Spadek

Do spadku wchodzą w chwili nabycia spadku wszelkie składniki majątkowe, wszelkie prawa, a także wszelkie zobowiązania (np. z tytułu kredytu). Ze względu na wspólność majątkową małżeńską majątek spadkodawcy jest z reguły w połowie własnością jego współmałżonka. Dziedziczeniu podlega jedynie udział ½ w majątku wspólnym, reszta to własność małżonka nie objęta spadkiem.

Spadek nabyć można w sposób prosty – czyli całość i majątku i zobowiązań, albo z dobrodziejstwem inwentarza – czyli z zastrzeżeniem, że zobowiązania nabywane są tylko do wysokości aktywów.

Oświadczenie o nabyciu spadku składa się przed sądem w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli oświadczenie takie nie zostanie złożone w terminie pół roku od daty śmierci, to automatycznie następuje stwierdzenie nabycia spadku wprost.

Majątek można nabyć na wiele sposobów:

• poprzez ustanowienie spadkodawcy w testamencie;

• poprzez dziedziczenie ustawowe (z mocy ustawy);

• w ramach zachowku;

• na podstawie zapisu;

• w drodze zabezpieczenia dziadków spadkodawcy znajdujących się w niedostatku.

Jako spadkodawcę powołać można jedną albo więcej osób. W przypadku powołania kilku osób udziały tych osób w spadku określa testament, a w braku decyzji przyjmuje się, że udziały są równe. Nie można powołać spadkodawcy pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu (zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu spadkobiercy testamentowego, uważane jest za nie istniejące; jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne; zasad tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed śmiercią).

Po wydaniu przez sąd postanowienia o nabyciu spadku należy spadek podzielić, gdyż przed podziałem wszyscy spadkobiercy posiadają udziały w każdym przedmiocie wchodzącym w skład spadku. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

Podstawowe pojęcia

Testament to oświadczenie woli, w którym spadkobierca decyduje o losie jego majątku na wypadek śmierci. Decyzje te są ograniczone w praktyce przez prawo do zachowku spadkobierców dziedziczących z mocy ustawy.

Dziedziczenie ustawowe to ustalony prawem porządek dziedziczenia (kolejność i udziały w spadku) majątku, który nie był objęty testamentem.

Podstawienie to ustanowienie spadkobiercy, który wchodzi w miejsce osoby, która nie mogła albo nie chciała zostać spadkobiercą.

Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku. Można zostać wydziedziczonym za postępowanie wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, albo za uporczywie nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Dzieci wydziedziczonego mają prawo do zachowku.

Zapis to wynikający z testamentu nakaz dla spadkobiercy dokonania świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby, często dotyczy on konkretnych składników majątkowych. Zapisobiercę można również obciążyć tzw. zapisem dalszym, na rzecz kolejnej osoby. Zapis może być warunkowy albo z zastrzeżeniem terminu (np. gdy ukończy 18 lat).

Polecenie to wynikający z testamentu nakaz dla spadkobiercy albo zapisobiercy określonego działania, ale taki nakaz, który nikogo nie czyni wierzycielem, tzn. że nikt nie będzie mógł żądać niczego od danej osoby. Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

Zachowek to prawo do spadku osobom: zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, które dziedziczyłyby z mocy ustawy, ale nie dziedziczą ze względu na treść testamentu. Prawo to obejmuje 1/2 udziału spadkowego, jaki przypadałby z mocy ustawy, albo 2/3 udziału (trwale niezdolni do pracy albo małoletni). Z zachowku można wydziedziczyć.

Zrzeczenie dziedziczenia to zawarta w formie aktu notarialnego umowa pomiędzy spadkodawcą a przyszłym spadkobiercą, która obejmuje również zstępnych spadkobiercy, chyba że umowa stanowi inaczej.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe występuje wtedy, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, albo gdy testament nie reguluje losów całości majątku spadkodawcy (wtedy dziedziczenie ustawowe dotyczy tej właśnie części). Osoby uprawnione do majątku z mocy ustawy określa się w zależności od tego, jakie występują w danej sytuacji osoby bliskie.

Dzieci + małżonek – po równo, ale małżonek min.1/4. Jeżeli dziecko nie dożyło – to dzieci tego dziecka (czyli wnuki spadkodawcy) dziedziczą jego udział po równo (dotyczy też dalszych zstępnych).

