matura z matematyki powtorka

( matura_z_matematyki_powtorka.pdf )

http://www.extrafiles.be/hf/matura_z_matematyki_powtorka#

Podobne: matura z matematyki pomocy, matura z matematyki pomoc, matura z matematyki pomoce,

matura z matematyki odpowiedzi, matura z matematyki online, matura z matematyki sciaga,

matura z matematyki pisanie, matura z matematyki 2014 cke, matura z matematyki 2017 cke,

Poeci greccy:

1. Safona- pisala o milosci

2. Tyrteusz- pisal na temat patriotyzmie

trzy. Anakreont- pisal o tematyce biesiadniej

ALEGORIA- rodzaj symbolu, okreslony dla wszelkich jednakowy.

WZOR WYSOKI:

* zawiera mnostwo metafor

* duzo porownan

* mnostwo wykrzyknien

NARRATOR W EPOSIE jest:

* wszechwiedzacy

* obiektywny

* nie wyglasza swych krytyki

* wszechoobecny

AOJD- wedrowny spiewak

Separatysci- ludzie uznawajacy Homera zbyt tworce "Iliady"

Pluaralisci- osoby uwazajacy, iz Homer tylko powiazal jednostkowe piesni

Unitarysci- ludzie uwazajacy Homera zbyt tworce "Iliady" i "Odyseji, ze wzgledu na jednosc kompozycji.

EPOSY:

a) HOMERYCKI- swiat przedstawiony ma dwuplaszczyznowa strukture, obrazuje swiat bogow i osob,

b) BOHATERSKI- o bitwach, np. "Iliada"

c) FANTASTYCZNY- bohater przygodowy, np. "Odyseja"

BUDOWA ILIADY I ODYSEJI

1. Inwokacja- zwrot w celu bogow.

dwie. Kompozycja epizodyczna.

3. Apostrofa- prosba na temat natchnienie.

4. Srodki stylistyczne.

5. Wielowatkowa fabula.

6. Tekst zbudowany z ksiag.

7. Wszechwiedzacy, obiektywny narrator.

EPOS- utwor wierszowany; charakteryzuje wydarzenia fikcyjne na tle historycznym; bohaterowie sa prawdziwi, czy tez fikcyjni.

PROCEDURA RETADRACYJNA- funkcja opozniajaca fabule (sa to opisy)

PARALELIZM- rownoleznosc plaszczyzn fabularnych; istnieja dwie plaszczyzny, przenikaja sie, sa od chwili siebie podlegle.

ARYSTOTELES:

* twierdzil, iz bohater poematu jest dobry lub zly, nikgdy posrodku

* tresc poematu wyplywa z nasladownictwa.

HORACY:

* unikanie przedmioty nieprawdopodobnych,

* jednolitosc nastroju, stylu

* autor winien poslugiwac sie emocjami

* musi powiadamiac prawde, podparta na doswiadczeniach.

HIBRIS- uosobienie pychy

UKSZTALTOWANIE FABULY:

1. Perypetie- powiklania.

2. Zbladzenie tragiczne.

trzy. Hibris- uosobienie pychy.

4. Rozpoznanie.

EPOS HOMERYCKI- przedstawiony swiat posiada dwuplaszczyznowa budowe, ukazuje glob bogow a, takze ludzi, cechy:

* nagromadzenie epitetow (funkca wywolania obrazowosci)

* wystepowanie stalych epitetow ( wzor podniosly)

* wystepowanie porownan homeryckich ( retardacja- funkcja opozniajaca fabule)

* heksametr (wiersz dawny oparty pod mierze antycznej).jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii

greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej trzeba

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, ustawa

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie jego

od nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od nich

oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Polska

(jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest az do nas

analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

posrednictwem wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on zarazem ofiara i winowajca.

Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom boskim. Jak

obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka

kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu,

popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie maja skladac bogom. Zeus

wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa

i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu -

postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka

potege jak Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali wedlug

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

czasochlonnie, az w koncu przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien w

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

wspolnie. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu mogl

z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk ma mozliwosc sie stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie

wody, gdyz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na trzy miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w takim

wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne pozostanie

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok.

Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce

czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do nowych znalezc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wystepuja w wyniku

wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej surowej

sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki brata w

pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare,

czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na zaleta szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i tez

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w momencie

wyboru, powinien rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie obcuje ze

sztuka, a przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka w piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a

adaptuje sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Zyc nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, jak duzo potrzeba, nie za duzo, ale i nie

za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze pisanie wierszy podaruje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej

Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos cudownego, a ow

lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych

osob. Ogolnie materia biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla

tak znakomitej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do

rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Lecz i wtedy

smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia nature macierzynstwa i wielkie zmartwienie

rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na trzy miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwie. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to lecz, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Udostepnia to fakt, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady w dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie a sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore

sposrod wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Zechce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zycie i nie chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem.

Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na rzecz

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji sposrod synem

Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy

wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja

wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie sposrod decyzji

uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji po panstwie, tej ojciec jego nie

slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od niego. Przy przyplywie

gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora

sposrod postaci wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla

Antygony smierc. Ona jednak zwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie lecz pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza,

ze racja wydaje sie byc po do niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia

i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i

rowniez to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Wydaje

sie symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo uchronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca sie po 1 ze witryn www

ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest az do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze w trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest na ogol wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy zuchow

na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wychodza epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do katastrofy, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne istnieja

przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje

przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron

istnieja rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie az do kleski zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie

rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja

losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich

losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze

urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego koloryt

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest termin boze, a gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl po swiat.

Wlasnosc roztrwonil lecz szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony synek wrocil az do ojca

ten sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak umarly, a teraz ponownie

ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, ale jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo

na rozne podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo w

zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki

Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje

zysk z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania swoich bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja tytul odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie gryzie badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje

sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage

i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia wydaje sie byc

walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej

zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens

tej zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory oznacza

umiejscowienie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak

powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie w polu i niedlugo pozostanie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zespol

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje

sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do

niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo ten tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po ukladzie

zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane od

strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc

i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga az do

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, az do ktorej niejednokrotnie nawiazywali

ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica

miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm

skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dawny bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. terytorium szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak jak On, mniemac podobnie.

Jednak przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych

matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich

dzieci, ale rowniez z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia do

niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa. Jakkolwiek Matka

Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie

oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen wieczny, smierc do niej

dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna oryginal nie stanie sie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy sposrod

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek zostal

zbudowany na wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu sprawny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania

zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Jestesmy zobligowani

przystanac na krotko i przemyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac sie dla

nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, oznacza to nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga a takze tym jaka wage dzierzy dla jego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych w legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy koloryt dydaktyczny.

Sporzadzanie sie nowatorskich panstw i dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow po kosciolach

lub w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie byc

misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka.

(Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge.

Pierwszym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej az do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W

sredniowieczu w centrum swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy i raczyl dac spokojne, pobozne zycie i miejsce po raju

wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Przy

sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci"

- szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo,

Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra

doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Tez

"I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral

sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania az do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Matki Boskiej sposrod prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, zawiera blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i wierny

damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh,

wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie po

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow,

istnieja one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza

- calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw. rzeczy

ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie w spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i trup, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, tymze jego

zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko, zechce z

przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, gdyz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go

za posrednictwem zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

normy budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, sposrod przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne wystepowal tez

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj realistyczny lub

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, koncentracja sie w jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem codziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest lecz glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

kazdego nastepnych epokach literackich i jest zwiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi na rzecz

niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, poniekad

osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na

dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, a

nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim gospodarza. Na

temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i podaruje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja az do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola",

po klesce Polski sposrod Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki

(Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni naprawic bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec

sie przed analogiczna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Maja

dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest

zalezny od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien

poniekad z radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw na rzecz urokow przyrody. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac

sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet

podczas zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i

wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie".

Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji mezczyzny wyrazanej za posrednictwem Platona -

wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie po piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" -

nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do

Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac

wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tejze wypowiedzi choru

umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne elementy, ktore pomimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

polski balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy dokonac przegladu

przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli racja i sposrod tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste

serduszko i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez Horacy

w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna wartosci,

gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest

motywem do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi po harmonii sposrod przyroda.

Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Zabawy plynace sposrod zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej namietnosci prosto

sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich mitologizacji i jezyk

wolno podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, badz

tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i

pasterek hhg Szymonowic osob i stosunki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja

prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne i

zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie

utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace

sposrod trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem nieodwolalnie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie wynajda

sie w lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore

sa odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza

sie az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a

nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

brak rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan

nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie wyszkolic

bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac

sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego

niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac,

przygotowywac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem wolno z tychze przygotowanych wiosna krzewow i drzewek miec owoce i pozytek. Znajduja sie

juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki,

jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja.

Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta

futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy kontrolowac

gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z towarami, albo tez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej obszarze

drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i

zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny innej mowi na temat tancu i radosci. Naklania wszystkich az do pojscia po jej

slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy zony i

rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci

robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta

majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne

humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w kuli ziemskiej, zastanawiaja ponad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie byc

miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do gry, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest hulac w wlasciwym miejscu i czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym

ciagu jeden wzorzec – typ renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego

lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm i przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jedna

z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i nie

szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i tej prawdziwych zalety w niektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia trzeba zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni z

niego korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozne

prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na

rzecz mieszczan. Sadze ze, ten problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja

nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic.

Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia

nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci czesto musza chodzic do tychze

odleglych o wiele kilometrow. Poza tym szkoly maja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na wzrost pracowni i zakup podpory naukowych, nieraz

nawet w utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow

a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem i panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

powinien byc prawnie przygotowany az do pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa faktycznie wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy a takze sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone w ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie, fart, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele -

pokazny sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne

funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie tworza jednosci. A na

rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc i

zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz

rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija

sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odparowac panstwa zanim

poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola az do obrony religii

katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od

wszystkich urzedow i pozbawienia ich ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie,

konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow

duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos

(istnialo wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np.

szybkie sadzenie i bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore maja miejsce w kraju a takze proponuje

naprawe istniejacego postaci rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych

tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina

i po duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest szczegolnie widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych bezustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich ow jest

tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych,

chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory

pochowal swojego psa w cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego

zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa

katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w

pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych na rzecz

wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie

nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem.

Byl przekonany, ze jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych i zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, co obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie odpowiedzi ze strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, az do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis

jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie byc szczesliwa.

Wizerunek ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, przewodzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W obliczu

zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po czlowieczemu

co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w wieku dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi i rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem na rzecz

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi i jest na

rzecz nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze

polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

byc nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

sprawa, ale rodzaj, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

narzeka razem sposrod Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody,

a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i relacja z odmienna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt

jego wierszy wykracza w oddali poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest swietnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech sonetach

– IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga,

zawadza mu sciezke do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Sens

rozwazan pisarza ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI wieku,

wowczas w dalszym ciagu silna i znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty

swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna az do zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga, nadszarpnac

go i nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i zlozone. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci co sa w jego czele powinni wreczac

przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt ten moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia swoich celow, co prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem dzieci

szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza duzo pozytku, jak rowniez

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje radosc. Dbajacy na

temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow w Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu

sie zanim napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie

szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ta przekazuje swiadomosc

wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie

sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Ogromny wplyw w

tworczosc poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie byc nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie ukryc zawartej po niej

nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia na

ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu

mezczyzny moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda i placa" a takze swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie byc tak

zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty. Naturalnie

jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swej przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem

ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote istnieja cenne,

lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, aby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po

poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i zeby posiadaly owe

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i stoickie, aby

przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak

Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly

wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z regulami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno

blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z

sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka zyczliwosc a

takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja rzetelnego szczescia i

spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specyficzne

znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc

posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu,

po korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i

wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

lecz tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk i cierpienia a takze obawy zanim smiercia. Tym

dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami,

wreczac sile duchowa i solidne szczescie a takze czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach

slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu i ponownemu

zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy

tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor i lasow, stworzona w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne istnieja tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

domu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu zasadnicza byla tej

poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet nasz pierwszy

poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza po, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi

sie do jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka na rzecz

jednostki, ale dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... )

moj rzad sposrod tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane na gazie. ― Fraszka ta dzierzy na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy

dobre przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien szkolic swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci.

Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce

przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie az

do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi,

ze i zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia nasz narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam ich nie przestrzega w zyciu. Czyni to na rzecz pieniedzy:

„kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od poczatku istnienia

naszego ciebie, ale lub takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie sie zastanowic ponad

dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc organizmu – panstwie – wolno tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci

Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszystkich

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze tymze latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a

takze zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w tejze epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim podaruje

radosc i rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

uwazaja egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy trzema

osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci zycie. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez opieke

wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, jesli zadnego

oracza nie stanie sie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pomieszczenia,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata obywatela i do wagi zawodu

instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore

wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo latwo zapamietac, gdyz dzis wydaje sie byc

on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i po bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca

pozytywne. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na

rzecz polskiego systemu spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach.

Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom

wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ten

niesie po sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego obywatela.

Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro

panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw

grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony

negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny uklad,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest

z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt swojego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow polskich. Nawiazania

az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po

podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jako poeta i dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka melodie,

znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na

rzecz okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle

niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla duzo sporow i

polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

lecz odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju osobowosci

uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek

wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie mezczyzny w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie jest mnie

obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac

udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj los

zapisany po gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob wyrazny i wzruszajacy

mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci az

do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy ich jedna

religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie w sejmach budzi u

Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa.

Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni istnieja

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne sposrod

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza

prawa niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

brak sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana wydaje sie byc z

poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy

zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego systemu alarmowego

obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow sposrod prosba, aby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

ten, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w rodzaj

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) rozumienie zycia jako wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu na rzecz prostoty i kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na inny los, przygnebiajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV

nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny az do zycia

anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego koloryt skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie

na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo utrzymuje

sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, uklad swojego wzoru i postac uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, lecz mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Utwor

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal po

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie

ponizej Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych wczesniej obustronne

przygotowania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje

pochwale walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy

skierowac na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

na rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z

wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: zanim

miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego

i wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety istnieja niestale po uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w

wor) niz spostrzec stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga stac sie tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest jako piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich oddzialywanie na zycie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt uprzejmy, przykladala duza wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie rowniez sarmackim od slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i

dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV wieku. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty po XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze

Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej roli

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka

pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie i banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres ekipy wojskowej. Zostaly

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody -

sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii, ludzie nie

lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, a mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje osobiscie dla siebie

i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji

religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz

jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan.

Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po

przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada

na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza mu chec

zdobycia lupow, a nie milosc az do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci.

Pas opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki modus

zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci charakteryzuje swe amory

i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor

zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest

troska o majatek i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki

szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich oddzialywania na zycie

polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki sposrod nimi sluzyly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal po nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem,

lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony

juz po tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody

ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec

satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie byc

atakiem w sarmacje, w jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

zastanawiac sie i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten

brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja

zjawisk przedstawiana byla po sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej po satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne

sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial

mozliwosc pomiescic i na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep az do bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, zachowujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swej zycie po klatce i uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie

sposrod twierdzeniem malolata. On niegdys byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, za kazdym razem

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, obrazuje sie w fakt, ze powstala pani po pierwszym rozbiorze Krajowy, moze wiec Krasicki

chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne, takimi,

jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej powiadamiac

ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli ziemskiej

dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Kiedy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i po lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare po Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez w „upiory―.

Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie

asystuja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat kraj, sposrod

leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu,

a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter doskonaly

– zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, brak jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie byc w 1

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna a takze na

postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian ustrojowych

Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady a takze racje

polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich

wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza az do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z

ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta

zezwala na kazde dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia

jego brak zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o duzej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla to

afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura i

przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial po tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 az do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody nauczania. Byl pan pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano az do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 roku krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozmaite tematy.

W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji i odpowiedzi w nie.

Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow, zapisuja o klopotach

gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola po 1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy po

dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski.

Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad

szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia

nalezytego poziomu edukacji potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego po 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo

opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali

po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku mogl

pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna,

wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc

osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest afekt, ogarniajaca pelny

narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu. Swoim pragnienie

wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego porzadna. Pycha

popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla porzadna ludzi.

Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w opinia szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl po wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tymze Slowacki chcial dac riposta na testowanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady

tychze ludzi dawny jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany

za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest

dozwolone zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie wolnosci jest w

tym miejscu oceniane jako bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

wiec rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk uwaza,

ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow

Bema - wojny o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie i budzic az do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna pozostanie przez pozostalych

pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna dostac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osob istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci wydaje sie

byc porownanie az do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl

w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc za swa

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o

niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec

autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie az do panstwa i monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej bohater na

temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

zaznacza kilka zasadniczych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―..

W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz

poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow

wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy

sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod

kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od mas.

Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski

patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu

we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera duzo aluzji i mozna

uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze ( wydarzenia

sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zwiazku

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja

przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia a takze szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna pan

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt tez opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona w

Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie