Rozdział III.

Notatki i inne, czyli jak zorganizować sobie pracę naukową.

Lekcja nr 3.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, że klasyczny sposób notowania, tzw.

notowanie streszczeniowe stało się już anachronizmem nie mającym nic

wspólnego z nowoczesnymi metodami pracy umysłowej. Notatki tego typu są

pracochłonne, męczące i mało czytelne zaprzeczają zatem podstawowym celom

notowania, zapiski wykonujemy przecież po to aby z nich korzystać, nie zaś dla

samego faktu ich posiadania.

Dużo bardziej efektywne są notatki w postaci konspektu opartego na hierarchii

punktów. Celem sporządzania tego typu notatek jest wydobycie głównych

myśli, najważniejszych tez i rozwijanie ich w postaci kolejnych podpunktów.

Podstawową zaletą jest przestrzenna lokalizacja treści na kartce za pomocą liter,

cyfr rzymskich, cyfr arabskich, myślników itp. Bezdyskusyjna jest czytelność

tego typu notatek, która może być poparta dodatkowo ramkami, wyróżnieniami

kolorem, podkreśleniami itp.

Najbardziej nowatorskie natomiast i za razem najbardziej skuteczne jest

notowanie w postaci mapy myśli tzw. kartografowanie. Ten sposób notowania

ogranicza do minimum ilość tekstu, dzięki użyciu słów kluczy, symboli i

połączeniu ich w sieć skojarzeniową za pomocą strzałek i linii. Obliczono, że

trzeba by wiele grubych tomów aby opisać w formie streszczeniowej treść

zawartą na dowolnej mapie geograficznej. Podobnie jest w przypadku mapy

myśli. Człowiek odbiera symbol znacznie szybciej niż słowo pisane, czego

dowodzi system znaków drogowych. Kierowca w trakcie jazdy z pewnością nie

zdążyłby odczytać ich treści w postaci słów, symbol natomiast rozkodowany

zostaje w mgnieniu oka. Warto w tym miejscu wyjaśnić dlaczego tak jest. Mózg

człowieka składa się z prawej i lewej półkuli, notując w sposób linearny

wykorzystujemy wyłącznie potencjał półkuli lewej, prawa natomiast leniuchuje,

jako że jest odpowiedzialna za kształt, przestrzeń, wyobraźnię, kolor itp. Aby

uruchomić także prawą półkulę należy dodać do naszych notatek wspomniane

atrybuty.

Najważniejsze zalety notowania graficznego:

 skuteczne zapamiętywanie już w momencie notowania,

 zrozumienie powiązań logicznych,

 swoboda w poszerzaniu notatek w dowolnym miejscu,

 aktywizacja „uśpionej” prawej półkuli mózgu,

Technika sporządzania mapy myśli

1. Przygotuj czystą kartkę A4 i ułóż ją poziomo (w odróżnieniu do

pionowego ułożenia zeszytu w czasie tradycyjnego notowania). Potrzebne

będą także kolorowe pisaki, kredki itp.

2. Na środku kartki umieść symbol, kolorowy rysunek lub słowo klucz

definiujące całość zagadnienia (skrót tytułu).

3. Następnie przejdź do wyodrębnienia kilku głównych haseł łącząc je za

pomocą strzałek z centrum, rozbudowuj każde z rozgałęzień, przechodząc

od najbardziej ogólnych do coraz bardziej szczegółowych informacji.

4. Rysuj z rozmachem, używaj kolorów, symboli, dużych liter, staraj się do

słów dołączać ilustracje lub zastępować je zupełnie symbolami.

5. Przy każdej linii pisz jedno do dwóch słów.

6. Twórz bez kompleksów, analizowanie wartości artystycznej Twojej pracy

gasi zapał. Odnoś się do zasady: czytelnie, jasno i kolorowo.

Przykłady mapy myśli

( załącznik nr 1 i nr 2)

Tekst do mapy myśli (załącznik nr 1). Jest to dość prosty i krótki tekst służący

zobrazowaniu mechanizmów rządzących tworzeniem mapy myśli.

Wynalazki pierwszych ludzi

Ludzie pierwotni żyli na świecie tysiące lat temu. Musieli polować by zdobyć

pożywienie i bronić się przed dzikimi zwierzętami. Odkryli ogień i wynaleźli

wiele narzędzi. Ludzie ci, używali jako narzędzi twardych kamieni, takich jak

krzemień. Obtłukiwali kamienie i formowali je na kształt siekier i motyk do

kopania w ziemi, cięcia drewna i zabijania zwierząt. Ok. 8000 lat temu ludzie

odkryli, że skały zawierają metale, takie jak miedź i zaczęli podgrzewać

kamienie, by wydobywać z nich kruszec. Miedź wykorzystywano do tworzenia

narzędzi. Około 2000 lat później mieszkańcy Mezopotamii nauczyli się mieszać

różne metale by wytwarzać mocniejsze narzędzia, np. z żelaza. Z biegiem czasu

powstawały coraz to nowe wynalazki, jak katapulta, kompas, czy dźwignia na

której mechanizmie oparte są dzisiejsze nożyce oraz dziadek do orzechów.

Żródło: Zadziwiający świat faktów. Wielkie wynalazki.

Załącznik nr 2 stanowi mapa myśli na temat Francji, oparta na skojarzeniach.

Instrukcja pracy

Przeanalizuj przykładowe mapy myśli, a następnie wykonaj poniższe

zadania. Nie ma tu znaczenia czas pracy, ani jej częstotliwość, istotne jest

abyś opanował umiejętność tworzenia mapy myśli, a następnie

wykorzystywał ją w praktyce przy sporządzaniu notatek. Przykładowe

mapy różnią się nieco między sobą, szczegóły nie są tu jednak istotne. Rysuj

tak, jak jest ci wygodnie. Wkrótce przekonasz się, że jest to dobra zabawa i

skuteczny sposób nie tylko notowania ale też samej nauki.