Dziedziczenie ustawowe

 

Gdy nie ma dzieci, to małżonek + rodzice + rodzeństwo, ale małżonek minimum ½, a każdy z rodziców ¼ tego, co przypada łącznie rodzicom i rodzeństwu, reszta po równo między rodzeństwo:

Jeżeli któryś z rodziców nie dożył, to jego udział po połowie dla drugiego małżonka i całego rodzeństwa:

a jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa.

 

 

 

 

Ze względu na wspólność majątkową małżeńską majątek spadkodawcy jest z reguły w połowie własnością jego współmałżonka. Dziedziczeniu podlega jedynie udział ½ w majątku wspólnym, reszta to własność małżonka nie objęta spadkiem.

UWAGA! Warunki szczególne

Powyżej przedstawiono jedynie główne zasady dziedziczenia, w przypadkach szczególnych (zgony, wydziedziczenia, przysposobienie, separacja, rozwód, wniosek o rozwód czy separację) mogą wystąpić szczególne zasady dziedziczenia. W części przypadków dla ustalenia porządku dziedziczenia i udziałów spadkowych może być potrzebna specjalistyczna wiedza. W każdym bądź razie sąd we własnym zakresie ustala udział w spadku każdego ze spadkobierców.

W braku testamentu i spadkobierców ustawowych dziedziczy Skarb Państwa, nie dalsza rodzina. Osoby samotne powinny więc zadbać o pozostawienie testamentu.

Spadek

Podatnicy podatku od spadków i darowizn są zobowiązani do składania zeznań podatkowych o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem:

• spadku;

• zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu;

• praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci,

• dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

Nie należy składać zeznania, jeżeli w skład spadku weszły wyłącznie przedmioty nieopodatkowane albo mieszczące się w kwocie niepodlegającej opodatkowaniu.

Do zeznania należy dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania potwierdzające:

• nabycie rzeczy i praw majątkowych, w szczególności mogą to być: orzeczenie sądu (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku), testament, umowa, ugoda, zaświadczenie banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy lub zaświadczenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych o nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci;

• posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy i praw majątkowych wymienionych w zeznaniu (np. odpis KW);

• istnienie długów i ciężarów, obciążających nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

Zeznania podatkowe należy składać właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego miejsca zamieszkania spadkobiercy w terminie 1 miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Obowiązek podatkowy powstaje:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia - z chwilą przyjęcia spadku;

• przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego - z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia; 2a) przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części; 

• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych (na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci) - z chwilą śmierci wkładcy;

• przy nabyciu jednostek uczestnictwa (na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci) - z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego.

Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Oznacza to, że w przypadku niezgłoszenia nabycia z chwilą przyjęcia spadku (zatem nie później, niż 6 miesięcy od daty śmierci), obowiązek podatkowy powstanie z chwilą:

• sporządzenia pisma (pismem takim jest dokument ujawniający nie zgłoszone do opodatkowania - wbrew obowiązkowi ustawowemu - przeniesienie praw własności rzeczy lub obrót prawem majątkowym między oznaczonymi osobami, jak również nabycie w drodze dziedziczenia rzeczy lub prawa majątkowego po określonym spadkodawcy; może to być np. umowa dalszej sprzedaży składnika majątku nabytego w drodze spadku);

• uprawomocnienia się pisma - orzeczenia sądu (przy czym może to być zarówno orzeczenie sądu polskiego, jak i zagranicznego).

• a jeżeli nie było ani pisma, ani orzeczenia sądu, to w przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia (gdy urząd się zapyta, skąd Pan/Pani to nabył/a).

Wartość spadku

Jeżeli już wiesz, co podlega opodatkowaniu, ustal wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, inaczej zrobi to za Ciebie urząd skarbowy.

Wartość:

• nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw (mniej więcej);

• praw do wkładów oszczędnościowych - w wysokości tych wkładów (czyli nominalnie);

• jednostek uczestnictwa przyjmuje się w wysokości ustalonej przez fundusz inwestycyjny, zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych.

Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Jeżeli

• nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo

• wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego wartości rynkowej,

• jeżeli kilku nabywców podało różne wartości tej samej rzeczy lub prawa majątkowego (warto się zatem zawczasu dogadać, co współspadkobiercy wpisują do zeznania);

organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca (nabywcy), pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33 % od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.

