Sylwia

Gliniewic

z

IKI

JAPOSKA

FILOZOFIACODZIENNOŚCI

Wydawnictwo

internetowee-bookowo

Wprowadzenie

Nie

manaświeciedrugiegotakiegokrajujakJaponia,którybudziłbytyleskrajnych

uczuć i przywoływał tyle sprzecznych obrazów. Myśląc o Japonii widzimy oczami
wyobraźnigroźnychsamurajówiwalecznychkamikadzegotowychoddaćswojeżycie
wobroniehonoruiojczyzny,zawszeposłusznych

Bushid

o

[

1

]

,japońskiemu

kodeksowi

samuraja. Przypominają się nam piękne Gejsze w bajecznych kimonach, które można
spotkać spacerując ulicami Kioto. Widzimy setki Japończyków, rodzin z dziećmi,
zakochanychczysamotnychodpoczywającychkażdejwiosnywcieniurozkwitających
wiśni. Myślimy o japońskiej celebracji każdej chwili i upiększaniu chociażby, tak
zdawałoby się prostej czynności, jak na przykład picie herbaty, która urasta do rangi
niezwykłegowydarzeniapoprzezszeregstaranniewykonywanychrytuałówzgodnychz
Sadō

[

2

]

, drogą herbaty. Myślimy

o

wypielęgnowanych japońskich ogrodach zen,

których blade imitacje możemy spotkać także i w europejskich miastach. Przykłady
takichbajkowychobrazówzatrzymanychwnaszejpamięcijakkadryzfilmumożnaby
przywoływaćwnieskończoność.

Jednak

oboktychsielskichobrazówpełnychspokoju,tradycji,celebracjiIpiękna

zatrzymanegowczasieJaponiaprzywodzitakżenamyślzupełnieinneobrazy.Jednym
znichjest Tokyopełnenowoczesnych drapaczychmur,super luksusowychsklepów i
samochodów. Miasto po ulicach którego pędzi tłum zapracowanych Japończyków,
wśródktórychmożnapoczućczymjestsamotnośćwtłumie.Miasto,którejestbardzo
silniezdominowaneprzezkulturęZachodu,żeojegojapońskimpochodzeniumożenas
czasami przekonywać jego niezrozumiały język i wygląd jego rodowitych
mieszkańców.

A

jednocześnie miasto, które przytłacza swoją gargantuiczną wielkością

nieporównywalną z żadnym ze znanych nam miast Europy. Ta ‘’druga’’ Japonia to
postęp,wyścigzanowymitechnologiamiimodanaZachód.Dojej‘’drugiej’’strony
należą także na przykład takie negatywne zjawiska jak karoshi

[

3

]

, czyli

dosłownie

tłumacząc ’’śmierć z przepracowania’’ oraz wysoki wskaźnik samobójstw. Pomimo
tych przeciwieństw, a może i po części dzięki nim, Japonia od stuleci rozbudza
ciekawośćifascynację,albowręczprzeciwniebudzidezaprobatęiniesmak.Jednakże
trudno oprzeć się wrażeniu, że Japonia jest w pewnym sensie zlepkiem naszych
wyobrażeń zaczerpniętych z filmów, książek, telewizji. To często mieszanka naszych
marzeń, pragnień i snów. Dlatego można powiedzieć, że jest Japonia to miejsce
bardziejmityczneniżrealne.

‘’Japonia.

Nie

było i nie ma chyba kraju, który fascynowałby ludzi Zachodu

bardziej niż ona. Właściwie w naszej wyobraźni nadal cieszy się statusem ‘’krainy’’
raczej niż ‘’kraju’’. Jest przede wszystkim miejscem mitycznym, a nie geograficznym

czypolitycznym:dalekimiekscytującym

[

4

]

’’

W

dzisiejszych czasach świat zmienił się w globalną wioskę i choć tak łatwo się

komunikowaćipodróżowaćichoćwydajesięnam,żeniemajużmiejscnieodkrytych
to Japonia nadal pozostaje nam obca. Jej poznanie, tak jak i zagłębianie się w każdą
innakulturęjestniezwykletrudne,ponieważcośtakniepowtarzalnegoidynamicznego
jakkulturamusimyzmienićwabstrakcyjny,spójnyimartwykoncept.JakpisałGoethe:
“Gdypoznać

i

opisaćchcęsięcosżywego

To

naprzódtrzebaduchawygnaćzniego

A

wnetsięczęściwrękutrzyma,Tylko,niestety,spójni

ducha

niema

[

5

]

’’

Choć

poznanie

japońskiej kultury narażone jest na ryzyko zamknięcia jej w

abstrakcyjnekoncepcjeitymsamymnautratęjej‘’ducha’’,tomyślęjednak,żeniejest
to sytuacja nieunikniona. Każda kultura jest zjawiskiem wyjątkowym. W jednej z
opowieściwodzaIndiannapoczątkustworzeniaBógdałkażdemuludowipoglinianym
kubku, aby czerpał z niego wodę życia. Kultura była właśnie tyk kubkiem, z którego
wszyscy członkowie danego ludu czerpali wzory zachowań, zasady moralne,
tożsamość,etc.

[

6

]

W

bardziejnaukowysposóbmożnaokreślić,że:“Kultura,

podobnie

jakjednostka,jestmniejwięcejwspólnymwzoremmyśleniaidziałaniaobrębiekażdej
kultury pojawiają się charakterystyczne cele nie będące celami społeczeństw innego
typu.Posłusznytymcelom,każdyludkonsolidujeswedoświadczeniaiproporcjonalnie
do siły tych tendencji heterogeniczne elementy zachowań przybierają kształt co raz
bardziejznimizgodnym

[

7

]

’’

Myślę, że Bóg dał każdemu

narodowi

po glinianym kubku nie tylko, żeby każda

nacja czerpała z niego swoją tożsamość, ale również, aby mogła się swoim
doświadczeniem i wyjątkowością podzielić z innymi. Kultura Japonii jest pełna
paradoksów,czegoprzykładynaszkicowałamnasamympoczątkumojejpracy,aleto,
co mnie w japońskim kubku najbardziej interesuje, to nie jego kontrasty, które jeśli
poszukamyuważniezpewnościąznajdziemywkażdejkulturze.Tymcoprzykułomoją
uwagę, rozbudziło ciekawość jest coś, co przenika od wieków Krainę Kwitnącej
Wiśni,amianowicie: filozofiacodziennościi powiązanąznią tradycjaIki.Dlaczego
doopisaniaJaponiiijejwyjątkowejkulturywybrałamwłaśniefilozofięcodzienności?

Są

trzy

główne powody dlaczego wybrałam filozofię codzienności i powiązaną z

nim tradycję Iki. Po pierwsze zajmując się filozofią codzienności mam szanse opisać
kulturę Japonii poprzez wciąż żywy element życia jakim jest tradycja Iki. Po drugie
tradycjaIkidajenietylkowglądwpewneestetycznekategorie,aleprzedewszystkim
pozwala na zapoznanie się z filozofią i określonym przez nią sposobem życia, który
przenika różnorodne jego dziedziny. Po trzecie, mam nadzieję, że uda mi się poprzez
pryzmat Iki i wypływającej z niego filozofii codzienności uchwycić nie tylko
nietuzinkowość kultury Japonii oraz jej filozofię, ale również zrozumieć wpływ jaki
wywarłaonanakulturęifilozofięZachodu.Projektopisaniatakmałoznanegozjawisk,

jakimjestwnaszymkrajujapońskafilozofiacodziennościIkijestnieladawyzwaniem,
biorącpoduwagęznikomąilośćopracowańnatentemat,cojestotylezaskakujące,że
generalniekulturakrajówAzjicieszysięunassporąpopularnością.Myślęjednak,że
jest to temat do osobnych rozważań. W mojej pracy opisując filozofię Iki skupię się
częściowonaanglojęzycznychtekstachorazksiążkachpolskojęzycznychtraktującycho
historiiikulturzeJaponii.WzmiankaokoncepcjiIkipojawiasięwksiążkachoJaponii
na marginesie innych zagadnień, rzadko jednak jako temat odrębnych opracowań.
Najczęściej wspomina się o filozofii Iki w książkach opisujących historię i kulturę

hanamach

i

[

8

]

, czyli

kulturę „świata kwiatów i wierzb

[

9

]

’’, co

jest

poetyckim

określeniem świata Gejsz. Nie dzieje się tak bez przyczyny, ponieważ to właśnie w
dzielnicachuciechwEdowXVIIIwiekunarodziłasięfilozofiaIki.

Ale

czym tak naprawdę jest Iki? Jak można tę ideę scharakteryzować? Iki jest

definiowane w różny sposób. Jest to poczucie piękna, dobrego smaku. To dążenie do
wyjątkowości,jakrównieżpragnieniepoznania,zdobywaniadoświadczenia,którenie
prowadzi do znudzenia życiem, ale wręcz przeciwnie do ciągłej nim fascynacji. To
takżedążeniedozachowaniarównowagiiunikaniaprzesady.Jakbytegobyłomało,Iki
jestdefiniowanetakżejakoprostotaielegancja

[

10

]

.

To

mieszkańcy klasy średniej i niskiej w Edo jako pierwsi docenili walory Iki,

cieszyły ich sytuacje, które były Iki i to oni jako pierwsi chcieli być Iki, szykowni i
eleganccy, światowi, jednym słowem wyjątkowi

[

11

]

. Ta

tendencja klasy średniej i

niskiejwkierunkuIkinieznajdywałaaprobatywśródklasybogatychkupców,którzyo
wiele bardziej doceniali ideę tsu

(w

dosłownym tłumaczeniu oznacza konesera).

Koncepcja tsu kładła

nacisk

głównie na intelektualizm. Jednak obie koncepcje są do

siebie bardzo zbliżone, tak że czasami trudno podać ścisłe rozróżnienie między Iki a
tsu.

Tym

niemniejtylkoIkirozumianejestprzedewszystkimjakokategoriaestetyczna.

Pomimo

tego, że od XVIII wieku Japonia przeszła poprzez wiele różnorodnych

zmian, które diametralnie przeobraziły jej dotychczasowe oblicze, to jednak nadal
zachowałaswojątożsamość.Myślę,żeciągłażywotnośćfilozofiiIkijesttegodobrym
przykładem, ponieważ Japonia, zwłaszcza po Drugiej Wojnie Światowej cierpi na
kompleksniższościwzględemZachodu.Pragnieniedorównania,anawetprześcignięcia
ZachodumaczasamidlawizerunkuJaponii,jakidlatożsamościsamychJapończyków
opłakaneskutki.Mamtutajprzedewszystkimnamyślinieumiarkowane‘’kopiowanie’’
tego,cozachodnieprzyjednoczesnymniedocenianiuizapominaniuowłasnejkulturzei
tradycji.

Poczucie

zagubienia Japończyków, upadek wartości, rozpad społecznych więzi i

nierzadko tragiczne skutki pogoni za Zachodem, zwłaszcza po Drugiej Wojnie
Światowej wspaniale opisał w swoich książkach japoński pisarz młodego pokolenia
Haruki Murakami. Według niego Japończykom dzięki swojemu wysiłkowi i

pracowitości udało się wyjść z kryzysu, ale w pewnym momencie zaczęli się głębiej
zastanawiaćnadtymdokądzmierzająiczegotaknaprawdęchcąodżycia,gdyżzdali
sobiesprawęzpoczuciazagubienia,stratyiprzegranej

[

12

]

‘’Zbliżenie

do

Zachodu, które nasiliło się po II wojnie światowej, zmieniło

dotychczasowe społeczeństwo japońskie w sposób zasadniczy. Rzadko dzisiaj, na co
dzień zetknąć się z tradycyjnymi tańcami japońskimi lub tradycyjną muzyką ludową.
Również tradycyjny japoński strój - kimono zakładany jest wyłącznie na specjalne
okazje,jaknp.ceremoniamałżeńskaczyteżŚwiętoNowegoRoku

[

13

]

’’

Oddalanie

się młodego pokolenia od tradycji jest w pewnym sensie procesem

naturalnym i zrozumiałym. Myślę jednak, że Japonii potrzebne jest zachowanie
równowagi między swoją bogatą i niezwykłą tradycją i jednoczesnym dążeniem do
nowoczesności.Kultywowaniepięknazaklętegowrozmowiegejszy,filiżanceherbaty,
spacerze w cieniu rozkwitających wiśni czy pielęgnowaniu miniaturowego drzewka

bonsa

i

[

14

]

nie

jestwedługmniezajęciemwłaściwymjedyniepięknoduchom,aleswego

rodzajupostawąniezbędną,abywświecie,którystajesięcorazbardziejjednorodny
zachowaćto,coniepowtarzalneigodneprzekazaniawspadkunastępnemupokoleniu.
Myślę,żegdybyludzieniepotrzebowalitakichkorzenijakimisąkulturaczytradycja,
jużdawnotemuświatpogrążyłbysięwkompletnymchaosieibezwładzie.

To

właśnie w tradycji Iki odnajduję cechy niezbędne, aby będąc człowiekiem na

wskrośnowoczesnymjednocześnieumiećpatrzećnaświatoczamidzieckaikonesera,
umiećsięzachwycićijednocześniedelektowaćżyciem.WtradycjiIkiodnajdujętakże
postawę, w której filozofia nie jest traktowana jako domena specjalistów, doktorów
czy profesorów, ale jako istotny element codziennego życia, duchowa praktyka
dostępna dla każdego. Filozofia nie jest w Japonii traktowana jako tylko i wyłącznie
teoria, ale przede wszystkim jako praktyka, sposób życia, swego rodzaju duchowe
ćwiczenie.

Taka

koncepcjafilozofiibliskabyłajednemuzwybitnychwspółczesnychfilozofów

Zachodu,PierreHadot

[

15

]

.Według

niego

fenomenfilozofiistarożytnejpolegałnatym,

że filozofia stanowiła integralną część życia, nie była dziedziną skupioną tylko i
wyłącznie na filozoficznych spekulacjach, ale wręcz przeciwnie wysoko ceniła
wdrażaniefilozoficznychideałówwżycie.Dlategowłaśnie:‘’Filozofowie

w

czasach

platońskiej Akademii czy Liceum Arystotelesa praktykowali filozofię, a nie tylko ją
studiowali’’

[

16

]

W

dzisiejszychczasachtowłaśniewIkiodnajdujęharmonijnepołączeniefilozofii

zpraktyką,dziękiktórejfilozofiaprzeobrażasięwsztukężycia,aniewabstrakcyjny
zbiórreguł,zasaditeorii,którymiczasamizzainteresowaniem,anierzadkozprzymusu
zajmująsięjedyniestudenciiprofesorowie.Dziękitemu,żefilozofiaprzeobraziłasię
wsztukężycia,stałasiętymsamymdziedzinądostępnąwszystkimtym,którzywżyciu

ceniąsobieniezwykłośćiwychodzeniepozaprzeciętnośćiutarteschematy.

[

1

]

Bushido, w

dosłownym tłumaczeniu oznacza ‘’Drogę wojownika”. Jest to

japońskikodeksetycznypowstałymiedzyIXaXIIwiekiem,któryczęstoporównywany
bywa do europejskiego kodeksu rycerskiego. Bushidō podkreśla znaczenie takich
wartości u wojownika jak: posłuszeństwo, honor i lojalność wobec wasala. W
dzisiejszejJaponiimożnamówićowciążżywejtradycjiBushidōwrelacjachmiędzy
pracodawcąapracownikiem,gdzierównieżobowiązujelojalnośćiniekwestionowane
posłuszeństwopodwładnegowobecpracodawcy.

[

2

]

Sado oznacza

‘’Drogę herbaty”. Odkąd w VI wieku herbata przywędrowała z

Chin wraz z Buddyzmem zyskała ogromna popularność. Droga herbaty to nie tylko
szereg czynności mających na celu przygotowanie filiżanki herbaty, ale przede
wszystkim pielęgnowanie ‘’czystego’’ umysłu oraz takich wartości jak: harmonia,
szacunek wobec innych, spokoju. Za mistrza ceremonii herbacianej uważany był Sen
Rikyu(1511-1591).

[

3

]

Karoshi

to dosłownie śmierć z przepracowania. Pierwszy przypadek

odnotowano w Japonii w 1969 roku, kiedy pracownik największego japońskiego
wydawnictwa zmarł w trakcie pracy na atak serca. To właśnie kłopoty z układem
krążeniasąuznawanezagłównąprzyczynęśmiercizprzepracowania.

[

4

]

J.Bator,Japońskiwachlarz

,s.26

7

[

5

]

R.Benedict,

Wzory

kultury

,s.6

7

[

6

]

Ibidem,s.11

2

[

7

]

Ibidem,s.11

2

[

8

]

Hanamach

i

to

dzielnica gejsz, gdzie znajdują się domy gejsz (

okiy

a

) oraz

herbaciarnie (

ochay

a

),w

którym gejsze prezentują swoje talenty. Ideogram hana

oznaczakwiaty,zwłaszczakwiatywiśni(

sakur

a

),a

machimiasto.

Hanamach

i

oznacza

dosłownie“miastokwiatów’’.

[

9

]

Kwiatysymbolizują

w

Japoniipięknoijegonietrwałość,awierzbydelikatność.

[

10

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,

elegancji

sztuki

,s.25

5

[

11

]

Y.Yamamoto,

An

AestheticsofEverydayLife

,s.

2

[

12

]

Na podstawie

wywiadu z Haruki Murakami,

The outside

r

, Book

Salon,

Grudzień1997

[

13

]

K.Aihara,

Gejsz

a

,s.

6

[

14

]

Bonsai

dosłownie

znaczy

‘’roślina w doniczce”. Zwyczaj hodowli

miniaturowych roślin narodził się w Chinach w czasie panowania dynastii Han
ok.2000 lat temu. Słowo

bonsa

i

jest

japońskim odpowiednikiem chińskiego słowa

pensa

i.

[

15

]

P. Hadot-francuski

filozof urodzony w 1922 w Paryżu. Wybitny znawca

filozofiiantycznej.

[

16

]

B. Balin

What

is the Ancient Philosophy

,The

journal of religion, culture and

publiclife,Grudzień2002

I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujęciu

Filozofia

Iki powstała w Edo w XVIII wieku. Edo stanowiło wówczas stolicę

Japonii (w 1896 roku Edo zostało przemianowane na Tokio). Miasto to liczyło na
początku XVIII wieku ponad 1,3 miliona ludzi i było powszechnie uznawane za
największemiastonaświecie

[

17

]

. Miejsce

narodzin filozofii Iki było dość niezwykłe,

jeśliweźmiemypoduwagęgdziewykluwałysięwcześniejszekoncepcjeodoniosłym
znaczeniufilozoficznymikulturowym,boIkiwywodzisięzdzielnicyuciech.Itonie
arystokracja ducha stworzyła ten koncept, ale ludzie należący do klasy średniej i
niskiej. Ale ostatecznie, kto powiedział, że filozoficzne idee mają prawo powstawać
tylko I wyłącznie na Uniwersytetach czy innych miejscach uznawanych za właściwe?
Gdyby przyjrzeć się uważnie narodzinom naszej zachodniej filozofii zauważylibyśmy,
że co jak co ale filozofia ceni sobie ponad wszystko wolność. W niewoli zamiast
filozofii rodzi się tylko ideologia. Filozofia nie patrzy czy jesteś arystokratą czy
niewolnikiem,czyjesteś biednyczybogaty, wierzyszwBoga albowręczprzeciwnie
odrzucaszcałkowiciejegoistnienie,itd.Dlaniejliczysiętylkoto,jakwielkimjesteś
miłośnikiemmądrości.

