Estoński cud gospodarczy

Autor: Mart Laar

1

Źródło:

heritage.org

Tłumaczenie: Elżbieta Kowalska

Tekst pierwotnie ukazał się na stronie heritage.org w 2007 roku

Estonia jest małym krajem położonym w Europie Północnej nad Morzem

Bałtyckim, w miejscu gdzie krzyżują się Zachód i Wschód, Północ i Południe.
Samuel Huntington twierdzi, że granica Estonii jest granicą cywilizacji zachodniej
— miejscem gdzie ścierają się cywilizacje

2

. To sprawiło, że Estonia stała się

interesującym miejscem dla historyków, ale problematycznym dla żyjących tam
ludzi.

W 1918 r. Estonia ogłosiła swoją niepodległość, o którą musiała walczyć

przez wiele lat. Od 1940 r. była okupowana przez Związek Radziecki. Podczas
wojny próbowaliśmy odeprzeć komunistyczny terror, ale zostaliśmy pokonani. W

rezultacie okupacji Estonia straciła blisko 20 procent populacji.

Mimo to, nigdy się nie poddaliśmy. Kiedy w latach 80. dostaliśmy kolejną

szansę, wykorzystaliśmy ją. Estonia stała się jednym z pierwszych państw, które
wyłamały się z bloku radzieckiego. Ostatecznie w 1991 r., po 50 latach okupacji,
Estonia odzyskała wolność.

Mieliśmy wolność, ale niewiele poza tym. W czasie reżimu

komunistycznego Estonia została wyniszczona. W 1939 r. jakość życia w Estonii
była mniej więcej taka sama jak w sąsiadującej z nią Finlandii. Wtedy Estonia
straciła swoją niezależność, a Finlandii, pomimo utraty terytorium i ludności,

udało się ją utrzymać. Różnice w rozwoju Finlandii i Estonii wynikały z

1

Autor tekstu to estoński polityk i publicysta, związany z ugrupowaniami liberalno-

konserwatywno-chadeckimi. W latach 1992-1994 sprawował urząd premiera z ramienia
Narodowej Koalicji na rzecz Ojczyzny, głoszącej program liberalizacji gospodarczej i
zerwania z komunizmem. W latach 1999-2002 ponownie objął tę funkcję, tym razem z
ramienia Związku Ojczyźnianego, m.in. pod hasłem wprowadzenia Estonii do Unii
Europejskiej. W latach 2011-2012 minister obrony w rządzie Andersa Ansipa z Estońskiej
Partii Reform. Laar jest także autorem książek poświęconych estońskiemu ruchu oporu w
czasie II wojny światowej, oraz książki „Estoński cud”, opowiadającej o transformacji
ustrojowej Estonii.

2

Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji” (Warszawa, 2007).

panujących w nich systemów politycznych. Ludzie uczyli się i ciężko pracowali na
obu brzegach Zatoki Fińskiej, ale tylko Finowie wydawali się dobrze prosperować.
Po tym wyrównanym starcie, do 1987 r. fiński produkt krajowy brutto (PKB)
wynosił 14 370 USD na mieszkańca, podczas gdy — przy optymistycznych
obliczeniach — estońskie PKB wynosiło tylko 2 000 USD na głowę .

W tym czasie nawet przeciwnikom komunizmu często nie udawało się

dostrzec

prawdziwych

problemów

gospodarczych,

wynikających

z

socjalistycznego sposobu myślenia. Społeczeństwo żyło nadzieją, że odsunięcie

komunistów od władzy i liberalizacja gospodarki wystarczą Estonii do szybkiego
osiągnięcia tego samego standardu życia, jaki panował w zachodniej Europie.
Nikt nie rozumiał, jak bardzo zapóźniona i zacofana była komunistyczna
gospodarka. W rezultacie powrót do wolnego świata był trudniejszy i bardziej
bolesny, niż ktokolwiek mógł przewidzieć.

Okno możliwości

Styczeń 1992 r. w Estonii był chłodny. Upadek komunizmu doprowadził do

chaosu w państwie. Sklepy były zupełnie puste, a rosyjskie ruble nie miały
żadnej wartości. Produkcja przemysłowa zmniejszyła się w 1992 r. o ponad 30

procent, czyli więcej niż podczas wielkiego kryzysu w latach 30. XX wieku. Płace
realne zmniejszyły się o 45 procent, podczas gdy inflacja osiągnęła ogółem
poziom wyższy niż 1 000 procent, a ceny paliwa wzrosły o ponad 10 000 procent.

Żeby kupić jedzenie ludzie musieli stać w kilkugodzinnych kolejkach. Chleb

i produkty mleczne były racjonowane. Z powodu braku gazu do ogrzewania, rząd
planował ewakuację większości stolicy — Tallina — na wieś. Jedyną „instytucją" w
Estonii, która wydawała się działać, był rynek nieformalny.

Estonia była w pełni zależna od Rosji, z którą związane było aż 92 procent

jej handlu międzynarodowego. Estonia nie miała zbyt wiele do zaoferowania

rynkom światowym. Radziecka gospodarka nakazowo-rozdzielcza zniszczyła
estońskie środowisko naturalne, a infrastruktura była w fatalnym stanie. Dla
większości zagranicznych ekspertów Estonia była tylko jedną z „byłych republik
radzieckich”, z niewielkimi nadziejami na nadejście lepszych czasów.

Sami Estończycy także nie wierzyli w swoją przyszłość. Świadomość

przepaści pomiędzy estońską rzeczywistością a oczekiwaniami obywateli
pozwoliła im zrozumieć, że małe kroki są niewystarczające. Estonia była

zmuszona do powzięcia zdecydowanych i ryzykownych kroków. Wtedy nie
mogliśmy sobie pozwolić na przegraną. Nie było czasu do stracenia! Szybkie
działanie było podstawą do gruntownego zreformowania kraju. Było także
głównym powodem, dla którego we wrześniu 1992 r., w pierwszych
demokratycznych wyborach od czasu II Wojny Światowej, Estończycy wybrali
tych, którzy oferowali najbardziej stanowcze zerwanie z radziecką przeszłością i
radykalny program reform.

Wizjonerskie rządy nie mają wiele czasu na wykonanie niezbędnych

kroków. Wiara jaką ludzie pokładają w polityków jest ograniczona, tak samo jak
niewygody, które są gotowi znieść.

Wykroczenie poza te granice może wywołać gwałtowną reakcję przeciwko

reformatorom i ich projektom. Leszek Balcerowicz, jeden z twórców polskich
reform gospodarczych, podkreślił znaczenie „nadzwyczajnej polityki", która głosi,
że radykalny program gospodarczy, rozpoczęty najszybciej jak to możliwe po
przełomie, ma o wiele większe szanse na akceptację, niż później wprowadzony
radykalny program reform czy nieradykalna alternatywa, wprowadzająca trudne
zmiany stopniowo. Przytaczając jego słowa, „Gorzkie lekarstwo łatwiej przyjąć w
jednej dawce, niż w całej ich serii"

3

.

Teoria Balcerowicza opiera się na założeniu, że wyzwolenie spod obcej

dominacji wywołuje w państwie wyjątkowy stan ducha i towarzyszące mu
odpowiednie możliwości polityczne. Rząd ma wtedy możliwość podejmowania
decyzji, które nie mogłyby zostać podjęte w normalnych warunkach politycznych
i gospodarczych.

W takim rozumieniu kryzys nie jest problemem, lecz możliwością. Nawet

krótka analiza doświadczeń Europy Środkowo-Wschodniej pokazuje brak związku
pomiędzy poziomem niezadowolenia społecznego (np. demonstracje i strajki), a
typem realizowanego programu gospodarczego. W zasadzie odkładanie

koniecznych decyzji może spowodować poważny opór, którego można byłoby
uniknąć dzięki podejmowaniu decyzji we właściwym czasie. W przypadku
wprowadzania reform wyczucie czasu ma ogromne znaczenie.

Dobre decyzje podjęte we właściwym czasie mogą zapewnić państwu

przewagę i zagwarantować większą satysfakcję elektoratu, dzięki szybszemu

3

Leszek Balcerowicz, Socjalizm, Kapitalizm, Transformacja; Warszawa, 1997.

rozwojowi. Odpowiednie decyzje podjęte zbyt późno są zazwyczaj nadal dobrymi
decyzjami, ale ich rezultat nie zawsze jest tak zadowalający.

To okno możliwości nie trwa jednak długo. Otwiera drzwi do normalnej —

dla stabilnych demokracji — polityki, składającej się z rywalizujących partii i grup
interesu. Partie zawsze opracowują program i profil ideologiczny tak, aby
zatroszczyć się o interesy swoich wyborców. Radykalne decyzje stają się
trudniejsze do przeforsowania, a tempo reform naturalnie zwalnia.

Państwa przechodzące transformację, które nie wykorzystują okresu

„nadzwyczajnej

polityki"

do

wprowadzenia

radykalnych

programów

gospodarczych, ciągle mierzą się z wyzwaniem przejścia do gospodarki rynkowej
w znacznie trudniejszych warunkach gospodarczych. Tym, które przegapią tę
możliwość, grozi ryzyko niestabilności makroekonomicznej, nadmiernych i
chaotycznych regulacji oraz szeroko zakrojona korupcja.

Państwa, których partie rządzące zupełnie zawiodły, dostawały zazwyczaj

drugą szansę. Jeśli jednak ją przegapiły, ponowne przekonanie do reform
społeczeństwa, które poniosło już koszty nieudanych zmian nie uzyskując
żadnych korzyści, staje się ekstremalnie trudne.

Jeśli ważne reformy muszą zostać przeprowadzone w stosunkowo

niedługim czasie, to ich przygotowanie również jest krótkie. Prawa, które zostaną
uchwalone, muszą więc być tak proste, jak to tylko możliwe, a środki do ich
realizacji są niechybnie ograniczone. Limit ten skłania także do prostoty, co jest
często powtarzanym przez

Andersa Åslunda

w jego badaniach nad gospodarką

przejściową faktem

4

.

Estonia starała się wyciągać wnioski ze wszystkich takich doświadczeń, a

nasze własne reformy nauczyły nas dwóch rzeczy: po pierwsze — należy
najpierw zająć się polityką, a dopiero potem reformami gospodarczymi; po
drugie, zgodnie z dobrze znanym sloganem reklamowym: Just do it. Innymi

słowy najważniejsza jest gotowość na przyjęcie reform i konsekwencja w ich
przeprowadzaniu, mimo krótkoterminowych problemów, jakie wywołują.

Najpierw zmierzyliśmy się z polityką, ponieważ aby zainicjować i

podtrzymać te radykalne reformy musieliśmy stworzyć prawomocny konsensus

4

Anders Åslund, Possible Future Directions for Economies in Transition, [w:]

Transforming Post-Communist Political Economies, red. Joan M. Nelson, Charles Tilly i
Lee

Walker,

Waszyngton,

1998,

s.

455-470

[dostęp:

http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=5852&page=453

1.09.2014 r.].

umożliwiający zmiany. Porozumienie jest możliwe do osiągnięcia tylko poprzez
demokrację, wykorzystującą właściwe, odpowiedzialne struktury instytucjonalne,
a także wolne i sprawiedliwe wybory. Aby odnieść sukces, konieczne było zupełne
zerwanie z totalitarną przeszłością, ze strukturami i ludźmi, którzy je
reprezentowali.

Pierwsze kroki: reforma walutowa i stabilizacja makroekonomiczna

Początek reform gospodarczych w Estonii był podobny do tych

przeprowadzanych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (znanych także pod
nazwą „gospodarka przejściowa"). Państwa Europy Centralnej mogły zacząć
reformy wcześniej, w 1989/1990 r., natomiast w Estonii początek reform
przypadł na lata 1991-1992. To opóźnienie pogrążyło estońską gospodarkę.

Pierwszą prawdziwą reformą w Estonii była reforma walutowa,

przeprowadzona latem 1992 r. Wprowadzenie własnego pieniądza było dla Estonii
poważnym wyzwaniem, które początkowo wydawało się być niemożliwe do
spełnienia. Zwolennicy reformy walutowej sugerowali różne sposoby jej
wprowadzenia, ale byli zgodni co do konieczności eliminacji wpływu inflacji ze

wschodu, zagwarantowania równowagi kursu walutowego opartego na podaży i

popycie, oraz walki z kryzysem gotówkowym.

Estonia rozpoczęła reformę walutową w czerwcu 1992 r., kiedy jako

pierwsze państwo byłego Związku Radzieckiego wprowadziła swoją własną
walutę. Dzięki wykorzystaniu systemu izby walutowej estońską koronę można
było wymieniać od pierwszego dnia po jej wprowadzeniu. Osiągnięto to za
pomocą ustalenia sztywnego kursu walutowego pomiędzy estońską koroną, a
niemiecką marką. Ustalenie sztywnego kursu z silną walutą zaprocentowało
zdobyciem zaufania inwestorów. Jednak żeby czerpać korzyści z izby walutowej,
Estonia musiała zrównoważyć budżet. Jako polityczny slogan „zrównoważenie

budżetu” było dosyć popularne, jednak w praktyce było inaczej.

