zgodność wykonanych akcesoriów ze zleceniem lekarskim i planem leczenia
promieniami,

−

dobrać techniki leczenia zgodnie z zaleceniem lekarza radioterapeuty,

−

posłużyć się symulatorem,

−

oznaczyć punkty referencyjne i nanieść punkty centralne wiązek promieniowania,

−

dobrać wielkości wiązek terapeutycznych,

−

zaplanować proste układy wiązek terapeutycznych,

−

posłużyć się komputerowym systemem planowania radioterapii, stosowanym
w pracowni,

−

zanalizować poprawność planu leczenia wiązkami zewnętrznymi i w brachyterapii,

−

zastosować systemy stabilizacji pacjenta do przeprowadzenia radioterapii,

−

wypełnić kartę leczenia promieniami,

−

przewidzieć zagrożenia zdrowotne związane z przeprowadzaniem radioterapii,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz ochrony radiologicznej pacjenta

i osoby przeprowadzającej radioterapię,

−

zastosować system zapewniania jakości (HQ) i wysokiego bezpieczeństwa (QA)
w radioterapii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie

pacjenta

pracowni

tomografii

komputerowej do leczenia promieniami jonizującymi

4.1.1. Materiał nauczania

Teoretyczne podstawy i cel badania

W nowoczesnej radioterapii najistotniejszą rzeczą jest bardzo dokładne skierowanie

ograniczonej wiązki promieniowania na zmianę nowotworową z oszczędzeniem tkanek
otaczających. W związku z powyższym radioterapia wykorzystuje najnowocześniejsze
techniki obrazowania jako czynności wstępne do dalszego procesu przygotowania pacjenta do
leczenia. Na podstawie określonych skanów można poznać topografię nowotworu wśród
tkanek prawidłowych (rys. 2).

Rys.1. Aparatura diagnostyczna, współpracująca z radioterapią (źródło-katalogi producenta)

Ryc. 2. Skan CT

Ryc. 3. Skany CT (źródło-zasoby Internetowe)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Skan z magnetycznego rezonansu

Rys. 5. Obraz uzyskany z PETu

jądrowego (źródło – materiały własne)

Na tym etapie technik ściśle współpracuje z lekarzem, który określa miejsce i ilość

skanów do wykonania. Po wykonaniu i obróbce skany przesyłane są drogą elektroniczną do
pracowni planowania leczenia.

Pracownia

tomografii

komputerowej

powinna

być

zorganizowana

zgodnie

z wymaganiami dotyczącymi dopuszczenia pracowni do użytkowania, przepisami BHP,
i wymaganiami ergonomii. W pracowni tej technik elektroradiolog współpracuje ściśle
z lekarzem.

W skład wyposażenia pracowni powinny wchodzić:

−

aparat do tomografii komputerowej,

−

zestaw komputerowy sterujący z oprogramowaniem do CT,

−

instrukcja obsługi CT,

−

regulamin pracowni,

−

wyposażenie dodatkowe,

−

środki dezynfekcyjne,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

umywalka z bieżącą wodą.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonuje się badania CT na użytek radioterapii?
2. Kto decyduje o ilości wykonywanych skanów?
3. Dokąd przesyłane są skany w zakładzie radioterapii?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj pacjenta do badania CT na okolicę klatki piersiowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale do nauczania wiadomości dotyczące przygotowania pacjenta do

badania CT,

2) ustalić z lekarzem zakres badania,
3) ustalić kolejność działań wchodzących w zakres przygotowania,
4) nawiązać kontakt z pacjentem,
5) przygotować pacjenta psychicznie do badania CT, poinformować go o celu, istocie

i przebiegu badania, okolicy badania, ewentualnych przykrych odczuciach, które mogą
pojawić się podczas badania, zapewnić o bezpieczeństwie badania,

6) przeprowadzić wywiad z pacjentem, niezbędny do prawidłowego przeprowadzenia

badania i właściwego jego udokumentowania,

7) przygotować pacjenta fizycznie do badania CT.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

pytania do wywiadu z pacjentem,

−

zestaw komputerowy wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem,

−

aparat do tomografii komputerowej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przygotuj pacjenta do badania CT na okolicę jamy brzusznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale do nauczania wiadomości dotyczące przygotowania pacjenta do

badania CT,

i przebiegu badania, okolicy badania, ewentualnych przykrych odczuciach, które mogą
pojawić się podczas badania, zapewnić o bezpieczeństwie badania,