Mieszkańcy

Edo

należącydoklasyśredniejiniskiejprzyczynilisiędopowstaniai

rozprzestrzenienia się Iki. To oni cenili wszystko to, co było Iki: modę, sytuację,
sposób bycia, określone wartości, które były uznawane za Iki, itd. W dosłownym
znaczeniuIkioznaczaszyk,elegancję.Jednaktrudnoznaleźćodpowiedniktegosłowa
w językach obcych, który dokładnie oddawałby w pełni znaczenie Iki. Słowo Iki
tłumaczysięnajczęściejjakofrancuskiechic,którepóźniejzostałozapożyczoneprzez
język

angielski

iniemiecki.Jednak

chic

nie

matakściśleokreślonegoznaczeniajakIki.

JaktwierdziKuki:

,,Semantyczne

znaczeniesłowachicjestznacznieszersze.Zawiera

w sobie znaczenie zarówno iki jaki i jo

hin, czyli

elegancji, klasy wyższej(…) jak

również wyraża senko, czyli delikatność i utalentowanie oraz takuestu, czyli
doskonałepoczuciesmaku

[

18

]

”.

Dalsze

poszukiwaniaodpowiednikasłowaIkiczytowefrancuskimpojęciu

raffin

e

czy

coquetteri

eprowadzą

na

manowce,ponieważkażdeznichodzwierciedlajedynie

pewna cechę Iki taką jak wyrafinowanie czy czar, ale nie oddaje w pełni jego
znaczenia.

W

przeciwieństwie do innych ideałów japońskiej estetyki takich jak:

wabi

(prostota) czy

sabi

(elegancja

połączona z prostotą) Iki nie było praktykowane przez

szlachtę czy wojowników, a jedynie przez mieszkańców stolicy z klasy średniej I
niskiej. Pomimo tego nie da się zaprzeczyć temu, że początki Iki wywodzą się z
tradycyjnychjapońskichideałówestetykitakichjakwłaśniewab

i

czysabi.

Iki

imieszkańcyEdotodwanierozerwalnepojęcia.BezEdoniebyłobyIki,abez

Iki wyjątkowości samego Edo. Mieszkańcy Edo byli i nadal są dumni z tego, że
urodzilisięwłaśniewtym,anieinnymmieścieświata.Zpowodutejdumysączęsto
porównywalni do mieszkańców Paryża. Tym, co niewątpliwie wyróżniało
mieszkańcówEdoodParyżanbyłichantyintelektualizmidumaztego,żesąniezamożni
i niewykształceni. Pomimo tych cech, które można by było postrzegać jako przywary
mieszkańcy Edo słynęli z hojności, nieprzywiązywania się do pieniędzy, rozrzutności
(potrafili stracić fortunę w ciągu jednej nocy) jak również z wyrafinowanego
intelektualizmu. Poza tym mieszkańcy Edo, prawdziwi Edokko,

musieli

cechować się

odwagą, która czasami graniczyła z brakiem zdrowego rozsądku, jak również
akceptacją swojego przeznaczenia

[

19

]

. Rozrzutność prowadziła

niekiedy

do

bankructwa,alejakpowiedziałjedenz

taikomoch

i,który

jest

męskimodpowiednikiem

gejszy:,,Oszczędzajpieniądze

przez

rokiwydajjewciągujednejnocywrozrzutny

sposób. Tym sposobem, wydając pieniądze dla zabawy, sprawisz, że twoje życie
nabierzesensu

[

20

]

’’.

Do

dobregotonunależałonieprzywiązywaniesiędopieniędzy,któresamewsobie

niestanowiływartości,ajedyniesłużyłyrealizacjiwyznaczonychcelów.Wypowiedzi

taikomoch

i

nie

należy rozumieć jako nakazu marnowani pieniędzy, ale raczej jako

wskazówkę, aby pieniądze służyły nam, a nie odwrotnie, abyśmy to my byli
niewolnikamipieniędzy.

Stopniowo

Iki zaczęło się pojawiać jako główny temat literatury takiej jak:

kibyosh

i,

shareho

ni

ninjobo

n

[

21

]

.Typ

literaturyjakimjest

kibyosh

i

wykazuje

ogromne

podobieństwo do współczesnych komiksów, w których tekst współgra z obrazem, a
tematyka nierzadko dotyczy erotyki. Literatura, której tematyka dotyczyła Iki była
postrzegana przez władzę jako niemoralna, rewolucyjna i obrazoburcza. Jeden z
najbardziej znanych twórców

kibyosh

i

, Santo

Kyoden, został nawet aresztowany za

tworzeniedziełotakimwłaśniecharakterze.OpróczliteraturyIkiprzeniknęłozczasem
także do różnego rodzaju popularnych japońskich piosenek takich jak np.

kout

a

czy

jorur

i

[

22

]

oraz

dramatów.

Oprócz

Iki

w Japonii rozwinęło się znacznie więcej estetycznych ideałów takich

jaknp.

wabi

czysabi,któreomówiępokrótce

w

dalszejczęścimojejpracy.Większość

z nich nie odegrała znaczącej roli w codziennym życiu, ograniczając swój zasięg do
wąskiego grona specjalistów. Zupełnie inaczej potoczyła się historia Iki, które
zarównowXVIIIwiekujakidzisiajcieszysięogromnąpopularnościąijest‘’wspólną
własnością Japończyków’’

[

23

]

. Swoją żywotność

i

niesłychaną popularność Iki

zawdzięczatemu,żewprzeciwieństwiedoinnychideałówpięknaunikaskrajności,nie
jesttopojęciezbyttranscendentalne,metafizyczneanizanadto‘’przyziemne’’.Czasami
Iki porównywalne jest do europejskiego dandyzmu przełomu osiemnastego i
dziewiętnastego wieku. Prawdą jest, że zarówno Iki jaki i dandyzm są pewnym
charakterystycznymsposobemżycia,filozofią,któranarodziłasięwmiastachiwysoko

ceniodwagęipewienokreślonysposóbzachowaniaiubioru.Natymkończysięjednak
wszelki podobieństwo między Iki a dandyzmem, który w przeciwieństwie do Iki był
znakiem rozpoznawczym ludzi słabych, snobów wynoszących się ponad innych i w
swoimmniemaniulepszychodinnychludzi

[

24

]

.

Estetyka

Japonii,acosięztymwiążetakżeIkijestzanurzonegłębokowjapońskiej

filozofii. Najważniejsza w tej filozofii jest jej metafizyka i specyficzne rozumienie
świata. Według japońskiej filozofii świat jest ciągłym stawaniem się, ciągłą zmianą.
Świat nie jest platońską jaskinią, poza którą bytują nieśmiertelne i niezmienne idee.
Wręcz przeciwnie, ciągła zmienność i nietrwałość stanowią jedyny ze światów.

[

25

]

Japończycy

zamiast

lamentowaćiużalaćsięnadowąmarnościąinietrwałościąwolą

jednak afirmować i celebrować życie takim jakim ono jest we wszystkich jego
aspektach. Taka afirmująca postawa ma swoje źródło w Buddyzmie, który
przywędrował do Japonii w VI wieku z terenu Chin i od tego czasu cieszy się
niesłabnącą popularnością. W filozofii Iki odnajdujemy również ślady buddyzmu.
Buddyjskiejestpoczucierezygnacjiwynikającezeświadomości,żewszystkoprzemija
i gaśnie, przy jednoczesnej umiejętności cieszenia się życiem. Ta radość życia
wypływazpodążaniadrogąśrodkaiunikaniaskrajności.Myślę,żetowłaśniedzięki
temu Japończycy potrafią się zachwycać ulotnym pięknem kwiatów wiśni, rozmarzyć
przy filiżance herbaty czy cofnąć się do przeszłości w otoczeniu pięknych gejsz
urozmaicającym swoim gościom czas elokwentną i czasami zabawną rozmową,
tradycyjnym tańcem czy śpiewem. To właśnie świadomość nietrwałości pozwala
doceniaćimkażdąchwilą,którajestniepowtarzalnaijedynawswoimrodzaju.Świat
pomimo ciągłych zmian i przeobrażeń nie jest światem chaotycznym, pozbawionym
jakiegokolwiek ładu. Wręcz przeciwnie świat jest zgodnie z japońska filozofią
odzwierciedleniemdoskonałościiładu.Światjestodbiciemmakrokosmosu.Człowiek
nosiwsobiemikrokosmos,ajegożyciejestnierozerwalniezłączonezlosamiświata,
którygootacza,każdejjegonajmniejszejnawetczęści.Najistotniejszymiwartościami,
którymiczłowiekpowiniensiękierowaćwstosunkudootaczającegogoświataludzi,
zwierząt,przyrodyjestszacunek,miłośćiposzanowanieżyciawkażdejjegopostaci.Z
buddyzmu Japończycy przejęli również koncepcję świata rozumianego jako pustka.
Buddyjska nicość oznacza, że świat nie ma substancji. Świat nie istnieje jako byt
niezależny.Wszystkowświeciejestzależneodsiebie.

Kolejnym

istotnym elementem japońskiej filozofii jest idea samodoskonalenia się

człowieka(self-cultivation).TaideazostałazaczerpniętazKonfucjanizmu,którywIII
wieku trafił poprzez Koreę do Japonii. Samodoskonalenie polega ciągłym duchowym
rozwoju. To pragnienie zachowania jedności nie tylko między naszym sercem i
umysłem, ale również między nami a innymi ludźmi, rodziną i społeczeństwem.
Potrzeba jedności wynika z faktu, że każda jednostka stanowi nierozerwalną część
większej całości. To także ciągła troska o jasność umysłu, który daleki jest od

popadania w skrajności i potrafi zobaczyć świat takim jakim jest on naprawdę. To
również dbanie o czystość naszych intencji. Poza tym samodoskonalenie polega na
stałym poszerzaniu naszej wiedzy. Nasza wiedza jest ściśle związana z naszymi
czynami. Dbając o jasność naszego umysłu, dbamy tym samym o czystość naszych
czynów.

[

17

]

Y.Yamamoto,

An

AestheticsofEverydayLife,s.7

[

18

]

S.Kuki,

The

StructureofIki

,s.1

6

[

19

]

N.Hiroshi,

The

StructureofDetachment

,s.

1

[

20

]

Taikomochi

beatsdrumonvirtuesoflavish,

Japan

Times,13Październik2002

[

21

]

Shareho

n

to

typliteraturyobfitującywróżnescenypełnehumoru.

Ninjobo

n

to

typliteraturytraktującyoludzkichnamiętnościach.

[

22

]

Kout

a

to

krótka piosenka o szybkim tempie, wykonywana przy

akompaniamencie

shaminsen

u traktująca

przede

wszystkim o ludzkich emocjach i

uczuciach.

Jorur

i

to

typ pieśni wykonywanej również przy akompaniamencie

shaminsen

u

wtradycyjnym

japońskiteatrzemarionetkowym,Bunraku.

[

23

]

Nishiyama,

Edo

culture

,s.5

3

[

24

]

N.Hiroshi,

The

StructureofDetachment

,s.

1

[

25

]

Idea

nietrwałości została najlepiej wyrażona w dziełach japońskiego filozofa

DogenKigen(XIIIwiek)orazbuddyjskiegomnichaYoshidaKenko(XIVwiek).

KukiipierwszadefinicjaIki

Pomimo

swojejniesłychanejpopularnościwJaponiiIkiniebyłoprzezdłuższyczas

przedmiotem poważnych akademickich badań czy studiów. Pierwsze naukowe
opracowanie dotyczące Iki pojawiło się dopiero w 1930 roku w książce Kuki Shuzo
zatytułowanej ‘’Struktura Iki’’ (

Iki

no kozo)

[

26

]

. Kuki

należy do grona tych pisarzy,

filozofów, których osobiste doświadczenia powiązane są silnie z ich twórczością.
Urodził się w okresie, kiedy bardzo silny w Japonii był nacjonalizm, który stanowił
próbę przezwyciężenia wpływów zachodnich. Jego ojciec, który miał na Kukiego
ogromny wpływ, był zagorzałym zwolennikiem nacjonalistycznej ideologii. Także
bliski i niezwykle wpływowy przyjaciel rodziny, Okakura Tenshin, popierał
nacjonalizm. Nie dziwi więc fakt, ze już w młodości Kuki był dumny z tego, że jest
Japończykiemiuważał,żekulturajapońskajestowielelepszaodkulturyzachodniej.
Tą dumę ze swojego pochodzenia i kultury można odnaleźć na kartach jego książki.
Poza tym autor

,,Struktury

Iki’’ studiował

w

Europie zachodnia filozofię w latach

dwudziestych.Zauroczonyfilozofiąeuropejską,zwłaszczaBergsonemiHeideggerem,
postanowiłwswoichbadaniachnadstrukturąIkiwykorzystaćmetodęzaczerpniętejz
filozofii Zachodu, a konkretnie z hermeneutyki Martina Heideggera. Według Nahano
HajimeKuki:

,,Próbowałzanalizowaćjapońskąwrażliwośćużywającpojęć

zachodniej

filozofii

iwdoświadczeniuEuropypróbowałzrozumiećzachodniąkulturępoprzezjapońską
wrażliwość”

[

27

]

Kuki

podjął się niezwykle ambitnego zadania opisania niezwykłego fenomenu

japońskiej kultury i filozofii jakim jest Iki. Nie dość, ze ten fenomen nigdy wcześniej
nie został zbadany, to jeszcze Kuki postanowił go opisać przy pomocy pojęć
należących do kręgu filozofii Zachodniej. Według niego zamiast badać obiektywne
manifestacje Iki należy najpierw przyjrzeć się uważnie Iki jako fenomenowi
świadomości.Uważał,że:,,(…)Topoważnybłąd,

aby

naszerozumienieIkioprzećna

jego obiektywnych manifestacjach. Iki nie ujawnia w nich wszystkich swoich
niuansów.(…)PrzejawysamewsobiesąjedyniepewnymisymbolamiIki

[

28

]

’’

Oprócz

tego

Kukibyłzdania,żetylkoiwyłącznieJapończycymogądoświadczyć,

czy jest Iki, ale także zrozumieć Iki. Swoje stanowisko opierał na fakcie braku w
zachodniej filozofii odpowiednika słowa Iki. Skoro nie ma takiego pojęcia jak Iki
europejskich językach, a język jest według Kuki zwierciadłem naszej kultury i
narodowości, to znaczy, że nie istnieje taki fenomen świadomości, żywe
doświadczeniewinnychkrajach.Cogorsza,zdoświadczeniemizrozumieniemIkijest
podobnie jak z nauką kolorów. Ktoś, kto urodził się niewidomy nigdy nie będzie w

stanie zrozumieć czym są kolory. Podobnie jest z Iki. Ten, kto nie urodził się
Japończykiem nigdy nie będzie w stanie doświadczyć czym jest Iki. Kuki był
niewątpliwie pesymistom w kwestii zrozumienia Iki przez obcokrajowców, co nie
przeszkodziło mu korzystać z dorobku kultury zachodniej pomimo faktu, że np. w
japońskimjęzykurównieżniefunkcjonowałowcześniejpojęciehermeneutyki.

Jego

książka stała się punktem odniesienia dla późniejszych badaczy. Chociaż

‘’

Struktura

Iki’’

dla

niektórych stanowi nieomylne źródło wiedzy na temat Iki, to

jednak, co wykażę w dalszej części mojej pracy nie jest to dzieło wolne od
niejasności.TymniemniejjednegonapewnoniemożnazarzucićKukiemu,żenieudało
musięwyodrębnićnajistotniejszychcechIki.JegowkładwrozumienieIkijestwtym
względzieabsolutnienieoceniony.

W

swoim dziele Kuki wyróżnił trzy charakterystyczne rysy Iki takie jak:

uwodzicielski czar/zalotność (

bita

i), poczucie dumy/hardość (hari

) i

rezygnacja

(

akiram

e). Obecność tych

trzech

elementów w tym samym czasie i miejscu jest

niezbędna, aby można było mówić o zjawisku Iki. Relacja między tymi trzema
elementami: zalotność- duma-rezygnacja wytwarza napięcie, wewnętrzny dynamizm.
Siłąnapędowątejstrukturyjestzalotność.Dumajesttymczynnikiem,któryprowadzi
nas ‘’w górę’’. Rezygnacja prowadzi ‘’w dół’’

[

29

]

. Według

Kuki

to gejsze stanowiły

idealneodzwierciedlenieIki,conieprzeszkodziłomuutożsamiaćzIkitakżeroślinczy
zjawisk naturalnych. Gejsze stanowią uosobienie Iki, ponieważ całe swoje życie
poświęcają na doskonalenie swoich umiejętności, poszerzanie wiedzy, każdego dnia
wcielają w praktyce ideały piękna, prostoty. Z mistrzowską precyzją stwarzają
napięcie w relacjach damsko-męskich rozbudzając męską wyobraźnię i pragnienia.
Zamiast pewności spełnienia gejsze oferują słodko-gorzki smak nadziei i ciągłej
niepewności.Pewność,oczywistość,spełnieniezabijająwszelkązalotność,odbierają
całą przyjemność płynącą z zabawy. Właśnie dlatego towarzystwo gejsz jest dla
mężczyzntakinteresujące,bogejszedająimczystąmożliwośćspełnienia.

Według

Kuki

najistotniejszą cechę Iki stanowiła zalotność, uwodzicielski czar,

kokieteria,swoistagrawprzyciąganieioddalaniemiędzydwomapłciami.Tagrajest
nieustającą pogonią za spełnieniem przy jednoczesnej świadomości, że osiągnięcie
całkowitego zaspokojenia jest niemożliwe. Tym, co w tej grze w przyciąganie i
odpychanie liczy się najbardziej jest opór stawiany spełnieniu i sama gra. Zalotność
buduje napięcie między kobietą i mężczyzną. Stwarza możliwość spełnienia. Kiedy
pragnienia zostają zaspokojone znika zalotność i napięcie. Smak spełnienia niesie ze
sobą jedynie znużenie i zniechęcenie. Jak pisał w swojej powieści ‘’Radość’’

Kafu

Nagai

[

30

]

: ,,

nie

ma nic smutniejszego jak kobieta w chwilę po oddaniu się

mężczyźnie

[

31

]

’’ Trudno

nie

zgodzić się z tym stwierdzeniem. Można powiedzieć, że

najczystsząpostaciązalotnościjestsamamożliwość

[

32

]

.

W

przeciwieństwie do powszechnego wizerunku japońskiej kobiety postrzeganej

stereotypowo jako istota uległa i podporządkowana tradycja Iki daleka była od
promowaniatakiegowłaśniewizerunkukobiety.ZgodnieztradycjąIkikobietamabyć
istotą, która wie czego chce i potrafi się sprzeciwić mężczyźnie nie tracąc przy tym
swojejkobiecości.KobietanarównizmężczyznamimożekultywowaćtradycjęIki.