Gdy w wielu innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowana

"terapia szokowa" uwolniła ceny, Estonia w 1992 r. zrównoważyła swój budżet.
Nacisk położony na wyeliminowanie deficytu budżetowego był jednak nie tylko
mocno zakorzeniony w myśli ekonomicznej, lecz także był właściwie jedynym
wyjściem z beznadziejnej sytuacji. Ówczesny rozwój wydarzeń w innych krajach

pokazał, że reforma walutowa nie może się udać, jeśli budżet nie jest ściśle
kontrolowany.

Kontrola budżetu stała się zadaniem nowego rządu wybranego we

wrześniu 1992 r. Rząd kierowany przez

Związek Ojczyźniany

był zbudowany z

grup i partii, które stanowiły część ruchu oporu przeciwko okupacji radzieckiej, i
odegrały przez to ważną rolę w zerwaniu z komunistyczną przeszłością.
Członkowie rządu byli bardzo młodzi. Jako nowo wybrany premier Estonii miałem
32 lata, a wielu ministrów było młodszych ode mnie. Tak jak inni młodzi ludzie,
nie wiedzieliśmy co jest możliwe, a co nie, więc dokonywaliśmy rzeczy
niemożliwych.

Tworzenie rządowego planu działania rozpoczęto od zawarcia koalicji

rządowej. Wprowadzenie radykalnego programu reform byłoby niemożliwe bez
silnej i stabilnej większości w Riigikogu — estońskim parlamencie. Ilość posłów
koalicji nie miała znaczenia, ponieważ rząd posiadał większość jednego głosu.
Ważne było tylko to, czy koalicja będzie działać. Aby było to możliwe, wszyscy
członkowie koalicji musieli znać swoje zadania, a także program rządu.

Aby to osiągnąć skupiliśmy się na porozumieniu koalicyjnym, które nie

tylko określało

podział tek ministerialnych pomiędzy posłów koalicji

, ale także

jasno przedstawiało rządowy plan działania. Każdy członek naszej koalicji
podpisywał porozumienie, które było istotne dla uchwalenia reform

gospodarczych w Estonii. Nawet kiedy decyzje rządowe były zaciekle atakowane
przez opozycję, rząd posiadał niezbędną większość w Riigikogu, aby przeforsować
ustawy.

Tworzenie tak wszechstronnego programu zajęło kilka tygodni. W Estonii

zostało to dokonane za pomocą kilku zagranicznych think tanków:

The Heritage

Foundation

,

Międzynarodowego Instytutu Republikańskiego

,

Instytutu im. Adama

Smitha

oraz

Timbro

w Szwecji. Równie istotne były pierwsze estońskie think

tanki, stworzone wcześniej przez partie, które właśnie doszły do władzy.
Programy reform były prezentowane i omawiane na spotkaniach organizowanych

właśnie przez te organizacje, w celu zapoznania ludzi z ich szczegółami. Bez think
tanków szybkie i efektywne stworzenie rządowego planu działania byłoby
prawdopodobnie niemożliwe.

Przygotowania dały nam możliwość szybkiego i zdecydowanego działania.

Zrównoważenie budżetu wymagało radykalnych cięć wszystkich rodzajów dotacji
oraz zredukowania rządu. Żadne z tych ograniczeń nie zyskało popularności —

uchwaliliśmy je dzięki porozumieniu koalicyjnemu, którego najważniejszym celem
było zrównoważenie budżetu.

Próbowaliśmy włączyć opozycję do dyskusji nad budżetem, ale tak jak w

każdym

państwie demokratycznym, opozycja nie wyraziła chęci do współpracy i

zamiast tego aktywnie zwalczała cięcia budżetowe, wykorzystując przeszkody
parlamentarne i demonstracje uliczne. W tej sytuacji rząd potrzebował pewności,
że cała większość zagłosuje i że nie zmarnuje czasu na zbyt wiele dyskusji (raz
musieliśmy przewieźć posłankę prosto z porodówki do parlamentu, żeby mogła

zagłosować w sprawie ważnego aktu prawnego).

Reformy muszą być uchwalane nie w małych kawałkach, a w możliwie

największych częściach. Opór polityczny wobec małych i dużych reform jest taki
sam. W ciągu paru miesięcy udało nam się uchwalić wiele ustaw i zrównoważyć
budżet.

Następnie

wprowadziliśmy

ustawę wymuszającą na rządzie

przedstawianie parlamentowi planu tylko takiego budżetu, który będzie
zrównoważony.

Ten wymóg ułatwił

rządowi

zatwierdzenie

kolejnych

zrównoważonych budżetów, które stały się znakiem firmowym Estonii.

Estonia wyznaczyła sobie jako pierwszy cel osiągnięcie stabilności

makroekonomicznej. Reforma walutowa, sztywny kurs, oraz zrównoważony

budżet były nastawione na osiągnięcie tego celu. Rygorystyczne ograniczenia
finansowe ułatwiły rządowi podjęcie decyzji, co dalej robić. Bez możliwości
drukowania pieniędzy, oraz tworzenia ich w inny sposób, rząd mógł tylko
zmniejszyć wydatki. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) zaoferował
pożyczkę dla zrównoważenia budżetu, ale rząd zdecydował się budować
przyszłość Estonii poprzez dążenie do radykalnych reform, a nie pożyczki.

Ich częścią były dotacje dla przedsiębiorstw państwowych, które zostały

uznane za złą politykę i w rezultacie obcięte. Było to ważne dla rozwoju nowych,
prywatnych przedsiębiorstw, ponieważ dotacje chronią przestarzałe struktury

produkcji i hamują zmiany strukturalne w gospodarce. Obcięcie dotacji było
prostym i jasnym przekazem dla radzieckiego przemysłowego dinozaura: zacznij
pracować, lub zgiń. Jak pokazały późniejsze zmiany, większość postanowiła
pracować.

Fakt, że byliśmy szczerzy wobec naszych partnerów i społeczeństwa w

sprawie negocjacji porozumienia koalicyjnego był ważny. Powiedzieliśmy, że
pierwsze lata reform będą bardzo trudne, więc członkowie parlamentu, którzy

musieli głosować za takimi środkami, wiedzieli co może nastąpić. To podejście
trzymało koalicję rządową razem, przynajmniej przez półtora roku.

Nasza koalicja rządowa rozumiała, że jedynym wyjściem było

kontynuowanie drogi, którą obraliśmy. W przeciwnym razie społeczeństwo
zniosłoby trudności, które towarzyszą stabilizacji gospodarki, ale nie zobaczyłoby
w końcu żadnych widocznych rezultatów.

Estonia znalazła się w obliczu nieuniknionego spadku poziomu życia,

produkcji przemysłowej i rolnej, a także obniżenia PKB. Każdy krok w kierunku

poprawienia sytuacji wymagał zniesienia starej, nieefektywnej, sztucznie
wspieranej działalności gospodarczej i wprowadzenia niewidzialnej ręki"
gospodarki rynkowej.