 

Jako że pomiędzy wejściem w posiadanie różnych przedmiotów, a dniem ich badania przez biegłego, może zaistnieć spory odstęp czasu, wykonaj fotografie wszystkiego co dostałeś w spadku w chwili spadkobrania - jeżeli oczywiście chcesz ponosić nakłady na remont i modernizację. W dyskusji z urzędem odnośnie wartości nieruchomości możesz wykorzystać oferty biur obrotu nieruchomościami, czy ceny z portali aukcyjnych allegro.pl czy ebay.com.

UWAGA! Liczą się darowizny i spadek w okresie ostatnich 5 lat

Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz (darowizna, spadek), do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie pięcioletnim.

Co zmniejsza /zwiększa wartość spadku

Jeżeli ustaliłeś już wartość składników majątkowych wchodzących w skład spadku - aktywów - to powinieneś ustalić zobowiązania i koszty, które obniżą wartość spadku przyjmowaną do opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi bowiem wartość rynkowa rzeczy lub praw majątkowych, którą określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego. Podstawę opodatkowania stanowi zatem wartość majątku spadkowego po dodaniu zysku z tytułu umorzonych zobowiązań wobec spadkodawcy,  po odliczeniu zobowiązań i kosztów związanych z nabyciem spadku.

Wpływ na wartość spadku	Co zmniejsza / zwiększa wartość spadku
-	Straty spowodowane siłą wyższą pomiędzy dniem śmierci spadkodawcy a dniem wymiaru podatku przez urząd skarbowy (np. szkody powstałe w wyniku klęsk żywiołowych, pożaru, chorób inwentarza żywego, kradzieży itp).
-	Wartość zapisu i polecenia (+ koszty wykonania), jeżeli spadkobierca czy zapisobierca zapis (dalszy zapis) czy polecenie wykonali.
-	Koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku.
-	Koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie. Do 2006 r. kwestia zasiłku pogrzebowego nie miała znaczenia. Od roku 2007 koszty pokryte zasiłkiem nie zmniejszają podstawy opodatkowania podatkiem spadkowym. Koszty równoważne kwocie zasiłku pogrzebowego nie są zazwyczaj kontrolowane, są przyjmowane w tej kwocie w zasadzie "z urzędu". Jednak kwoty kosztowniejszych nagrobków czy grobowców powinny zostać udokumentowane rachunkami opłaconymi przez podatnika. Koszty te powinny zostać poniesione do dnia wymiaru spadku.
-	Koszty postępowania spadkowego (wpis a także wynagrodzenie adwokata).
-	Wynagrodzenie wykonawcy testamentu, jeżeli go ustanowiono, jeżeli wykonuje swoje usługi za wynagrodzenie i jeżeli wypłacono mu to wynagrodzenie.
-	Wartość wypłaconych zachowków
-	Wartość (koszty) innych obowiązków spadkodawcy określonych przez Kodeks cywilny.
+	Wartość zwolnienia czy umorzenia zobowiązania spadkobiercy wobec spadkodawcy, jeżeli na skutek przyjęcia spadku następuje zwolnienie nabywcy z zobowiązania albo jego wygaśnięcie (np. gdy spadkobierca pożyczył przed śmiercią pieniądze od spadkodawcy, to do spadku wchodzi roszczenie o zwrot pożyczki, a nie pieniądze).
-	Wartość roszczeń przysługujących spadkobiercy wobec spadkodawcy, w części przypadające na tego spadkobiercę (np. gdy spadkobierca poniósł nakłady na nieruchomość spadkodawcy, albo gdy pożyczył mu przed śmiercią pieniądze). Liczy się tylko część przypadająca na danego spadkobiercę, gdyż może on ządać od pozostałych spadkobierców spłaty w części przypadającej na ich udział (a dla nich będzie to koszt nabycia spadku).

Długi i ciężary potrąca się według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku długów i ciężarów już poniesionych w chwili wymiaru - według ich faktycznej wartości z dnia poniesienia.