6) przeprowadzić wywiad z pacjentem, niezbędny do prawidłowego przeprowadzenia

badania i właściwego jego udokumentowania,

7) przygotować pacjenta fizycznie do badania CT.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

pytania do wywiadu z pacjentem,

−

zestaw komputerowy wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem,

−

aparat do tomografii komputerowej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przygotuj pacjenta do badania CT na okolicę głowy i szyi w maseczce unieruchamiającej

i wykonaj badanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale do nauczania wiadomości dotyczące przygotowania pacjenta do

badania CT,

2) ustalić z lekarzem zakres badania,
3) ustalić elementy przygotowania psychicznego i fizycznego pacjenta do badania CT,
4) nawiązać kontakt z pacjentem,
5) przygotować pacjenta psychicznie do badania CT (poinformować go o celu, istocie

i przebiegu badania, okolicy badania, ewentualnie o przykrych odczuciach, które mogą
wystąpić w trakcie badania),

6) przeprowadzić wywiad z pacjentem, niezbędny do prawidłowego przeprowadzenia

badania,

7) przygotować pacjenta fizycznie do badania CT (ułożyć na stole tomografu płytę

podstawową do unieruchamiania pacjenta, zastosować odpowiednie kształtki i podkładki,
założyć maseczkę unieruchamiającą),

8) wykonać badanie,
9) przesłać uzyskane obrazy (po obróbce komputerowej) do pracowni planowania leczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A-4, flamaster, długopis,

−

pytania do wywiadu z pacjentem,

−

zestaw komputerowy wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cel badania CT dla potrzeb radioterapii?



2) przygotować pacjenta do badania?



3) obsłużyć tomograf

komputerowy?



4) zapisać wynik badania i przesłać do pracowni planowania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przygotowanie pacjenta w pracowni symulatora do leczenia

promieniami jonizującymi

4.2.1. Materiał nauczania

Symulator (rys. 6) jest urządzeniem rentgenowskim przystosowanym do wytwarzania

wiązek promieniowania rtg o takiej geometrii jak w danym aparacie terapeutycznym, czyli
symuluje wiązkę terapeutyczną. Jest urządzeniem wspomagającym radioterapię, umożliwiając
dokładną lokalizację zmian nowotworowych w ciele pacjenta.

Rys. 6. Symulator (źródło-katalogi producenta)

Dzięki zastosowaniu rozwiązań mechanicznych pozwalających na zmianę odległości

FSD (ognisko-skóra) oraz umożliwiających dokładną kolimację wiązki, symulator może
współpracować z urządzeniami mającymi różne odległości SSD (źródło-skóra), a więc
z różnymi rodzajami akceleratorów. Najnowocześniejsze symulatory radioterapeutyczne,
wyposażone są w cyfrowe detektory obrazowe, oparte na krzemie amorficznym,
zapewniającym najwyższą jakość planowania radioterapii. Aparatura ta umożliwia symulację
pola na skórze pacjenta, wyświetlanie pola MLC na skórze pacjenta oraz symulację
z zastosowaniem osłon indywidualnych i aplikatorów elektronowych. W tej pracowni można
określić i dobrać wielkość wiązki terapeutycznej, zaznaczyć punkty referencyjne, zaznaczyć
środek wiązki terapeutycznej, zaznaczyć osłony pola napromienianego, wykonać zdjęcia do
zaznaczania wykonania osłon w pracowni modeli i przesłać potrzebne dane do pracowni
planowania leczenia odnośnie techniki leczenia promieniami (rys. 7 i 8). W tej pracowni
technik elektroradiolog ściśle współpracuje z lekarzem radioterapeutą. Symulator
wyposażony może być dodatkowo w przystawkę tomograficzną pozwalającą na wykonanie
obrazów warstwowych, które pozwalają na dużo efektywniejsze wykorzystanie systemów
planowania. Całe urządzenie chronione jest sterowanymi komputerowo elektronicznymi
systemami antykolizyjnymi, przejmującymi w razie konieczności kontrolę nad ruchami
elementów symulatora, aż do ich całkowitego zatrzymania. Jest to niezbędne dla zachowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

maksymalnego bezpieczeństwa pacjenta oraz zabezpiecza samo urządzenie przed
uszkodzeniem przed kolizją z podłogą czy stołem terapeutycznym.

Integralną częścią symulatora jest stół specjalistyczny – stół terapeutyczny.

