Edytorstwo 2011/2012 – Literatura współczesna do 1945 roku - referat
Historia polityczna II RP
Pierwszy rząd
21 XI 1918 powstał pierwszy rząd Rzeczpospolitej o zasięgu krajowym, którego
powołanie zostało zlecone przez Józefa Piłsudskiego socjaliście Jędrzejowi
Moraczewskiemu. Opierał się na partiach lewicowych, przeprowadził reformy
społeczne: 8 godzinny dzień pracy, ubezpieczenia dla robotników. Nie uzyskał on
jednak poparcia partii prawicowych oraz państw Ententy, Piłsudski więc dążył to
stworzenia koalicyjnego rządu i 16 I 1919 premierem został Ignacy Paderewski.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego
26 I 1919 przeprowadzono pierwsze wybory to Sejmu Ustawodawczego;
Największy sukces odniosła Narodowa Demokracja (36% składu Sejmu). Ogólny
podział mandatów był równomierny, po ok. 1/3 mandatów miały ugrupowania
prawicowe, centralne i lewicowe.
Po wyborach Piłsudski złożył swój urząd naczelnika państwa, ale Sejm powierzył
mu kontynuowanie tej funkcji, aż do uchwalenia Konstytucji. Sejm przyjął tzw.
Małą Konstytucję, która regulowała zasady funkcjonowania państwa. Ograniczono
uprawnienia Naczelnika, sprawującego dotychczas niemal dyktatorską władzę,
przewagę miał w tej chwili Sejm.
Konstytucja Marcowa
17 III 1921 Sejm uchwalił Konstytucję, nazywaną od daty marcową. Toczyły się
zażarte spory o kształt tego dokumentu, prawica żądała przewagi Sejmu nad
prezydentem, gdyż obawiała się, że urząd głowy państwa przejmie Piłsudski.
Walczyła ponad to o zapis, że prezydentem może być tylko Polak i katolik. Udało
się osiągnąć kompromis, ze względu na plebiscyt na Górnym Śląsku, szybkie
uchwalenie konstytucji miało być atutem w tym plebiscycie. Według Konstytucji
Sejm i Senat miał być wybierany co 5 lat w wyborach powszechnych, równych,
bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych. Wyboru prezydenta z kolei
dokonywało Zgromadzenie Narodowe, złożone z posłów i senatorów. Jego
kadencja trwała 7 lat, a rola została mocno ograniczona. Przewagę miała władza
ustawodawcza, do ustroju Rzeczpospolitej, przylgnęło określenie Sejmokracja, na
co miało wpływ duże rozdrobnienie sceny politycznej, paraliżujące działania
Sejmu. Poza tym Konstytucja gwarantowała szereg swobód obywatelskich, np.
ochronę życia, wolności, nietykalności, niezależnie od pochodzenia, płci,
narodowości czy religii.
Wybory 1922r., wybory prezydenckie.
5 XI 1922 odbyły się wybory do Sejmu i Senatu. Frekwencja wynosiła 68%,
rozdział mandatów w Sejmie prezentował się następująco: prawica
(Chrześcijańska Jedność Narodowa) 28%, Centrum 30%, Lewica 22% oraz
mniejszości narodowe 20%. Taki wynik nie pozwalał żadnej partii rządzić
samodzielnie.
9 XII 1922 zebrało się z kolei Zgromadzenie Narodowe, aby wybrać prezydenta.
Zgłoszono pięć kandydatur, po czterech turach głosowania zostało tylko
2 głównych kandydatów: hrabia Maurycy Zamoyski, popierany przez prawicę oraz
Gabriel Narutowicz, kandydat mniejszości narodowych oraz części lewicy.
O wyborze Narutowicza zdecydowała poparcie posłów PSL „Piast”, którzy
wcześniej popierali Stanisława Wojciechowskiego. Endecja uznała to za swoją
porażkę, rozpoczęła gwałtowną akcję propagandową przeciwko nowo wybranemu
prezydentowi zarzucając mu ateizm, że większą część życia spędził poza Polską
oraz że został wybrany głosami mniejszości narodowych.
Nagonka zorganizowana przez prawicę, nie przestraszyła Narutowicza, przyjął
wybór i zapowiedział, że będzie prezydentem wszystkich Polaków. Próbowano nie
dopuścić do zaprzysiężenia, tłumy zwolenników ND tarasowały drogę do sejmu,
wielu lewicowych posłów zostało poturbowanych, dochodziło do starć z policją,