Dziedziczenie testamentowe

W myśl prawa spadkowego o tym, kto dziedziczy majątek spadkowy decyduje sporządzony przez spadkodawcę testament, a w przypadku jego braku — ustawa. W polskiej terminologii prawa termin „testament” występuje w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, testamentem nazywamy dokument obejmujący treścią oświadczenie woli testatora (czyli sporządzającego testament). Po drugie, testament rozumiany jest jako czynność prawna o określonych cechach. W Polsce kwestie związane ze sporządzaniem testamentów reguluje USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964r. KODEKS CYWILNY (Dz. U. Nr 16, poz. 93).

Przepisy ogólne

Każda osoba może dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci. Prawo określa to mianem rozrządzenia majątkiem. Każdy testament musi zawierać rozrządzenia majątkowe, czyli określone dyspozycje majątkowe na wypadek śmierci.

CECHY TESTAMENTU

Testament:

• może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (nie można sporządzać testamentów wspólnych);

• ma charakter osobisty, czyli musi zostać sporządzony przez testatora, a nie np. przez pełnomocnika,

• aby był ważny, musi zostać sporządzony w jednej z przepisanych prawem form;

• może go sporządzić i odwołać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (osoba pełnoletnia, czyli taka, która ukończyła lat osiemnaście, a także osoba małoletnia, która zawarła związek małżeński);

• wywołuje skutki na wypadek śmierci, tzn. skutki te pojawiają się dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy — nie wcześniej;

• może zostać odnaleziony długi czas po otwarciu spadku i dokonaniu jego działu, co nie oznacza, że taki testament nie będzie ważny;

• spadkodawca może w każdym czasie odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia;

Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

• testator może pozostawić kilka testamentów o różnej treści (w przypadku, gdy spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego).

Testamentu nie można sporządzić w dowolny sposób i w dowolnej formie. Testament jest czynnością ściśle sformalizowaną, co oznacza, że na jego treść mogą składać się jedynie oznaczone, konkretne postanowienia. Zaliczamy do nich m.in.:

• ustanowienie spadkobiercy:

Ustanowienie spadkobiercy albo spadkobierców do całości albo części spadku jest głównym celem testamentu. Spadkobierca niekoniecznie musi zostać wskazany z imienia i nazwiska. Można użyć formuły opisowej, np. mój najstarszy syn, moja jedyna córka itp. W przypadku powołania kilku osób do spadku nie ma obowiązku wskazania ich udziałów spadkowych, gdyż w takiej sytuacji przyjmuje się, że osoby te dziedziczą w częściach równych.

Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie).

Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).

• zapis:

Zapis testamentowy polega na tym, że spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę testamentowego albo ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.

Przykład:

Jan Kowalski sporządził testament następującej treści: „Chcę, aby mój cały majątek przypadł memu bratu Adamowi, ale diamentową kolię matki zapisuję siostrze Annie”. W tym przypadku cały majątek bez względu na jego wielkość przejdzie na własność Adama (także kolia), ale Anna będzie mogła skutecznie żądać od Adama wydania należnego jej naszyjnika.

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.

Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.

• polecenie:

Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania. Nazywa się to poleceniem.

• powołanie wykonawcy testamentu:

Aby usprawnić zarząd majątkiem spadkowym do czasu działu spadku, testator powołuje wykonawcę testamentu. Do obowiązków wykonawcy najczęściej należy spłacenie długów spadkowych oraz wykonanie zapisów i poleceń oraz wydanie spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą.

Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, powinna złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem.

Koszty zarządu majątkiem spadkowym oraz wynagrodzenie wykonawcy testamentu należą do długów spadkowych.

Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu.

• wydziedziczenie:

Na skutek wydziedziczenia wskazana osoba pozbawiona zostaje uprawnienia do zachowku. Warto przypomnieć, że spadkodawca nie może dowolnie wydziedziczać swoich najbliższych — przepisy prawa wyraźnie określają, kiedy i z jakiej przyczyny można dokonać wydziedziczenia.

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

  1)   wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

  2)   dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

  3)   uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo, jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.

• ustanowienie fundacji.

RODZAJE TESTAMENTÓW

Testamenty dzielą się na zwykłe i szczególne.

Testamenty zwykłe to:

• testament własnoręczny — napisany w całości pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą;

• testament notarialny — sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego;

• testament będący oświadczeniem ostatniej woli spadkodawcy.