Kolejna

istotnącechaIki,którąwyróżniłKukibyłopoczuciedumy.Wedługautora

‘’

Struktury

Iki’’

poczucie

dumy opiera się na idealizmie zaczerpniętym z Bushido.

Duma

jest przeciwieństwem zalotności. Zawiera w sobie cechę odpychania. Duma

tworzy dystans wobec świata. Uczy niezważania na okoliczności przy realizacji
naszych celów, o ile oczywiście wartości, którymi się kierujemy są szlachetne.
Przykładem ludzi dumnych i niezłomnych są strażacy, którzy narażając swoje życie
ratują ludzi i ich dorobek przed pożarami

[

33

]

. Innym

przykładem ludzi twardych są

ludzie pracujący na budowie, którzy wykonują swoją pracę nawet w bardzo ciężkich
warunkach takich jak zima, a w dodatku bez właściwego obuwia

[

34

]

. Duma

hartuje,

wzmacnianasząmoralność.

Natomiast

trzecia ważna cecha Iki jakim jest poczucie rezygnacji wywodzi się z

buddyzmu. Rezygnacja burzy wszelkie napięcie wytworzone między zalotnością i
dumą. Prowadzi do obojętności, dystansu wobec świata i ludzi. Rezygnacja jest
wynikiem odniesionej porażki, doświadczenia np. zdrady albo braku wzajemności w
związku

[

35

]

. Rezygnacja

jest gorzkim owocem doświadczenia. To koniec wieku

naiwności.Wiedzamawłaściwościlecznicze,bo,,znajomośćprzeznaczenia

pozwala

namuwolnićsięodziemskichtrosk

[

36

]

’’Obojętność,która

jest

elementem rezygnacji

pozwala nam podnieść się po poniesionej klęsce. Pokazuje, że nie mając wpływu na
los jedyne co nam pozostaje to zaakceptować życie takim jakie ono jest. Rezygnacja
pozwalaprzeciąćwięzyprzywiązaniadoświata,któryjestbuddyjskąpustką,nicością.
Nie należy utożsamiać buddyjskiej koncepcji nicości z zachodnim nihilizmem. Świat
jestpustkąponieważ niemawłasnej istoty,jestwynikiem zależnościmiędzyróżnymi
zjawiskami. Przecięcie wszystkich więzów ze światem prowadzi do osiągnięcia
wyzwolenianazywanegowbuddyzmienirwaną.NaprzykładzieIkiwidaćwyraźniejak
różneideezaczerpnięteczytozreligiibuddyjskiejczytozKodeksusamurajówzłożyły
sięnajednolityispójnykonceptjakimjestIki.

Pomimo

pewnych wad i niedoskonałości

,,Struktura

Iki’’

jest

dziełem niezwykle

wartościowym.Napisanajestbardzojasnoiprzystępniedlakażdegoczytelnika,choć
w założeniach była skierowana do wykształconego Japończyka. Jest to dzieło
wielowymiarowe. Można je odczytywać jako dzieło filozoficzne traktujące o
wyjątkowymjapońskimfenomenieświadomościiestetykijakimjestIki.Możnatakże
odczytać ,,Strukturę Iki’’

jako

dzieło poświęcone japońskiej kulturze, jej

nietuzinkowości i różnicy między kulturą Japonii a kulturą zachodnią, którą autor
poddałsurowej,choćnierzadkouzasadnionejkrytyce.Pozatymtodziełostanowitakże

osobiste wyznanie autora, w którym mówi o tym, czego najbardziej potrzeba według
niegoJaponii,amianowice:

,,odnowy

kulturalnejtożsamości

[

37

]

’’

[

26

]

Y.Yamamoto,

An

AestheticsofEverydayLife,s.5

[

27

]

N.Hajime,

Japan

Times,Wrzesień2004

[

28

]

S.Kuki,

The

StructureofIki

,s.5

6

[

29

]

Y.Matsuzaki,

Gra

wIki,s.4.

[

30

]

Kafu

Nagai (1879-1959) należy do znanych japońskich pisarzy. Jego dzieła

przypominają swoim stylem powieści z okresu Edo. Są pochwałą życia i jego
przyjemności. Akcja jego powieści często rozgrywa się wśród mieszkańców dzielnic
rozkoszy.

[

31

]

Ibidem,s.

5

[

32

]

Ibidem,s.

5

[

33

]

Ibidem,s.2

0

[

34

]

Ibidem,s.2

0

[

35

]

Y.Matsuzaki,

Gra

wIki,s.6

[

36

]

S.Kuki,

The

StructureofIki

,s.2

1

[

37

]

N. Hiroshi,

Capturing

the Shudders and Palpitations. Kuki’ s quest for a

PhilosophyofLife,s.95

CharakterystykapojęciaIki

Wbrew temu, co na temat Iki sądził Kuki nie jest łatwo podać jedną uniwersalną

definicję Iki. Trudność jednoznacznego zdefiniowania tego pojęcia wynika z jego
złożonej natury. Kuki w swojej książce ‘’Iki no kozo’’ próbował za wszelką cenę
pokazać Iki jako pojęcie uniwersalne i do głębi japońskie. Nie doceniał faktu, że Iki
stanowiło ważny element codziennego życia dla Edokko. Pomijał także rolę
mieszkańców Edo w stworzeniu i pielęgnowaniu tradycji Iki. Możliwe, że Kuki
poprzez pokazanie Iki jako pojęcia niezmiennego, stałego i wyłącznie japońskiego
starał się w jakiś sposób obronić japońską tradycję przed niszczycielskim wpływem
kultury Zachodu. Nie wiadomo, jakie były jego intencje. Wiadomo natomiast, że
badanianadtradycjąIkimogąwzbogacićnietylkokulturęsamejJaponii,alerównież
kulturęZachodu.

Jednoznaczne zdefiniowanie Iki sprawia trudność, podobnie zresztą jak i

zdefiniowanieinnychfilozoficznychpojęć.Ikiniejestpojęciemuniwersalnym.Wbrew
temu, co możemy przeczytać w ‘’Strukturze Iki’’, to pojęcie relatywne i dość
elastyczne. Pod względem etymologii Iki jest pojęciem niezwykle różnorodnym. Iki
występuje generalnie w języku japońskim jako rzeczownik, którego najbliższym
odpowiednikiem mogłoby być słowo szyk. Jednak słowo szyk jest pewnym
uproszczeniem,którenieprzybliżaznaczeniaIki,ajedynieodzwierciedlajedenzjego
aspektów. W tym miejscu nie sposób nie zgodzić się z twierdzeniem Kukiego o
nieprzetłumaczalności tego słowa na inne języki. Oprócz tego Iki może występować
jakoprzymiotnik,wtymznaczeniu,żecośposiadawłaściwościIki.Ikiwpołączeniuz
innymi słowami może oznaczać życie, coś żyjącego, oddech oraz proces oddychania,
zdolnośćporuszaniasię,dumęihonor

[

38

]

.Bezwątpienianajważniejszymokreśleniem

słowaIki,którywyznaczanajistotniejszyhoryzontjegoznaczenia,jestżycie.Tożycie
jest najważniejszą wartością z punktu widzenia Iki. Jeśli przyjrzymy się uważnie
pozostałym znaczeniom słowa Iki dostrzeżemy, że są one wyraźnie powiązane z
pojęciem życia. Oddech, ruch stanowią przecież jego nieodłączną cześć. Natomiast
duma i honor nadają życiu wartość. Można śmiało powiedzieć, że stanowią one
nieodłączny element życia godnego, przyjęcia postawy ‘’wyprostowanej’’ używając
terminuzaczerpniętegozpoezjiHerberta.

Czasamiwydajesięniemożliwościąwogromiejegopotencjalnychznaczeńodkryć

to jedno właściwe. Trudność ta po części wynika z natury japońskiego języka, w
którym to samo słowo zapisane razem z innymi ideogramami niesie ze sobą wielość
znaczeń. Oprócz tego to samo słowo zapisane w hiragana czy katakana

[

39

]

nie

gwarantuje jednej interpretacji, a kilka możliwych. Jeden z badaczy wyróżnił aż

czternaścieznaczeńIki,którepojawiłysięwliteraturzepopularnejipiosenkachwXIX
wiekuwEdo

[

40

]

Aby nie pogubić się w gąszczu semantycznych niuansów i interpretacyjnych

bezdrożyIkinależyzawszezwracaćuwagęnakontekst,wktórymtopojęciewystępuje.
Tym niemniej w niniejszej pracy najważniejsze ze znaczeń Iki będzie związane z
życiemiwszelkimiwartościami,któreżyciewzbogacająiuszlachetniają.

[

38

]

S.Kuki,TheStructureofIki,s.91

[

39

]

Hiragana stanowi zbiór 46 znaków oznaczających sylaby. Katagana używana

jest do zapisywania obcojęzycznych znaków. Hiragana razem z kataganą tworzą
rodzajpismasylabicznegonazywanykana.

[

40

]

Ibidem,s.14

PodziałIki

Generalnie można podzielić Iki na dwa rodzaje. Jeden z nich uwzględnia aspekt

formalny Iki, a drugi aspekt sytuacyjny. Podział ten zaproponował w swojej pracy
zatytułowanej Estetyka codziennego życia Yuiji Yamamoto. Według niego formalne
aspektyIkimanifestująsięwwyglądziekonkretnychobiektów,ichkolorze,strukturze,
formie, etc

[

41

]

. Zupełnie inaczej przejawia się sytuacyjny aspekt Iki, w którym uwaga

nie skupia się na wyglądzie i formie poszczególnych obiektów, ale na całej szeroko
pojętej sytuacji. Pierwotnie ten drugi aspekt Iki stosowano w kontekście zachowania
dyskrecji w sprawach miłosnych, zachowania, charakteru czy sposobu życia danej
osobyjakrównieżdofenomenówizjawiskprzyrody

[

42

]

.Uważał,żeobaprzejawyIki

sązesobąściślezwiązane,choćniejestkoniecznością,abysytuacyjneIkipoprzedzało
formalne. Choć z drugiej strony uważał, że to właśnie sytuacyjny aspekt Iki najlepiej
oddajeniepowtarzalnycharaktertegozjawiska.

We współczesnej Japonii to właśnie sytuacyjny aspekt Iki jest najważniejszy,

ponieważ,,pozwalanaszersze,bardziejelastyczneiotwarteinterpretacje,jakrównież
jestrelatywneizależneodkontekstu

[

43

]

.’’DobrymprzykłademtegowłaśnierodzajuIki

są kolory. Według autora Struktury Iki jedyne kolory właściwe dla Iki to: szary,
brązowy i niebieski

[

44

]

. Taka zawężona paleta barw według Yamamoto nie jest z

pewnością zalecana przez Iki. Wręcz odwrotnie, zamiast skupiać się na określonej
kolorystycewiększąwagęprzywiązujedojakościwzorów,kombinacjimiędzyformąa
kolorem,niżnasamychpojedynczychbarwach.

Jego rozumienie Iki jest diametralnie różne od stanowiska zajmowanego przez

Kuki. Autor Struktury Iki uważał, że w Iki należy wyróżnić świadomości Iki i
obiektywne reprezentacje Iki takie jak np. wygląd, moda czy zachowanie

[

45

]

.

ŚwiadomośćIkibyławedługniegozastrzeżonadlaJapończyków.ZrozumiećIkimożna
byłotylkowjedensposób.JedynąmożliwościąbyłourodzićsięJapończykiem.Jednak
Kukiniepodajeżadnejprzekonującejargumentacji,dlaczegoIkijesttylkoiwyłącznie
dla Japończyków. Co więcej faktem napisania książki o Iki sam zaprzeczył swoim
założeniom. Po pierwsze, przecież jaki sens ma pisanie pracy o fenomenie Iki
skierowanej do swoich rodaków, którzy nie potrzebują żadnych objaśnień, aby
zrozumieć Iki skoro urodzili się Japończykami? Po drugie, dlaczego Kuki stosuje w
swojejksiążceoIkipojęciazaczerpniętezzachodniejfilozofii?

[

41

]

Ibidem,s.16

[

42

]

Ibidem,s.16

[

43

]

Ibidem,s.16

[

44

]

S.Kuki,ThestructureofIki,s.60

[

45

]

Ibidem,s.24

Krytyka‘’Ikinokozo’’

Niektórzybadacze

[

46

]

twierdzą,żejedynieKukidogłębniezrozumiałizdefiniował,

czymtaknaprawdęjestIki.WedługYasudyjedynymrzetelnymopracowaniemnatemat
Iki jest dzieło Kukiego Struktura Iki. Chociaż trudno zaprzeczyć, że książka Kukiego
maogromneznaczeniedlazrozumieniaIki,tojednakniejesttodziełowolneodsłów
krytyki.

Najpoważniejszy zarzut wobec koncepcji Iki opracowanej przez Kukiego dotyczy

niemożnościzrozumieniategonawskrośjapońskiegopojęciaprzezludziniebędących
Japończykami. Według autora Struktury Iki tylko Japończycy są w stanie w pełni
zrozumieć Iki. Co więcej, Kuki uważa, że niemożność zrozumienia Iki przez
obcokrajowców jest czymś, czego nie można zmienić, ponieważ Iki nie można się
nauczyć,awięcten,ktoniejestJapończykiemnigdyniebędziewstaniegozrozumieć.

Ta niezwykle pesymistyczna wizja niemożności zrozumienia tego, co japońskie, a

zwłaszczafenomenuIkiprzeznie-Japończykówkłócisięzfaktem,żesamKukiczerpał
pełnymigarściamizdorobkufilozofiiikulturyZachodniej,abyopisaćIki.

,,Pomimotego,żeprzedmiotemjegobadańbyłniewątpliwiejapońskifenomen,to

wswoimdziele‘’StrukturaIki’’opierałsięonnazachodnichpojęciach,szczególniena
hermeneutyceHeideggera

[

47

]

.”

W swoim dziele Kuki bazował nie tylko na hermeneutyce Heideggera, ale, na co

uwagę zwraca Pincus, również na filozofii Kanta, szczególnie na jego koncepcji
estetyki, z której Kuki zaczerpnął pojęcia na temat estetycznych sądów takie jak:
bezinteresowność, swobodna gra wyobraźni, autonomiczna funkcja estetyki, etc

[

48

]

.

OprócztegoKukipowołujesięwswoimdzielenainnychzachodnichfilozofówtakich
jak: Roscelin, Biran, Nietzsche, Valery, Bergson oraz na niektórych z pośród
europejskichartystówtakichjak:ElGreco,RodinczyChopin.Niemanicdziwnegow
tym,żeKukipowoływałsięwswojejksiążcenazachodnichautorów,zwłaszczajeśli
weźmiemypoduwagęjegostudiawEuropieiogromnąfascynacjętamtejsząkulturąi
filozofią. Dziwi natomiast fakt, że autor Struktury Iki uważał, że żaden Gaijin, czyli
obcokrajowiec, nie będzie w stanie zrozumieć tego na wskroś japońskiego fenomenu
jakimjestIki.

Doprawdytrudnopojąc,dlaczegomożliwejestwyjaśnienieIkiprzypomocypojęć

filozofii europejskiej, przy jednoczesnej niemożliwości zrozumienia tego fenomenu
przezludzispozakręgukulturyjapońskiej.IdeaIkiwprzeciwieństwiedotego,coojej
przyswajalności dla obcokrajowców sądził Kuki nie jest pojęciem ‘’zastrzeżonym’’
tylkoiwyłączniedlaJapończyków.

To pojecie, które Yamamoto określił jako ‘’raczej względne i elastyczne’’

[

49

]

, co

oznacza, że samo rozumienie i używanie Iki podlegało pewnym zmianom i
modyfikacjomwczasie.WedługYamamotoIkijestpojęciem,któregorozumienienie
jest w żadnej mierze zastrzeżone tylko dla Japończyków. W pesymistycznej postawie
KukiegowobecnieprzyswajalnościpojęćkulturyjapońskiejprzezGaijin ujawnia się
ambiwalentny stosunek Japończyków wobec Zachodu, który jest dla nich z jednej
strony przedmiotem fascynacji, ale zarazem i niechęci. Wygląda na to, że Kuki użył
aparatupojęciowegozaczerpniętegozEuropyniepoto,abyprzybliżyćpojęcieIkidla
tych wszystkich, którzy nie urodzili się Japończykami, ale wręcz przeciwnie, aby
udowodnić,żetopojeciejestdlanichnieprzyswajalne.

Ta ambiwalentna postawa Kukiego wobec kultury Zachodu nie jest w Japonii

czymś odosobnionym, a wręcz przeciwnie problemem, który spędza sen z oczu wielu
japońskim intelektualistom, którzy zdają sobie sprawę z wszelkich korzyści, które
płyną z otwarcia się Japonii na Zachód, ale jednocześnie boją się utraty japońskiej
tożsamości.Tenlękozachowaniewłasnejkulturyiwyjątkowościnasiliłsięzwłaszcza
po roku 1854, kiedy to Japonia została zmuszona do przełamania polityki
izolacjonizmu

[

50

]

.JakpiszeYamamoto:

,,Kiedy japońscy intelektualiści uświadomili sobie ten problem, zdali sobie

również sprawę z paradoksalnej sytuacji, w której się znajdują, gdzie zachowanie
własnejtożsamościniemożesięobyćsięzpominięciemzachodnichpojęć

[

51

]

.”

Ikijestniewątpliwiejapońskimfenomenem,któregonapróżnobyłobyszukaćgdzie

indziej.TrudnoniezgodzićsięzKukim,kiedypodkreślaonwyjątkowośćiunikalność
tego pojęcia. Pomimo tego nic nie przemawia za tym, aby uznać, iż jest to pojęcie
całkowicie nieprzyswajalne dla Gaijin i daremne są próby zaznajamiania
zagranicznegoczytelnikaztematykąIki.

Kolejne słowa krytyki wobec dzieła Kukiego odnoszą się do jego nadmiernej

intelektualizacji pojęcia Iki. Jak wiemy, pojęcie Iki nie jest ani zanadto metafizyczne
ani zbyt przyziemne. Pomimo tego, że wyróżnił on najistotniejsze cechy Iki nadał on
temupojęciuzbytintelektualnycharakter.Kukiuznał,zeIkijestniezrozumiałedlanie-
Japończyków i jest pojęciem intelektualnym. Oprócz tego nie doceniał roli, jaką w
powstaniuIkimielimieszkańcyEdo.PodkreślającintelektualnycharakterIkiKukitym
samympominął‘’codzienny’’wymiarIki,to,żejestononietylkopewnymkonceptem
filozoficznym,aletakżeistotnączęściążyciakażdegoJapończyka.Ikiwbrewtemu,co
twierdził Kuki nie jest pojęciem jedynie intelektualnym, którego powstanie było
starannie wykoncypowane. Wręcz przeciwnie, Iki powstało spontanicznie i było
przynajmniej na początku pojęciem ‘’powierzchownym’’, a nawet w pewnym sensie
wulgarnym. Sam ideogram Iki w połączeniu z innym oznaczającym postawę (shuko)
oznaczadosłownieimprowizację,spontaniczność

[

52

]

.