W 1993 r., zaczęliśmy zauważać pierwsze prawdziwe rezultaty podjętych

przez nas działań i zastosowanych środków. Sytuacja makroekonomiczna
ustabilizowała się. Poziom inflacji zmniejszył się znacząco, z 1000 procent w
1992 r. do 89.8 procent w 1993 r., a następnie do 29 procent w 1995 r.
Gospodarka została przekierowana ze Wschodu na Zachód i eksport zaczął
szybko wzrastać. Dzięki temu otrzymaliśmy szansę przejścia do drugiego etapu
reform i nakierowania Estonii na drogę prawdziwego, długoterminowego wzrostu.

Otwartość

Przejście z pierwszego do drugiego etapu reform było jednym z

decydujących momentów dla całego procesu. W pierwszym etapie wiele zadań
rządowych wynikało z trudnej sytuacji i były one stosunkowo proste. W drugim
etapie zarówno wybór zadań, jak i ich konsekwencje, zwiększały się. W
pierwszym etapie mała grupa mogła osiągnąć makroekonomiczną stabilizację
dzięki odgórnej realizacji reform, ale sukces w drugim etapie wymagał
zaangażowania o wiele większej grupy ludzi, którzy zajrzeliby do swojego serca i

zmieniliby swoje postawy.

Stabilizacja makroekonomiczna była szokiem i otworzyła ludziom oczy. W

drugim etapie konieczne było danie im nowej nadziei

,

perspektyw, oraz

możliwości. Bez zdecydowanej zmiany postaw postkomunistyczna, kłopotliwa
sytuacja mogła się stać pułapką, a społeczeństwo mogło nigdy nie ruszyć do
przodu i nie być „normalnym" państwem prawa, z niezależnym rządem i wolnym
rynkiem.

W sowieckim socjalizmie ludzie nie przywykli do samodzielnego myślenia,

podejmowania inicjatywy czy ryzyka. Wielu ludzi musiało się otrząsnąć z iluzji
wspólnej dla postkomunistycznych krajów, że ktoś, w jakiś sposób, rozwiąże za
nich ich własne problemy. Ludzie potrzebowali impulsu, żeby zacząć działać,
podejmować decyzje i ponosić ich konsekwencje. Rząd oświadczył, że może
pomóc tylko tym, którzy są gotowi do zrobienia czegoś dla siebie. Zasada ta,
pomimo braku popularności, pomogła zmienić postawę społeczeństwa.

By osiągnąć te cele, Estonia musiała dać społeczeństwu różne możliwości

do prowadzenia działalności gospodarczej. Uważaliśmy, że stworzenie tych opcji
wymaga otwarcia gospodarki na rynek światowy. Musieliśmy pobudzić
konkurencję i przyciągnąć zagranicznych inwestorów. Wielu ludzi obawiało się
takiej otwartości, więc rząd musiał wskazać im drogę.

Jako mała, otwarta gospodarka Estonia zawsze musiała polegać na handlu.

Otwartość zapewnia płynne i szybkie przejście do gospodarki rynkowej.
Umożliwia ustalenie racjonalnego zestawu procesów rynkowych dla alokacji
zasobów

oraz

wprowadzenie

konkurencji,

pozwala

państwom

na

wyspecjalizowanie się zgodnie z ich przewagą komparatywną, i daje możliwość
żeby to rynek, a nie rząd, wybierał zwycięzców. Polityka otwartości prowadzi

także do transparentnego środowiska z jasnymi, opartymi na rynku sygnałami
dla producentów.
Jest to także korzystne dla rozwoju działań z zakresu podwykonawstwa, które
wykorzystują nisko opłacanych specjalistów z kraju, który znajduje się w okresie
przejściowym.

Estonia zredukowała taryfy handlowe, bariery pozataryfowe i zniosła

wszystkie restrykcje eksportowe, tworząc tym samym z państwa strefę wolnego
handlu. Jednym z powodów stworzenia wolnego rynku było odkrycie, że taryfy
ochronne faworyzują głównie sektory związane z polityką, a nie te, które tego

najbardziej potrzebują.

Otwarta polityka handlowa okazała się sukcesem — Estonia zwiększyła

swoją konkurencyjność, odbudowała i rozwinęła się. Dzięki tej otwartości w
Estonii pojawiło się wiele nowych firm, które otworzyły nowe fabryki nastawione
na eksport. Oczywiście ta polityka wywołała sprzeciw, demonstracje i petycje o
„ochronę strategicznych części gospodarki" czy „obronę lokalnych producentów".

Nie poświęcaliśmy zbyt wiele uwagi tym protestom i wprowadzaliśmy

reformy tak szybko, jak tylko mogliśmy. Kiedy zobaczyliśmy pierwsze rezultaty
reform, wycofanie się z nich stało się o wiele trudniejsze. Otwartość nigdy nie
będzie politycznie popularna, lecz nikt nie chce zmieniać tego, co działa. Dla
gospodarki przejściowej, takiej jak estońska, przyciągnięcie zagranicznych
inwestorów było lepszą alternatywą, niż pożyczanie od międzynarodowych
instytucji — Banku Światowego czy MFW. Przyjęcie pomocy rozwojowej mogłoby
stworzyć ryzyko względnego utrzymania się zacofania w naszym kraju. Pomoc

rozwojowa może zawierać przestarzałą technologię i nieaktualne rady, które nie
odpowiadają nowoczesnym państwom. Wykorzystując tę pomoc, państwa w
okresie przejściowym tracą możliwość wykorzystania swojego zacofania jako koła
napędowego swojego rozwoju. Mówiąc bez ogródek — nie chcemy pomocy,
chcemy więcej handlu. Opozycja ostro krytykowała tę decyzję, lecz poświęciliśmy
temu trochę uwagi, ponieważ została ona poparta przez większość
parlamentarną. Społeczeństwo rozumie takie wybory dosyć dobrze wtedy, gdy
położy się nacisk na dumę narodową.

Mimo że zainteresowanie zagranicznymi inwestycjami jest relatywnie

podobne we wszystkich państwach z gospodarką przejściową, osiągnięte wyniki

znacznie się różnią. Niektóre państwa próbują przyciągnąć zagranicznych
inwestorów różnymi zachętami, takimi jak zwolnienia podatkowe, specjalne
prawa i inne przywileje. Alternatywą jest stworzenie środowiska biznesowego,
które sprzyja zarówno lokalnym, jak i zagranicznym inwestorom, bez
rozróżniania ich.

Estonia wybrała tę drugą możliwość. Na początku przeprowadziliśmy wiele

dyskusji na temat tego podejścia, ale dzięki zapisaniu go w porozumieniu
koalicyjnym szybko się z tym uporaliśmy. Kiedy pojawiły się pozytywne rezultaty
tej polityki, nikt już nie chciał jej zmieniać.