Rys. 7. Symulacja pola napromienianego Rys. 8. Pracownia symulatora (źródło-katalogi producenta)

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy symulator jest urządzeniem do leczenia pacjentów?
2. Czy za pomocą symulatora określa się wielkość wiązki terapeutycznej?
3. Czy można przy pomocy symulatora ustalić osłony wiązki terapeutycznej?
4. Czy z pracowni symulatora można przesłać dane o technice napromieniania do innej

pracowni?

4.2.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W oparciu o zdobyte wiadomości i we współpracy z lekarzem radioterapeutą określ

i wyrysuj pole terapeutyczne na wybranym pacjencie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uzgodnić z lekarzem radioterapeutą położenie pola terapeutycznego,
2) zaznaczyć na pacjencie, bądź na masce stabilizującej obszar pola,
3) zapisać sposób wykonania czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

instrukcja obsługi symulatora,

−

plaster,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W oparciu o zdobyte wiadomości i we współpracy z lekarzem radioterapeutą wyrysuj

osłony dla pól terapeutycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uzgodnić z lekarzem radioterapeutą jakich fragmentów pola terapeutycznego osłony

dotyczą (narządy krytyczne),

2) zapisać na kartce papieru sposób zaznaczenia osłony,
3) zaznaczyć na pacjencie, bądź na masce stabilizującej obszar osłonięty,
4) zapisać sposób wykonania czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

instrukcja obsługi symulatora,

−

plaster,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cele symulacji?



2) wymienić w jakich sytuacjach wykonuje się symulację?



3) wyjaśnić do jakich celów służy wykonanie zdjęcia rtg na

symulatorze?



4) zaznaczyć środek wiązki terapeutycznej?



5) udokumentować przeprowadzenie badania symulacyjnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przygotowanie pacjenta w pracowni planowania do leczenia

promieniami jonizującymi

4.3.1. Materiał nauczania

Planowanie leczenia promieniami jonizującymi istnieje od powstania tej dziedziny

medycyny.

Rys. 9. Typowe układy wiązek terapeutycznych Rys. 10. Układy wiązek terapeutyczny z modyfikatorem

klinowym

Ryc. 11. Dawka głębokościowa, dla różnych energii promieniowania (materiały własne)

Początkowo rozkłady izodozowe były sporządzane ręcznie. Obecnie do planowania

leczenia używanych jest wiele programów komputerowych, np.: Cad Plan, Tera Plan,
Brainlab i inne, które na podstawie przekrojów ciała uzyskanych we wstępnym badaniu CT,
rezonansu magnetycznego bądź PET i uzyskaniu dwu lub trójwymiarowych obrazów po
wrysowaniu przez lekarza radioterapeutę obszarów do napromieniania i narządów
krytycznych dawki w potrafią skalkulować rozkłady dawki dla tych obszarów, czas
napromieniania inne parametry bądź podać propozycję ich modyfikacji. W najnowszych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

technikach leczenia –IMRT- (modulacja intensywności wiązki terapeutycznej) komputery
stają się kreatorami planowania. Te najnowsze technologie umożliwiają tworzenie niezwykle
skomplikowanych planów leczenia, optymalizację rozkładów dawki promieniowania
wykorzystujących ruch listków w kolimatorach wielolistkowych w trakcie seansu
terapeutycznego. Do planowania leczenia powszechnie używa się fuzji obrazów CT i MRJ.
Techniki konformalne stosowane w radioterapii spowodowały zmniejszenie wiązek
promieniowania w stosunku do wcześniej stosowanych technik i mimo stosowania bardziej
precyzyjnych urządzeń stabilizacji pacjenta nieznaczne zmiany położenia stołu
terapeutycznego, kolimatora czy ramienia aparatu tzw. warunki geometryczne nadal mają
wpływ na rozkłady dawek. Plan leczenia, który jest realizowany jest w rezultacie wynikiem
sporządzenia przez fizyka medycznego kilku lub kilkunastu planów. Fizycy medyczni
zatrudnieni w pracowniach planowania leczenia uczestniczą w realizacji wielu innych
przedsięwzięć radioterapeutycznych takich jak np: kontroli planów leczenia, radioterapii pod
kontrolą obrazu /IGRT/czy podczas planowania i realizacji radioterapii chorego, u którego
zastosowano technikę bramkowania i we wprowadzaniu innych nowoczesnych technik do
radioterapii. Wyniki pracy planistów w postaci rysunków, histogramów i wydruków są
przekazywane do pracowni radioterapii i stanowią podstawę dokumentacji pracowni
radioterapii. W pracowni planowania leczenia technik elektroradiolog może pracować tylko
we ścisłej współpracy z lekarzem radioterapeutą i fizykiem medycznym.

