Spadkobierca

nabywa

spadek z chwilą otwarcia
spadku, tzn. z chwilą śmier-
ci spadkodawcy, ale potwier-
dzić to może tylko sąd, po-
tocznie zwany sądem spad-
kowym.

☛

Do uregulowania spraw

po zmarłym musimy mieć akt
zgonu, który wydaje urząd
stanu cywilnego na podsta-
wie karty zgonu, jaką wysta-
wia lekarz po stwierdzeniu
zgonu.

☛

Osobę zaginioną można

uznać za zmarłą

,

jeżeli upły-

nie 10 lat od końca roku ka-
lendarzowego, w którym we-
dług istniejących wiadomości
jeszcze żyła. Jeżeli w prze-
dziale tych 10 lat skończy ona
70 lat – do uznania za zmarłą
wystarczy tylko 5 lat. Wnio-
sek w sprawie uznania osoby
za zmarłą składa się do sądu
rejonowego ostatniego miej-
sca zamieszkania tej osoby;
może to zrobić ktoś zaintere-
sowany, np. spadkobierca.

Wniosek o uznanie osoby

za zmarłą powinien zawierać:

– jej imię i nazwisko,
– ostatnie miejsce zamiesz-

kania i pobytu oraz

– uzasadnienie (wniosko-

dawca musi uprawdopodob-
nić okoliczności uzasadniają-
ce jego żądanie).

Sąd, który orzeka o uzna-

niu osoby za zmarłą oznaczy
datę jej śmierci.

Czy dziedziczenie
jest obowiązkiem?

Kodeks cywilny przewidu-

je możliwość zrzeczenia się
dziedziczenia ustawowego,
tzn. spadku, który przypadł-
by nam po śmierci spadko-
dawcy. Umowę taką musimy
jednak zawrzeć ze spadko-
dawcą (a zatem za jego życia)
w formie aktu notarialnego.
Musimy przy tym pamiętać,
że nie możemy zrzec się tego
spadku na korzyść innej
osoby.

PRZYKŁAD.

Jeśli rodzice

kupili

nam

mieszkanie,

a mamy jeszcze młodsze ro-
dzeństwo, możemy zawrzeć
z rodzicami umowę, że zrze-
kamy się prawa do spadku,
który by nam przypadł
z chwilą ich śmierci.

Kodeks cywilny nic nie

mówi o możliwości zrzecze-
nia się spadku przewidziane-
go w testamencie, należy za-
tem przyjąć, że nie jest to
możliwe. Nie oznacza to jed-
nak, że dziedziczenie jest
przymusem. Każdy spadek
możemy odrzucić, ale wów-
czas dziedziczą go nasi zstęp-
ni, czyli w pierwszej kolejno-
ści nasze dzieci, wnuki itd.

Dziedziczenie
ustawowe

Prawo przewiduje dwa ro-

dzaje dziedziczenia: ustawo-
we, czyli na podstawie kodek-
su cywilnego, i testamentowe.
Z tym drugim sposobem dzie-
dziczenia mamy do czynienia
zawsze, gdy jest ważny testa-
ment. Spadkobiercy na mocy
testamentu

mogą

jednak

– wszyscy zgodnie – odmówić

przyjęcia spadku, wówczas
dziedziczyć będą ci, którzy są
spadkobiercami z mocy usta-
wy. Z dziedziczeniem ustawo-
wym będziemy mieć do czy-
nienia również wtedy, gdy te-
stament okaże się nieważny.

W pierwszej kolejności do

spadkobierców ustawowych
należą dzieci zmarłego – tzw.
zstępni – i małżonek. Przypa-
dają im równe części spadku.
Małżonek nie może otrzymać
mniej niż 1/4 spadku. Jeśli
więc dziedziczy małżonek
i dwoje dzieci, otrzymają po
1/3 spadku; jeśli dzieci bę-
dzie czworo – małżonek
otrzyma 1/4, a resztą – tzn.
3/4 – spadku podzieli się
czworo dzieci. Każde z nich
otrzyma 3/16 spadku (obli-
czamy to następująco: 3/4 : 4
= 3/4 x 1/4 = 3/16).

Może się zdarzyć, że

dziecko spadkodawcy nie do-
żyje otwarcia spadku; wów-
czas dziedziczy jego część je-
go dziecko lub dziecko dziec-
ka, czyli wnuk nieżyjącego.

UWAGA: prawo
dopuszcza do
dziedziczenia po
zmarłym wszystkie
dzieci, również
pozamałżeńskie.

Jeśli spadkodawca:
– nie miał dzieci i pozostał

tylko małżonek

– dziedziczył będzie mał-

żonek (otrzyma połowę spad-
ku), rodzice zmarłego i jego
rodzeństwo (rodzice otrzyma-
ją po 1/4 z tej drugiej połowy,
a resztą podzieli się rodzeń-
stwo w równych częściach);

nie miał dzieci ani mał-

żonka

– spadek przypadnie wy-

łącznie rodzicom i rodzeń-
stwu zmarłego; rodzice otrzy-
mają po 1/4 spadku, a drugą
połowę będzie dziedziczyło
rodzeństwo w równych czę-
ściach;

☛

jeśli żyje tylko jeden ro-

dzic i rodzeństwo

– rodzic odziedziczy 1/4

spadku i połowę z drugiej
1/4, która przypada zmarłe-
mu

małżonkowi

(razem

otrzyma: 1/4 + 1/8 = 2/8 +
1/8 = 3/8); rodzeństwo otrzy-
ma resztę, czyli drugą połowę
spadku i połowę z 1/4, jaka
przypada zmarłemu małżon-
kowi rodzica. Po zmarłym ro-
dzeństwie dziedziczą ich
dzieci.