JedenzjapońskichbadaczypostarannymprzeanalizowaniuróżnychelementówIki

takich jak: kioi (duma), isami (dynamizm, odwaga, energia) i inase (elegancja,
inteligencja, styl) doszedł do wniosku, że Iki w żadnej mierze nie powinno się
traktować jako czysto intelektualnego konceptu, a co się z tym wiąże także koncepcja
pięknaniebędzietylkoiwyłącznieintelektualna,aletakżeizmysłowa.

PozatymKukiprzeceniłznaczenieBushidowkształtowaniusiępoczuciadumyw

tradycji Iki. Mieszkańcy Edo znani byli ze swojego poczucia dumy, ale nie była to ta
samaduma,którąszczycilisięjapońscywojownicy.JakwiemyMieszkańcyEdobyli
dumnizeswegopochodzenia,antyintelektualizmuiniezamożności.DostępdoIkimieli
zarównomężczyźnijakikobiety,którestanowiłynieodłącznyelementIki.Wojownicy
mieliswojąwłasnądumęichoćwieluznichzamieszkiwałoEdo,przynajmniejprzez
pewienczas,tożadenznichnienazwałbysiebieEdokko

[

53

]

.Ichdumawynikałaztego,

że nie należeli do klasy niższej ani średniej i w swoim mniemaniu stanowili klasę
uprzywilejowaną, do której wstęp zastrzeżony był tylko i wyłącznie dla mężczyzn.
Wojownicy zamieszkujący Edo nazywani byli pogardliwie przed rodowitych
mieszkańców Edo asagiura

[

54

]

. Nazwa to wywodzi się od niebieskiego koloru

noszonejprzeznichbielizny.DlaEdokkowojownicystanowilicałkowitezaprzeczenie
Iki,czyliyabo.

Wszystko, co określano mianem yabo było przeciwieństwem wyrafinowania,

elegancji, piękna, hojności, spokoju, etc. Ludzi, których nazywano yabo cechowało
nadmierne poświęcanie się pracy, niechęć do dzielenia się z innymi, nieżyczliwość
wobec ludzi poszukujących pomocy oraz kompletna nieumiejętność cieszenia się
życiem. To, co było określane jako yabo było: nieokrzesane, głośne, sztuczne,
prostackie,wulgarne,snobistyczne,dziecinne,etc

[

55

]

.Pomimotego,żemieszkańcyEdo

byli podporządkowani klasie wojowników, to jednak w głębi duszy buntowali się
przeciwko temu poddaństwu, czego najlepszym wyrazem jest właśnie tradycja Iki, w
którejistotnymelementembyłsprzeciwwobecjakichkolwiekautorytetów,jakrównież
określony sposób życia, który wyraźnie odcinał się od trybu życia przedstawicieli
innychklasspołecznych.

[

46

]

TadaiYasuda

[

47

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.10

[

48

]

L.Pincus,AuthenticatingCultureinImperialJapan,s.188

[

49

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.6

[

50

]

31marzecI854-JaponiapodpisujesojuszoprzyjaźniipokojuzAmeryką.

[

51

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.12

[

52

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.7

[

53

]

RodowitymieszkaniecEdo.

[

54

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.9

[

55

]

Ibidem,s.10

II.Estetykacodzienności

Kolejną istotną cechą charakterystyczną Iki jest jego zanurzenie w codzienności.

Wbrew temu, co pisał Kuki w Iki no kozo Iki nie stanowi tylko i wyłącznie
artystycznegoprzeżycia,aleprzedewszystkimdotyczycodziennychdoświadczeń.Tada
nazywanawetIki,,świeckąestetyką’’

[

56

]

właśniezewzględunaafirmacjęcodziennych

przeżyć w tradycji Iki. W tym upodobaniu Japończyków wobec codzienności widać
wyraźnie różnicę, jaka dzieli japońską estetykę od estetyki Zachodu, w której
codziennośćnigdynieodgrywałatakznaczącejroli.

Nie sposób podać ścisłej definicji codzienności. Trudno podać charakterystykę

codzienności,bowłaśnieto,cojąwyróżniatobrakjakiejkolwiekcharakterystyki

[

57

]

.

Codzienność wcale nie musi oznaczać stagnacji, zwłaszcza wtedy, kiedy podąża się
drogąIki.PrzejawyIkinieniszczącodziennościtak,jaktoczyniąniektóreartystyczne
ruchy na Zachodzie, tylko po to, aby zabić codzienność w imię wielkiej sztuki.
ZnaczenieIkiniejesttakżepomniejszanewjakikolwieksposóbprzezcodzienność.

Iki zostało stworzone przez zwykłych, prostych ludzi, którzy z umiłowania

codziennościicelebracjichwiliuczynilisztukę.Ichoćwydawaćbysięmogło,żenie
ma nic banalniejszego niż właśnie codzienność, to nie jest to do końca prawdą, jeśli
przyjrzymy się uważnie tradycji Iki. Umiejętność cieszenia się chwilą, odnajdywania
pięknawtym,cowydajesiępospoliteibanalnejestnieladawyzwaniem.Jakto,co
zwyczajne zamienić w cos niezwykłego? Jak to, co trwa teraz przemienić w cos
wiecznego?JakpisałEdwardAbramowski:

“Właściwa praca artysty zasadza się tylko na zatrzymaniu czynności intelektu, na

wyswobodzeniudanejrzeczyodumysłowości,gdzietylkotomożebyćuskutecznione,
tam zjawia się piękno. Każdy przeto moment życiowy służyć może za przedmiot dla
działalności artystycznej, gdyż o pięknie jego decyduje nie treść, która w sobie
zawiera, lecz sposób, w jaki nań patrzymy. Nawet pospolitość życia zdolna jest
ujawniaćpięknojeślistaniemydoniejwstosunkukontemplacji”

[

58

]

Jedynie sztuka posiada taką moc przeobrażania tego, co zwyczajne w coś

niezwykłego. To właśnie sztuka unieśmiertelnia wszystko to, co bez niej skazane
byłoby na zapomnienie. Życie zamienione w sztukę staje się również niezwykłym i
niezapomnianymprzeżyciem.

Codzienne życie gejszy, przedsiębiorcy czy pracowniczki biura z pewnością nie

jest takie samo. Tym niemniej tym właśnie, co łączy ze sobą te różne biografie jest
postawa wobec samej codzienności. Filozofia codzienności wyznawana przez
Japończykówzakłada,żepołączeniesztukizżyciemjestnietylkomożliwe,alewręcz
zalecane.Dziękitemupołączeniunietylkożyciestajesiępiękniejsze,aletakżesztuka

stajesiębardziejprzystępnadlaodbiorców,aniejestzamkniętawczterechścianach
muzeum. Japońska postawa wobec życia pokazuje, że wartość jakichkolwiek dzieł
sztuki blednie w porównaniu do jakiegokolwiek przeżycia artystycznego i samego
życia.

Japońska codzienność przemienia się w dzieło sztuki dzięki odpowiednim

rytuałom. W kulturze zachodniej rytuał nie jest uznawany za sztukę, ponieważ nie
tworzyżadnejnowejwartości,ajedynieodtwarzato,cojestjużznane.Słoworytuał
niesie ze sobą najczęściej negatywne konotacje. Tym niemniej znaczenie, jakie
nadajemy rytuałom zależy od naszego nastawienia. Rytuał może być wydarzeniem
najpiękniejszym i całkowicie wyjątkowym, jak również wydarzeniem nudnym i
pozbawionym głębszego znaczenia. Japończycy cenią rytuały i ich powtarzalność.
‘’Estetykacodziennegożyciakoncentrujesiębardziejnaestetycznej‘’konsumpcji’’(w
pozytywnym tego słowa rozumieniu jako uznania dla sztuki) niż na artystycznej
kreacji

[

59

]

’’.

Może właśnie dlatego stereotypowy Japończyk kojarzy się niektórym jako osoba

bezwyobraźniitwórczychzdolności.Niejesttojednakuzasadnionaopinia.Zakażdym
razem Japończycy stwarzają, a nie odtwarzają na nowo rytuał. Nie robią tego z
poczuciaobowiązkuczyprzymusu,alezgłębokiegoprzekonaniaowartościtegoaktu.
W swoich rytuałach, co może wydać się paradoksalne unikają, powtarzalności. Jak
piszeKakauraKakuzo:

,,W herbaciarni stałą obawą jest powtórzenie. Różne przedmioty służące za

dekoracjęwpokojupowinnyzostaćstaranniewyselekcjonowanetak,abyżadenkolor
czy wzór się nie powtórzył. Jeśli w pokoju znajdują się ścięte kwiaty, obraz
przedstawiającykwiatyniejestwskazany(…)

[

60

]

.’’

Unikanie powtórzeń jest możliwe dzięki starannemu doborowi najmniejszych

detali, z których każdy musi harmonizować z okolicznościami, wystrojem wnętrza,
całokształtem otoczenia i porami roku. Ważną rolę odgrywa również nastawienie
uczestnikówjakiejkolwiekceremonii,dziękiktóremukażdyrytuałjestzakażdymrazem
od nowa stwarzany, a nie powtarzany. Tym, co stale się powtarza są niewątpliwie
określone stałe elementy ceremonii, a nie sama ceremonia, która jest wydarzeniem
wyjątkowymibezwątpieniaunikalnym.

[

56

]

TadaiYasuda,Japońskaestetyka,s.45

[

57

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.27

[

58

]

E.Abramowski,CotojestSztuka,w:Programyidyskusjeliterackiezokresu

MłodejPolski,s.217

[

59

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.26

[

60

]

Ibidem,s.26-27

DlaczegoIkiniemawMuzeum?

WłaśniewtradycjiIkimożnaodnaleźćcodziennośćzamienionąwtworzywosztuki.

Iki pokazuje, że codzienność nie musi być synonimem banalności, ani przeciętności.
Wręczprzeciwniecodziennośćmożebyćniezwyklepasjonującąprzygodą.Wystarczy
odrobina

fantazji,

zachwytu

nad

ulotnym

pięknem

świata,

świadomość

niepowtarzalnościkażdejchwili,abyztego,cozwykłeuczynićsztukę,sztukężycia.

Właśniedlatego,że codziennośćbyłatraktowana jakosztukanie potrzebabyłow

Japoniitworzyćżadnychspecjalnychmiejsc,któreprezentowałybysztukętakich,jakna
przykładmuzea.OdwrotnieniżnaZachodzie,gdziemuzeamajądługątradycjęisztuka
zawszepotrzebowałaszczególnegomiejsca,abyzaistnieć.WEuropiehistoriamuzeum
sięga aż do czasów Oświecenia. W XVII wieku w Bazylei otwarte zostało dla
publiczności pierwsze Muzeum, którego zbiory znajdowały się wcześniej w rękach
prywatnegokolekcjonera.

Pierwsze muzeum w Japonii to Muzeum Ohara, które powstało dopiero w 1930

roku. Data ta dziwnym trafem zbiegła się z publikacją pierwszego dzieła na temat Iki
jakim była Struktura Iki. Muzeum Ohara zostało założone przez japońskiego
kolekcjonera sztuki Ohara Magosaburo, aby uczcić rocznice śmierci wybitnego
japońskiego malarza Kojima Torajiro. Malarstwo Kojima inspirowane było zarówno
sztukąZachodujakiJaponii.Oprócztegozajmowałsięonskupowaniemdziełmalarzy
zachodu, które obecnie stanowią podstawę kolekcji

[

61

]

. Wśród dzieł, które można

podziwiaćwMuzeumOharaznajdująsiędzieławybitnychmalarzyZachodu,takichjak
na przykład: El Greco, Gauguin, Manet czy Matisse, jak również dzieła japońskich
twórców. Patrząc wstecz trudno znaleźć w Japonii wystawę jakiejkolwiek sztuki
współczesnej.

Właśnie dlatego, że granica między sztuką a codziennością była w Japonii

zamazana przez bardzo długi czas Japończycy nie dostrzegali w ukiyo-e, do których
należały japońskie drzeworyty i obrazy tworzone od początku XVIII wieku, dzieł
sztuki,aletraktowalijetylkoiwyłączniejakoźródłorozrywkiiprzyjemności,anawet
używano ich jako… papieru pakowego. Japończycy odkryli wyjątkowość ukiyo-e w
sposób paradoksalny, bo to dzięki Gaijin zaczęli doceniać swoją sztukę, której
wczesnej z pewnością nie nazwaliby sztuką. To właśnie ludzie Zachodu ‘’odkryli’’
sztukę japońską nie tylko dla odbiorców na Zachodzie, ale również dla samych
Japończyków.

Pierwszaznaczącawystawaukiyo-eodbyłasięw1893rokuitoniewJaponii,ale

wAmeryce.ZorganizowałjąwybitnyamerykańskiznawcaOrientuinauczycielErnest
Francisco Fenollosa. Wystawę zatytułowana „Hokusai i jego szkoła” można było

podziwiać w Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie. W Japonii pierwsza tego typu
wystawa została zorganizowana pięć lat później i była współorganizowana przez
Fenollosa

[

62

]

. Muzeum było miejscem całkowicie obcym i przeciwnym temu, co

uznawanebyłozaIki.Dlategowłaśnieuważano,żemuzeumjestyabo,czylimiejscem
na swój sposób wulgarnym, prostackim i snobistycznym. Nadmiar przedmiotów
eksponowanych w muzeach zachodnich, ich różnorodność, mnóstwo objaśnień i
dokładnych opisów kłóciły się z wymogami Iki, które zalecało prostotę, umiar i
antyintelektualizm.

Poza tym celem każdego muzeum jest zarówno zwrócenie uwagi widza na

prezentowane dzieła, jak również zaprezentowanie mu dogłębnej analizy oglądanych
eksponatów. Przewodnicy muzealni są odpowiedzialni za wyczerpujące objaśnianie
historii eksponatów, które znalazły się w muzeum dzięki swojej niepowtarzalności.
Takie obiekty stają się tym samym przedmiotami ‘’czystej sztuki’’

[

63

]

, które swój

artystyczny wymiar zyskują dzięki odseparowaniu się od rzeczywistości. Przeciwnie
niż w tradycji Iki, zgodnie z którą taki ‘’rozwód’’ codzienności za sztuką jest
niewskazany.

[

61

]

OficjalnainternetowastronaMuzeum:

www.muzeumohara.com

[

62

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.22

[

63

]

Ibidem,s.22

Pięknowprostocie

Prostota jest jedną z kategorii estetycznych, które charakteryzują Iki. Nie jest ona

cechą przypisaną tylko i wyłącznie Iki. Można ją odnaleźć również w innych
japońskichideałachtakichjak:wabiczysabi,wktórychrównieżodgrywaistotnąrolę,
choć różni się w znaczący sposób od pojęcia prostoty zgodnego z Iki. Ideał wabi
podkreśla znaczenie piękna odkrywanego w przemijaniu, wyrzeźbionego ręką czasu,
którysprawia,żekażdykwiatwkońcuusycha,akażdyprzedmiotwkońcutraciswój
blask.Ideałemczłowiekajestten,ktopotrafizaakceptowaćżycietakimjakimonojest
nie tylko w pełni jego rozkwitu, ale również w jego gaśnięciu, przemijaniu. Wabi
pokazuje, że piękno wcale nie musi kryć się w zewnętrznym bogactwie czy
wspaniałościprzedmiotów,zjawiskczyludzi,alewręczprzeciwniewichprostociei
niedoskonałości. Zbliżonym ideałem piękna do ideału wabi jest sabi, w którym
dostrzega się piękno w starzeniu się przedmiotów, które z czasem zachodzą patyną,
zyskując tym samym niepowtarzalny urok. Jak widać na przykładzie ideału wabi czy
sabi piękno nie oznacza wcale doskonałości czy niezmiennego trwania w czasie, ale
wręcz przeciwnie piękne jest to, co niedoskonałe, słabe, bo podlegle czasowi i jego
niszczącemu wpływowi. Natomiast pojęcie prostoty w Iki zawiera w sobie
geometryczną prostotę na poziomie wizualnym, jak i na poziomie abstrakcyjnym,
prostotęstruktury

[

64

]

.

Wbrew pesymistycznej wizji Kukiego, który zakładał, że Iki jest niedostępne dla

Gaijin,Ikijestdostępnedlawszystkich.KażdymożedostrzecpięknowprostocieIkiw
poszczególnych wizualnych reprezentacjach. Według Kuki tylko niektóre z
geometrycznych wzorów spełniają kryteria Iki. Autor Iki no kozo zajmował się
badaniem wysoce abstrakcyjnych wzorów, które można zaobserwować w różnych
nurtach sztuki współczesnej. Uważał, że jedynym wzorem, który w sposób idealny
odzwierciedla prostotę zalecaną przez Iki są równolegle do siebie pionowe linie.
Pionowe linie najlepiej wyrażają Iki, ponieważ mają w sobie lekkość i swobodę.
Przypominają spadające krople deszczu. Linie pionowe wysmuklają, a linie poziome
pogrubiają.Liniepionoweniemogąbyćułożonebliskosiebie,ponieważznikawtedy
ichdwoistość.

KobayashiKokei(1883-1957),Fuji[

65

]

Wzór w kratkę również nie odzwierciedla dwoistości i liniowości, dlatego nie

może być uznany za Iki. Wszelkie wzory, w których linie zbiegały się w jednym
centralnym punkcie także nie były Iki, gdyż zawierały w sobie celowość, kiedy Iki
cechowaławolność.Wedługniego‘’złożonewzoryniemogąiniesąIki”

[

66

]

. Według

niego nawet swastyka była wzorem zbyt złożonym, aby mogła spełnić kryterium
prostoty wymaganej przez Iki. Oprócz tego niedopuszczalne były według niego
wszystkie wzory jaskrawe, które w sposób natarczywy przyciągały wzrok widzów.
Wzory zgodne z kanonem Iki musiały być stonowane i nieskupiające na sobie uwagi
odbiorcy. Wizualne reprezentacje Iki musiały cechować się umiarem i spokojem, a
takżepewnegorodzajuobojętnością,którasprawiała,żenieprzyciągałyuwagiwidzai
nieprowokowałyswojąformą.

Według Kuki ‘’żaden obrazkowy wzór nie jest Iki, kiedy porównamy go z

geometrycznymi formami”

[

67

]

. Wyróżnił kilka warunków formalnych, które musi

spełniać sztuka wizualna, aby być zakwalifikowana jako Iki. Uważał, że rysunek nie
powinienbyćbogatywkolory,jegokompozycjapodżadnymwarunkiemniepowinna
byćzanadtoskomplikowanaicorównieważneobrazpowinienbyćraczejzarysemczy

szkicem niż całkowicie skończonym dziełem. Ale sztuka wizualna nie jest jedyną
dziedziną, która może być uznana za Iki. Wręcz przeciwnie, Kuki sadził, że są i inne
dziedziny,którewsposóbpełniejszyibardziejdoskonałyrealizująideałIki.Uważał,
żesposóbwjakikobietyukładająwłosyalbomalujątwarzmożebyćrównieżIki,pod
warunkiem oczywiście, że cechuje go prostota. Takie formy przejawiania się Iki
nazywałspontanicznymimanifestacjami

[

68

]

.

