Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka
z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem

Życiorys:

Fabuła:

Zgodnie z pierwotną intencją, Mickiewicz pisząc Pana Tadeusza nie nawiązywał on

do ideologicznych sporów owej doby. Początkowo miała to być skromna idylla w stylu
Hermana i Doroty Goethego. Traktował ją jako wyspę, na którą może uciec. Z czasem utwór
rozrósł się do dwunastu ksiąg, zaś napisany go polskim aleksandrynem
(trzynastozgłoskowcem) inaczej niż stosowali go poeci XVIII wieczni. Po mimo że, oficjalnie
mówi się iż jest to epopeja do dziś, ze względu na swoją wyjątkowość w literaturze
światowej, naukowcy nie rozstrzygnęli czym tak naprawdę jest. Czy to epos, baśń czy może
powieść poetycka? W utworze autor powraca do kraju swojej młodości – Litwy z lat
1811/1812. Dzięki temu, że patrzy nań z perspektywy czasu, Mickiewicz może przemycić do
utworu pewien rodzaj specyficznego humoru. Było to w pewnym sensie podyktowane chęcią
pocieszenia Paryskich emigrantów w próbie „poszukiwania straconego czasu”. Uczony
amerykański prof. George R. Noyes, mówiąc o krajobrazie z Pana Tadeusza określa go
mianem „dziecinnej świeżości” czyli umiejętność dostrzegania piękna w najzwyklejszych
rzeczach.

Zaskakująca w wierszu jest ilość informacji o szczegółowym życiu ludzi tego okresu,

gdyż zdawać się mogło, że dla poezji nie będzie w tym nic interesującego. Jednak Pan
Tadeusz nie opowiada o problemach bohatera z otoczeniem i dlatego odbiega od typowej
powieści XIX wiecznej. Ponieważ jego bohaterowie są przeciętni, wtopionymi w
społeczeństwo i nie cierpią na wyobcowanie, stwarza to doskonałą harmonie między
bohaterami a światem, w którym żyją . To zaś jest typowa cechą eposu starożytnego i dlatego
o Panu Tadeuszu mówi się, że jest to „ostatni epos” w literaturze światowej.

Pan Tadeusz tak ja Iliada czy Jerozolima wyzwolona zaczyna się od inwokacji. Autor zwraca
się do Litwy, jego ojczyzny, której silnie spersonifikowana przyroda, ze wszystkimi swoimi
zachodami słońca udzielaj małym ludzkim sprawą jakby błogosławieństwa.

Z innej strony Pan Tadeusz ma w sobie dużo cech epiki heroikomicznej - homerycki wiersz
zostaje wykorzystany do opisu walki szlachty z moskalami, zaś wspaniała zastawa stołowa
została opisana w podobnych kategoriach, jakimi posłużył się Homer przy opisie tarczy
Achillesa.

Część ksiąg ma charakter sielankowy i ukazuje Mickiewicza jako spadkobiercę całego nurtu
idyllicznego, jaki zaczął się wraz z Rejem. Gdy weźmie się również pod uwagę typowe

komedie XVIII wieczne ma się wrażenie, że niektóre postacie z Pana Tadeusza zostały
żywcem wyjęte z utworów Zabłockiego czy Niemcewicza. Mickiewicz zatem powraca do
swoich klasycznych początków z lepszym jednak kunsztem.

Pan Tadeusz jest szeroka panoramą społeczności szlacheckiej, która przezywa swoje

ostatnie dni. Przywódca najbardziej radykalnego odłamu polskich emigrantów, Gromady
Ludu, Polskiego, Stanisław Worcell nazwał go „ kamieniem grobowym, położony ręką
geniusza na starej Polsce naszej.” Co ciekawsze przez bogaty i różnorodny typ postacie
przewijających się w utworze, bez żółci i moralizowania, wystarczają oni czytelnikowi i ów
nie zwraca uwagi na ograniczone pole obserwacji. Cała akcja zamknięta jest w obrębie
dworu, zaścianku szlacheckiego, na pół zrujnowanego zamku arystokratycznego, lecz to w
zupełności wystarcza . Chłopi pojawiają się tylko w tle, a jedyny kupiec przedstawiony został
w osobie Jankiela, mądrego, żydowskiego cymbalisty i karczmarza.

Wątek polityczny zawarty jest w historii jaka działa się w latach 1811/1812, a

mianowicie w przededniu napoleońskiej wyprawy na Moskwę i na tym też się kończy. Nie
jest ona jednak bardzo złożona, na koniec młode pokolenie przywdziewa mundury i zgodnie z
duchem czasu obwołuje chłopów wolnymi obywatelami. Co ciekawe odnośnie samych
bohaterów, to ksiądz Robak ze swoją tragiczną przeszłością został wykreowany trochę na
postać „byroniczną” zaś Telimena i Hrabia są lekko prześmiewczymi postaciami rodem z
„sielanek”.

Pan Tadeusz po swoim ukazaniu nie został wysoko oceniony przez prostych ludzi,

którzy, jak pragnął Mickiewicz, mili być przede wszystkim jego czytelnikami. Uznali, że ton
utworu nie jest dość wzniosły jeśli porównać go z dziełem Księgi narodu polskiego. Część
pisarzy dostrzegła w utworze arcydzieło, sam Mickiewicz tak jednak go nie odbierał.
Napisawszy ostatnia linijkę poematy miał powiedzieć „Zdaję mi się, że już nigdy pióra na
fraszki nie użyję”. Stopniowo jednak Pan Tadeusz zyskiwał coraz większą rzeszę czytelników
i uznanie jako najwyższe osiągnięcie w całej literaturze polskiej, gdyż przełożył na język
poezji to, co zdawało się owej naturze języka opierać. Po Panu Tadeuszu, Mickiewicz już nic
więcej nie napisał wierszem po za kilkoma lirykami „ rzadkiej doskonałości”. Jego milczenie
interpretowano rozmaicie. Według jednych Mickiewicz chciał angażować się w bezpośrednie
kształtowanie historii, a poezja nie wydała mu się do tego dostatecznie potężna, przegrywała
w walce z rzeczywistością. Inni badacze uważają, że po prostu wyczerpał się jego talent.
Jeszcze inni twierdzą, że Mickiewicz zdawał sobie sprawę, mieszkając we Francji, że scena
literacka gwałtownie się zmienia i pozostanie przy jego dotychczasowym stylu jest
niemożliwe. Powiedział raz, że zobaczył ziemie obiecaną przyszłej poezji, ale że on sam
nigdy do niej nie wejdzie.

Bibliografia:



Czesław Miłosz Historia literatury polskiej do roku 1939



M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński Zarys Teorii Literatury



Literatura Polska, przewodnik encyklopedyczny pod red. Juliana Krzyżanowskiego.



Wikipedia.pl – życiorys Adama Mickiewicza