jednak ostatecznie prezydent został zaprzysiężony. Pogorszyło to napiętą już
sytuację, prezydent otrzymywał listy z pogróżkami. 16 XII 1922 dwa dni po
przejęciu władzy Gabriel Narutowicz został zastrzelony podczas wystawy
w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych przez niezrównoważonego,
zwolennika endecji, malarza Eligiusza Niewiadomskiego, który został skazany na
śmierć. Obowiązki głowy państwa przejął marszałek Sejmu Maciej Rataj, który
powołał umiarkowanego gen. Władysława Sikorskiego na premiera, którego
celem była normalizacja stosunków politycznych. 20 XII 1922 ponownie zebrało
się Zgromadzenie Narodowe, które na prezydenta wybrała kandydata centrum
i lewicy Stanisława Wojciechowskiego.
Rząd Chjeno-Piasta
Rząd Sikorskiego, jednak upadł po ok. pół roku, gdyż niechętna mu prawica
prowadziła poufne rozmowy z PSL „Piast”, których owocem był tzw. Pakt
lanckoroński, dążący do utworzenia nowego rządu. Zakładał poparcie „Piasta” dla
pomysłów prawicy: polonizacja Kresów Wschodnich, ograniczenie reform
społecznych, zmniejszenie kompetencji Piłsudskiego jako przewodniczącego
Ścisłej Rady Wojennej. „Piast” z kolei wywalczył ustępstwa dla reformy rolnej.
Sikorski podał się do dymisji, misja tworzenia rządu została powierzona
Wincentemu Witosowi. Skrótowo nazywano rząd Witosa rządem Chjeno-Piasta, od
nazw partii go tworzących. Piłsudski zrezygnował z roli przewodniczącego Ścisłej
Rady Wojennej oświadczając, że jako żołnierz nie będzie bronił rządu
składającego się ludzi odpowiedzialnych za śmierć prezydenta. Odsunął się
z życia politycznego w zacisze willi w Sulejówku.
Rząd Witosa zmagał się z hiperinflacją, minister skarbu Grabski podał się do
dymisji, nie widząc szans na przeprowadzenie reformy. Spowodowało to napięcie
społeczne, który rząd postanowił stłumić je siłą. W czasie zamieszek w Krakowie
zginęło kilkadziesiąt osób. Rząd został skompromitowany, część posłów odeszła,
Witos został zmuszony podać się do dymisji, w momencie całkowitej zapaści
gospodarczej.
Rząd Grabskiego
19 XII 1923r. prezydent Wojciechowski powołał pozaparlamentarny rząd
Grabskiego, którego celem było uzdrowienie sytuacji finansowej. Premier
przedstawił plan działania, parlament go poparł, otrzymał specjalne
pełnomocnictwa i przeprowadził reformę gospodarczą. Była ona w pierwszym
etapie sukcesem, zwiększyło się zaufanie do rządu, a partie polityczne traktowało
rząd jako rozwiązanie przejściowe, stąd Władysław Grabski był najdłużej
urzędującym premierem II Rzeczpospolitej, gdyż sprawował tą funkcję przez 696
dni.
Mimo pokonania trudności gospodarczych w pierwszym okresie reformy,
z czasem zaczęła narasta tzw. druga hiperinflacja, która spowodowała upadek
rządu Grabskiego. Powołano wtedy rząd szerokiej koalicji, którego premierem był
Aleksander Skrzyński. Wobec ciężkiej sytuacji gospodarczej oraz
międzynarodowej, aktywizować zaczęli się zwolennicy Piłsudskiego. Z szerokiej
koalicji wycofała się Polska Partia Socjalistyczna, rozbiło to rząd Skrzyńskiego,
powstał tzw. II rząd Chjeno-Piasta z Wincentym Witosem na czele.