Rodzice, gdy dziedziczą

wespół z rodzeństwem zmar-
łego otrzymują zawsze po 1/4
tego, co przypada do podziału
na rodziców i rodzeństwo.

Jeśli obok małżonka dzie-

dziczą tylko rodzice lub tylko
rodzeństwo, dzielą się drugą
połową spadku w częściach
równych (bo połowa spadku
przypada małżonkowi).

Gdy żyje tylko jeden spad-

kobierca ustawowy: małżo-
nek, dziecko, któreś z rodzi-
ców, z rodzeństwa bądź dzie-
ci rodzeństwa – on odziedzi-
czy cały spadek. Jeśli zabrak-
nie spadkobiercy ustawowe-
go, spadek przejmie skarb
państwa.

S P A D K I I T E S T A M E N T Y

Czwartek
24 marca
2005

Nr 26

Jeśli zamierzamy inaczej

rozporządzić naszym mająt-
kiem niż przewiduje to dziedzi-
czenie ustawowe lub nie mamy
spadkobiercy ustawowego, spo-
rządźmy testament.

Własnoręczny

Potrzebujemy tylko kartkę

papieru i długopis. Napiszmy
datę i słowo „Testament”. Teraz
możemy przedstawić naszą
wolę na wypadek śmierci. Pod
treścią podpiszmy się i... na
tym koniec. Jest to testament
własnoręczny, czyli hologra-
ficzny.

Pamiętajmy, że testament ta-

ki nie może być napisany na
maszynie lub komputerze,
a osoba pisząca musi mieć
zdolność do czynności praw-
nych (tzn. musi mieć ukończo-
ne 18 lat) oraz musi znajdować
się w stanie niewyłączającym
świadomego albo swobodnego
podjęcia decyzji. Prawo określa
to jako zdolność testowania.
Brak takiej zdolności przy spo-
rządzaniu testamentu lub jego
odwołaniu czyni testament nie-
ważnym.

UWAGA: jeśli nasz testa-

ment będzie spisany na kilku
kartkach, musi mieć tylko jed-
ną datę i jeden podpis, a strony
muszą być ponumerowane
i musi istnieć między nimi więź
intelektualna, tzn. kontynuacja
myśli. Musimy też poinformo-
wać zaufaną osobę o testamen-
cie i o miejscu jego przechowy-
wania.

Notarialny

Bardziej bezpieczny jest te-

stament sporządzony u nota-
riusza, który jest wiarygodnym
świadkiem, więc w razie wątpli-
wości może stanąć przed są-
dem i poświadczyć poczytal-
ność spadkodawcy. Taki testa-
ment trudniej będzie podwa-
żyć. O wymogi formalne nie
musimy się już troszczyć
– o wszystko zadba notariusz.

Allograficzny

Trzecią dopuszczalną formą

testamentu jest sporządzenie
go w obliczu dwóch świadków
i urzędnika. Może to być:

– przewodniczący zarządu

jednostki samorządu terytorial-
nego (marszałek, burmistrz,
starosta, prezydent miasta,
wójt);

– sekretarz powiatu albo

gminy;

– kierownik urzędu stanu

cywilnego.

UWAGA: inny urzędnik nie

jest upoważniony do tego i jeśli
nawet byłby to sam minister, te-
stament z podpisem jego jako
świadka nie będzie ważny.

W obecności tych osób

spadkobierca ogłasza swoją
wolę i z tego sporządza się pro-
tokół opatrzony datą, który po
odczytaniu

(koniecznie

w obecności tych osób) wszy-
scy podpisują (spadkodawca,
świadkowie i urzędnik).

Nie każdy jednak może być

świadkiem. Przepisy mówią,
że nie może nim być:

osoba, która nie ma pełnej

zdolności do czynności praw-
nej, np. niepełnoletnia czy
ubezwłasnowolniona,

niewidoma, głucha lub

niema,

niewładająca językiem,

w którym sporządzony jest te-
stament,

skazana prawomocnie za

fałszywe zeznania,

taka, która z testamentu od-

niesie korzyść (zakaz ten doty-
czy również małżonka tej oso-

by i krewnego lub powinowate-
go pierwszego lub drugiego
stopnia oraz osoby przysposo-
bionej i przysposabiającej; po-
krewieństwo to związek łączą-
cy osoby, które mają wspólnego
przodka, natomiast powino-
wactwo to związek łączący
małżonka z krewnymi współ-
małżonka).

UWAGA: każde z małżon-

ków musi sporządzić testament

oddzielnie – polskie prawo nie
przewiduje wspólnych testa-
mentów.