Rys. 12. Sposoby planowania leczenia (2D i 3D) (materiały własne)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Rozkłady izodozowe

Rys. 14. Metoda planowania leczenia w technice IMRT (materiały własne)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ryc. 15. Obszary obciążenia dawką

Ryc. 16. Histogram dla IMRT

Rys. 17. Rozkład izodozowy energii dla raka prostaty (materiały własne)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Histogram dla planu powyżej (materiały własne)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Wydruk parametrów aparatu dla planu powyżej

W skład pracowni planowania leczenia powinny wchodzić:

−

systemy komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem,

−

monitory,

−

plotery i drukarki,

−

systemy łączności z poszczególnymi pracowniami w systemie zarządzania radioterapią.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jaka jest rola planowania leczenia w radioterapii?
2. Czego dotyczy planowanie leczenia?
3. Kto zaznacza obszary do napromieniania i narządy krytyczne?
4. Do jakich innych pracowni mogą być przesłane drogą elektroniczną dane z pracowni

planowania leczenia?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj leczenie z dwóch pól przeciwległych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji dotyczących wyposażenia pracowni,
2) dobrać odpowiedni program komputerowy do planowania leczenia,
3) wydrukować wynik planowania,
4) zinterpretować wynik i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

monitor i system komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem,

−

ploter bądź drukarka,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj leczenie z dwóch wiązek zewnętrznych z zastosowaniem filtrów

kompensacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji dotyczących wyposażenia pracowni,
2) dobrać odpowiedni program do planowania leczenia,
3) wprowadzić do programu odpowiednie filtry kompensacyjne,
4) zaplanować układ wiązek przeciwległych i wiązek prostopadłych,
5) wydrukować wyniki planowania leczenia,
6) zinterpretować wynik i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

monitor i system komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem,

−

ploter bądź drukarka,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać odpowiedni program komputerowy do planowania leczenia?



2) określić wspólnie z lekarzem lokalizację zmiany?



3) nanieść na ekran narządy krytyczne?



4) zinterpretować poprawność planu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przygotowanie

pacjenta

modelarni

leczenia

promieniami jonizującymi

4.4.1. Materiał nauczania

Modelarnia jest ściśle powiązana z pracownią radioterapii. W pracowni tej wykonuje się

maski stabilizujące pacjenta, osłony indywidualne (ze stopu Wooda) dla pacjenta, bolusy,
które są później wykorzystywane w leczeniu pacjenta w pracowni radioterapii.
W pracowni modeli technik elektroradiolog pracuje samodzielnie.

Rys. 20. Maski stabilizująco-unieruchamiające na poszczególne części ciała (materiały firmy ORFIT)

Instrukcja wykonywania maski unieruchamiającej 4-punktowej na okolicę „głowy-

szyi”(head and neck):

1. Zapoznać się ze zleceniem.
2. Zarejestrować w systemie pacjenta, rodzaj maski i lekarza kierującego.
3. Przygotować pracownię do wykonania maski:

−

włączyć kąpiel wodną,

−

włączyć centratory laserowe,

−

przygotować środki higieny – fartuch i rękawice ochronne, zestaw sprzętu
jednorazowego, środki dezynfekujące,

−

przygotować ręczniki do osuszania masek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przygotować płytę podstawową,

−

przygotować kształtki i podkładki,

−

przygotować rurkę ustno-gardłową,

−

dobrać odpowiedni wykrój 4-punktowy z materiału termoplastycznego,

−

przygotować Kneefix.

4. Uzgodnić z lekarzem wszystkie szczegółowe elementy wykonania maski.
5. Zapewnić udział w wykonaniu 2 osób.
6. Zidentyfikować pacjenta zgodnie ze skierowaniem.
7. Poinformować pacjenta o wykonywanych czynnościach.
8. Założyć fartuch i rękawice ochronne (ew. okulary).
9. Przystąpić do układania pacjenta.
10. Zastosować odpowiednio dobrane kształtki i podkładki.
11. Zastosować centratory laserowe.
12. Zastosować rurkę ustno-gardłową (mulaż).
13. Zanurzyć wykrój termoplastyczny w kąpieli wodnej i trzymać zgodnie z instrukcją

producenta przez określony czas.