Przyjęcie ustawy o sprzedaży ziemi zagwarantowało, że zagraniczni

inwestorzy mogli poczuć się bezpieczniej i pokazało, że ich prawa własności mogą
być chronione. W tym samym czasie specjalne przywileje dla kilku zagranicznych
inwestorów zostały zniesione, zachęcając innych do wszelkiego rodzaju
inwestycji. Między 1993 a 1994 r. Estonia przeszła drogę od białej plamy na
mapie zagranicznych inwestorów, do ich mekki. Systematyczna praca rządu,

której celem było zbudowanie dobrej reputacji Estonii na świecie, pomogła także
w rozwoju inwestycji zagranicznych.

W drugiej połowie lat 90 Estonia miała więcej inwestycji zagranicznych na

mieszkańca, niż jakiekolwiek inne państwo w Europie Środkowo-Wschodniej. Tak
duży napływ inwestycji pozwolił na stworzenie nowych miejsc pracy, odnowienie
starych fabryk i sprowadzenie nowych technologii. Sprawił, że Estonia stała się
bardziej nowoczesna i konkurencyjna.

Jednak aby transformacja zakończyła się sukcesem, państwo musi

otworzyć swój rynek nie tylko na świat, ale także na swoich obywateli. Trzeba
wspierać demokrację i tworzenie społeczeństwa obywatelskiego. Ważnym
krokiem w tej kwestii było wprowadzenie dialogu społecznego lub partnerstwa. W
praktyce oznaczało to zainicjowanie trójstronnych negocjacji pomiędzy
państwem, pracodawcami i pracownikami. Między 1992 r. a 1993 r. rząd wspierał
transformację związków zawodowych typu radzieckiego, na wolne związki
zawodowe. To wytworzyło dialog pomiędzy rządem a związkami zawodowymi,
który zażegnał wielkie protesty i demonstracje towarzyszące pierwszej,
wymagającej i problematycznej, części reform.

W czasie trójstronnych negocjacji rząd wyjaśnił sytuację panującą w

Estonii dwóm pozostałym stronom. Ważne było skoncentrowanie negocjacji na
najtrudniejszych problemach i wypracowanie jasnych priorytetów. Na przykład
kiedy zgodziliśmy się, że naszym wspólnym celem była walka z bezrobociem,
wytłumaczenie jakie kroki musiały zostać podjęte było o wiele łatwiejsze.

Związki zawodowe rozumiały, że prywatyzacja to jedyne wyjście, mimo że

wiele osób straciłoby swoją pracę. Wypracowaliśmy kompromis ze związkami
zawodowymi, które dostały możliwość złożenia do Agencji Prywatyzacyjnej
swoich propozycji, dotyczących liczby gwarantowanych miejsc pracy, będących
warunkiem dla porozumienia prywatyzacyjnego. Najważniejsze było wyjaśnienie

związkom zawodowym, że naprawdę mają dostęp do rządu i do stworzenia
regularnego dialogu pomiędzy rządem, a związkami zawodowymi.

Te wszystkie kroki dały mocny impuls do rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego w Estonii. Pomogły wprowadzić fundamentalne zmiany w
mentalności i postawach. Społeczeństwo przyzwyczaiło się do wyrażania
własnych opinii i aktywnego wpływania na decyzje. Rozumiało, że przyszłość
zależy od ich działań. Ważne jest wspieranie rozwoju wolnych mediów, nawet

jeśli często stają się krytyczne wobec rządowych reform. Wolność prasy jest
podstawą współczesnego społeczeństwa, bez której nie może ono funkcjonować.
Wprowadzenie demokracji na wszystkich poziomach społeczeństwa jest istotne
dla przemian — tylko wtedy możemy być pewni, że ich rezultaty nigdy nie
zostaną cofnięte.

Praworządność

Radykalne reformy gospodarcze nie mogą zostać wdrożone bez stworzenia

odpowiednich praw regulujących gospodarkę. Mimo że zasady prawa były — i
ciągle są — jednym z filarów współczesnej cywilizacji zachodniej, ich znaczenie
nie zostało właściwie zrozumiane w kilku gospodarkach przejściowych. Niektórzy
wierzą, że reformy mogły zostać wdrożone bez wsparcia ustaw, wykorzystując
tylko rządowe dekrety, lub po prostu pozwalając na upadek przestarzałych
struktur bez stworzenia nowego prawodawstwa i instytucji.

W niektórych krajach, które przechodzą transformację, politycy niestety

uwierzyli, że wolny rynek magicznie wytworzy bogactwo, bez jasnych praw, czy
rządu, który by je wprowadził. Politycy często nie przykładali wystarczającej
uwagi do odbudowy i wzmocnieniu rządu.

Jednak dobre prawo to nie wszystko. Rozwijające się gospodarki muszą

stworzyć skuteczne instytucje, które wdrożą je w życie. Stare systemy prawne
umieszczają sędziów, prokuratorów, arbitrów, funkcjonariuszy publicznych i
prywatnych prawników w roli głównych interpretatorów i egzekutorów prawa.
Rozwijanie i zabezpieczanie wszystkich tych systemów jest bardzo ważne dla
powodzenia reform, tak jak stworzenie skutecznej służby cywilnej.

Praworządność jest szczególnie ważna w zwalczaniu korupcji — jednej z

najgorszych chorób gospodarek przejściowych. Korupcja kwitnie, kiedy urzędnicy
publiczni i osoby prywatne, biorąc łapówki, mogą wiele zyskać, a mało stracić.

Taka sytuacja ma miejsce w większości krajów z gospodarką przejściową.
Niejasne lub mało przejrzyste zasady, skomplikowane regulacje i wszechobecne
kontrole dają urzędnikom wyjątkową moc, wiele okazji do łapówkarstwa i wiele
możliwości zawłaszczenia majątku publicznego.

Doświadczenia Estonii pokazują, że najbardziej efektywną metodą

mierzenia się z korupcją i przestępczością zorganizowaną jest realizacja reform

gospodarki rynkowej i rozwój społeczeństwa obywatelskiego, a także
praworządności.

Wszystkie reformy, które zwiększają konkurencyjność gospodarki,

zniechęcają do korupcji. Zmniejszenie kontroli nad handlem zagranicznym,
usunięcie barier dla przemysłu prywatnego i prywatyzacja przedsiębiorstw
państwowych w sposób zapewniający konkurencję wspierają tę walkę. Jeśli
zasady są transparentne i jasne, a państwo nie ma prawa do wpływania na
przedsiębiorstwa, czy ograniczania eksportu i importu, nie istnieje możliwość

dawania łapówek. Wyeliminowanie dotacji, „miękkich" pożyczek i wszystkich
innych przywilejów usuwa inne źródła łapówkarstwa.