Szczególny,
czyli ustny

Zdarzają się w życiu sytu-

acje, kiedy stajemy w obliczu
nagłego zagrożenia, które może
skończyć się śmiercią. Ostatnią
wolę możemy w takiej sytuacji
wypowiedzieć w obliczu trzech
świadków równocześnie obec-
nych. Treść tego testamentu
trzeba oczywiście stwierdzić;
jeden ze świadków albo inna
osoba powinna zatem ją spisać,
podając miejsce i datę złożenia
oświadczenia oraz miejsce i da-
tę sporządzenia pisma. Pod tre-
ścią podpisują się wówczas
trzej świadkowie lub spadko-
dawca i dwaj świadkowie.

Jeśli treść testamentu nie zo-

stała spisana, świadkowie mogą
ją stwierdzić przed sądem. Gdy
jeden ze świadków nie będzie
mógł się stawić, wystarczy
zgodne stwierdzenie dwóch
świadków. Musimy jednak pa-
miętać, że na stwierdzenie treści
testamentu ustnego mamy tylko
6 miesięcy od śmierci spadko-
dawcy. Po tym terminie wola
spadkodawcy nie będzie zreali-
zowana. Testament szczególny
traci moc z upływem 6 miesięcy
od ustania przyczyny, która uza-
sadniała jego spisanie, chyba że
spadkodawca zmarł przed upły-
wem tego terminu. Jeśli spadko-
dawca po ustaniu przyczyny
chce podtrzymać swą ostatnią
wolę, musi sporządzić testa-
ment w formie zwykłej (własno-
ręczny, notarialny lub przed
urzędnikiem).

UWAGA: spadkodawca bę-

dący w związku małżeńskim
rozporządza tylko połową ma-
jątku małżeńskiego i swoim
majątkiem odrębnym, jeśli taki
posiada. Druga połowa należy
zawsze do drugiego małżonka.

Sporządzając testament, pa-

miętajmy również o tym, by
ująć w nim cały nasz majątek;
w przeciwnym razie mogą być
kłopoty. Sąd może uznać, że
majątek, którego nie ujęto w te-
stamencie jest znaczny – nie
wyczerpuje całości spadku,
a zatem nie będzie dziedzicze-
nia testamentowego, tylko dzie-
dziczenie z mocy ustawy.

Wykonawca testamentu
W testamencie wskazujemy

osobę (lub kilka osób), która
jest

naszym

spadkobiercą

– wówczas ona jest powołana
do spadku

. Możemy także za-

pisać coś innym osobom (boga-
ty księgozbiór, obraz, zastawę
obiadową) – osoby te nazywa-
my zapisobiorcami (nie dzie-
dziczą bowiem majątku, tylko
otrzymują określoną rzecz).
W tym samym testamencie mo-
żemy też zobowiązać kogoś do
wykonania jakiegoś polecenia.
Nie jest ono związane z mająt-
kiem, lecz ze spełnieniem ja-

kiegoś zobowiązania, np. pole-
camy zadbanie o nasz grób.

Aby ułatwić wypełnienie

ostatniej woli, możemy wyzna-
czyć w testamencie osobę, któ-
ra ma się tym wszystkim zająć –
czyli wykonawcę testamentu.
Osoba ta oczywiście może się
na to nie zgodzić, ale gdy się
podejmie zadania, musi wyko-
nać wolę spadkodawcy. Bier-
ność nie jest wskazana, bo sa-

ma czynność w świetle kodek-
su cywilnego ma charakter zle-
cenia i wykonawca testamentu
odpowiada jak za zlecenie. Mu-
si więc przede wszystkim spła-
cić długi spadkodawcy, a na-
stępnie wydać spadkobiercom
majątek spadkowy. Za pracę tę
przysługuje mu wynagrodze-
nie, które – wraz z wydatkami
związanymi z zarządem mająt-
kiem spadkowym – należy do
długów spadkowych.

Kiedy testament
jest nieważny?

Przede wszystkim wtedy,

gdy został sporządzony:

☛

w stanie wyłączającym

świadome albo swobodne po-
wzięcie decyzji i wyrażenie wo-
li,

☛

pod wpływem błędu, któ-

ry uzasadnia przypuszczenie,
że ten błąd miał wpływ na treść
testamentu,

☛

pod wpływem groźby.

Na nieważność testamentu

z tych przyczyn można się po-
wołać w ciągu 3 lat od dnia,
w którym osoba mająca w tym
interes dowiedziała się o przy-
czynie nieważności. Termin ten
upływa po 10 latach od otwar-
cia spadku.

Częstym powodem usiłowa-

nia unieważnienia testamentu
jest to, że spadkodawca pisał
go, będąc w stanie, w którym
np. z powodu choroby nie mógł
swobodnie powziąć decyzji.

PRZYKŁAD.