W ostatnim przypadku spadkodawca oświadcza swoją wolę w obecności dwóch świadków — wobec wójta/burmistrza/prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu/gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, a następnie podpisują go:

• spadkodawca,

• osoba, wobec której wola została oświadczona (spadkobierca),

• świadkowie.

W przypadku gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczyny braku podpisu. Testamentu w w/w sposób nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.

Testament własnoręczny

Cały tekst powinien być napisany odręcznie i osobiście przez spadkodawcę. Tekst powinien być również podpisany własnoręcznie przez spadkodawcę. Podpis obejmuje imię i nazwisko i najlepiej, aby był czytelny, to bowiem wykluczy potrzebę dokonywania jakichkolwiek czynności interpretacyjnych i zapewni bezpieczeństwo rozporządzeniu testamentowemu.

W pewnym wypadkach możliwe jest podpisanie testamentu nieczytelnie czy samym imieniem (gdy np. z treści testamentu wynika tożsamość testatora: „ja, niżej podpisany Jan Kowalski...”). Warto jednak podpisać się czytelnie i pełnym imieniem i nazwiskiem – chodzi o bezpieczeństwo majątku.

Podpis powinien znaleźć się pod testamentem. Jeżeli znajdzie się w innym miejscu, niezbędna będzie interpretacja testamentu, aby stwierdzić, czy podane tam imię i nazwisko to rzeczywiście podpis, bowiem cały dokument jest pisany ręcznie i może się okazać, że podanie imienia i nazwiska nie oznacza podpisu. Podpis w innym miejscu, niż pod rozporządzeniem, występuje często, gdy testator pisze, iż zamierza rozporządzić mieniem w następujący sposób (tu podpis), a następnie przytaczane są poszczególne postanowienia testamentu.

Brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament notarialny

Testament przygotowany w formie aktu notarialnego zawiera wszelkie elementy przewidziane dla aktu notarialnego. Podczas spisywania testamentu w formie aktu notarialnego warto pamiętać, iż

• spadkodawca powinien złożyć przed notariuszem oświadczenie swojej woli, jeżeli podpisze jedynie tekst przygotowany przez notariusza i spadkobiercę, to taki testament będzie nieważny;

• jeżeli spadkodawca nie umie lub nie może się podpisać, notariusz powinien uczynić wzmiankę na ten temat w treści testamentu pod rygorem jego nieważności;

• odpis aktu notarialnego zawierającego testament nie jest testamentem; jedynie oryginał pozostający u notariusza jest testamentem, i tylko wypis jest z nim równoznaczny.

Testament allograficzny

Testament allograficzny to testament sporządzony:

• poprzez złożenie oświadczenia ustnego;

• w obecności min. dwóch świadków (mogą to być również osoby wymienione w testamencie);

• wobec:

  • wójta, burmistrza, prezydenta miasta;

  • starosty;

  • marszałka województwa;

  • sekretarza powiatu albo gminy;

  • kierownika USC;

• spisany w protokole;

• z podaniem daty sporządzenia;

• odczytany spadkodawcy w obecności świadków;

• podpisany przez świadków oraz spadkodawcę (jeżeli spadkodawca nie może podpisać, trzeba podać to w protokole ze wskazaniem przyczyny).

Takiego testamentu nie mogą sporządzić osoby głuche i nieme.

Uprawnionym do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy jest każdy podmiot wchodzący w skład zarządu gminy: wójt albo burmistrz czy prezydent miasta, także ich zastępcy i pozostali członkowie zarządu.

W praktyce oświadczenie składane jest w drodze dyskusji, wymiany zdań, wyjaśnień itp. Nikt nie wymaga, aby spadkodawca oświadczył bezbłędnym językiem i płynnie swoją wolę, nie posiada bowiem stosownego wykształcenia ani doświadczenia w tym zakresie.

Testamenty szczególne

Testament szczególny to testament, który powstaje w sytuacji, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe albo bardzo utrudnione.

Do testamentów szczególnych należą:

• testament ustny (oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy w obecności co najmniej trzech świadków),

• testament spisany na statku morskim,

• testament wojskowy (określony rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej).

Art. 955. Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego. (Kodeks cywilny)

Testament ustny

Testament ustny to testament sporządzony jeżeli zachodzą okoliczności szczególne:

• obawa rychłej śmierci spadkodawcy

• wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie jest możliwe lub jest bardzo utrudnione.

Treść testamentu ustnego powinna być później stwierdzona w ten sposób, że:

• jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie, albo

• w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku wszyscy świadkowie złożą  przed sądem zgodne zeznanie; jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament na statku / w samolocie

Testament taki można sporządzić:

• podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym;

• przed dowódcą statku lub jego zastępcą;

w ten sposób, że:

• spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy;

• w obecności dwóch świadków; 

• dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania,

• pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, 

• po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.

Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny. Możliwy jest podpis elektroniczny kwalifikowany (np. wysłanie maila).

Kto nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu?

Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być:

• osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych,

• niewidomy, głuchy lub niemy,

• osoba, która nie potrafi czytać i pisać,

• osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,

• skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania,

• osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, a także małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Testament sporządzony z naruszeniem powyższych przepisów jest nieważny.

NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU

Polski system prawny uznaje testament za nieważny, gdy ma miejsce któraś z poniższych sytuacji:

• brak zdolności testowania,

• brak osobistego sporządzenia testamentu,

• naruszenie zakazu testamentów wspólnych,

• wystąpienie wad oświadczeń woli,

• naruszenie przepisów dotyczących formy sporządzenia testamentu,

• brak woli testowania.

Testament osoby:

• która nie ukończyła osiemnastego roku życia (chyba że zawarła związek małżeński),

• ubezwłasnowolnionej całkowicie albo częściowo,

• dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie,

również jest nieważny.

Nieważność testamentu zachodzi także w przypadku, gdy został on dotknięty następującymi wadami oświadczeń woli:

• działanie w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (stany trwałe, tj. choroba psychiczna czy niedorozwój umysłowy* oraz stany „przejściowe”, tj. upojenie alkoholowe, pozostawanie pod wpływem środków odurzających, zwłaszcza narkotyków, stan nieprzytomności spowodowany wysoką gorączką lub schorzeniami starczymi, hipnoza),

• działanie pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,

• działanie pod wpływem groźby.

* Nie kwalifikują się tu czynności dokonane w okresach tzw. przejawów świadomości, a zatem wtedy, gdy chory działa z należytym rozeznaniem.

Przykład:

Spadkodawca sądzi, że jego jedyny syn nie żyje. W związku z tym zapisuje cały swój majątek fundacji charytatywnej. Po śmierci spadkodawcy okazuje się, że potomek jednak żyje. Syn spadkodawcy może powołać się na okoliczność, że jego ojciec, sporządzając testament, działał pod wpływem błędu. W sytuacji takiej testament będzie nieważny. A syn odziedziczy spadek na mocy ustawy.

W przypadku wad oświadczeń woli przy sporządzaniu testamentu ważne jest, że powoływać się na nieważność testamentu z ich powodu może każdy, kto ma w tym interes. Można to zrobić w terminie trzech lat od momentu dowiedzenia się o przyczynie nieważności, nie więcej jednak niż dziesięć lat od otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy).

 Z PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO

W momencie śmierci spadkodawcy sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą oraz czy spadkodawca pozostawił testament.

Osoba, u której znajduje się testament, powinna złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Za niedopełnienie tego obowiązku grozi odpowiedzialność za wynikłą szkodę oraz grzywna.

Sąd spadku otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia testamentu nie informuje się osób zainteresowanych, ale mogą one być obecne przy tej czynności. Następnie zawiadamia się o otwarciu testamentu osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą (spadkobierców) oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku.

Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.

Spadkobierca, który zgłasza się do sądu w celu nabycia spadku, powinien przedstawić dowód na to, że nie ma innych spadkobierców. Za dowód taki może być uznane zapewnienie złożone przez spadkobiercę.

Jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie (dotyczy to głównie spadków o dużej wartości).

Ogłoszenie powinno zawierać:

• imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy;

• datę śmierci spadkodawcy;

• wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy;

• wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu sześciu miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Ogłoszenie powinno być umieszczone w piśmie poczytnym w całej Polsce i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy.

Po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia odbywa się rozprawa. Jeżeli w ciągu sześciu miesięcy nikt nie zgłosił nabycia spadku albo, zgłosiwszy je, nie udowodnił go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców, których prawa zostały wykazane, a w ich braku — przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego.