Estonia skutecznie zredukowała korupcję i przestępczość zorganizowaną

stosując tego typu metody. Otwarcie gospodarki narodowej na konkurencję i
wprowadzenie prawdziwych reform jest najlepszym sposobem, żeby uniknąć
kapitalizmu kumoterskiego. Ważne jest poświęcenie uwagi i zasobów na reformę
sądownictwa i policji, zmianę legislacji, oraz zbudowanie efektywnej i
transparentnej administracji, mimo że te obszary w pierwszych latach mogą
wydawać się mniej ważne. Dla Estonii były one priorytetowe na liście reform,
dzięki czemu stała się najmniej skorumpowanym państwem spośród wszystkich

przechodzących transformację, osiągając lepszy wynik w indeksie percepcji
korupcji niż niektórzy wieloletni członkowie państw Unii Europejskiej.

Specjalną uwagę należy również poświęcić reformom bankowym. Banki są

najważniejszą częścią gospodarki. Jeśli przestępczość zorganizowana przejmie
nad nimi kontrolę, może szybko przejąć władzę w całym państwie. Pranie
brudnych pieniędzy i wszystkie inne działania tego typu muszą być oddzielone od
systemu bankowego tak szybko, jak to tylko możliwe. Rząd musi być bardzo
czujny, ponieważ za brudnymi pieniędzmi zawsze podążają źli ludzie.

Estonia wyeliminowała wszystkie banki państwowe i stworzyła bardzo

jasne wymagania dla banków prywatnych. Banki musiały konkurować ze sobą.
Kiedy było to konieczne, pozwalaliśmy na ich bankructwo. W rezultacie tego
podejścia Estonia posiadała najefektywniejszy system bankowy spośród krajów
nadbałtyckich, i była mniej skorumpowana niż pozostałe nowe państwa
członkowskie UE.

Reforma nieruchomości

Sednem gospodarczej przemiany jest przejście do własności prywatnej.

Bez własności prywatnej przejście do gospodarki rynkowej jest skazane na
niepowodzenie. Istnieje wiele sposobów, aby osiągnąć bezpieczną, wolną
gospodarkę z mocnymi prawami własności: zwrócenie mienia pierwotnym
właścicielom, prywatyzacja istniejących aktywów państwowych i ponowne
pojawienie się prywatnych przedsiębiorstw. Pytanie, jakie powinni zadać sobie

reformatorzy, to nie ile prywatyzować, ale jak i kiedy?

Prywatyzacja nigdy nie jest popularna, nie przynosi głosów. To oznacza, że

prywatyzacja musi być przeprowadzona tak szybko, jak to tylko możliwe. Nie ma
czasu na negocjacje z opozycją, która i tak będzie ją krytykować.

Reforma własności i prywatyzacja są szczególnie ważne dla wszystkich

gospodarek przejściowych, ponieważ jasno określają prawo własności. Te dwie
reformy są koniecznym warunkiem dla funkcjonowania rynku i jedynym
sposobem na zmianę zachowania społeczeństwa i firm, a także zachęcenia ich do
wprowadzania zmian strukturalnych. Sprowadzenie gospodarki na drogę zmian —
a nie maksymalizacja dochodów — jest najważniejszym celem prywatyzacji.

Jednocześnie ważne jest wyraźne zagwarantowanie prawa własności, i

stworzenie niezbędnych warunków prawnych oraz instytucji, które je wprowadzą.
Prawo własności nie może pozostawiać miejsca na interpretację. Osiągnięcie tego
celu nie jest jednak łatwe, ponieważ stosunki własności są zawsze najbardziej
skomplikowaną częścią prawodawstwa. Sytuacja jest nawet trudniejsza,
ponieważ takie ustawy muszą być wprowadzone szybko, żeby uniknąć wpływania
starych stosunków własności na nowe.

W Estonii na początku 1992 r. wprowadziliśmy pierwszą ustawę dotyczącą

własności, koncentrując się przede wszystkim na zwrocie skonfiskowanej lub

upaństwowionej przez rząd komunistyczny własności jej prawowitym
właścicielom. W przypadku gdy jej bezpośredni zwrot nie był możliwy,
właściciele otrzymali rekompensatę, lecz nie pieniężną, a w formie bonów
prywatyzacyjnych. Bony upoważniały do kupna części udziałów prywatyzowanych
przedsiębiorstw lub ziemi. Kiedy było już jasne, jaka część własności zostanie
oddana prawowitym właścicielom, sprywatyzowano ich pozostałą część. Ziemia i

mieszkania zostały sprywatyzowane z wykorzystaniem wcześniej otrzymanych
bonów, by jak najwięcej ludzi stało się posiadaczami własności.

Był to skomplikowany proces. Partie lewicowe protestowały przeciwko

takim środkom i organizowały wiece, ale mocno trzymaliśmy się naszych
postanowień i przyspieszaliśmy proces. Kiedy tylko obywatele stali się
właścicielami nieruchomości, proces mógł zostać cofnięty tylko brutalną siłą. Tak
jak w przypadku wszystkich poprzednich zmian, czas odgrywał kluczową rolę dla
reformy własności. Równocześnie konieczne było wprowadzenie ustawy, która

gwarantowałaby prawdziwą ochronę praw własności — nie tylko w teorii, ale
także w praktyce.

Większe obiekty zostały sprywatyzowane przez estońską Agencję

Prywatyzacyjną (Treuhand), w ramach otwartych przetargów. W przeważającej
liczbie przypadków większościowe udziały przedsiębiorstwa zostały sprzedane
jednemu głównemu właścicielowi, a udziały mniejszościowe właścicielom bonów.
To zagwarantowało przedsiębiorstwom udziały prawowitych właścicieli w
prywatyzacji. Celem prywatyzacji było zapewnienie, na pewien czas, koniecznych
inwestycji i minimalnej liczby pracowników w prywatyzowanych fabrykach, nie
tylko dla zapewnienia dochodów rządowi. Ta polityka zaowocowała szybkim i

bezproblemowym wprowadzeniem procesów prywatyzacyjnych. W ten sposób
Estonia stała się krajem właścicieli nieruchomości .

Podatek liniowy

Żeby osiągnąć trwały przełom w rozwoju Estonii ważne było wykorzystanie

zasobów ludzkich. Osiągnięcie tych celów wymagało zarówno stworzenia
sprzyjającego środowiska gospodarczego dla prywatnych przedsiębiorstw, jak i
zainspirowania ludzi do wzięcia odpowiedzialności za swoją przyszłość.