Pani Z. wła-

śnie dowiedziała się, że jej
matka zapisała w testamencie
cały majątek swojej sąsiadce,
która czasami się nią opieko-
wała. Matka zmarła co praw-
da dwa lata temu, gdy pani Z.
przebywała za granicą, ale do-
piero teraz znalazł się czło-
wiek, który jest gotowy ze-
znać, że w czasie, gdy matka
pani Z. sporządzała testa-
ment, była już półprzytomna,
a zatem nie mogła swobodnie
podjąć decyzji w rozporządze-
niu swoim majątkiem. Testa-
ment już oczywiście otwarto
i wolę spadkodawczyni zreali-
zowano. Nie minęło jednak
jeszcze 10 lat od otwarcia
spadku, a zatem pani Z., cór-
ka zmarłej, ma interes w tym,
by wystąpić do sądu z powódz-
twem o unieważnienie testa-
mentu.

Testament jest również nie-

ważny, gdy sporządzono go
z naruszeniem przepisów o for-
mie (z powodu braku daty,
podpisu) lub gdy spadkodawca
nie miał pełnej zdolności do
czynności prawnych albo gdy
zawiera więcej niż jednego
spadkodawcę (testament spo-
rządziło wspólnie małżeństwo
lub rodzeństwo). Ponadto testa-
ment może być nieważny, gdy
jego treść jest sprzeczna z usta-
wą, zasadami współżycia spo-
łecznego lub ma na celu obej-
ście ustawy.

Testament można
odwołać

Spadkodawca może w każ-

dej chwili zmienić swoją wo-
lę, czyli odwołać sporządzo-
ny testament. Może to zrobić
poprzez oświadczenie, że od-
wołuje testament, może też
testament zniszczyć (po-
drzeć, spalić, pociąć) lub spo-
rządzić nowy.

UWAGA: w przypadku kil-

ku testamentów liczy się za-
wsze testament ostatni.

Można nawet odwołać ust-

nie testament notarialny w ca-
łości lub tylko jego pewne za-
rządzenia majątkowe, ale ta-
kie oświadczenie musi mieć
formę testamentu ustnego
(stanowisko Sądu Najwyższe-
go IV CKN 105/00).

Zachowek

Jest to połowa wartości tej

części majątku spadkowego,
który przypadałby spadko-
biercy ustawowemu, gdyby
nie było testamentu. Prawo do
zachowku po zmarłym mają
tylko jego dzieci, małżonek
i rodzice. Jeśli któraś z tych
osób jest niepełnosprawna,
wówczas ma prawo do 2/3 tej
części.

PRZYKŁAD.

Po zmarłym

Józefie K. pozostała żona
z dwojgiem dzieci, z których
jedno jest niepełnosprawne.
Okazało się jednak, że pan K.
sporządził u notariusza testa-
ment, na mocy którego spad-
kobiercą uczynił dalekiego
krewnego. Gdyby nie było te-
stamentu, dzieci i żona dzie-
dziczyliby po 1/3 spadku po
zmarłym. W zaistniałej sytu-
acji, gdy jest testament – żona
i jedno dziecko mogą żądać
od spadkobiercy zachowku
w wysokości 1/6 spadku (1/2
z 1/3), a dziecku niepełno-
sprawnemu przysługuje za-
chowek w

wysokości 2/9

spadku (2/3 z 1/3).

UWAGA: prawo do zachow-

ku traci osoba wydziedziczo-
na, ale nie tracą tego prawa jej
dzieci, bo – zgodnie z prawem
– dzieci nie odpowiadają za
winy ojców.

Wydziedziczenie

Może się jednak okazać, że

spadkodawca pozbawi nas na-
wet prawa do zachowku. Taką
sytuację nazywamy wydziedzi-
czeniem. Jeśli chcemy wydzie-
dziczyć spadkodawcę ustawo-
wego, który ma prawo do za-
chowku (dzieci, małżonka, ro-
dziców), musimy w testamen-
cie wyraźnie określić, kogo
i z jakiego powodu wydziedzi-
czamy. Nie każde bowiem nie-
porozumienie w rodzinie jest
powodem do wydziedziczenia.
Przepisy przewidują, że pozba-
wić zachowku można tylko te-
go, kto względem spadkodawcy
uporczywie postępuje wbrew
jego woli i w sposób sprzeczny
z zasadami współżycia społecz-
nego. Nie wystarczy więc fakt,
że nasze dziecko nie chciało
studiować i pragnęło – wbrew
naszej woli – zostać np. stola-
rzem, by za karę pozbawić je
prawa do zachowku. Osoba,
którą wydziedziczamy musi
dopuścić się w stosunku do
spadkodawcy lub osoby jej naj-
bliższej umyślnego przestęp-
stwa przeciwko życiu, zdrowiu,
wolności, rażącej obrazy czci
czy uporczywego uchylania się
od obowiązków rodzinnych.
Jeśli jednak przebaczymy wi-
nowajcy, nie możemy go wy-
dziedziczyć.

SPADEK

TESTAMENT

B

Czwartek 24 marca 2005

Z chwilą śmierci spadkodaw-

cy następuje otwarcie spadku.
Oznacza to, że niektóre prawa
i obowiązki zmarłego przecho-
dzą teraz na spadkobierców,
a inne – jak np. pełnomocnictwa
– wygasają. Dziedziczymy zatem
nie tylko dobra materialne, ale
również długi spadkodawcy.
Dziedziczenie nie jest jednak
obowiązkiem. Jeśli obawiamy
się długów spadkodawcy, spa-
dek możemy odrzucić i wtedy
uwalniamy się od jego długów.