Najprostszy testament

Treść testamentu	Uwagi do poszczególnych postanowień
Warszawa, dnia 20 września 2005r.	Każdy testament powinien być opatrzony datą jego sporządzenia, aby uniknąć wątpliwości np. co do kolejności testamentów
Testament	Tytuł pisma nie jest potrzebny, rozwiewa jednak wszelkie wątpliwość co do intencji spadkodawcy.
Ja, niżej podpisany Jan Kowalski, urodzony w dniu 3 lutego 1952r.,	Takie określenie tożsamości spadkodawcy daje większą precyzję, niż tylko imię i nazwisko w podpisie.
do spadku po mnie powołuję	Należy stosować wyrażenia wskazujące na ustanowienie spadkobiercy, gdyż wyrażenia typu "zapisuję" oznaczają inne instytucje prawa spadkowego.
w części 2/3 moją żonę Janinę Kowalską, urodzoną w dniu 10 stycznia 1952r., zamieszkałą w Warszawie przy ul.Długosza 20, a w części 1/3 mojego syna Tadeusza Kowalskiego, urodzonego 15 marca 2000r., zamieszkałego w Warszawie przy ul.Długosza 20.	Wymieniając spadkobierców warto określić ich adres, szczególnie gdy są to dalsi krewni. Ustalając udział w spadku warto wziąć pod uwagę prawa do zachowku, aby uniknąć komplikacji przy rozliczeniu spadku. Warto również tak rozliczyć udziały w spadki, zapisy itd, aby jak najpełniej wykorzystać kwoty wolne od podatku, zwolnienia podatkowe itd. Tu nie można podawać terminów czy warunków.
Jednocześnie zobowiązuję moją żonę Janinę Kowalską do przekazania tytułem zapisu mój zbiór znaczków pocztowych oraz kwotę 1000zł mojemu siostrzeńcowi Markowi Walewskiemu, zam. w Płocku, przy ul.Kościelnej 12/2 w dniu, w którym ukończy on 18 lat, czyli 14 września 2007r. Mojej siostrze Julii Walewskiej zam. w Płocku przy ul.Kościelnej 12/2, zapisuję listy, które nasz ojciec pisał do matki z obozu.	Dokonując zapisu można określić spadkobiercę, który ma dokonać zapisu ze swojego udziału w spadku. Można też zobowiązać wszystkich spadkobierców. Zapis można dokonać z zastrzeżeniem warunku czy terminu.
Niniejszym oświadczam, iż mojego syna Arkadiusza Kowalskiego, zam. w Warszawie przy ul.Batorego 120/44 wydziedziczam, pozbawiając go w ten sposób prawa do zachowku. Przyczyną wydziedziczenia jest uporczywe postępowanie syna mojego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wobec mnie, tzn. długoletnie awantury powodowane przez niego podczas wspólnego zamieszkiwania, brak chęci poprawy swojego postępowania, używanie wobec mnie i pozostałej części rodziny słów powszechnie uznawanych za obraźliwe.	Dokonując wydziedziczenia należy podać w testamencie jego przyczynę. Jeżeli wcześniej spadkodawca przebaczył, wydziedziczenie będzie nieważne. Wydziedziczenie dotyczy wyłącznie osób uprawnionych do zachowku, bowiem jego skutkiem jest jedynie pozbawienie praw do zachowku.
Jednocześnie zobowiązuję moją żonę Janinę Kowalską do poinformowania syna Arkadiusza Kowalskiego o treści mojego rozporządzenia testamentowego, o jego wydziedziczeniu, oraz do podjęcia starań o poprawę stosunków jego z resztą rodziny.	Można w testamencie polecić spadkobiercom dokonanie pewnych czynności.
Niniejszym oświadczam, iż odwołuję wszelkie sporządzone przeze mnie wcześniej rozporządzenia testamentowe.	W ten sposób unikniemy starań o uwzględnienie postanowień wcześniej wystawionych testamentów.
Nad wykonaniem testamentu czuwać będzie adw. Jan Wieyski. Otrzymał on już wynagrodzenie za swoje usługi w tym zakresie.	Warto ustanowić wykonawcę testamentu, również kogoś z rodziny, kto dopilnuje, aby życzeniom spadkodawcy stało się zadość.
Jan Kowalski	Podpis własnoręczny, odręczny, czytelny, pełny (imię i nazwisko).