Drugi cel został osiągnięty w dużej mierze za pomocą terapii szokowej,

natomiast wypracowanie pierwszego celu było o wiele bardziej skomplikowane.
Częściowo osiągnięto go za pomocą przyjęcia ustawodawstwa opartego na
liberalnych lub ograniczonych regulacjach gospodarki, pozbawiając w ten sposób
biurokrację możliwości wpływu na tworzenia nowych przedsiębiorstw.

To jednak nie wystarczało. Kiedy obywatele, którzy otworzyli swój własny

biznes zrozumieli, że system podatkowy karze za osiągnięcie sukcesu, ich
entuzjazm do wytrwania i kreowania swojej przyszłości znacznie spadł. W

związku z tym byli bardziej otwarci na przejście z tradycyjnego systemu
podatkowego do nowego, radykalnego systemu.

Radykalne reformy podatkowe, jako część teoretycznej dyskusji, są dobrze

przyjmowane, natomiast przy próbie wprowadzenia ich w życie stają się wysoce
niepopularne. Wygrana w wyborach oparta na reformie podatkowej jest trudna,
ale kiedy rząd osiągnie siłę i musi dać impuls gospodarce, obcięcie podatków jest
dobrym pomysłem.

Ten krok wymaga wielkiej politycznej odwagi. Rząd, który obcina podatki

lub wprowadza podatek liniowy, jest zawsze oskarżany o wspieranie bogatych,
nawet jeśli prawie wszystkie reformy podatkowe odbijają się właśnie na nich, bo
płacą większy podatek dochodowy niż dotychczas. Strach przed otrzymaniem
łatki stronnika bogatych jest główną przyczyną wahania się rządów nad
wprowadzeniem reform podatkowych, nawet kiedy wiedzą, że taka reforma jest
konieczna. Boją się miażdżącej przegranej w następnych wyborach.

Podejmowanie właściwych decyzji i uchwalanie należytej polityki jest

ważniejsze. Byłem pewny, że nie możemy karać ludzi, którzy są dobrzy w tym, co
robią. Postępując odwrotnie zdecydowaliśmy, że damy im możliwość przejęcia
kontroli nad ich przyszłością, i pozwolimy im pracować więcej. Ustaliliśmy, że cały

system podatkowy powinien sprzyjać oszczędnościom i inwestycjom, a także
zachęcać ludzi do generowania nowego bogactwa. System podatkowy w Estonii
musiał być prosty, tani w użytkowaniu, przejrzysty i zrozumiały dla podatników.
Podstawa opodatkowania powinna być tak obszerna jak to tylko możliwe, z
minimalną ilością wyjątków. Powinna minimalizować możliwość unikania
zobowiązań podatkowych, takich jak szara strefa. Stawki podatkowe musiały być
niskie, musiały wspierać aktywność społeczeństwa i generować większy wzrost.

Najlepszym sposobem na osiągnięcie tych celów był liniowy podatek

dochodowy, więc Estonia wprowadziła ten system 1 stycznia 1994 r.

System podatkowy stał się prostszy i łatwiejszy do zrozumienia zarówno

dla podatników, jak i dla poborców podatkowych. Podatnicy mogli łatwo wypełnić
swoje formularze podatkowe, oraz uniknąć zbyt skomplikowanych obliczeń i
biurokracji. Poborcy podatkowi nie musieli wykonywać niepotrzebnej pracy i
skupić się na tych, którzy w ogóle nie płacili podatków.

W rezultacie wprowadzenia uproszczeń administracja podatkowa zaczęła

pracować bardziej efektywnie, a poziom prawidłowo wypełnionych formularzy

podatkowych wzrósł. Szara strefa otrzymała cios, a dochody podatkowe państwa
zaczęły szybko wzrastać (patrz wykres 1).

Reforma podatku liniowego sprzyjała szybkiemu wzrostu aktywności

gospodarczej. Estońskie społeczeństwo zobaczyło, że cięższa praca owocuje

wyższymi zarobkami, a rząd nie „karze" ich za sukces poprzez nałożenie
wyższych podatków.

Postawa społeczeństwa zmieniła się zaskakująco szybko — powstały setki

tysięcy nowych małych i średnich przedsiębiorstw, restauracji, hoteli i sklepów. W
1992 r. w Estonii działało około 2 000 przedsiębiorstw. Do końca 1994 r. ta liczba
zwiększyła się do 70 000. Estonia zmieniła się z kraju klasy robotniczej, na kraj

przedsiębiorców. Zachęcenie społeczeństwa do przejęcia kontroli nad własną
przyszłością pozwoliło uniknąć masowego bezrobocia. Nawet gdy w rok po
wprowadzeniu reformy podatkowej rząd Partii Ojczyźnianej nie dostał votum,
podatek liniowy pozostał utrzymany. Okazał się on takim sukcesem, że nikt tak
na prawdę nie chciał go modyfikować. Od 1994 r. Estonia była świadkiem
wszystkich możliwych koalicji rządowych, często między partiami, które wygrały
wybory dzięki obietnicom zniesienia podatku liniowego. Jednak istnieje on nadal.

Doświadczenie Estonii z podatkiem liniowym było tak udane, że inne

państwa — najpierw Litwa i Łotwa, a potem Rosja w 2001 r. — powieliły jej
politykę. Ukraina i Gruzja również wprowadziły podatek liniowy. Słowacja
uczyniła to w 2004 r., a Rumunia w 2005 r.

Podatek liniowy

wszędzie doprowadził do wzrostu aktywności

gospodarczej, stworzył nowe miejsca pracy i zmniejszył szarą strefę. Porównując
tempo wzrostu gospodarczego w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, w
której obowiązuje podatek liniowy, do tempa wzrostu gospodarczego w tym
samym regionie w państwach, w których obowiązuje progresywne
opodatkowanie dochodu, widzimy, że państwa z podatkiem liniowym rozwijały się
szybciej od średniej.

Porównując państwa Europy Środkowo-Wschodniej z podatkiem liniowym

(Estonia, Litwa i Łotwa) z podobnymi państwami (Słowenia, Polska, Węgry,
Słowacja i Czechy), widzimy, że państwa z podatkiem liniowym rozwijają się
zdecydowanie szybciej zarówno w pierwszych latach po wprowadzeniu podatku,
jak i w czasie minionych trzech lat (patrz wykres 2 na następnej stronie).

W państwach „Starej Europy" z liniowym systemem podatkowym względna

różnica dochodów (PKB na mieszkańca) zmniejszyła się o wiele szybciej niż w
innych państwach. Dane Eurostatu pokazują, że PKB Estonii na mieszkańca
wynosiło 34,8 procent europejskiej średniej w 1996 r. Na Węgrzech wynosiło

48,5 procent, a w Polsce 42,1. W 2007 r. PKB na mieszkańca wynosi w
przybliżeniu 65 procent w Estonii, 64 procent na Węgrzech, a 52 procent w
Polsce. Średnio państwa z podatkiem liniowym doganiały zachodnie kraje Unii
Europejskiej w tempie 25 punktów procentowych, podczas gdy w państwach
Europy Środkowo-Wschodniej wschodniej mających podatek progresywny, było
to tylko 14 punktów procentowych.