Spadkobierca, który odrzucił

spadek, traktowany jest tak
(w sensie dziedziczenia), jakby
nie dożył otwarcia spadku,
a w takiej sytuacji dziedziczą je-
go dzieci. Odrzucić spadek mo-
żemy tylko do 6 miesięcy od
dnia, w którym dowiedzieliśmy
się o istnieniu testamentu (po
śmierci spadkodawcy), a jeśli nie
było testamentu – od chwili do-
wiedzenia się o śmierci spadko-
dawcy.

Oświadczenie o odrzuceniu

spadku składamy przed notariu-
szem lub przed sądem; ustnie
lub na piśmie z podpisem urzę-
dowo poświadczonym. Takiego
oświadczenia nie można odwo-
łać. Jeśli więc nie odrzuciliśmy
spadku w terminie lub złożyli-
śmy oświadczenie, że spadek
przyjmujemy, oznacza to, że
przyjęliśmy spadek wprost i za
długi spadkowe odpowiadamy
całym swoim majątkiem – rów-
nież tym, który będziemy mieli
w przyszłości.

Jeśli nie znamy dobrze sytu-

acji materialnej spadkodawcy,
a podejrzewamy, że może mieć
długi, możemy przyjąć spadek
z dobrodziejstwem inwentarza
i wówczas za długi spadkodaw-
cy odpowiadamy tylko do warto-
ści spadku, czyli odpowiadamy
z majątku spadkowego. Pamię-
tajmy, że spadkobierca powoła-
ny do spadku z mocy testamen-
tu może spadek odrzucić jako
spadkobierca

testamentowy,

a przyjąć spadek jako spadko-
bierca ustawowy.

Do chwili przyjęcia spadku,

a mamy na to 6 miesięcy, spad-
kobierca ponosi odpowiedzial-
ność za długi spadkowe, ale tyl-
ko z majątku spadkowego.

UWAGA: spadek nabywamy

w chwili śmierci spadkodawcy,
ale konieczne jest stwierdzenie
tego faktu na podstawie orzecze-
nia sądu. Spadkobierca musi za-
tem wystąpić do sądu z wnio-
skiem o

stwierdzenie nabycia
spadku.

Sąd określa wówczas grono

spadkobierców oraz to, w jakiej
części każdy z nich nabywa spa-
dek po zmarłym. W tym postę-
powaniu (sądowym) nie doko-
nuje się podziału spadku – jest to
wyłącznie stwierdzenie, jaka
część spadku należy się spadko-
biercy.

Wniosek

o

stwierdzenie na-

bycia spadku może złożyć każda
osoba, która ma w tym interes
prawny. Może więc to być spad-
kobierca uprawniony do za-
chowku, wierzyciel spadkodaw-
cy lub spadkobiercy, a nawet
ten, kto spadek kupił lub mu go
podarowano (więcej na temat
zbycia spadku w części pt. „Co
możemy zrobić ze spadkiem”).

Właściwym sądem do rozpa-

trzenia wniosku jest sąd ostat-
niego miejsca zamieszkania
spadkodawcy. Jeśli ustalenie te-
go adresu nie jest możliwe, są-
dem właściwym jest sąd, w obrę-
bie którego znajduje się majątek
spadkowy. Jeśli i tego nie można
ustalić, sądem właściwym jest

Sąd Rejonowy dla Miasta Sto-
łecznego Warszawy.

Jeśli testament nie został

złożony w sądzie, to sąd we-
zwie osobę, która go posiada.
Gdy testament zostanie złożo-
ny, sąd dokona jego otwarcia
i ogłoszenia. Jeżeli spadkodaw-
ca nie zostawił testamentu, sąd
stwierdzi nabycie spadku na
podstawie ustawy, czyli kodek-
su cywilnego.

Dopiero teraz dziedziczący

mogą podzielić się pozostawio-
nymi im dobrami. Podziału naj-
lepiej dokonać w formie pisem-
nej umowy. Jeśli do spadku
wchodzi nieruchomość, umowę
należy spisać u notariusza.

Gdy wśród spadkobierców

nie ma zgody co do działu spad-
ku, powinni zwrócić się do sądu
i złożyć tam wniosek o dział
spadku. We wniosku określamy,
z czego składa się majątek spad-
kowy oraz wymieniamy pozo-
stałych spadkobierców. Ponadto
musimy przedstawić postano-
wienie o stwierdzeniu nabycia
spadku, spis inwentarza oraz
zamieścić informację o testa-
mencie, jeśli taki istnieje. Może-
my też zgłosić propozycję po-
działu spadku. Sąd ustali masę
spadkową i jej wartość. Weźmie
pod uwagę również darowizny,
które spadkobiercy otrzymali za
życia spadkodawcy – chyba że
były one zwolnione od obowiąz-
ku zaliczenia w poczet schedy
spadkowej. W przypadku dzie-
dziczenia ustawowego spadko-
dawca może zażądać wliczenia
w schedę spadkową darowizny,
którą otrzymał spadkobierca
ustawowy.

PRZYKŁAD.