Przewrót Majowy
Zwolennicy Piłsudskiego przygotowywali zamach stanu od jesieni 1925r.
Marszałek widział coraz gorszą sytuację zewnętrzną i wewnętrzną Polski, sądził,
że należy wprowadzić silne, scentralizowane rządy. 12 V 1926 roku Piłsudski na
czele wiernych oddziałów ruszył na Warszawę, dysponował w mieście
ok. 2 tysiącami żołnierzy, rząd mógł liczyć na zaledwie 700. Słynna stała scena
rozmowy prezydenta Wojciechowskiego z Piłsudskim na moście Poniatowskiego,
która nie przyniosła żadnego pokojowego rozwiązania. Rozpoczęły się walki

o stolicę. 14 V zaniechali oporu premier i prezydent, ponownie pełniącym
obowiązki głowy państwa został marszałek Maciej Rataj. W walkach zginęło 215
żołnierzy i 164 osoby cywilne, rannych było ponad 900. Po zwycięstwie marszałek
wysunął hasła pojednania i współdziałania.
Rataj powierzył funkcję premiera Kazimierzowi Bartlowi, liderowi związanego
z Piłsudskim Klubu Pracy. Internowano przejściowo członków byłego rządu,
niektórzy generałowie pozostali w więzieniu. Zgromadzenie Narodowe wybrało
Piłsudskiego na prezydenta, co było jakby zalegalizowaniem przewrotu, ten
jednak odmówił, gdyż nie chciał sprawować funkcji z tak ograniczonymi
kompetencjami, jaką był prezydent wg konstytucji marcowej. 1 VI 1926r.
w kolejnym głosowaniu Ignacy Mościcki, wskazany przez Piłsudskiego, pokonał
kandydata endecji Adolfa Bnińskiego zostając trzecim prezydentem
Rzeczpospolitej.
Nowela Sierpniowa i powstanie GISZ
Nowy rząd przedłożył Sejmowi projekt nowelizacji konstytucji, zwiększającą
znacznie rolę prezydenta, zapewniając mu przewagę nad władzą ustawodawczą.
2 VIII 1926 Sejm przyjął tą ustawę, znacznie zmieniającą ustrój państwa.
Dalszymi krokami sanacji było powołanie urzędu Generalnego Inspektora Sił
Zbrojnych, który objął Piłsudski. GISZ był niezależny od parlamentu, podlegał
jedynie prezydentowi.
Zwolennicy Piłsudskiego, nazywani sanacją, prezentowali szereg postaw: część
wywodziła się z PPS, część jak np. prezydent Mościcki reprezentowała skrzydło
liberalne, wojskowi popierali rządy silnej ręki, a sam Piłsudski zaczął szukać
poparcia wśród wyborców prawicy: członkami jego rządu, który został utworzony
po dymisji Bartla, zostali ziemiańscy konserwatyści. Narodowa Demokracja
w opozycji do sanacji powołała Obóz Wielkiej Polski z Romanem Dmowskim na
czele. Nawiązywali do zasad włoskiego faszyzmu. Lewica początkowo poparła
zamach stanu licząc na reformy społeczne, jednak z czasem poparcie to malało.
Sejm Drugiej Kadencji
W 1927 wygasła pierwsza kadencja Sejmu. Sanacja powołała do życia
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, na którego czele stał Walery Sławek.
Czynnikiem jednoczącym ruch był autorytet marszałka. Rząd rozpoczął szeroką
akcję propagandową, częściowo finansowaną z kasy państwa. Wybory odbyły się
4 III 1928 r., frekwencja wynosiła 78%. BBWR zdobył największą ilość głosów(ok.
28%), jednak nie mógł samodzielnie rządzić. Współpracę rządowi zaproponował
Ignacy Daszyński z PPS, który został marszałkiem Sejmu. Piłsudski z czasem
zrezygnował z funkcji premiera, został nim ponownie Kazimierz Bartel,
a następnie Kazimierz Świtalski, jego rząd nazywano rządem pułkowników, gdyż
każdy z ministrów miał za sobą karierę wojskową. Opozycja zorganizowała się
wtedy w tzw. Centrolew, blok zrzeszający partie centrowe i lewicowe w walce
z sanacją. Sukcesem Centrolewu była dymisja Świtalskiego i części ministrów
pułkowników. 1930r. nowym premierem został Walery Sławek, Centrolew żądał
ustąpienia „rządów dyktatury Józefa Piłsudskiego” i powrotu do demokracji.
W sierpniu prezydent Mościcki rozwiązał parlament.
Wybory brzeskie
Rząd aresztował 19 byłych posłów opozycyjnych oraz 5 posłów ukraińskich.
Dokonano tego bez nakazu sądowego na polecenie ministra Sławoja-
Składkowskiego(późniejszego premiera). Uwięziono ich w twierdzy w Brześciu nad
Bugiem, później dołączył do nich przywódca chadecji Wojciech Korfanty.
Traktowano ich brutalnie, niektórych bito, rozpoczęła się fala aresztowań. Podczas
manifestacji w kilku polskich miastach przeciwko aresztowaniom zginęło parę
osób.
16 XI 1930 odbyły się wybory, wg oficjalnych wyników BBWR uzyskał 55%
mandatów. W nowym rządzie Walerego Sławka ministrem sprawiedliwości został