14. Wyjąć wykrój.
15. Osuszyć wykrój ręcznikami.
16. Założyć wykrój na pacjenta i zapiąć (zamocować odpowiednimi zapinkami).
17. Modelować wykrój na ciele pacjenta przez czas określony przez producenta wykroju

termoplastycznego.

18. Zdjąć maskę z pacjenta i ponownie dopasować (podciąć, wygładzić),
19. Opisać maskę (imię, nazwisko, kształtki, podkładki).
20. Poinformować pacjenta o następnych krokach przygotowania do leczenia.
21. Wyłączyć centratory laserowe.
22. Wyłączyć kąpiel wodną (wannę).
23. Sprzątnąć pracownię i zdezynfekować sprzęt.
24. Przygotować pracownię dla następnego pacjenta.
25. Postępować zgodnie z zaleceniami BHP, instrukcjami i regulaminem modelarni.

Rys. 21. Maska unieruchamiająca głowę w małej ramie stereotaktycznej (materiał firmy CIVKO)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Proces wykonywania maski unieruchamiającej na okolicę piersi (materiał firmy CIVKO)

Rys. 23. Osłony indywidualne dla pacjenta, ze stopu Wooda(dla fotonów)

Rys. 24. Bolus i Kompensator

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład pracowni modeli powinny wchodzić:

−

wycinarki do styropianu,

−

digitizer,

−

system komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem,

−

stół do wykonywania masek,

−

system centratorów,

−

płyty główne do mocowania masek,

−

zestaw kształtek i podkładek,

−

mała rama stereotaktyczna,

−

wykroje z materiału termoplastycznego,

−

wanna do kąpieli wodnych,

−

kociołek podgrzewany do stopu Wooda,

−

kociołek podgrzewany do wosku na bolusy,

−

płyta do chłodzenia osłon,

−

styropian,

−

narzędzia do mocowania osłon,

−

ręczniki jednorazowe,

−

rękawice i fartuch ochronny,

−

rurki ustno-gardłowe,

−

środki higieniczne i dezynfekujące.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Co wykonuje się w modelarni?
2. Czym charakteryzuje się stop Wooda?
3. Do czego służy styropian w modelarni?
4. Co to znaczy, że wykroje do masek są termoplastyczne?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj wyposażenie pracowni modeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji na temat wyposażenia modelarni,
2) zapisać na kartce papieru elementy wchodzące w skład wyposażenia pracowni,
3) porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

wyposażenie pracowni modeli,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj stanowisko pracy w pracowni modeli do wykonania maski unieruchamiającej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić wyposażenie pracowni modeli,
2) włączyć kąpiel wodną,
3) włączyć centratory laserowe,
4) przygotować środki higieny,
5) przygotować fartuch i rękawice ochronne,
6) przygotować ręczniki do osuszania masek,
7) przygotować płytę podstawową,
8) przygotować kształtki i podkładki,
9) dobrać odpowiedni wykrój z materiału termoplastycznego,
10) przygotować podkładkę pod kolana,
11) przygotować stół do ułożenia pacjenta.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

papier formatu A4, flamastry, długopis,

−

wyposażenie modelarni,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przygotuj pacjenta do wykonania maski unieruchamiającej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze zleceniem,
2) zarejestrować w systemie komputerowym pacjenta, rodzaj maski i lekarza kierującego,
3) uzgodnić z lekarzem wszystkie szczegółowe elementy wykonania maski,
4) zapewnić udział przy wykonaniu maski, dwóch osób,
5) zidentyfikować pacjenta zgodnie ze skierowaniem,
6) poinformować pacjenta o wykonywanych czynnościach,
7) ułożyć pacjenta na stole terapeutycznym z zastosowaniem odpowiednich kształtek

i podkładek,

8) sprawdzić ułożenie pacjenta posługując się centratorami laserowymi,
9) zastosować rurkę ustno – gardłową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, markery,