Córka pań-

stwa X otrzymała od rodziców
samochód, ale państwo X mają
jeszcze troje dzieci. Po śmierci
rodziców, jeśli dzieci będą
dziedziczyć z ustawy, wartość
samochodu zostanie wliczona
do spadku, który przypadnie
owej córce, chyba że rodzice
oświadczyli, że tej darowizny
nie należy wliczać do schedy
spadkowej.

Zaliczeniu na poczet schedy

spadkowej nie podlegają drobne
darowizny. Po zbadaniu sprawy
sąd określi, co z majątku spad-
kowego przypadnie każdemu
spadkobiercy.

Jeśli spadkobierca jest, na-

szym zdaniem, niegodny dzie-
dziczenia, z pozwem o uznanie
go właśnie takim może zwrócić
się do sądu każdy, kto ma w tym
interes. Ma na to rok od dnia,
w którym dowiedział się o tej
„niegodności”, nie później jed-
nak niż przed upływem 3 lat od
dnia otwarcia spadku.

PRZYKŁAD Z WOKANDY.

Matka, przeczuwając swoją
śmierć, sporządziła notarialny
testament, w który spadkobier-
czynią uczyniła tylko swoją cór-
kę Alicję. Wkrótce zmarła.
W

trakcie

postępowania

o stwierdzenie nabycia spadku
syn zmarłej, a brat pani Alicji,
złożył w sądzie pismo informu-
jące, że jego siostra nie powinna
być spadkobierczynią, bo jest
niegodna dziedziczenia – nie in-
teresowała się matką. Sąd nie
wziął tego pisma pod uwagę
i stwierdził nabycie spadku
w drodze dziedziczenia testa-
mentowego przez córkę Alicję.

Po czterech latach syn zmarłej

znowu wystąpił do sądu, ale tym
razem z pozwem o uznanie spad-
kobierczyni za niegodną dziedzi-
czenia. Sąd oddalił pozew, po-
nieważ upłynął termin wyzna-
czony na wniesienie takiego po-
wództwa. Gdyby cztery lata temu
złożył w sądzie nie pismo infor-
mujące, lecz pismo procesowe,

którym jest pozew, sprawa być
może zakończyłaby się po jego
myśli. Sąd wówczas zawiesiłby
postępowanie o stwierdzenie na-
bycia spadku i zbadałby sprawę
wniesionego powództwa, a w tej
sytuacji nic nie dało się już zro-
bić, bo termin został przekroczo-
ny.

Co możemy zrobić
ze spadkiem?

Możemy go przyjąć wprost

lub przyjąć z dobrodziejstwem
inwentarza. Możemy go również
odrzucić. Spadek możemy też
zbyć, czyli sprzedać, zamienić
lub podarować. Kodeks cywilny
mówi bowiem, że spadkobierca,
który spadek przyjął, może go
zbyć w całości lub części. Nie
musi czekać na postanowienie
o stwierdzenie nabycia spadku;
wystarczy, że złoży oświadcze-
nie o tym, że spadek przyjął albo
że upłynie termin do złożenia ta-
kiego oświadczenia, czyli 6 mie-
sięcy od dnia, w którym spadko-
bierca dowiedział się o tym, że
jest powołany do spadku.

Umowa taka wymaga formy

aktu notarialnego, a stronami
umowy są: spadkobierca i ten,
komu spadek przekazujemy. Na-
bywcą spadku może być jeden
ze współspadkobierców lub zu-
pełnie obca osoba. Nabywca
spadku wstępuje we wszystkie
prawa i obowiązki zbywcy spad-
ku. Może zatem wystąpić
o stwierdzenie nabycia spadku
i o dokonanie jego podziału.

PRZYKŁAD.

Jeśli pan Y ma

długi, a właśnie zmarł jego oj-
ciec, po którym dziedziczy
z ustawy jako jedynak wraz
z matką, czyli każde z nich
dziedziczy połowę spadku po
zmarłym, pan Y może swoją
część spadku przekazać w for-
mie aktu notarialnego swojemu
wierzycielowi.

Jeśli spadkobierca ma długi

i odrzuci spadek, to jego wierzy-
ciele mogą wystąpić z powódz-
twem, aby odrzucenie spadku
zostało uznane za bezskutecz-
ne. W takiej sytuacji wierzyciel
może dochodzić swojej należno-
ści ze spadku. Z powództwem
może wystąpić w ciągu 6 miesię-
cy od chwili, kiedy dowiedział
się o odrzuceniu spadku, ale nie
później niż przed upływem 3 lat.

Kiedy małżonek
nie dziedziczy?

Generalnie małżonek nie

dziedziczy, jeśli:

zapadł prawomocny wyrok

orzekający rozwód,

małżeństwo zostało unie-

ważnione,

zapadło orzeczenie stwier-

dzające nieistnienie małżeń-
stwa,

zapadło prawomocne (sądo-

we) orzeczenie o separacji.

Gdy zapadł wyrok unieważ-

niający małżeństwo ze spadko-
dawcą, ale już po otwarciu spad-
ku – również nie dochodzi do
dziedziczenia.

PRZYKŁAD.