Czesław Michałowski organizator przedwyborczych aresztowań. Władza
ewoluowała w stronę rządów autorytarnych, opozycja została zepchana na
boczny tor. 26 X 1931 odbył się proces aresztowanych działaczy opozycji, wyroki
za rzekomą chęć usunięcia rządu siłą wynosiły od 1,5-3 lat więzienia. Część
oskarżonych poddała się karze, część udała się na emigrację.
Sanacja przeprowadziła szereg ustaw ograniczających wolności obywatelskie.
W 1934 utworzono obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej, gdzie kierowano
wrogów politycznych. W 1933 roku prezydentem ponownie został wybrany
Mościcki.
Głównym celem obozu rządowego była zmiana konstytucji. Udało się tego
dokonać 23 IV 1935 roku. Konstytucja kwietniowa podkreślała nadrzędność
państwa. Największą władzę posiadał prezydent, wybierany w głosowaniu
powszechnym z dwóch kandydatów: jednego wskazanego przez ustępującego
prezydenta oraz drugiego przez tzw. Zgromadzenie Elektorów złożone
z urzędników. Opozycja nie miała możliwości wskazać swojego kandydata. Głowa
państwa była odpowiedzialna tylko „przed Bogiem i historią”. Konstytucja
ostatecznie obaliła demokrację w Polsce wprowadzając system autorytarny,
podobny np. do włoskiego.
Sanacja bez Piłsudskiego
12 V 1935 zmarł Józef Piłsudski. Urząd GISZ przejął Edward Rydz-Śmigły. W 1935
odbyły się wybory, które były prestiżową porażką sanacji. Nowa ordynacja
pozbawiała opozycji szans na zwycięstwo, część opozycji ją zbojkotowała, stąd
frekwencja była bardzo niska. W obozie sanacji rozpoczął się pewien kryzys,
naprzeciw siebie w walce o władzę stanęli Mościcki i Sławek, z czasem na coraz
silniejszej pozycji był Rydz-Śmigły. Nową reprezentacją sanacji był tzw. Ozon czyli
Obóz Zjednoczenia Narodowego. Opozycja była wobec niego bardzo krytyczna.
Narastał ekstremizm skrajnych środowisk politycznych. Opozycja w centrum
skonsolidowała się w tzw. Froncie Morges, założonym na emigracji przez min.
Hallera, Korfantego, Padereweskiego i Sikorskiego. W 1938 odbyły się kolejne
wybory, gdzie Ozon osiągnął pewien sukces. Do urn poszło 67% uprawnionych,
w bardziej miarodajnych wyborach lokalnych sanacja zdobyła 57% głosów.