−

rękawice jednorazowe, fartuch,

−

wyposażenie modelarni,

−

plaster,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj maskę unieruchamiającą, na okolice głowy i szyi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zanurzyć dobrany wykrój termoplastyczny w kąpieli wodnej i wygrzewać zgodnie

z instrukcją producenta przez określony czas,

2) wyjąć wykrój z kąpieli,
3) osuszyć wykrój ręcznikami papierowymi,
4) założyć wykrój na pacjenta i zamocować,
5) modelować ręcznie wykrój na cele pacjenta przez czas określony przez producenta

wykroju,

6) zdjąć maskę z pacjenta i ponownie dopasować (podciąć, wygładzić),
7) opisać maskę (imię nazwisko, kształtki, podkładki),
8) poinformować pacjenta o następnych krokach przygotowania do leczenia,
9) postępować zgodnie z zaleceniami BHP, ergonomii pracy, instrukcjami i regulaminem

pracowni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

rękawice jednorazowe, fartuch,

−

wyposażenie modelarni,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj osłonę indywidualną dla pacjenta.

Sposób wykonania pacjenta

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacje na temat wyposażenia modelarni,
2) uzgodnić z lekarzem, bądź fizykiem, planującym leczenie, wykonanie osłon,
3) otrzymać zdjęcie z symulatora lub z pracowni planowania leczenia, z zaznaczeniem

osłanianych narządów krytycznych,

4) uzgodnić rodzaj i energię promieniowania,
5) wprowadzić do pamięci komputera przez digitizer sposób wycięcia osłony w styropianie

przez wycinarkę,

6) po wycięciu zalać styropianową formę stopem Wooda,
7) przymocować osłonę do tacy,
8) podpisać osłonę nazwiskiem pacjenta.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry, markery,

−

plaster,

−

wyposażenie pracowni modeli,

−

płyty styropianowe,

−

narzędzia do mocowania osłon indywidualnych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić wyposażenie pracowni?



2) określić zadania zawodowe technika elektroradiologa w pracowni

modeli?



3) przygotować pacjenta do wykonania maski unieruchamiającej?



4) przygotować stanowisko i wykonać maskę unieruchamiającą?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Skany CT wykorzystuje się w radioterapii do

a) rejestracji pacjenta.
b) sporządzenia planu leczenia promieniami.
c) potrzeb statystyki.
d) wykonania maski unieruchamiającej.

2. Symulator jest urządzeniem

a) do radioterapii.
b) do kopiowania.
c) rtg. do wytwarzania wiązki podobnej do terapeutycznej.
d) do drukowania wykresów energii.

3. Izodozą jest

a) krzywa pokazująca temperaturę.
b) krzywa pokazująca wysokość.
c) krzywa łącząca punkty o jednakowej mocy dawki.
d) imię żeńskie.

4. Leczenie w technice IMRT planuje

a) lekarz radioterapeuta.
b) fizyk medyczny i lekarz.
c) technik i fizyk.
d) komputer.

5. Masa termoplastyczna z której wykonane są wykroje do masek charakteryzuje się

a) odpornością na promieniowanie.
b) podatnością na temperaturę.
c) odpornością na zabrudzenie.
d) łamliwością.

6. Temperatura topnienia stopu Wooda to około

a) 78

b) 123

c) 97

d) 250

7. Grubość osłon ze stopu Wooda dla promieniowania x i elektronowego oenergii 6 MV

i MeV wynosi odpowiednio
a) 4 cm i 7 cm.
b) 1 cm i 2 cm.
c) 7 cm i 2 cm.
d) 10 cm i 5 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Styropian w pracowni modeli służy do

a) osłony przed promieniowaniem.
b) wykonywania masek .
c) wykonywania bolusów.
d) odlewania osłon indywidualnych.

9. Dobór akcesoriów do wykonania maski uzgadniasz

a) z lekarzem prowadzącym chorego.
b) z fizykiem medycznym.
c) sam decydujesz.
d) z kierownikiem techników.

10. Podstawą sporządzenia osłon indywidualnych pacjentowi jest

a) histogram.
b) karta leczenia promieniami.
c) zdjęcie rtg bądź wydruk z pracowni planowania.
d) procedura leczenia.

11. Wykroje masek wygrzewa się w

a) kociołku ze stopem Wooda.
b) misce z wodą.
c) wannie z wodą z termostatem.
d) umywalce.

12. Maska służy pacjentowi do

a) ochrony przed promieniowaniem.
b) do ochrony przed chorobą.
c) celów estetycznych.
d) unieruchomienia i zapewnienia powtarzalności zabiegu.

13. Na masce pacjenta w modelarni zaznaczamy

a) imię i nazwisko pacjenta.
b) imię, nazwisko i sposób ułożenia pacjenta.
c) zastosowane kształtki i podkładki.
d) nazwisko lekarza prowadzącego.