W Japonii, w przeciwieństwie do kultury Zachodu, wysoce ceniono prostotę.

Uważano ją za niewątpliwą zaletę nie tylko ludzi, ale również wszelkiej sztuki i
kultury. Do dzisiaj w języku japońskim funkcjonuje wiele pozytywnych określeń
prostoty takich jak: assari, sappari, soboku oraz słowo kirei, które w dosłownym
tłumaczeniuoznacza‘’czystośćbezbruduikurzu’’

[

69

]

.

WkulturzeZachodu,przynajmniejdoczasówmodernizmuprostota,nieodgrywała

znaczącejroliwsztuce.Zamiastprostotypreferowanoswegorodzajudekoracyjnośći
ozdobność. Głównym mottem tej sztuki było ,,więcej znaczy lepiej’’, co ilustruje
swoisty strach przed tym, co proste i ucieczkę w wielość, nadmiar, ozdobność.
Dopierotacytwórcymodernizmujak:WiliamMorris,WaltWhitmanczyHenryDawid
ThoreauzaczęlipopularyzowaćideałprostotywsztuceZachodu.

Prostota może przejawiać się nie tylko w sztukach wizualnych i ich formie, ale

także w ich strukturze. Najbardziej wyraźnym przykładem prostoty w sztuce i to nie
tylko sztuce wizualnej jest pomysł, idea i wybór tego, co uznamy za dzieło sztuki. W
kulturze zachodniej taką właśnie koncepcję sztuki, w której pomysł odgrywa
największą rolę w tworzeniu dzieł sztuki przedstawił Marcel Duchamp. Jego “ready
mades’’, do których można zaliczyć każdy masowo produkowany przedmiot
przeobraziły się w dzieła sztuki tylko dlatego, że zostały wybrane spośród innych,
specjalnie oznaczone i umieszczone w muzeum. Oprócz Duchampa kolejnym artystą,
dla którego pomysł i sam wybór artysty był najważniejszym elementem w tworzeniu
sztukibyłAlanWatts.Zgodniezjegokoncepcjąobjecttrouvekażdyprzedmiot,który
zostanieznalezionyprzezartystęiuznanyzawystarczającociekawy,abypodzielićsię
tym odkryciem z innymi, był uznany za dzieło sztuki. Swoje object trouve Watts
porównuje do kamieni w japońskim ogrodzie, które stają się przedmiotami sztuki nie
dlatego,żezostałystworzoneprzezartystę,aledlatego,żezostałyprzezniegouznane
zadziełasztuki.

‘’Tenkamień,któryodnajdujeszwjapońskimogrodziejestnieociosanymblokiem,

albojaknazywamygozaZachodzieobjecttrouve,gdyżartystazamiastgostwarzaćpo
prostugowybiera”

[

70

]

.

Koncepcja sztuki Duchampa czy Wattsa nie jest rodzajem nie-sztuki, a raczej

idealnymprzykłademanty-sztuki,którarozbijaidekonstruujerzeczywistość,wktórej
zacierająsięstopniowogranicemiędzycodziennościąasztuką.Właśniezewzględuna

owozamazywaniesięróżnicmiędzycodziennościąasztukąmożnauznaćkoncepcjęIki
równieżjakoprzykładanty-sztuki

[

71

]

.

W sztuce Zachodu codzienność stanowi niewątpliwie element sztuki, ale nikt nie

nazwałby codzienności sztuką. Aby z codzienności uczynić sztukę trzeba ją najpierw
rozbić na drobne części, aby potem móc z tych kawałków poskładać nową całość.
Dopiero rzeczywistość poskładana, przekształcona na nowo może być dziełem sztuki.
Zadaniemartystyjestwyłuskaćzrzeczywistościwszystkoto,comożebyćsztuką.Nie
jest to proste zadanie, gdyż o wiele łatwiej znaleźć to, co nie jest w żadnej mierze
sztuką,niżto,comożnazpewnościąuznaćzasztukę.Przedmiotsztukimusizostaćw
pewiensposóbwyróżnionyspośródinnych.Jednymzesposobów,abytencelosiągnąć
jestumieszczeniegowmuzeum.

Duchamp jako pierwszy artysta w historii estetyki i sztuki Zachodu pokazał jak

niewyraźna jest granica pomiędzy dziedziną sztuki a codziennością. Dokonał
wiekopomnego przełomu w sztuce umieszczając w muzeum zwykły… urynał. Pokazał
w ten sposób, że koncept, pomysł jest najważniejszym elementem sztuki. Poza tym
ukazał poprzez swoją sztukę, ze nie istnieją obiektywne artystyczne wartości w
dziełach sztuki, ponieważ to artysta decyduje co jest sztuką, a co nią nie jest.
Umieszczając swoje ‘’ready mades’’ w muzeum zmienił w pewien sposób także sam
charakter muzeum, które przedtem było jedynie miejscem prezentacji dzieł sztuki, a
dziękiniemuprzekształciłosięwmiejscewspółtworzącesztukę.

PrzykładsztukiprezentowanejprzezDuchampaniejestjednakodzwierciedleniem

Iki. Duchamp jest zwolennikiem konstruowania sztuki, a nie jej kontemplowania.
Skonstruowaneprzezniegodziełasztukizpewnościąniebyłybyuznanezadziełasztuki
przez Japończyków. W dziełach Duchampa widać przypadkowość łączenia ze sobą
różnych przedmiotów, które w efekcie miały stworzyć sztukę. Iki było kontemplacją,
rozmyślnymwyboremtego,cojestdziełemsztuki,aconiejest.Duchampkonstruował
zcodziennychprzedmiotówsztukę,natomiastIkiprzekształcałocodziennośćwsztukę.
Sztuka Duchampa przypominała raczej zabawę w twórcę niż akt stworzenia. Pomimo
wielu różnic między sztuką Duchampa i Iki można wykazać pewne podobieństwo.
Duchamp pokazał w swojej sztuce, że materia sztuki może być utkana z przedmiotów
codzienności.Pokazałcienkągranicęmiędzydziedzinąsztukiaświatemcodzienności.
SztukawrozumieniuIkibyłautkananiezprzedmiotówcodziennegoużytku,alezsamej
codzienności.

WkoncepcjiIkipięknojestzaklętewcodziennościpodwarunkiem,żepotrafimyje

odkryć. To nasz sposób patrzenia na rzeczywistość czyni z niej przedmiot sztuki.
Parafrazując angielskie powiedzenie można powiedzieć, ze ‘’prostota tkwi w oczach
patrzącego’’.Pięknotkwiwprostocie,aumiejętnośćdostrzeganianajprostszychform,
których wartość równa się wartości jakiegokolwiek dzieła sztuki, jest nie lada
wyzwaniem.

[

64

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.17

[

65

]

Góra Fuji uznawana jest w Japonii za symbol piękna. Od epoki Heian (XI

wiek) cieszy się niesłabnącą popularnością. Jej wizerunki można znaleźć obecnie na
wielu różnych przedmiotach codziennego użytku (takich jak np. porcelana, ubrania,
etc).

[

66

]

S.Kuki,ThestructureofIki,s.53

[

67

]

Ibidem,s.57

[

68

]

Ibidem,s.46-47

[

69

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.18

[

70

]

A.Watts,Uncravedblock,unblechedsilk,s.7

[

71

]

Ibidem,s.19

Sugestywność,czyliospojrzeniuitajemnicy

Wszyscyci,którzyspodziewająsięodnaleźćwkoncepcjiIkioczywisteirzucające

sięwoczypięknobędąsrogozawiedzieni.Ikiuczydostrzegaćpięknowpółcieniach,a
nie w pełnym oślepiającym słońcu. Pokazuje piękno wyczytane między wierszami,
skrytewcieniulubprofilu,półtonie,etc.Dosłowność,bezpośredniość,oczywistośći
nadmiarsłówczyobrazównienależądocechświatawidzianegozperspektywyIki.

Choć dla niektórych stwierdzenie ’’Jestem piękny albo piękna’’ nie niesie

negatywnych konotacji, to nikt, kto podąża drogą Iki nie odważyłby się powiedzieć o
sobie,żejestIki.ZpojęciemIkijestpoczęścitak,jakzokreśleniemsamegosiebiejak
skromnego. Jest pewna wewnętrzna niekonsekwencja między byciem skromnym, a
nazywaniemsamegosiebieskromnym.TaksamojestzIki.To,żektośjestIkipoprostu
widać w jego sposobie zachowania, wysławiania się, ubierania, w całym jego
sposobie życia. Estetyka Iki nie skupia się na twarzy ludzi i rzeczy, ale na tym, co
widzimy zza pleców przedmiotów i ludzi. Spotkanie twarzą w twarz jest zbyt
oczywiste. Odbiera odbiorcy ciekawość poznania i smak tajemnicy płynącej z
odkrywaniatego,conieznane.

AbywpełnizrozumiećnaczympolegadyskretnyuroksugestywnościwIkiwarto

przyjrzećsięukiyo-estworzonychprzezjednegoznajbardziejznanychmalarzyukiyo-e
Hishikawa Monorobu. Ukiyo-e to drzeworyty lub obrazy powstałe pomiędzy XVII a
XX wiekiem w Edo, których tematyka dotyczy różnorodnych aspektów japońskiej
kultury jak również japońskiego pejzażu. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych i
znanych ukiyo-e tego artysty jest ten zatytułowany ‘’Piękność spoglądająca w bok’’
(Mikaeri bijin). Jak sugeruje tytuł obraz przedstawia kobietę obdarzoną niezwykłą
urodą, przynajmniej według japońskiego kanonu kobiecego piękna, która patrzy z
ukosa. Jej twarz widziana jest z profilu. Piękność z obrazu unika kontaktu z widzem.
Jestzapatrzonawdalizamyślona.Niewiadomo,nacolubkogospogląda.Czypatrzy
w stronę ukochanego? A może spaceruje po ogrodzie podziwiając piękno przyrody?
Niesposóbudzielićjednoznacznejodpowiedzi.Tajemnicategospojrzenianazawsze
pozostanie tajemnicą. Może warto sobie zadać pytanie, czy zawsze trzeba wszystko
wiedzieć. Może dobrze czasami pozwolić sobie na odrobinę tajemnicy w życiu, aby
nie wszystko było tak oczywiste i zrozumiałe. Polubić stawianie pytań, zamiast
uzyskiwaniapewnychodpowiedzi.

HishikawaMonorobu(1613-1694),Pięknośćspoglądającawbok[

72

]

Kolejnym przykładem wybitnego twórcy ukiyo-e jest Kitagawa Utamaro, który

tworzył w XVIII wieku liczne ukiyo-e przedstawiające głównie postaci kobiet. Do
swoich portretów wybierał zwykłe, proste kobiety, jak również kobiety pracujące w
dzielnicach rozkoszy. W swojej twórczości zajmował się tylko i wyłącznie
malarstwemportretowym.Nieinteresowałygopejzażeiscenyrodzajowe.

Jednym z najbardziej znanych jego portretów jest ‘’Keizetsuro Hinazuro w

korytarzu” (Keizetsuro Hinazuro in the corridor). Obraz ten przedstawia młodą
kobietę,którastoinieruchomowzamyśleniuzewzrokiemutkwionymwnieznanypunkt.
Spojrzeniekobietyjestpełnenieśmiałościizawahania.Niesposóbodgadnąć,nakogo
lubnacospoglądakobietazobrazuUtamaro.Niewiadomo,oczymlubokimmyśli.
Tajemnicanazawszepozostanietajemnicą.PoniżejdołączamtenobrazUtamarowraz
zobrazemMonyLizy,abymożnabyłozłatwościąuchwycićtedwaróżnespojrzenia.

Utamaro,KeizetsuroHinazurowkorytarzu[

73

]

LeonardoDaVinci,MonaLisa[

74

]

Kiedyporównamymalarstwoukiyo-ezdziełamizachodnichartystówodnajdziemy

zasadnicząróżnicęmiędzytymidwomatypamimalarstwa.Wobrazachukiyo-e osoby
portretowane nie spoglądają widzowi prosto w oczy, ale ich wzrok ucieka gdzieś w
bok lub w dal za siebie. Kiedy przyjrzymy się niektórym z najbardziej znanych dzieł

zachodniego malarstwa nie odnajdziemy tam takiego tajemniczego spojrzenia. Wzrok
MonyLisynamalowanejwmistrzowskisposóbprzezLeonardodaVincipatrzyprosto
nawidza,atajemniczośćprzypisywanajestprzezniektórychjedyniejejzagadkowemu
uśmiechowi

Jeszcze bardziej wyraźny przykład różnicy między ukiyo-e a dziełami twórców

zachodnichodnajdziemyprzyglądającsiędobrzeznanemupropagandowemuplakatowi
zatytułowanemu ‘’I want you for U.S. Army’’ stworzonemu przez amerykańskiego
malarza i ilustratora Jamesa Montgomery Flagga. Plakat ten pokazuje Wuja Sama
patrzącegogroźniewoczywidzaikierującegowjegostronępalecwskazujący.Choć
Japończycy również tworzyli dzieła o charakterze propagandowym, to nigdy
przedstawianenanichpostaciniekierowałyswojegowzrokuprostowoczyodbiorcy.
Kolorystykaichpracbyłarównieżstonowana.

Postaci na ukiyo-e unikając spojrzenia tete-a-tete nie tylko unikają fizycznego

kontaktu z widzem, ale również kontaktu emocjonalnego. Trudno się dziwić, że
japońska tradycja Iki jest nazywana ‘’estetyką pleców’’

[

75

]

. Właśnie dlatego, że

japońska sztuka zgodna z wymogami Iki unika bezpośredniości, jasności, bliskiego
kontaktu z widzem. Zamiast tego tworzy wokół siebie atmosferę pełną tajemnic,
niedopowiedzeń,pytańisugestii.

Japońska‘’estetykapleców’’znajdujeswojeodzwierciedlenienietylkowświecie

sztuki.Możnająodnaleźćwwieluróżnychelementachkultury.Wjapońskiejerotyceto
właśnie plecy są uznawane za najbardziej erotyczną część kobiecego ciała. Dlatego
właśnieplecygejszysączęściowoodkryte.Ichwidokkusi,niesiewsobiezapowiedz
przyjemnościbezjakiejkolwiekobietnicyichspełnienia.Towłaśnieodkryteplecysą
uznawanezanajbardziejwyraźnycielesnyprzejawIki.Równieżpasobizawiązanyjest
wokół talii gejszy z tyłu, a nie z przodu. Zwyczaj ten był uznawany za symbol
,,dostojeństwa ich profesji’’

[

76

]

. Jedynie zapaśnicy judo i… prostytutki wiązały ze

względówpraktycznychpaszprzodu

[

77

]

.

W japońskim kinie, malarstwie lub też w codziennych sytuacjach symbolem

napięcia między kobietą i mężczyzną są ich sylwetki zwrócone do siebie plecami.
Zupełnie inaczej jest w kinie zachodnim, gdzie napięcie wyraża się poprzez ukazanie
postaci zwróconych przodem do siebie i patrzących sobie w oczy. Wystarczy
przypomnieć sobie chociażby sceny z takich kultowych melodramatów jak np.
PrzeminęłozwiatremczyCasablankę,abyuświadomićsobie,wjakisposóbobrazuje
sięnapięciemiędzykobietąimężczyznąwkiniezachodnim.

Jak wiemy, wzajemna gra w przyciąganie i odpychanie między dwoma płciami

odgrywała w istotną rolę w tradycji Iki. Kobieta i mężczyzna odwróceni do siebie
plecami, ze wzrokiem utkwionym w przeciwnych kierunkach. Czy można w sposób
prostszy i bardziej wyraźny pokazać rozdarcie, wewnętrzną walkę emocji między

obiemapłciami?

[

72

]

ObrazpochodzizdrugiejpołowyXVIIwieku.Obecnieznajdujesięwkolekcji

SumishowTokyo.

[

73

]

ObrazznajdujesięwRiccarArtMuseumwTokio.

[

74

]

ObrazmożnapodziwiaćwMuzeumLouvrewParyżu.

[

75

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.20

[

76

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.218

[

77

]

Zapaśnicy judo bronili się w ten sposób przed potencjalnym uszkodzeniem

plecówwczasieupadku.

Ikijakonie-sztuka

Iki nie można scharakteryzować jako sztuki lub przeciwnie jako anty-sztuki. Na

próżnobyłobyszukaćdefinicjiIkiwjakimkolwieksłownikudotyczącymhistoriisztuki
pomimo faktu, ze Iki stanowi ważny ideał w japońskiej estetyce. Ta wydawałoby się
paradoksalnasytuacjawynikazfaktu,żeIkiuznawanejestzaprzejawnie-sztuki.Choć
terminnie-sztukawydajesięwskazywaćnajakikolwiekbrakzwiązkuzesztukąibrak
jakichkolwiekartystycznychzałożeń,toniejesttoprawdą.Każdyruch,którywswoich
założeniach występował przeciwko sztuce lub jako nie-sztuka był również ruchem
artystycznym. W kulturze zachodniej dadaizm czy surrealizm, które na początku były
przeciwnewszelkimpróbomutożsamianiaichzasztukęstworzyływłaśniepoprzezten
sprzeciw wobec dotychczasowych prądów w sztuce nową sztukę. Takim przykładem
nie-sztuki,którazbiegiemczasuzostałauznanazasztukęsąnp.dziełaDuchampa,które
na początku budziły szok i zgorszenie publiczności, a z biegiem czasu przestały
szokować i wylądowały w szufladzie z napisem ‘’sztuka współczesna’’, choć trwało
to,bagatela,prawieosiemdziesiątlat.

Podobnie sytuacja wyglądała z Iki, które chociaż w swoich założeniach było

zaprzeczaniem sztuki stało się również sztuką pojmowaną w specyficzny sposób

[

78

]

.

Wyjątkowośćtejsztukiprzejawiasięwpodejściudotego,cojestnaprawdęistotnew
sztuce. W tradycji Iki zawsze podkreślano znaczenie codzienności i doświadczeń,
dlatego to właśnie estetyczne doświadczenia płynące z doświadczania rzeczywistości
cenionoznaczniewyżejjakoprzejawsztukiniżjakiekolwiekdziełasztuki.Oprócztego
Iki, podobnie zresztą jak cała sztuka japońska, uznaje doskonałość świata, w którego
ład i harmonię wplecione jest życie każdego człowieka. Rolą człowieka jest
dopasowaćsiędoporządkuświatazamiastpróbowaćdopasowaćświatdosiebie.To
właśnie dzięki akceptacji i szacunku wobec świata człowiek może w pełni rozwijać
swójtwórczypotencjał.PonadtodlaIkiważnajestrównieżwiernośćwobectradycji.
Wszelkieprzejawyłamaniatradycjiinowatorstwasąniemilewidziane.

Dla autora Struktury Iki najbardziej wyraźne przejawy Iki można odnaleźć w

sztukach wyzwolonych aniżeli w sztuce mimetycznej. Według niego jedynie
wzornictwo,architekturęimuzykęmożnazakwalifikowaćdosztukwyzwolonych,cow
jegorozumieniubyłotożsamezbyciemsubiektywnym.Dosztukobiektywnych,inaczej
zwanych mimetycznymi, należały natomiast takie dziedziny sztuki jak: malarstwo,
rzeźba czy poezja. Uważał, że to jedynie sztuka uważana przez niego za subiektywną
zawierawsobieróżnorodnośćabstrakcyjnychmanifestacjiijestmniejograniczona

[

79

]

.