WIKI
Początki okresu

W czasie dwudziestolecia powstało większość obecnie istniejących państw.
Pierwsze lata okresu upłynęły na sporach (często zbrojnych) o wytyczenie granic.
28 czerwca 1919 podpisano traktat wersalski, który oficjalnie zakończył I wojnę
światową. Na Niemcy nałożono kary za wywołanie wojny, m.in. niemiecka armia
została zredukowana, zabroniono jej posiadania niektórych rodzajów broni,
zdemilitaryzowano niektóre regiony jak Nadrenia. Dla zapobieżenia wybuchowi
kolejnej wojny powołano organizację międzynarodową, jaką była Liga Narodów,
której zakres działań był mocno ograniczony z powodu małych kompetencji.

Rosja: W 1917 roku w czasie rewolucji październikowej w Rosji obalono powstały
kilka miesięcy wcześniej Rząd Tymczasowy. Władzę przejęli bolszewicy,
z Włodzimierzem Leninem na czele. Na czele kraju stanęła Rada Komisarzy
Ludowych, której przewodniczył Włodzimierz Lenin, Lew Trocki został komisarzem
do spraw zagranicznych, natomiast za sprawy narodowościowe odpowiedzialny
został Józef Stalin. Na przełomie listopada i grudnia 1917 roku bolszewicy
zarządzili wybory do rosyjskiej Konstytuanty, ale uzyskali w tym parlamencie
tylko 175 miejsc na 707. Konstytuanta zebrała się tylko raz, 18 (5) stycznia 1918.

Republika Weimarska: Jeszcze przed podpisaniem kapitulacji Cesarstwo
Niemieckie upadło. Kanclerz Maksymilian Badeński ogłosił abdykację cesarza
w dniu 9 listopada. Po buntach marynarzy kilońskich (które zapoczątkowały
rewolucję) oraz próbie przejęcia władzy przez Związek Spartakusa założony przez
Różę Luksemburg i Karla Liebknechta socjaldemokraci ogłosili powstanie
republiki. Powołano rząd tymczasowy, na czele którego stanął Friedrich Ebert.
Jeszcze w końcu grudnia 1918 roku powstała Komunistyczna Partia Niemiec,
a rewolucja została krwawo stłumiona. 31.07.1919 roku w Weimarze parlament
uchwalił konstytucję, zwaną konstytucją weimarską. 1.04.1920 roku powstało
NSDAP (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza). Od 1921 roku
kierował nią Adolf Hitler.

Rozwój
W 1926 roku Józef Piłsudski dokonał zamachu, w którym obalił rząd prezydenta
Stanisława Wojciechowskiego i premiera Wincentego Witosa. Wspomnieni
politycy sami zrezygnowali ze stanowisk, w celu uniknięcia wojny domowej.
Wspomniane wydarzenie zyskało nazwę przewrotu majowego, gdyż odbywało się
w dniach 12 - 15 maja 1926 roku.
W większości krajów odchodzono od demokracji w kierunku rządów "silnej ręki" –
autorytaryzmu.

Schyłek dwudziestolecia
W 1933 roku wybory w Niemczech wygrał Adolf Hitler i jego partia NSDAP, Hitler
rozpoczął budowę totalitarnej III Rzeszy, zyskując poparcie Niemców hasłami
o konieczności "rewanżu" za klęskę I wojny.
12 marca 1938 Adolf Hitler zaanektował Austrię, następnie zaś dokonał rozbioru
Czechosłowacji. Niemcy rozpoczęły militaryzację i przygotowania do wojny, które
zachodnie państwa usiłowały ignorować, by uniknąć konfliktu.
17 lipca 1936 wybuchła wojna domowa w Hiszpanii, którą państwa takie jak
Niemcy czy ZSRR traktowały jako poligon doświadczalny nowej broni.