Pan Jan i pani

Maria są małżeństwem. Pani
Maria wystąpiła do sądu o unie-
ważnienie małżeństwa, jednak
zanim zapadł wyrok, mąż
zmarł. Pani Maria nie będzie po
nim dziedziczyć, bo prawo za-
kłada, że w chwili otwarcia
spadku małżonkowie nie byli
z punktu widzenia prawa mał-
żeństwem.

Małżonek nie będzie dziedzi-

czył po zmarłym małżonku, jeśli
wystąpił do sądu o orzeczenie

separacji lub rozwodu i ponosi
winę za rozkład małżeństwa.
Wyłączenie małżonka od dzie-
dziczenia, jeśli uznamy, że ten
zachowywał się w małżeństwie
nieprzyzwoicie, następuje na
mocy orzeczenia sądu, a z po-
wództwem (pozwem) takim
może wystąpić każdy z pozosta-
łych spadkobierców ustawo-
wych, powołanych do dziedzi-
czenia wraz z małżonkiem, tzn.
jego dzieci wnuki, prawnuki, ro-
dzice i rodzeństwo. Termin do
wytoczenia powództwa wynosi
6 miesięcy od dnia, w którym
spadkobierca dowiedział się
o otwarciu spadku; nie może on
jednak przekroczyć roku.

PRZYKŁAD.

Jeśli zmarła

nasza matka, a chcielibyśmy
wyłączyć od dziedziczenia ojca,
bo ponosi winę za rozkład ich
pożycia, mamy na to najwyżej
rok od dnia otwarcia spadku.

Wyłączenie małżonka od

dziedziczenia nie dotyczy sytu-
acji, gdy zmarły pozostawił te-
stament, w którym przekazał
majątek współmałżonkowi – na-
wet, jeśli jest on niegodny odzie-
dziczenia majątku po zmarłym.
Z własnym majątkiem – w dro-
dze testamentu – możemy zro-
bić to, co się nam podoba.

Prawa i obowiązki,
które dziedziczymy:

☛

prawo własności rzeczy

ruchomych i nieruchomości
oraz udział we współwłasności
tych rzeczy,

☛

użytkowanie wieczyste

i związana z nim własność bu-
dynków,

☛

zastaw i hipotekę razem

z wierzytelnością, którą zabez-
pieczają,

☛

spółdzielcze własnościo-

we prawa, w tym do lokalu,

☛

posiadanie rzeczy rucho-

mych i nieruchomości,

* wierzytelności i długi,

☛

roszczenie o naprawienie

szkody majątkowej lub spowo-
dowanej uszkodzeniem ciała lub
wywołanej rozstrojem zdrowia,

☛

prawa i obowiązki pracow-

nika wynikające ze stosunku
pracy (zaległe wynagrodzenie,
pożyczka zwrotna),

☛

prawa i obowiązki wynika-

jące z treści papierów wartościo-
wych,

☛

prawa na dobrach niema-

terialnych (autorskie prawa ma-
jątkowe, patenty),

☛

wkłady na rachunkach

bankowych,

☛

nadpłata podatku i zale-

głości podatkowe wraz z odset-
kami,

☛

prawa i obowiązki, które

wynikają z małżeńskiej wspól-
ności ustawowej.

Prawa i obowiązki,
których nie
dziedziczymy:

☛

obowiązek zapłaty grzy-

wien i kar orzeczonych za życia
spadkodawcy,

☛

nazwisko, pseudonim, wi-

zerunek, cześć – tzw. dobra oso-
biste,

☛

prawa autorskie osobiste,

☛

użytkowanie ustanowio-

ne na rzecz zmarłego, służeb-
ność osobista, prawo dożywo-
cia, renta,

☛

prawo do grobu

☛

prawo najmu lokalu

mieszkalnego (najem nie jest
dziedziczny, możemy tylko wy-
stąpić do sądu z pozwem o wej-
ście w stosunek najmu po zmar-
łym),

☛

suma ubezpieczenia na

wypadek śmierci – należy ona
do osoby wskazanej w polisie,

☛

spółdzielcze lokatorskie

prawo do lokalu mieszkalnego
(dziedziczymy jedynie wkład
mieszkaniowy),

☛

prawa i obowiązki wynika-

jące z małżeństwa i władzy ro-
dzicielskiej,

☛

obowiązek alimentacyj-

ny, ale raty, które stały się wy-
magalne za życia spadkodaw-
cy – tak (wchodzą one w skład
spadku).

Wzór testamentu
własnoręcznego

Kraków, 3 stycznia 2005 ro-

ku

Testament
Ja niżej podpisany, urodzo-

ny 7 maja 1948 roku w Wielicz-
ce, syn Marii i Kazimierza Wo-
leckich, będąc w pełni władz
umysłowych, testamentem spi-
sanym 3 stycznia 2005 roku
przekazuję cały swój majątek
mojej żonie Barbarze Woleckiej.

