INNE

NAST¢PNYCH 25

25 PRZODUJÑCYCH

SINGAPUR

PA¡STWA
IMPORTERZY BRONI
W 1995 ROKU

P

rzekazywanie broni do krajów rozwijajàcych si´, mimo znacz-
nego spadku jej eksportu od po∏owy lat osiemdziesiàtych, nie

przestaje budziç niepokoju. Sprzeda˝ broni mo˝e prowadziç
do powa˝nych problemów natury taktycznej, jak ten, którego
doÊwiadczy∏a Francja podczas wojny w Zatoce Perskiej. Nie
mog∏a ona wówczas u˝yç swoich myÊliwców Mirage F-1, gdy˝
nie sposób ich by∏o odró˝niç od identycznych samolotów sprze-
danych Irakowi. Handel bronià wywiera jeszcze bardziej nega-
tywny wp∏yw na takie wra˝liwe spo∏eczeƒstwo tradycyjne jak
Arabia Saudyjska, której wed∏ug pewnych êróde∏ grozi destabi-
lizacja z powodu znacznych wydatków na zbrojenia.

Obecnie bardziej niepokojàca jest jednak perspektywa, ˝e

jakieÊ nieodpowiedzialne paƒstwo lub grupa terrorystyczna u˝y-
je broni masowej zag∏ady. Wiadomo bàdê podejrzewa si´, ˝e
10 paƒstw: Chiny, Tajwan, Korea Pó∏nocna, Iran, Irak, Syria,
Izrael, Egipt, Libia i Rosja majà mo˝liwoÊç prowadzenia wojny
biologicznej. Uwa˝a si´, ˝e wszystkie one oraz Wietnam dys-
ponujà bronià chemicznà. Proliferacja broni tego rodzaju ilu-
struje jednà z trudnoÊci na drodze do ograniczenia zbrojeƒ:
wiedza stanowiàca podstaw´ wysokiego standardu ˝ycia, nie-
zb´dna na przyk∏ad w przemyÊle farmaceutycznym lub che-
micznym, jest potrzebna zarówno do hodowli bakterii wàglika,
jak do produkcji sarinu – gazu parali˝ujàcego uk∏ad nerwowy.

Rzàdy wielu paƒstw realizujà swoje cele strategiczne, prze-

kazujàc broƒ sojusznikom, jak to by∏o w przypadku amerykaƒ-
skiego eksportu do Egiptu, Izraela i Arabii Saudyjskiej. Wspie-
rajà one równie˝ eksport broni, aby zapewniç utrzymanie si´
przy ˝yciu w∏asnym producentom. Jest tak z pewnoÊcià w przy-
padku g∏ównych dostawców zachodnich, w tym USA, ale tak-
˝e i Rosji, gdzie ga∏´zià przemys∏u najbardziej konkurencyjnà
pod wzgl´dem technologicznym jest w∏aÊnie przemys∏ zbroje-
niowy. Wzrost nadwy˝ek mocy produkcyjnych po zakoƒczeniu
zimnej wojny spowodowa∏, ˝e rynek nabywcy istnieje nie tylko
w zakresie samego uzbrojenia, lecz tak˝e w dziedzinie sprze-
da˝y technologii i umiej´tnoÊci potrzebnych do rozbudowania
krajowego przemys∏u zbrojeniowego.

Aby zapobiec proliferacji broni, zawarto wiele porozumieƒ

mi´dzynarodowych, w tym Uk∏ad o Nierozprzestrzenianiu Bro-
ni Jàdrowej, Konwencj´ o Zakazie Broni Biologicznej i Toksycz-
nej oraz Konwencj´ o Broni Chemicznej. Problemami zwiàza-

nymi z rozprzestrzenianiem broni zajmujà si´ obecnie tak˝e
liczne organizacje mi´dzynarodowe. Oprócz Unii Europejskiej,
NATO i ONZ sà to Nuclear Suppliers Group (Grupa Dostaw-
ców Jàdrowych), Missile Technology Control Regime (Re˝im
Kontrolny Technologii Rakietowej), Australia Group (Grupa Au-
stralijska) – zajmujàce si´ bronià jàdrowà, biologicznà i che-
micznà oraz Wassenaar Arrangement (Porozumienie Wasse-
naar) – skupiajàce uwag´ na konwencjonalnych broniach
i technologiach, które mogà byç u˝ywane zarówno do celów
pokojowych, jak i wojskowych.

Si∏à rzeczy nasuwa si´ pytanie, jaka mo˝e byç skutecznoÊç

dzia∏ania tych instytucji, skoro ich wysi∏ki sà niweczone przez po-
czynania w∏asnych rzàdów. Raporty opublikowane na poczàt-
ku br. ujawni∏y, ˝e mimo apeli wiceprezydenta Ala Gore’a i in-
nych wysokich urz´dników amerykaƒskich Rosja pomaga Indiom
w budowie rakiet balistycznych wystrzeliwanych z okr´tów pod-
wodnych, zdolnych do przenoszenia g∏owic jàdrowych w g∏àb
Pakistanu. Niemal jednoczeÊnie ukaza∏ si´ raport, w którym
utrzymuje si´, ˝e rzàd Clintona obchodzi po cichu nowà usta-
w´ majàcà na celu udaremnienie dost´pu do superkompute-
rów (które mo˝na wykorzystaç do projektowania rakiet bali-
stycznych) Rosji, Chinom i innym paƒstwom, które nie kontrolujà
we w∏aÊciwy sposób swojego eksportu lub nie ratyfikowa∏y Uk∏a-
du o Nierozprzestrzenianiu Broni Jàdrowej.

Dane przedstawione na mapie pochodzà z ocen dokonanych

przez amerykaƒskà Arms Control and Disarmament Agency
(ACDA – Agencj´ Kontroli Zbrojeƒ i Rozbrojenia), która obec-
nie dokonuje rewizji pewnych liczb, podwy˝szajàc je. Mimo ˝e
przedstawione dane sà w pewnych wypadkach zani˝one, pre-
zentujà one z grubsza obraz handlu bronià w 1995 roku. Zda-
niem ACDA wielkoÊç importu broni przez kraje wspierajàce jej
zakupy w sposób pokàtny lub na czarnym rynku mo˝e byç za-
ni˝ona. Czarny rynek handlu bronià nabra∏ znaczenia pod ko-
niec lat osiemdziesiàtych, kiedy m.in. Egipt, Iran, Irak, Libia,
Pakistan i Syria zakupi∏y zachodnie technologie umo˝liwiajàce
produkcj´ broni jàdrowej, chemicznej i rakiet balistycznych.
Wiele dostaw uzbrojenia zasila∏o w latach dziewi´çdziesiàtych
walczàce strony w by∏ej Jugos∏awii, Somalii, Ruandzie i Kongo
(by∏ym Zairze).

Rodger Doyle ([e-mail])

Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1998 9

W LICZBACH

Handel bronià

RODGER DOYLE