14. Mulaż w jamie ustnej pacjenta służy do

a) osłony przed promieniowaniem.
b) stabilizacji języka.
c) unieruchomieniu pacjenta.
d) ułatwieniu oddychania.

15. Wielkości wiązki w symulatorze oznaczone są

a) drutem ołowiowym.
b) gumą ołowiową.
c) plastrem.
d) specjalną ramką w układzie kolimacyjnym aparatu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Środki wiązek terapeutycznych oznacza się w

a) pracowni tomograficznej.
b) pracowni planowania leczenia.
c) pracowni symulatora.
d) w modelarni.

17. Osłony indywidualne stosowane przy napromienianiu elektronami z przyspieszacza

liniowego wykonane ze stopu Wooda mają grubość
a) 5 cm.
b) 5 mm.
c) 1–3 cm.
d) 7,5 cm.

18. Centratory laserowe w modelarni potrzebne są do

a) prawidłowego ułożenia pacjenta.
b) ustawienia wycinarki.
c) ustawienia stołu.
d) prawidłowego ustawienia kociołka ze stopem Wooda.

19. System zarządzania Radioterapią obejmuje pracownie w Zakładzie Radioterapii

a) symulatora.
b) symulatora i tomografii komputerowej, radioterapii.
c) planowania leczenia i modelarnię.
d) wszystkie pracownie w Zakładzie.

20. Plan leczenia jest jednym z elementów zapewniającym leczonemu pacjentowi

a) wysoką jakość i bezpieczeństwo leczenia.
b) dobre samopoczucie.
c) miejsce w kolejce do leczenia.
d) godzinę rozpoczęcia leczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………………………………

Przygotowanie pacjenta do leczenia promieniami jonizującymi

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ablewicz Z., Dubrowski W.B.: Osłony przed promieniowaniem jonizującym. Materiały,

konstrukcja, wykonywanie, Arkady, Warszawa 1986

2. Akonom M.: Komentarz do ustawy – Prawo Atomowe, Bezpieczeństwo Jądrowe

i Ochrona Radiologiczna 4/44 (2000), 38

3. Chomicki O.A., Scharf W.H: Akceleratory medyczne w radioterapii: historia, stan

obecny i perspektywy, Postępy Fizyki t. 45 z. 5,433 (1994)

4. Dobbs J., Barret A.: Practical radiotherapy planning, London 1985
5. Flether G.H.: Textbook of radiotherapy, Philadelphia: 1980
6. Gostkowska B.: Fizyczne podstawy ochrony radiologicznej, CLOR, Warszawa, 1992
7. Gunilla C. Betel Radiation Therapy Planning second edition – international edition
8. Hrynkiewicz Z. A. I Rokita E. – praca zbiorowa: „Fizyczne podstawy diagnostyki

medycznej i terapii” PWN, Warszawa 2000

9. Hrynkiewicz Z. A.: Dawki i działanie biologiczne promieniowania jonizującego PAA –

IFJ, Warszawa–Kraków, 1993

10. Koszarowski T. (red.): Onkologia kliniczna, PZWL, Warszawa, 1985
11. Krzakowski M. (red.): Onkologia w praktyce klinicznej, Polska Unia Onkologii – tom 3

suplement C, 2007

12. Kukołowicz P.: Charakterystyka wiązek terapeutycznych, fotonów i elektronów, Kielce

2001

13. Łobodziec W.: Dozymetria promieniowania jonizującego w radioterapii, Katowice, 1995
14. Narkiewicz O. i Grzybiak M.: Anatomia głowy i tułowia na przekrojach

tomokomputerowych, MakMed, Gdańsk, 1992

15. Scharf W.: Akceleratory biomedyczne, PWN, Warszawa, 1994
16. Toth Z. Red.: Radioterapia I diagnostyka izotopowa, PZWL, Warszawa, 1980
17. Ustawa z dn. 29 listopada 2000 r. „Prawo Atomowe” z późniejszymi zmianami
18. Wahlström B.: Promieniowanie, zdrowie i społeczeństwo, PAA, Warszawa 1999
19. Wasilewski M.: Podstawy fizyczne i biologiczne radioterapii – skrypt dla techników

elektroradiologii, Centrum Onkologii, Warszawa 1991

20. Wasilewski M.: Technika radioterapii dla techników elektroradiologii, Centrum

Onkologii, Warszawa 1992