Krzysztof Wolecki

REDAKTOR ODPOWIEDZIALNY: Anna Sibistowicz

[e-mail] Adres do korespondencji:

„Dziennik Polski”, ul. Wielopole 1, 31–072 Kraków,

OTWARCIE
SPADKU

Jeśli przyjmiemy spadek,

pamiętajmy, że zapłacimy po-
datek od jego wartości. Obowią-
zek

podatkowy

powstaje

z chwilą przyjęcia spadku:

☛

jeśli mamy do czynienia

z zapisem testamentowym – od
daty ogłoszenia testamentu;

☛

przy poleceniu testamen-

towym – z chwilą wykonania
tego polecenia;

☛

przy zachowku – z chwilą

otrzymania pieniędzy.

Podatek ustala urząd skar-

bowy. W ciągu miesiąca musi-
my wypełnić odpowiedni druk
(dostępny w urzędzie skarbo-
wym) oraz załączyć dokumen-
ty potwierdzające, że jesteśmy
właścicielami odziedziczonego
majątku – i złożyć to wszystko
w urzędzie skarbowym. Wtedy
urząd wszczyna postępowanie:
ustala wartość majątku i wyso-
kość podatku oraz wydaje w tej
sprawie decyzję. Po jej otrzy-
maniu na zapłacenie podatku
mamy 14 dni.

Podatek od spadku zależy

od grupy podatkowej, czyli
stopnia bliskości między spad-
kodawcą a spadkobiercą oraz
od tego, co jest przedmiotem
spadku. Spadkobiercy często
nie płacą podatku, jeśli wartość
spadku mieści się w kwocie,
która jest zwolniona od podat-
ku. Pamiętajmy jednak, że
zwolnienia od podatku dotyczą
osób, które mają polskie oby-
watelstwo lub mają w Polsce
miejsce stałego pobytu.

Grupy podatkowe

I – małżonek, zstępni (dzie-

ci, wnuki), wstępni (rodzice,
dziadkowie), pasierb, zięć, sy-
nowa, rodzeństwo, ojczym,
macocha i teściowie. Kwota
wolna od podatku wynosi
9.637 zł.

II – zstępni rodzeństwa, ro-

dzeństwo rodziców, zstępni
i małżonkowie pasierbów, mał-
żonkowie rodzeństwa i rodzeń-
stwo małżonków, małżonkowie
rodzeństwa małżonków, mał-
żonkowie innych zstępnych.
Kwota wolna od podatku wyno-
si 7.276 zł.

III – inni nabywcy. Kwota

wolna od podatku wynosi
4.902 zł.

UWAGA:

za

rodziców

– w rozumieniu ustawy – uwa-
ża się także przysposabiają-
cych, a za zstępnych – przyspo-
sobionych.

PRZYKŁAD.

Pani Kowal-

ska odziedziczyła po zmar-

łym mężu majątek o wartości
50 tys. zł. Jako żona zmarłe-
go należy do I grupy podatko-
wej, więc zapłaci podatek od
kwoty – 40.363 zł (50.000
– 9.637 = 40.363 zł). Kwota
do opodatkowania – 40.363 zł
– będzie jednak rozbita na
trzy progi; w każdym prze-
dziale obowiązuje inny pro-
cent od danej kwoty. Ten
schemat dotyczy wszystkich
grup podatkowych. Szczegóły
zawiera tabela w ustawie
o podatku od spadku i daro-
wizn (DzU nr 142 z 2004 r.
poz.1514.

Nieruchomość
w spadku

W przypadku nieruchomo-

ści, którą otrzymamy w spad-
ku, spadkobierca nie zawsze
będzie musiał zapłacić poda-
tek. Jeśli nabyty lokal nie
przekracza powierzchni 110
metrów

kwadratowych,

a spadkobierca należy do
I bądź II grupy podatkowej
– nie zapłaci podatku pod wa-
runkiem że jest obywatelem
polskim lub ma miejsce stałe-
go pobytu na terytorium RP,
nie jest właścicielem innego
mieszkania, nie jest najemcą
lokalu lub budynku, a jeśli
nim jest – rozwiąże umo-
wę najmu. Podatnicy należą-
cy do III grupy podatkowej
mogą skorzystać z takiego
zwolnienia, jeśli przez co naj-
mniej 2 lata sprawowali opie-
kę nad spadkodawcą, który
tej opieki wymagał. Umo-
wa musi jednak być zawarta
na piśmie i przed organami
gminy.

Ulga dotyczy samej nieru-

chomości, nie dotyczy nato-
miast działki, na której stoi ta
nieruchomość.

Jeśli odziedziczymy więk-

szy dom, np. o powierzchni
200 m kw., a spełniamy wy-
mienione wyżej warunki, po-
datek zapłacimy od dodatko-
wej powierzchni, czyli od
90 m kw.

Przepisy wymagają ponad-

to w każdym przypadku, gdy
podatnik

chce

skorzystać

z ulgi, by w lokalu pozyska-
nym w drodze spadku miesz-
kał co najmniej przez następ-
nych 5 lat. Jeśli w chwili zło-
żenia zeznania podatkowego
podatnik mieszka w tym loka-
lu, termin zamieszkania liczy
się od dnia złożenia zeznania
podatkowego.

SPADKI I
TESTAMENTY

Teksty przygotowała:

EWA SIERPIŃSKA

[e-mail]

PODATEK
OD SPADKU

Dni wydań: poniedziałek, wtorek,

środa, czwartek, sobota