Taka klasyfikacja sztuki kłóci się nieco ze standardami sztuki uznawanymi na
Zachodzie, gdzie z pewnością tak różne od siebie rodzaje sztuki jak architektura czy

malarstwoniezostałybyzakwalifikowanejakotensamrodzajsztuki.

Problemtego,comożnanazwaćsztuką,aczegozasztukęniepowinnosięuznawać

dotyczycałościjapońskiejsztuki.WJaponiipojęciesztukijestniezwykleszerokie,co
więcej niektóre z japońskich ideałów estetycznych w swoich założeniach takich jak
właśnieIkistojąwsprzecznościzjakąkolwieksztuką.Pojęciejapońskiejsztukimieści
w sobie tak różnorodne zjawiska: sztuka układania kwiatów, kaligrafia, pielęgnacja
ogrodów, ceremonia herbaciana, świat gejsz, ukiyo-e, etc. Wszystkie te przykłady
sztuki japońskiej mają w sobie, oprócz wyrafinowanego piękna, precyzji ich
wykonywania,innąwspólnącechę,jakąjestścisłepowiązaniezcodziennością.Świat
codzienności i świat sztuki w Japonii wiązały ze sobą nierozerwalne więzy, dlatego
trudno mówić o japońskiej sztuce, pomijając przy tym namacalny, codzienny wymiar
sztuki. Wszystkie wymienione rodzaje japońskiej sztuki są powiązane z Iki, które
przejawia się w każdej z nich. Iki przejawia się w sztuce Japonii, ale samo w sobie
jest pojęciem daleko wykraczającym poza granice sztuki. Iki jest przede wszystkim
sztuką życia, która uczy sztuki radości, zachwytu, mądrości, akceptacji świata takim
jakionjestwcałymjegoulotnympięknie.

[

78

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.23

[

79

]

S.Kuki,StructureofIki,s.41

III.PrzejawyIkiwcodziennymżyciu

Japończycy nie oddzielali od siebie sztuki i życia dzięki czemu udało im się

stworzyćzsamejmateriiżycianajwiększedziełosztuki.Myślę,żeludzienaZachodzie
mogliby się pod tym względem wiele nauczyć od Japończyków, którym udało się
codzienność przemienić w sztukę dzięki odpowiednim rytuałom i ceremoniom. Choć
japońskie ideały mogą wydawać się osobom niewtajemniczonym teatralne i
pozbawione głębszego znaczenia, to z pewnością taka ocena jest niewłaściwa. To
właśnie dzięki powtarzaniu określonych czynności, które wykonywane są z troską o
najmniejszyszczegół,codziennośćzamieniasięwsferęsacrum,miejscepełnepięknai
niezwykłości. Piękno rytuałów i ceremonii tkwi zarazem w dokładności ich
wykonywania oraz, co może wydawać sie paradoksalne, właśnie w ich
powtarzalności. Goście odwiedzający herbaciarnie czy hanamachi nie szukają
niespodziewanych sytuacji, zaskoczenia, ale wręcz przeciwnie spokoju, ukojenia i
harmonii od zgiełku otaczającego świata. Japońskie ceremonie sprawiają wrażenie
pewnegomikrokosmosu,wktórym‘’wcielasięwżyciepodstawowejapońskieideały
estetyczne i prawdy religijne’’

[

80

]

. Każdy nowicjusz praktykujący określone rytuały i

ceremoniezbiegiemczasuprzyswajasobiejetakdoskonale,żeichwykonywanienie
wymaga od niego żadnego wysiłku, wręcz przeciwnie przychodzi mu to z całkowitą
naturalnościąjakoddychanie.

Wielejapońskichsztukokreślanychjestmianemdrogi(-do).Ceremoniaherbaciana

nazywanajestsado,drogąherbaty,sztukaukładaniakwiatów,ikebana,nazywanajest
kado,kaligrafianazywanajestshodo,sztukawalkitojudoalboaikido,etc.Wszystkie
te sztuki łączy ze sobą perfekcjonizm i piękno. Nie bez przyczyny wszystkie sztuki
określa się je mianem drogi. Ich przejście wymaga określonej wiedzy, wysiłku,
cierpliwościistałejpraktyki.Najważniejszymelementemdrogijestsamapodróż,anie
jej cel. Każda podróż wzbogaca nas wewnętrznie, przemienia, pozwala lepiej
zrozumieć świat i ludzi, a przede wszystkim zrozumieć samego siebie. Co
najważniejsze podróż nigdy się nie kończy, a tym samym nigdy nie kończy się nasze
poznawanieświataizachwycaniesięnim.

AleIkimożnaodnaleźćnietylkowrytuałachczysztuce.Przejawiasięzarównow

formach artystycznych jaki i dziełach natury, jak również w naszym sposobie
zachowaniaimowieciała.Ikimożnaodnaleźćwwidokuwierzbyczykroplachwolno
padającegodeszczu

[

81

]

.Symbolikatychobrazówsilnieprzemawiadowyobraźni,aich

prostota i piękno doskonale ucieleśniają Iki. Sposób w jaki się poruszamy, mówimy,
patrzymy i to, jak wyglądamy nie jest czymś obojętnym. Wręcz przeciwnie nasze
spojrzenie,wzrok,gesty,całanaszacielesnośćmówiąonaswięcejniżsetkisłów.Iki
przejawia się w naturalności, subtelności, pięknie, zachowaniu umiaru i równowagi
międzyskrajnościami,wyczuciuchwili.

Kukibardzoszczegółowoopisuje,kiedynaszwyglądimowaciałaodpowiadaIki.

Jego opis ogranicza się właściwie do opisu wyglądu kobiety. Według niego kobieta
uosabiająca Iki jest subtelna, naturalna i kusząca. Siła jej uroku nie wypływa z
krygowania się i udawania kogoś, kim nie jest. Zupełnie odwrotnie: Iki wymaga
naturalności i umiejętności zarazem przyciągania i odpychania mężczyzn, odsłaniania
kawałkasiebie,któryzamiastpewnościbudzitajemniceiciekawość.Kukidostrzegał
Ikiwnagimkawałkuplecówkobiety,jejbosychstopach,widokujejciałaubranegow
delikatnie prześwitującą yukatę

[

82

]

, którą zakłada zaraz po kąpieli, sposobie w jakim

się porusza i delikatnie unosi kimono siadając, etc

[

83

]

. Według Kuki Iki jest

niewątpliwie kobietą. Ze Struktury Iki dowiadujemy się jak dokładnie wyglądała i
zachowywała się owa kobieta. Zacznijmy od opisu tego, co w pierwszym rzędzie
przyciąga męskie spojrzenia, a mianowicie od sylwetki i twarzy. Kobieca sylwetka
powinnabyćsmukła.Smukłośćświadczyowewnętrznymuduchowieniu,umiejętności
zachowania umiaru i dyscypliny

[

84

]

. Twarz powinna być pociągła z tych samych

powodów,cofigura

[

85

]

.OczysązwierciadłemIki.Kobietaniepowinnapatrzećprosto

w oczy mężczyźnie, ale zawsze z ukosa. Uroku kobiecemu spojrzeniu dodaje
melancholia. Kobieta obdarzająca mężczyznę spojrzeniem z ukosa z delikatną nutką
smutku jest zalotna i kusząca

[

86

]

. Również uśmiech powinien być zabarwiony lekkim

smutkiem. Włosy powinny być spięte w kok i zawsze błyszczące. Iki nie zabrania
stosowania makijażu pod warunkiem, że będzie on w sposób naturalny podkreślał
walory kobiecego piękna. W umiarkowanym makijażu wyraża się dwuznaczność w
relacjachdamsko-męskich.Pomalowanakobietapokazujezjednejstrony,zechcebyć
atrakcyjna, że chce podobać się mężczyznom, a z drugiej strony swoją zalotność
ukrywawstonowanymmakijażu

[

87

]

.

Kobieta powinna ubierać się w zwiewne lekko przezroczyste stroje. Delikatnie

prześwitująceubraniakuszą,bopokazują,cokryjesiępodichspodem,ajednocześnie
zasłaniają kobiece wdzięki. Najlepszym przykładem zalotności jest kobieta ubrana w
yukatę, którą zakłada po kąpieli. Widok kobiecego ciała w przezroczystej tkaninie
wywołujewwyobraźnipatrzącegoobrazkąpieli

[

88

]

.Niezwyklezmysłowyjestwidok

nagich stóp, które są dla Japończyków miejscem wyjątkowo erotycznym. Porównanie
szczelnie ukrytego w kimonie czy innym stroju kobiecego ciała z nagością stóp
rozbudzamęskąfantazję,cokryjesiępodsamymubraniem.Gejszenierazskarżyłysię
na swoje obolałe stopy, ponieważ zmuszone były do chodzenia bez żadnej ochrony
swoich stóp bez względu na pogodę. W kulturze zachodniej nagie stopy z pewnością
nie stanowią erotycznego wabika. O wiele bardziej kuszący jest widok chociażby
kobiecychnógubranychwpończochyiszpilki.

Iki wyraża się również w pozie ciała, które powinno być lekko pochylone. Taka

poza wskazuje na zainteresowanie płcią przeciwną, ale także na uczucie pewnego
zawahania,nieśmiałościiumiaru

[

89

]

.WedługKukipięknoierotyzmwypływającezIki

było o wiele bardziej wysublimowane i doskonalsze niż wzory piękna na Zachodzie,
które zamiast intrygować, pobudzać ciekawość patrzącego wulgarnie odsłaniają
wszystko odbierając widzowi wyobraźnię i ciekawość

[

90

]

. Iki oscyluje na granicy

między sprzecznościami. Iki odsłania piękno i jednocześnie zasłania je przed
ciekawym spojrzeniem patrzącego. Rozbudza fantazję i intelekt, a także w subtelny i
dyskretnysposóbrozpalazmysły.

[

80

]

J.Gallager,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.88

[

81

]

S.Kuki,TheStructureofIki,s.35

[

82

]

Yukata oznacza w języku japońskim ubranie służące do kąpieli. To rodzaj

kimonaużywanegonacodzień.Yukatawbrewnazwieniesłużytylkoiwyłączniejako
strójdokąpieli,aleużywanajestprzyróżnychokazjach.

[

83

]

S.Kuki,TheStructureofIki,s.34-40

[

84

]

Ibidem,s.36-37

[

85

]

Ibidem,s.37

[

86

]

Ibidem,s.37

[

87

]

Ibidem,s.38

[

88

]

Ibidem,s.36

[

89

]

Ibidem,s.35

[

90

]

W ukiyo-e autorstwa Torii Kiyonaga widać jak na dłoni kobiety i mężczyzn

uosabiających Iki. Kiyonaga (1752-1815) był jednym z najbardziej wpływowych
malarzyosiemnastegowieku.

Ceremoniaherbaciana

Według chińskiej legendy w 2737 roku p.n.e. pewnego pięknego dnia ówczesny

cesarz, Szen Nung, który był cenionym uczonym i zielarzem, wypoczywał pod
herbacianym krzakiem popijając dla celów zdrowotnych przegotowaną wodę. Kiedy
cesarz delektował się pięknem otaczającej go przyrody niepostrzeżenie kilka listków
herbaty zerwanych delikatnym podmuchem wiatru wpadło do dzbana z wodą. Cesarz
spróbował napoju i zakochał się w jego smaku. Tak narodził się w Chinach zwyczaj
piciaherbaty,którypotemrozprzestrzeniłsięnapobliskiekraje.

ChoćpierwszelistkiherbatytrafiłyzChindoJaponiidośćwcześnie,bowepoce

Heian (794-1185), to przez długi okres były traktowane tylko i wyłącznie jako
lekarstwo i środek wzmacniający. Dopiero w VIII wieku szogun Murata Yuko zaczął
praktykować sado. Następnie Sen no Rikyu dodał do całej ceremonii nutkę
filozoficznych i estetycznych idei i tak narodziła tradycja, która praktykowana jest do
dziśwJaponii.

Ceremonia herbaciana nazywana jest w Japonii sado, czyli ‘’Drogą Herbaty’’.

Ceremoniaherbaciananiejestokreślonąmetodąprzygotowywaniaherbaty,alewłaśnie
drogą.Jejprzejściejestdługieiwymagającewielulatpraktyki.Niematutajmiejsca
na improwizacje czy spontaniczność. Każdy ruch jest dokładnie wyszczególniony.
Wiadomo dokładnie, że czerpak musi znajdować się we właściwej odległości od
dziubka kociołka, serwetki muszą być złożone w określony sposób, etc. Mistrz
ceremonii herbacianej musi umieć znakomicie posługiwać się wszystkimi utensyliami
niezbędnymi w ceremonii, oprócz tego musi doskonale dopasować do siebie rodzaj
herbatyisłodycze,jakrównieżodpowiedniozaaranżowaćwnętrze,gdziemaodbyćsię
ceremonia, zwracając baczną uwagę na papierowe zwoje wiszące na ścianach,
ustawienia kwiatów i rodzaj filiżanek, które muszą być dopasowane do pory roku i
innychważnychokoliczności

[

91

]

.

Wceremoniiherbacianejpowinnauczestniczyćmałagrupaludzi,najlepiejczworo.

Na początku mistrz ceremonii herbacianej podaje gościom słodycze, których wybór
koresponduje z porą roku. Ich smak ma załagodzić gorzki smak podawanej potem
herbaty. Następnie, zebrani w małym wykładanym matami pokoju goście siedzą na
podłodze i delektują się pienistą zieloną herbatą o dość gorzkim smaku. Atmosfera
podczastejceremoniijestdośćpodniosłaiuroczysta.JakokreśliłatoLeslieDowner
ceremoniaherbaciana:,,tocośpomiędzytaichiamsząwKościelekatolickim,alena
bardzomałąskalę

[

92

]

’’. Trzeba niewątpliwie nie lada kunsztu, aby z tak wydawałoby

sięzwyczajnejczynnościuczynićdziełosztuki.Wystrójwnętrz,wktórymodbywasię
ceremonia urzeka swoją prostotą i pięknem. W pokoju, w którym odbywa się

ceremonia znajduje się palenisko zagłębione w podłodze lub piecyk, na którym
podgrzewasięwodę.Oprócztegowpokojuznajdujesięikebana.Naścianiewisizwój
zwykaligrafowanąsentencjązaczerpniętąnp.znaukBuddy,aniekiedyizobrazem

[

93

]

.

Estetyka sado ma swoje źródło w idei wabi, japońskim ideale, który oznacza

umiłowanie prostoty, spokoju i gładkości. Zgodnie z ideałem wabi ceni się bardziej
przedmioty bez jakichkolwiek ozdób, najlepiej naturalne. Poza tym zamiast nowych
przedmiotów wybiera się przedmioty używane, wykonane ręcznie i mające za sobą
długoletniątradycję.ChociażrzadkokiedywnowoczesnejJaponiispotkaćsięzpełną
ceremoniąherbacianąodbywającąsięwspecjalniedotegozbudowanympawilonie,to
jednak w wielu zamożnych domach, szkołach i innych instytucjach można znaleźć
specjalnypokójprzeznaczonywłaśniedocelówceremoniiherbacianej.

Piękno ceremonii herbacianej wypływa z harmonii między różnorodnymi

elementami takimi jak wystrój wnętrza, w którym odbywa się ceremonia, ikebany,
kaligrafii, ceramiki, kulinariów, itd. Całości sado dopełniają ciepłe relacje między
mistrzemceremoniiagośćmiopartenawzajemnymszacunku,trosceizrozumieniu.

,,Codziennaczynnośćpiciaherbatyzostaładziękiodpowiednimregułomzachowań,

odpowiedniej etykiecie dotyczącej wykorzystania przestrzeni i utensyliów potrafi
przenieśćkażdegouczestnikawprawieduchowywymiar

[

94

]

’’.

Cała ceremonia przeniknięta jest ideą Iki, która przejawia się w uczynieniu z

codziennejczynnościjakąjestpicieherbatydziełasztuki.Doskonaleująłtowsłowach
Kakuzo, autor monografii poświęconej ceremonii herbacianej zatytułowanej Droga
herbaty, pisząc, że ceremonia herbaciana to: ,,Kult oparty na adoracji piękna
istniejącego pośród przyziemnych realiów codziennej egzystencji

[

95

]

”. Odpowiednio

przeprowadzona ceremonia jest niewątpliwie ucztą nie tylko dla ciała, ale również i
ucztądladucha.

[

91

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.26

[

92

]

L.Downer,Geisha.Thesecrethistoryofvanishingworld,s.21

[

93

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.88

[

94

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.24

[

95

]

O.Kakuzo,KsięgaHerbaty,s.10

“Drogakwiatów’’

,,Wradościczysmutkukwiatysąnaszymiwiernymiprzyjaciółmi

[

96

]

’’

Znana również na Zachodzie i ciesząca się sporą popularnością sztuka układania

kwiatów zwana ikebaną oznacza dosłownie ‘’żyjące kwiaty’’. Określana jest często
jako kado, czyli ‘’Drogą kwiatów’’. Pod względem semantycznym nie są to jednak
pojęcia jednoznaczne. O ikebanie powinniśmy mówić, gdy mamy na myśli techniczne
lub wizualne właściwości sztuki, a o kado, gdy zwracamy uwagę na filozoficzno-
estetyczny charakter tejże sztuki

[

97

]

. ‘’Droga kwiatów’’ wraz z ceremonią herbacianą

masłużyćduchowemurozwojowi.

Zauroczenie pięknem kwiatów ma w Japonii znacznie dłuższą tradycję niż sama

‘’Droga kwiatów’’. Japończycy od wieków zachwycali się kwiatami, których piękno
jest tak nietrwałe i przemijające. Kwiaty przypominają zarazem o kruchości naszego
życia,alerównieżojegoniepowtarzalnympięknie.WJaponiipojawieniesiękwiatów
na wiosnę jest wielkim wydarzeniem, ponieważ nie występują tam kwiaty kwitnące
całyrok,więcwiosnatojedynaporaroku,wktórejmogąsięoninacieszyćwidokiem
rozkwitających pąków. Narodziny ‘’Drogi Kwiatów’’ wiążą się ze zwyczajem
ofiarowywania kwiatów bóstwom i Buddzie w XV wieku. Z czasem ten religijny
wymiar składania kwiatów w ofierze bóstwom stracił swoje pierwotne znaczenie, a
tym,copozostałobyłpoprostuzachwytnadpięknemkwiatów.Obecnieistniejewiele
różnych stylów układania kwiatów, ale największą popularnością cieszy się styl
nazywany shoka, który polega na ‘’operowaniu trzema głównymi gałęziami
reprezentującymi tradycyjną wschodnioazjatycką trójcę: niebo-ziemia-człowiek

[

98

]

’’.

To właśnie ikebana ustanowiła podstawę japońskiej estetyki, w której ‘‘mniej to
więcej’’,anajlepiejtęzasadęwidaćwpanującejtamasymetrii.