Ćwiczenie nr 1.

Wykonaj samodzielnie mapę myśli opartą na skojarzeniach z jednym ze

znanych Ci państw.

Ćwiczenie nr 2.

Wykonaj mapę myśli poniższego tekstu. Dla ułatwienia rozpocznij od czytania

wstępnego (pobieżne przejrzenie tekstu aby zorientować się w ogólnej tematyce,

ewentualnie wyznaczyć główne gałęzie naszej mapy) i dopiero wtedy przejdź do

czytania właściwego i wykonania mapy myśli.

Pierwiastki i ich znaczenie w organizmie

W organizmach stwierdzono obecność około 60 pierwiastków naturalnych, z
czego około 20 występuje prawie w każdym organizmie. Z tej liczby 6
pierwiastków stanowi podstawę budowy związków organicznych i z tego
względu nazywają się one pierwiastkami biogenicznymi, co należy rozumieć, że
są tworzywem życia. Do nich należą: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor i siarka.

Poszczególne pierwiastki występują w organizmach w bardzo różnych ilościach
i dlatego pogrupowano je umownie, w zależności od zawartości procentowej,
na: makroelementy, mikroelementy i ultraelementy.

Makroelementy stanowią około 99% masy organizmu. Do nich zalicza się
pierwiastki, których udział w budowie suchej masy organizmu jest nie mniejszy
niż 0,01%.

Węgiel jest podstawowym pierwiastkiem organicznym. Ma on na zewnętrznej
powłoce 4 elektrony, tworząc cztery wiązania. Atomy węgla mają wyraźnie
większą zdolność wiązania się ze sobą niż atomy innych pierwiastków. Dzięki
temu mogą się tworzyć długie, proste lub rozgałęzione łańcuchy, pierścienie, a
także wiązania między łańcuchami i pierścieniami. Różne kombinacje
przestrzenne połączeń atomów węgla stanowią szkielet budowy związków
organicznych.

Wodór w połączeniu z węglem daje węglowodory, które, jak się uważa odegrały
istotną rolę w powstaniu życia na Ziemi. Dla obecnie żyjących organizmów
prawie nie mają znaczenia. Wodór oraz jony wodorowe (protony) Bira udział w
przebiegu ważnych procesów życiowych, jak fotosynteza, oddychanie.

Tlen wraz z wodorem wchodzi w skład wody, a wraz z węglem i wodorem tworzy
cząsteczki cukrów (węglowodanów) i tłuszczów właściwych – związków o
bardzo ważnym znaczeniu dla wszystkich organizmów. Wymienione trzy
pierwiastki budują także: kwasy organiczne, alkohole, aldehydy i ketony,
odgrywające rolę w metabolizmie. Tlen cząstkowy jest wydzielany podczas
fotosyntezy, a w oddychaniu tlenowym stanowi ostatni akceptor elektronów w
łańcuchu oddechowym.

Azot wchodzi w skład aminokwasów, a zarazem białek oraz zasad azotowych
będących jednym ze składników budowy kwasów nukleinowych i układu
przenośników energii typu ATP/ADP. Występuje także w fosfolipidach błon
komórkowych i w wielu barwnikach.

P. Hoser Fizjologia organizmów żywych z elementami anatomii człowieka

Ćwiczenie nr 3.

Zrób notatkę w postaci mapy myśli dowolnego tekstu, np. fragmentu ( jeden

akapit) książki historycznej lub przyrodniczej.

Kolejną mapę myśli oprzyj na jednej stronie tekstu, później na jednym

podrozdziale - stopniowo wydłużaj czytany tekst.

Jeśli doszedłeś już do wprawy w notowaniu tekstu przeczytanego, przejdź do

kolejnych ćwiczeń opartych na słowie słyszanym.

Ćwiczenie nr 4.

Wykonaj mapę myśli na podstawie fragmentu filmu podróżniczego,

przyrodniczego lub innego. Dobrze jeśli film jest na kasecie, czy płycie

wówczas możesz określony fragment obejrzeć kilkakrotnie, stale uzupełniając

szczegóły swojej mapy. Zacznij od około 15 minut filmu.

Podobnie jak w przypadku tekstu czytanego, zacznij od krótkich fragmentów

filmu stopniowo przechodząc do coraz dłuższych, np. 15 minut, 30 minut, 40

minut itd. Jeśli przy każdym podejściu pracujesz na jednym filmie wykonaj

jedną mapę stopniowo ją tylko poszerzając, jeśli za każdym podejściem

oglądasz inny film twórz także odrębne mapy myśli.

Ćwiczenie nr 5.

Spróbuj zanotować w postaci mapy myśli informacje podane w kilku minutach

wiadomości telewizyjnych, odnieś się do jednego zasłyszanego wątku podanego

w wiadomościach.

Sumienne wykonanie powyższego treningu przygotowuje Cię do notowania w

każdej sytuacji – wykładu, nauki z książki, Internetu, czy płyty, niezależnie od

tempa mówienia wykładowcy, czy stopnia skomplikowania tekstu. Pamiętaj

jednak, że tekst rozległy i bardziej złożony wymaga także stosownej ilości

miejsca do rozrysowania, podziel wówczas materiał na części i każdą z nich

rysuj na odrębnej kartce, jeśli złożysz je później na stole czy podłodze, stworzą

jedną całość. Niezależnie od naszego treningu, ćwicz notowanie graficzne

robiąc codzienne notatki podczas nauki.