Innymi wyraźnymi różnicami między państwami z podatkiem liniowym a

państwami z podatkiem progresywnym są różnice w przychodzie i kondycji
budżetu. Przeciwnicy często argumentują, że podatek liniowy jest społecznie
niesprawiedliwy, ponieważ doprowadza do większych nierówności społecznych,

niż progresywny system podatkowy. To twierdzenie jest nieprawdziwe, ponieważ

współczynnik Giniego

5

dotyczący rozkładu dochodów w społeczeństwie często

spadał w państwach z podatkiem liniowym, i zazwyczaj jest w nich niższy, niż w
państwach z podatkiem progresywnym (patrz tablica 1).

5

Współczynnik Giniego jest miarą dystrybucji przychodu w skali od 0 do 1, gdzie 0

odpowiada równości dochodów, a 1 odpowiada nierówności dochodów.

W Estonii główny wzrost współczynnika Giniego miał miejsce w latach

1989-1993, a swój najwyższy poziom osiągnął on w 1995 r., gdy wynosił 0,398.
W kolejnych latach nastąpiło jego stopniowe zmniejszanie.

Podatek liniowy zwiększył przychody budżetowe, zmniejszył rozwój szarej

strefy i wspomógł wzrost aktywności gospodarczej. Coraz więcej państw wzoruje
się na przykładzie Estonii, przybliżając Europę do prawdziwej rewolucji
podatkowej.

Estoński cud

Radykalne reformy, które zaczęły się w 1992 r., zmieniły Estonię nie do

poznania.

Czasami trudno sobie przypomnieć jak to państwo wyglądało w

poprzednim systemie. Estonia stała się pierwszym byłym państwem
komunistycznym, które osiągnęło status „wolnej" gospodarki w corocznym

Wskaźniku Wolności Gospodarczej

, publikowanym przez

The Heritage Foundation

i The Wall Street Journal. Nawet bardziej znaczące, niż status „wolnej

gospodarki", jest zdobycie miana jednej z najbardziej wolnych gospodarek na
świecie, co pokazało 12 miejsce w rankingu Wskaźnika Wolności Gospodarczej w
2007 r.

6

W rezultacie tych niesamowitych przemian, Estonia doświadczyła

najszybszego wzrostu gospodarczego w Europie w ciągu kilku minionych lat. Od
czasu rozpoczęcia estońskich reform, wzrost gospodarczy rósł średnio o 6
procent rocznie. Tempo wzrostu wyniosło blisko 11 procent w 2005 r. i prawie 12
procent w pierwszej połowie 2006 r. W rezultacie tego Estonia osiąga średni
europejski standard życia szybciej niż ktokolwiek oczekiwał.

Ubóstwo i nierówności w Estonii maleją. Zgodnie ze

wskaźnikiem rozwoju

społecznego

Estonia wyszła z grupy krajów rozwijających się, i weszła do grupy

krajów rozwiniętych. Kraj osiągnął niski poziom bezrobocia i inflacji, a standard
życia szybko się poprawia. Budżet jest nie tylko zrównoważony, ale także tworzy
nadwyżki. Estonia wprowadziła kilka reform społecznych, takich jak reformy
opieki zdrowotnej i reforma emerytalna, a także stała się pełnoprawnym
członkiem NATO i Unii Europejskiej.

Zgodnie z prawie wszystkimi normami jest najbardziej konkurencyjną

gospodarką spośród członków UE. Dziesięć lat temu Estonia była wyraźnie w tyle
za większością państw Europy Środkowo-Wschodniej, ale szybko je przegoniła i

osiąga standard życia Starej Europy.

Te zmiany pozwoliły Estonii przygotować się do nowych wyzwań XXI wieku.

Naród Estonii zrobił wielki krok w stronę nowych technologii i jest liderem w e-
administracji. Podczas posiedzeń rządu członkowie gabinetu używają tylko
komputerów. Obecnie Estonia wyprzedza wiele krajów UE pod względem

6

Tim Kane, Kim R. Holmes, Mary Anastasia O'Grady, Indeks Wolności Gospodarczej,

Waszyngton, 2007 r. [dostęp:

www.heritage.org/index

].

korzystania z Internetu. Estończycy wykonują dużą część swoich przelewów
bankowych właśnie tą metodą. Deklaracje podatkowe mogą zostać wysłane do

urzędu skarbowego

elektronicznie — postąpiło tak ponad 70 procent

Estończyków w 2006 r. Wypełnienie formularza podatkowego zajmuje około
pięciu minut.

E-administracja może być bardzo efektywnym narzędziem w stworzeniu

niewielkiego i otwartego rządu. Wykorzystanie przez rząd Internetu stworzyło z
kolei sprzyjające warunki dla nowych przedsiębiorstw branży wysokich

technologii. Estonia stała się kolebką tego typu przedsiębiorstw. Najbardziej
znanym estońskim wynalazkiem jest system komunikacji elektronicznej Skype,
który został uznany za najbardziej wpływową markę na świecie w 2006 r. To
jasne, że mamy jeszcze wiele do zrobienia. Estonia musi zmierzyć się z nowymi
wyzwaniami, ale tak naprawdę to zależy od samych Estończyków. Najtrudniejsze
lata mamy za sobą.

Patrząc wstecz na estońską drogę od nędzy do dobrobytu, mogę

powiedzieć, bazując na własnym doświadczeniu, że zadaniem premiera nie jest
bycie popularnym, ale budowa działającej koalicji, posiadanie jasnego programu
działania i odwagi do podejmowania decyzji.

W demokracji żaden premier nie sprawuje władzy wiecznie, ale ma

prawdopodobnie większą szansę na powrót do władzy lub jej utrzymanie, kiedy
społeczeństwo widzi, że naprawdę coś osiągnął. Jestem tego żywym przykładem.
Jestem jedynym premierem w państwach przejściowych, który został ponownie
wybrany po odwołaniu, i jestem premierem, który najdłużej w historii Estonii
sprawuje swój urząd.

To oczywiste, że wprowadzanie nowych reform może doprowadzić do

spadku popularności rządu. Przez to rząd, który wdraża taką politykę, raczej
szybciej niż później może zostać odwołany, ale nie ma to większego znaczenia.

Zmienianie państwa na lepsze jest ważniejsze. Patrząc wstecz ktoś może
powiedzieć: „to była brudna robota, ale ktoś musiał ją wykonać”. Pociąg raz
wprawiony w ruch trudno zatrzymać, a tylko to tak naprawdę się liczy.