Najbardziej zbliżony do ceremonii herbacianej jest bardzo prosty i surowy styl,

sięgający swoimi korzeniami do stylu nageire, który rozwinął w XVI wieku Sen-no
Rikyu.Słowonageireoznaczadosłownie‘’wrzucićcoś(dopojemnika)

[

99

]

’’.Jaksama

nazwawskazujestyltencharakteryzujesięprzypadkowością,nieuporządkowaniem,ale
to tylko pozorna przypadkowość. Zgodnie z tym stylem aranżacje kwiatowe składają
się z pojedynczych kwiatów, których piękno jest w niezwykle prosty sposób
wyeksponowane.

Japońska sztuka układania kwiatów, jak również aranżacja kwiatów podczas

ceremonii herbacianej różnią się zasadniczo w swoim podejściu od sztuki układania
kwiatów znanej na Zachodzie. Choć w obydwu podejściach widać niewątpliwie
miłość do kwiatów, to jednak sztuka zachodnia nie uwzględnia w aranżacji roślin

pustki i przestrzeni pomiędzy nimi. Ten strach przed pustą przestrzenią nie dotyczy
bynajmniej tylko sztuki układania kwiatów, ale myślę, że tym swoistym horror vacui
dotknięta jest cała zachodnia kultura. Jakakolwiek przestrzeń czy to fizyczna czy
duchowa istnieją w naszej kulturze po to, aby je odpowiednio zaprojektować,
zagospodarować, ale zapełnić po brzegi nowymi trendami, nowymi koncepcjami,
czymkolwiektak,żebyniebyłojużmiejscanawłasnemyślenieiuczucia.

[

96

]

O.Kakuzo,KsięgaHerbaty,s.21

[

97

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.91

[

98

]

Ibidem,s.91

[

99

]

Ibidem,s.91

Kaligrafia

SztukakaligrafiiprzybyładoJaponiizChinwVIwiekuwrazzBuddyzmemZen.

Popularność zyskała dopiero w epoce Heian (794-1185), kiedy zaczęto ją traktować
jako sztukę. Pismo w Japonii nie służy tylko i wyłącznie komunikacji między ludźmi.
Oprócz funkcji praktycznych pełni ono również funkcje estetyczne. Choć dla
niewprawnego oka przybysza z Zachodu japońskie pismo może nie od razu może być
źródłem estetycznych wrażeń. Wręcz przeciwnie te ’’zakrzywione smugi czy
rozpryśnięte kanciaste linie

[

100

]

’’ pisma japońskiego mogą niepokoić. Myślę, że

spośród japońskich sztuk, to właśnie kaligrafię najtrudniej docenić ludziom spoza
kręgu kultury japońskiej. Kaligrafia nazywana jest w Japonii shado, czyli ‘’Drogą
Pisma’’. Każde dzieło sztuki kaligraficznej jest niepowtarzalne i jedyne w swoim
rodzaju. Kontrolując swój oddech i dążąc do zachowania wewnętrznej równowagi
artysta pod wpływem nastroju uwiecznia w kaligrafii niepowtarzalną chwilę. Jego
dzieło jest niezwykle osobiste podobnie jak jego odbiór. Dzieło sztuki kaligraficznej
niemusibyćczytelne.Wręczprzeciwnieznakitworzonesązapomocąumoczonegow
tuszupędzelka,aby,,przekazaćnietyletreść,ileprzedewszystkimestetycznewartości
estetyczne

[

101

]

’’.Możewłaśnieta‘’nieczytelność’’sprawia,żezachodniodbiorcanie

potrafi w pełni docenić sztuki kaligrafii. W historii znany jest jeden przypadek, w
którym mistrz kaligrafii stworzył dzieło czytelne i wyraźne. To liścik napisany do
przyjacielazprośbą…opieniądze

[

102

]

.Sztukakaligrafiiporównywalnajestdomuzyki.

Artysta tworzący kaligrafię jest niczym muzyk czytający partyturę. Jego celem jest
zharmonizowanie całości kompozycji, jej rytmu, subtelnych i mocnych nut, a przede
wszystkim aji, czyli nastroju i osobowości samego artysty

[

103

]

. Kaligrafia jest także

zwierciadłem duszy artysty, ponieważ: ,,Malarstwo, rysunek czy kaligrafia, wszystko,
co wywodzi się z kreski nie może wprowadzić w błąd: odzwierciedla się w niej, a
nawet zostaje obnażona, bez możliwości symulowania, moralność tego, kto ja
kreśli

[

104

]

’’.

Właściwie kaligrafię można porównać do różnych sztuk. Ma w sobie coś z pracy

rzeźbiarzacierpliwierzeźbiącegowmarmurze,przypominarównieżtworzenieobrazu
przezmalarzarzucającegonapłótnofarbywzamaszystysposób.Oprócztegokaligrafia
mawsobiecośzpracyarchitektaplanującegodokładnieiwytrwaleswojedzieło.W
filmie Przyczajony tygrys, ukryty smok

[

105

]

kaligrafia została porównana do sztuki

fechtunku. Tak jak w szermierce należy mistrzowsko posługiwać się bronią, tak w
kaligrafii należy doskonale władać pędzlem. Kaligrafia jest dziełem powstałym pod
wpływem nastroju, spontanicznym i impulsywnym, a zarazem głęboko przemyślanym.
Toprzykładswoistejkontrolowanejspontaniczności.

Koncepcja słowa-obrazu odkrywającego duszę twórcy, zdradzającego jego

moralnośćróżnisięoddiametralnieodtegodoczegosłużygłówniesłowowkulturze
zachodniej,gdzieużywasięgodoróżnychcelównierzadkodomanipulowaniainnymi,
alenapewnonietraktujesięgojakozwierciadłamoralności.Słowoniejestrównież
traktowane w kulturze zachodniej jak obraz, chociaż słowem można opisać obraz, a
obrazuużyćzamiasttysiącasłów.

[

100

]

Ibidem,s.92

[

101

]

K.Aihara,Gejsza,s.86

[

102

]

A.Kerr,LostJapan,s.132

[

103

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.92

[

104

]

F.Verdier,Pasażerkaciszy,s.57

[

105

]

AngLee,Przyczajonytygrys,ukrytysmok,2000

Światkwiatówiwierzb

‘’… jest doskonałym przykładem

doskonałej

rozkoszy.

Sprawia

przyjemność,aniezaspokaja.

Czegóżchciećwięcej?[

106

]’’

Dookoła pełno nowoczesnych biurowców i mieszkań. Wszechobecny tłum.

Pośpiech. Świat sprowadzający się do litery ‘’m’’, czyli miasto, masa, maszyna.
Pośrodku tego nowoczesnego świata znajduje się świat gejsz przypominający górski
staw pośrodku betonowej dżungli albo wyspę, na której zatrzymał się czas. Stroje,
gesty,języksątakiejapońskie,aprzecieżmałoktóryJapończykpotrafizrozumiećten
japoński język (to dialekt miasta Kioto, składający się z prawdopodobnie z dawnego
językadworskiego

[

107

]

),niekażdypotrafidocenićtradycyjnestrojeiokreślonysposób

zachowania.Żebywpełnidocenićświatgejsztrzebabyćnietylkobogatym,aleprzede
wszystkim wykształconym, trzeba nauczyć się na nowo patrzeć, słuchać i mówić. W
świecie gejsz panuje odmienny styl życia niż w otaczającym je świecie. To świat
niezwykleskomplikowanyiściślezhierarchizowany.

‘’Ichkulturatozawiły,ludzkiekosystemrzemieślnikówiartystów,którymirządzi

drobiazgowaetykieta.Awszystkotosłużycelebracjipięknadoskonalewyszkolonych
kobiet”

[

108

]

.

GejszajestjednymznajbardziejrozpoznawalnychsymboliJaponiiijednocześnie

symbolemnajbardziejtajemniczym.Wszyscywświeciegejszdbająozachowanietej
atmosfery tajemniczości i dyskrecji. Ale kim jest tak naprawdę gejsza? Słowo gejsza
dzieli się na dwie części: gei i sha. Słowo gei ma wiele różnych znaczeń. Może
oznaczaćnp.sztukę,rzemiosłoczyumiejętność.Natomiastsłowoshapoprostuosobę
lubwykonawcę.Wdosłownymtłumaczeniugejszaoznaczaczłowiekasztuki.Gejszesą
artystkami,którenależąwspołeczeństwieniewątpliwiedojapońskiejelity.

Świat gejsz cieszy się wielowiekową tradycją i uznaniem. Dzielnice gejsz

nazywanesąświatemkwiatówiwierzb(hanamachi).Kwiatysymbolizująerotyzm,a
wierzby wdzięk i urok. Świat gejsz narodził się w XVIII wieku w ówczesnej stolicy
Japonii, czyli Edo, skąd rozprzestrzenił się na cały kraj. Obecnie najbardziej
tradycyjnadzielnicagejszmieścisięwKioto(toGionKobu)

[

109

]

.

Gejsze są profesjonalnymi artystkami w dziedzinie tradycyjnych japońskich

tańców, muzyki, ceremonii herbacianej, recytacji. Doskonale znają panującą w
hanamachietykietęizasadyzachowywaniasię.Podstawąprofesjonalizmugejszyjest
jejnieustannekształcenie.Tradycyjnieszkoleniegejszyzaczynałosięodszóstegoroku

życia. Obecnie dziewczęta zaczynają naukę w wieku piętnastu lat lub nawet później.
Odtegomomentunaukanigdysięniekończy,szczególniewprzypadkutychnajbardziej
znanych gejsz, które nawet w wieku sześćdziesięciu lat nadal doskonalą swoje
umiejętnościtaneczne

[

110

]

.Celemgejszyjestzabawianiegości,przyczymjejrolanie

ogranicza się jedynie do prezentacji swoich artystycznych umiejętności, tańca czy
śpiewu,alerównieżnaprowadzeniubłyskotliwejrozmowyzgośćmi.

Profesja gejszy wymaga nie tylko talentu, wieloletniej praktyki, inteligencji, ale

równieżodpowiednichodbiorców,którzybędąpotrafiliwłaściwieocenićartystyczne
umiejętności.Dlaobcokrajowcówumiejętności,któreprezentujągejszenaprzyjęciach
niezawszeprzypadajądogustu.Niezawszeurzekaichjapońskitaniec,któryniejest
zbyt widowiskowy. Japońska muzyka pełna jest dysonansów, dlatego częściej drażni
uszyobcokrajowcówniżurzeka.Cowięcejsamwyglądgejszymożewydawaćsięco
niektórym sztuczny i przejaskrawiony i mało atrakcyjny, jeśli weźmiemy pod uwagę
fakt,żenaprzyjęciachmożnaspotkaćnawetgejszewwiekusześćdziesięciulat.Poza
tym, poziom konwersacji między gejszami i ich gośćmi może czasami razić swoją
dziecinnością i banalnością. Gry, w które gra się w hanamachi takie jak nożyczki-
papierczygryfantoweteżniesąpostrzeganejakozabawynawysokimpoziomie

[

111

]

.

Idealny gość hanamachi to mężczyzna, który reprezentuje sobą ideał tsu. Zgodnie z
ideałem tsu ważna jest wrażliwość na świat, wytworność, dążenie do tego, co
nieprzeciętne,noioczywiściepodążaniedrogąIki

[

112

]

.Gość,któremubliskiesąideały

tsu i Iki potrafi docenić umiejętności artystyczne gejszy, wygląd wnętrza, w którym
odbywasięspotkanie,jegodopasowaniedoporyroku.Potrafizachwycićsięalkową
zestaranieułożonąikebaną,kaligrafiąnaścianie,ceremoniąherbacianą.

To właśnie gejsze stanowią uosobienie wszelkich ideałów Iki. Gejsza jest

symbolem piękna, doskonałości i artyzmu. Jej wykształcenie i umiejętności są
zaprzeczeniem tego wszystkiego, co pospolite i prostackie. Piękno gejszy nie tkwi w
jejwyglądzie,alabastrowejśnieżnejcerze,naktórejwyraźnieodcinasięczerwieńjej
ust, ani nie w jej olśniewających strojach i ozdobach. Wyjątkowość jej profesji nie
sprowadza się do precyzji z jaką recytuje tradycyjną poezję albo taniec. Iki nie
sprowadzasiętakżedobłyskotliwościipoczuciahumoruzjakąprowadzirozmowęz
gośćmi. Nie da się też zredukować Iki do zaangażowania i perfekcji z jaką gejsza
przygotowujesiędokażdegospotkaniainiechodzitubynajmniejtylkoojejwygląd,
aninieoumiejętnościartystyczne,aleoczas,którypoświęca,abywiedziećdokładnie
z jakimi gośćmi będzie miała do czynienia, czym zajmują się goście i jakie są ich
zainteresowania,abywpóźniejszejkonwersacjiwykazaćsięnietylkowiedząnatemat
gości, ale również wiedzą i własnym zdaniem na tematy związane z polityką czy
gospodarką,botymnajczęściejzajmująsiękliencigejsz.Ikiniemożnazredukowaćdo
żadnych z tych wartości, które są niewątpliwie wynikiem pewnej postawy wobec
życia,świata,ludzizakorzenionejwIki,dlategożeżadnaztychwartościsamodzielnie

nie jest Iki. W tym właśnie połączeniu sztuki, życia i filozofii w jedno ciało widzę
największą wartość Iki, które nie jest martwym filozoficznym konceptem, pełnym
zawiłości i skomplikowanej terminologii, ale żywą częścią ludzkiego życia, nie
pozbawionąfilozoficznegopolotuiartystycznegowdzięku.

Szkoda tylko, że każdym rokiem spada liczba kandydatek zainteresowanych

profesją gejszy. Obecnie w Kioto pracuje zaledwie 200 prawdziwych gejsz, co jest
niewielką liczbą w porównaniu z kilkoma tysiącami gejsz, które pracowały tam
wcześniej

[

113

]

. Spadek zainteresowania hanamachi zaczął się w połowie lat 80 XX

wieku, kiedy to w całej Japonii ,,rozprzestrzeniała się kultura tandetnej ostentacji -
rozmaite francuskie restauracje, torebki od Vuittona i sake z zatopionymi listkami
złota”

[

114

]

. Choć domy gejsz na różne sposoby starają się zachęcić młode dziewczęta

do zostania gejszą to nie zawsze odnoszą pozytywne rezultaty. Aby przetrwać, domy
gejszpotrzebujązachowaćrównowagęmiędzytradycją,którejkultywowaniebyłood
wiekówzastrzeżonejedyniedlawąskiegogronawybranych,astopniowymotwarciem
sięnanowemożliwości,któreniezawszeidąwparzeztradycją.

[

106

]

O.Wild,PortretDorianaGraya,s.8

[

107

]

K.Aihara,Gejsza,s.34

[

108

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.8

[

109

]

Ibidem,s.17

[

110

]

Ibidem,s.8

[

111

]

Ibidem,s.13

[

112

]

Ibidem,s.8

[

113

]

M.Sheridon,ReturnofGeisha,Times,8Październik2008

[

114

]

J.Gallagher,Gejsza.Światjapońskiejtradycji,elegancjiisztuki,s.241

Tokonoma

Jeszcze innym przykładem połączenia codziennego życia ze sztuką jest japońska

tokonoma.Topokójurządzonywtradycyjnymjapońskimstylu,którymożemyodnaleźć
w każdym japońskim domu bez znaczenia czy jego wystrój odpowiada japońskiej
tradycjiczywręczprzeciwnieinspirowanyjestkulturązachodnią.Tokonoma znajduje
sięzawszeodstronypołudniowejdomu.Widokztokonomyrozciągasięnawspaniały
japoński ogród, a w samym jej wnętrzu znajduje się alkowa, w której umieszcza się
wazęzpięknąaranżacjąkwiatowąorazdekoracjęnazywanąokimono

[

115

]

.Najczęściej

funkcje dekoracyjne pełnią kamienie o naturalnych, finezyjnych kształtach oraz zwoje
kaligrafii lub japońskie obrazy powieszone na ścianach. Oprócz tego w tokonomie
znajduje się buddyjski ołtarz (butsudan), gdzie umieszcza się posągi Buddy, kwiaty,
kadzidełka i tabliczki z imionami zmarłych przodków. Pierwowzorem alkowy jest
ołtarz w świątyni Zen. Wszystkie przedmioty w tokonomie muszą harmonizować nie
tylkozesobą,alerównieżzporąroku.Towłaśniezachowanieharmonii,umiarujest
najważniejsze. Tokonoma nie jest miejscem, w którym to znajdujące się w niej
przedmioty mają największą wartość. Jeden z japońskich pisarzy japońskich Tanizaki
Junichironapisał,że:,,Nawetnajwiększedziełosztukitraciswojąwartość,kiedynie
harmonizuje z alkową, natomiast dzieło z pozoru niczym się niewyróżniające kiedy
doskonale pasuje do pokoju nie tylko same zyskuje wartość, ale nadaję ja także
wnętrzu”

[

116

]

.

Tokonomy nie można w żadnym przypadku porównać do galerii, ponieważ w

galerii to dzieła sztuki są głównym przedmiotem zainteresowania, a nie harmonia
miedzy przestrzenią, przedmiotami i porami roku. W tokonomie nic nie powinno
rozpraszać naszej uwagi. Z tego względu panuje tam taki minimalizm i umiar. To
miejsce stworzone do kontemplacji, które pozwala oczyścić nasz umysł z wszelkich
niepotrzebnychemocjiimyśli.Sprzyjawewnętrznemuskupieniuiharmonii.

[

115

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.24

[

116

]

Ibidem,s.25

IV.Ikijakoźródłoinspiracji

Myślę, że spotkanie Wschodu z Zachodem jest jak najbardziej możliwe, a nawet

wskazane.Kulturaniejestzamkniętymistabilnymsystemem,któryniepodlegażadnym
zmianom i wpływom. Te wpływy mogą z jednej strony zagrażać tożsamości danej
kultury, a z drugiej strony mogą daną kulturę wzbogacić o nowe idee, inny sposób
patrzenia na świat. Głęboko wierzę w to, że otwarcie na nowe kultury nie jest
zagrożeniem i niebezpieczeństwem, ale raczej lekcją, wyzwaniem i inspiracją dla
naszejwłasnejkultury.

VincentvanGogh,Drzewomigdałowe,1890[

117

]

Świat odkrył kulturę Japonii dopiero w XIX wieku. Poznawanie tej egzotycznej

kultury stało się możliwe dzięki przełamaniu w połowie XIX wieku polityki
izolacjonizmu w Japonii. Stopniowe otwieranie się Japonii na świat wiąże się z
podpisaniemprzezKrajKwitnącejWiśniszereguumówhandlowychigospodarczychz
zachodnimi państwami (1854), obaleniem szogunatu (1868), który sprawował rządy
przez ponad dwa wieki i wstąpieniem na tron Japonii cesarza Mutsuhito. Początek
panowania tego cesarza zapoczątkował okres Meiji (1868-1912), japońskiego
Oświecenia. To wtedy właśnie nastąpiło otwarcie Japonii na świat i to nie tylko w
sensiegospodarczym,alerównieżkulturalnym.

Dzieła sztuki przywiezione wówczas do Europy zachwyciły tamtejszych

miłośnikówsztuki,kolekcjonerówiartystów.Japońskasztukadekoracyjna,ceramika,

porcelana, emalia, drewno lakierowane, tekstylia i obrazy wzbudziły ogromne
zainteresowanie i podziw. W krótkim czasie można było oglądać rezultaty tej
fascynacji w dziełach zachodnich artystów. Pod wpływem japońskich obrazów i
drzeworytów wybitni malarze zaczęli tworzyć dzieła, w których pojawiały się
japońskie motywy, jak również zaczęli malować obrazy w japońskim stylu. Wśród
malarzy, którzy inspirowali się kulturą Japonii można wymienić chociażby takich
mistrzów malarstwa jak: Eduarda Moneta, Edwarda Degasa, Claude Moneta. Jednak
malarzem,którychybanajgłębiejzrozumiałmalarstwojapońskie,ukiyo-e,byłjedenz
najwybitniejszych holenderskich malarzy Vincent van Gogh, którego nie tylko sztuka,
alerównieżżyciejestdodzisiajprzedmiotemogromnegozainteresowania.Fascynacja
vanGoghajapońskąsztukązaczęławeFrancji,adokładniejwAntwerpii,gdziemalarz
odkrył japońskie sztychy, a po przyjeździe do Paryża zaczął tworzyć zarówno dzieła
inspirowaneJaponią,jakikopieznanychukiyo-eautorstwaUtagawaHiroshigeiKesai
Eisen

[

118

]

. To właśnie w malarstwie van Gogha widać niespokojne, falujące, płynne

kontury, fascynacje codziennym życiem, odkrawaniem niezwykłości w tym, co
zwyczajne.DlaVanGoghapodobniejaktwórcówukiyo-epięknokrajobrazu,ludziei
ich codzienne życie było jak najbardziej interesującym tematem sztuki, dlatego
poświęciłimwswoichdziełachtakwieleuwagiiobdarzyłswoistąnieśmiertelnością.
W swojej twórczości van Gogh wzorował się na malarstwie japońskim.
Wykorzystywał nie tylko japońskie motywy w swojej sztuce, ale również japońską
technikę. Pomimo wyraźnych wpływów sztuki ukiyo-e, która stanowi doskonały
przykładIki,wswoimmalarstwievanGoghstarałsięwsposóbtwórczywykorzystać
drzemiącywtejsztucepotencjał.Dlategonawetkopieznanychmistrzówukiyo-etakich
jak:HiroshigeczyEisentakiejakMostwdeszczu(Debruginregen) czy Kurtyzana
(Decourtisane)nosząwyraźneśladyosobowościvanGogha.Nerwowości,niepokoju,
emocjonalnego rozchwiania i głębokiej perspektywy, bardziej żywych kolorów
widocznychwmalarstwievanGoghanapróżnobyłobyszukaćwmalarstwieukiyo-e.
Wszechobecny w dziełach van Gogha dramat i trud życia nadają jego malarstwu
inspirowanemu Japonią osobliwy i niepowtarzalny charakter. Nawet patrząc na
reprodukcję np. dzieła Hiroshige zatytułowanego Most w deszczu w wykonaniu van
Goghawidznieobeznanywmalarstwiemożerozpoznaćwyjątkowystylholenderskiego
mistrza. Malarstwo van Gogha idealnie łączy w sobie cechy sztuki japońskiej i
zachodniej. W prostotę i piękno codzienności wplata niepokój i dramatyzm, który
częstoukrywasiępodjejpowierzchnią.

Myślę, że Iki nie powinno być traktowane jako koncept przyswajalny jedynie dla

Japończyków. Fakt, że nie ma w kulturze zachodniej odpowiednika słowa Iki nie
stanowiwystarczającegoargumentunapoparcietezyocałkowitejnieprzyswajalności
tego ideału dla Gaijin, wbrew temu, co na ten temat twierdził Kuki

[

119

]

. Choć

niewątpliwieIkijestkonceptemnawskrośjapońskim,tonieznaczytobynajmniej,że
tylkowJaponiimożnaodnaleźćirealizowaćwpraktycewartościzgodnezIki.Wręcz

przeciwnie,japońskiideałestetycznyjakimjestIkistanowidoskonałeźródłoinspiracji
dla zachodniej kultury, w której bez wątpienia można odnaleźć dzieła przełomowe
powstałepodwpływemtegowłaśnieideału.

Jeden z najbardziej wyjątkowych budynków w historii zachodniej architektury to

Robie House. To właśnie ta budowla stanowi doskonałą ilustrację tego, że nie tylko
możliwe, ale również niezwykle inspirujące jest spotkanie Wschodu z Zachodem.
RobieHousezostałzaprojektowanyw1908rokuprzezjednegoznajbardziejznanych
amerykańskich architektów, Franka Lloyda Wrighta. To właśnie ten budynek może
stanowić konkretny przykład zastosowania Iki w kulturze zachodniej. Wright był pod
ogromnymwrażeniemwystawyjapońskiejsztuki,któramiałamiejscew1893rokuw
Ameryce.Wtedyporazpierwszyzetknąłsięzjapońskasztuką.Odtegoczasujapońska
kultura, a zwłaszcza Iki stanowiło dla niego niewyczerpane źródło inspiracji

[

120

]

.

DziełaWrightapozostawałynietylkopodwpływemjapońskichwzorów,alerównież
pod wpływem artystycznego ruchu działającego na rzecz Sztuki i Rzemiosła, który z
ogromnymentuzjazmemipodziwempodchodziłdosztukiJaponii

[

121

]

.Pomimotego,że

trudnojednoznaczniepowiedzieć,conajbardziejzaważyłonatwórczościWrighta,czy
było to bardziej japońskie ukiyo-e czy japońska architektura jedno jest pewne, że
wykorzystałonwsposóbniezwykletwórczyiodkrywczyjapońskiideałIki.

RobieHousezostałwybudowanyw1910roku.Jegonazwapochodziodnazwiska

rodziny, dla której został on wybudowany. Od początku Robie House wyróżniał się
swoim nietuzinkowym wyglądem spośród otaczających go budynków. Tym, co
niewątpliwie zaskakuje odbiorcę jest mnogość prostych linii w jego architekturze.
Inspiracją do zastosowania prostych linii była bez wątpienia japońska architektura.
Japończycy upodobali sobie proste linie w przeciwieństwie do Chińczyków, którzy
wolą w architekturze linie faliste, okrągłe kształty i łuki

[

122

]

. W piętnastowiecznej

architekturzeChinepokiMingwidaćwyraźnietoupodobanieChińczykówdofalistych
linii.MiłośćdookrągłychkształtówmożnapodziwiaćwchińskiejŚwiątyniNiebios,a
mnogość łuków zaskakuje w architekturze Zakazanego Miasta. Proste linie dzięki
swojej prostocie doskonale korespondują z wymogami Iki. Chociaż w architekturze
Robie House zdecydowanie dominują linie proste, jedyny wyjątek stanowi sufit, a
raczej jego część, która prowadzi na drugie piętro. Jednak Robie House urzeka nie
tylko prostymi liniami, ale również półkolistymi i okrągłymi oknami, które
przypominają typowe okna japońskich herbaciarni

[

123

]

, które według Kukiego

stanowiła doskonałe ucieleśnienie ideału Iki. Prostotę Robie House zawdzięcza nie
tylko prostym liniom i kontrastującym z nimi półokrągłym i okrągłym oknom, ale
również materiałowi, z którego jest zbudowany, czyli rzymskim cegłom, które są
węższeidłuższeniżnormalnecegły.Dodająwyglądowidomuwięcejlekkości,apoza
tymharmonizujązprostymiliniamidominującymiwcałejarchitekturzeRobieHouse.
Cowięcejnietylkoichwzór,alerównieżbrązowo-pomarańczowykolorwspółgrająz

zasadamiIki

[

124

]

.IdealnaharmoniaRobieHousewyrażasięnietylkowzewnętrznym

wyczuciu proporcji i urzekającej prostocie, ale również w doskonałym, prostym
wystroju wnętrza. Meble w japońskim stylu, ich ograniczona do minimum ilość,
przytłumioneświatło,kontrastmiędzybiałymiścianamiaciemno-brązowymimeblami
ucieleśniająwperfekcyjnysposóbideałIki.JedenzprzyjaciółWrightatakopisałjego
dzieło:

‘’Jeden z aspektów sztuki Wrighta powinien przyciągnąć naszą uwagę, a

mianowicie jego dług wobec Japończyków. To właśnie oni zainspirowali go i
ośmielili do zredukowania tego, co niezbędne dla domu, jak np. ograniczenia liczby
pokoi,jakrównieżwyeliminowaniaelementówtypowychwkażdymdomujak:meble,
obrazy,etc. Również od Japończyków nauczył się jak sprawić, by drzwi i okna stały
sięintegralnączęściąwystrojudomu(…)’’.

[

125

]

Ale Robie House nie jest po prostu kopią japońskiego domu. Wright potraktował

Iki jako twórcze źródło inspiracji i lekcję harmonii, a nie gotowy wzór, który można
bez trudu powielać. Najbardziej twórczym rozwiązaniem w Robie House jest
umieszczenie w nim kominka, który pełni te same funkcje, co japońska tokonoma.
Kominek podobnie jak japońska alkowa służy kontemplacji i różnego rodzaju
ceremoniomiztegowzględujestniezwykleistotnączęściądomu.

Wbrewtemu,cotwierdziłzuporemKukiIkimożnaodnaleźćnietylkowJaponii,

ale również poza jej granicami, o czym świadczą najlepiej podane przeze mnie
przykłady. Dzieła van Gogha i Wrighta nie są po prostu starannie wykonanymi
imitacjami japońskiej sztuki, których piękno wypływa tylko i wyłącznie z bliskiego
podobieństwa do oryginałów. Wręcz przeciwnie piękno tych dzieł wynika z
oryginalnego połączenia w nich japońskiej sztuki ze sztuką Zachodu dzięki czemu
powstałydzieławybitne,oponadczasowejartystycznejwartości.

[

117

]

VanGoghMuseum,Amsterdam

[

118

]

J.Stubenrauch,AufdenSpurenvonVanGogh,s.97

[

119

]

S.Kuku,TheStructureifIki,s.21

[

120

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.33

[

121

]

W. Jordy, Progressive and academic ideals at the turn of the twentieth

century,s.182

[

122

]

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.35

[

123

]

Doskonałą ilustrację typowej japońskiej herbaciarni można odnaleźć na

jednym z ukiyo-e stworzonych prze z jednego z wybitnych dziewiętnastowiecznych
japońskichmalarzyUtagawaHiroshigepodtytułemWidokzMassaki.

[

124

]

S.Kuki,TheStructureofIki,s.56

[

125

]

T.Tallmadge,ThestoryofarchitectureInAmerica,s.229

Zakończenie

‘’Zobaczyć

świat

w

ziarenku

piasku,

Niebiosawjednymkwieciezlasu

W

ściśniętej

dłoni

zamknąć

bezmiar

W godzinie - nieskończoność

czasu”[

126

]

Wielkimgrzechemfilozofiijestzarzucanajejnierzadkonieżyciowość.Zgadzamsię

po części z tym zarzutem, choć z racji moich filozoficznych studiów i szacunku, jaki
żywię do filozofów, którzy tworzyli dzieła o wybitnej wartości, przychodzi mi to z
wielkimtrudem.Wieleofilozofiizostałojakdotądnapisane,najwyższyczasnatomiast
przejść do czynów. Za nieżyciowość filozofii winni są w dużej mierze sami
filozofowie, którzy w swoich dziełach wznieśli się często na wyżyny intelektu
zapominając o zwykłych ludziach i ich zwykłym życiu. Zdarzało się filozofom
postępować wbrew regułom i wartościom, które w swoich dziełach zalecali. Może
właśniedlategofilozofiaz,,matkiwszystkichnauk’’stałasięnaukąniechcianąimało
komupotrzebną.Pomimotego,żestopniowomożnadostrzeczwrotwnaukachścisłych
(np.wfizycekwantowej)wkierunkufilozofii,tojednakmoimzdaniemfilozofiamusi
jeszczeprzejśćdługądrogę,abyodzyskaćnależnysobieszacunekizasłużonemiejsce
pośród innych nauk. Myślę, że sposobem na ożywienie zainteresowania filozofią
mogłobybyćpołączeniejejzżyciem,traktowaniemfilozofiijakopewnegoduchowego
ćwiczenia,postawywobecżyciaprzenikającejwszelkiejegoaspektyiprowadzącejdo
wzbogacenia naszej egzystencji. Taką właśnie koncepcję filozofii połączonej z
codziennym życiem stanowi dla mnie filozofia Iki, która uczy w rzeczach małych
dostrzegać wielkość, w tym, co przemijalne uchwycić chwile nieśmiertelności,
zachwycić się pięknem w tym, co proste i codzienne, a jednocześnie takie
niezwyczajnewswejzwyczajności.

Wydawaćbysięmogło,żeniemawtejfilozofiinicszczególnegoinictrudnego.

Niech jednak nie zmylą nas pozory. Iki nie jest po prostu pewnym stylem życia, ale
czymś znacznie bardziej wyrafinowanym w swojej prostocie, co wydawać by się
mogłoparadoksalne,orazwymagającymstałejduchowejdyscypliny,ponieważIkijest
sztuką życia. Iki jest fenomenem typowo japońskim, choć nie znaczy to wcale, że tej
japońskiejfilozofiicodziennościniemożepojąćipraktykowaćktoś,ktonieurodziłsię
Japończykiem. Myślę, że jest zupełnie inaczej, gdyż Iki jest filozofią dostępną dla
każdego pod warunkiem, że dana osoba potrafi zachwycić się światem i dostrzec go
nawetwziarenkupiasku.

[

126

]

W.Blake,Wróżbyniewinności,w:Poezjezebrane,s.21

Bibliografia

1.

Edward Abramowski, Co to jest Sztuka, w: Programy i dyskusje literackie

okresu Młodej Polski, Maria Podraza-Kwiatkowska, Wrocław-Warszawa-
Kraków1997

2.

Kyoko Aihara, Gejsza-żywa tradycja, tłum. Iwona Kordzińska-Nawrocka,

Warszawa2005

3.

Benjamin Balin, What is the Ancient Philosophy, The journal of religion,

cultureandpubliclife,2002

4.

Roland Barthes, Imperium Znaków , tłum. Michał Paweł Markowski,

Warszawa1999

5.

JoannaBator,JapońskiWachlarz,Warszawa2004

6.

RuthBenedict,Chryzantemaimiecz,tłumEwaKlekot,Warszawa1999

7.

RuthBenedict,Wzorykultury,tłumEwaKlekot,Warszawa1999

8.

LisaDalby,Gejsza,tłum.EwaPałasz-RutkowskaWarszawa2003

9.

Leslie Downer, Geisha. The secret history of Vanishing World, United

Kingdom2000

10.

Nicolas Bouvier, Kronika japońska, tłum. Krystyna Sławińska, Warszawa

2001

11.

JosephConors,TheRobieHouseofFrankLloydWright,Chicago1984

12.

Estetykajapońska:antologia. T.1, Wymiary przestrzeni, Towarzystwo Prac

NaukowychUniversitas2000

13.

JapaneseAesthetics,

www.japaneseaesthetics.com

14.

John Gallagher, Gejsza. Świat japońskiej tradycji, elegancji i sztuki, tłum.

EwaRomkowska,Warszawa2005

15.

ArthurGolden,Wyznaniagejszy,tłum.WitoldNowakowski,Warszawa2001

16.

PierreHadot,WhatistheAncientPhilosophy, translated by Michael Chase,

HarvardUniversityPress2002

17.

NaraHiroshi,Thestructureofdetachment.TheAestheticVisionof‘’Ikino

kozo’’,UniversityofHawaii’sPress2004

18.

NaraHiroshi,CapturingtheShuddersandPalpitations.Kuki’squestfora

PhilosophyofLife,UniversityofHawaii’sPress2004

19.

JapanTimes,wrzesień2004,październik2002

20.

WiliamJordy,Progressiveandacademicidealsattheturnofthetwentieth

century,Oxford1972

21.

MuseumOhara,

www.museumohara.com

22.

EwaKamler,Japoniadalekaczybliska,Warszawa1988

23.

OkukaraKakuzo,Księgaherbaty,tłum.KrystynaOkazaki,Warszawa1887

24.

AlaexKerr,DogsandDemons:ThefallofModernJapan,PenguinUK2001

25.

ZygmuntKubiak,Poezjewybrane,Warszawa1991

26.

YumikoMatsuzaki,GrawIki,Kraków2002

27.

ShuzoKuki,TheStructureofIki,UniversityofHawaii'sPress2004

28.

Iwasaki Mineko, Gejsza z Gion. Wojny Kwiatów: prawdziwa miłość zdarza

siętylkoraz,tłum.WitoldNowakowski,Warszawa2006

29.

JanisMink,Duchamp,Germany2000

30.

HarukiMurakami(wywiad)Theoutsider,TheBookSalon,Grudzień1997

31.

Leslie Pincus, Authenticating Culture in Imperial Japan, University of

CaliforniaPress,1996

32.

MichaelSheridon,ThereturnofGeisha,Times,8październik2008

33.

IrvingStone,Pasjażycia,tłum.WandaKragen,Warszawa2006

34.

JacobStubenrauch,AufdenSpurenvonGogh,Passau2004

35.

ThomasE.Tallmadge,ThestoryofArchitectureinAmerica,NewYork1936

36.

JolantaTubielewicz,KulturaJaponii.Słownik,Warszawa1996

37.

YamamotoYuji,AnAestheticsofEverydayLife,UniversityofChicago1999

38.

Fabienne Verdier, Pasażerka ciszy, tłum. Krystyna Arustowicz, Warszawa

2007

39.

AllanWatts,Uncarvedblock,unbleachedsilk,NewYork1978

40.

OscarWild,PortretDorianaGraya,tłum.MariaFeldman,Kraków2001

IKIJAPOSKAFILOZOFIA
CODZIENNOŚCI

Spistreści

Okładka

Kartatytułowa

Wprowadzenie

I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujęciu

KukiipierwszadefinicjaIki

CharakterystykapojęciaIki

PodziałIki

Krytyka‘’Ikinokozo’’

II.Estetykacodzienności

DlaczegoIkiniemawMuzeum?

Pięknowprostocie

Sugestywność,czyliospojrzeniuitajemnicy

Ikijakonie-sztuka

III.PrzejawyIkiwcodziennymżyciu

Ceremoniaherbaciana

“Drogakwiatów’’

Kaligrafia

Światkwiatówiwierzb

Tokonoma

IV.Ikijakoźródłoinspiracji

Zakończenie

Bibliografia

Kartaredakcyjna

CopyrightbySylwiaGliniewicz,MartaŚwięcek&e-bookowo2008

Projektokładki:MartaŚwięcek

ISBN978-83-61184-18-8

Kontakt:[e-mail]

Wszelkieprawazastrzeżone.

Kopiowanie,rozpowszechnianieczęścilubcałościbezzgody

wydawcyzabronione

WydanieI2008

PlikePubopracowanyprzezfirmęeLib.pl

al.Szucha8,00-582Warszawa

e-mail:[e-mail]

eLib.pl