KOMPETENCJE SPOŁECZNE W

ASPEKCIE OSOBISTYM I

ZAWODOWYM

Kompetencje społeczne – moduł

wprowadzający

dr Małgorzata Wawrzyniak, mgr Jolanta Charytonik

WPROWADZENIE

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

To proces wymiany znaków i symboli, którym

nadajemy znaczenie w kontekście bezpośredniej lub

pośredniej interakcji z innymi ludźmi

Wzajemne przekazywanie informacji , umiejętności,

pojęć, idei, uczuć itd. za pomocą symboli tworzonych

przez słowa, dźwięki, obrazy czy dotyk (Brzezińska i

Paszkowska-Rogacz, 2009)

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

• Interakcyjność procesu komunikowania polega na

tym, że uczestnicy procesu mogą bezpośrednio
zaangażować się w cały proces i występować jako
indywidualna osoba

• Charakter komunikowania interpersonalnego jest

transakcyjny – każdy uczestnik procesu jest i nadawcą
i odbiorcą

MODELE KOMUNIKACJI

MODEL KOMUNIKACJI JAKO TRANSFER INFORMACJI

INTERAKCYJNY MODEL KOMUNIKACJI

(Claude Shannon i Warren Weawer)

nadawca

odbiorca

wiadomość

kodowanie

dekodowanie

szumy

szumy

szumy

KANAŁ

KANAŁ

źródło: Morreale, Spitzberg i Barge, 2012

TRANSAKCYJNY MODEL KOMUNIKACJI

OSOBISTY OBSZAR

ZNACZEŃ

OSOBISTY OBSZAR

ZNACZEŃ

WSPÓLNY OBSZAR

ZNACZEŃ

NADAWCA
ODBIORCA

kodowanie

dekodowanie

ODBIORCA
NADAWCA

dekodowanie

kodowanie

wiadomość

szumy

szumy

szumy

KANAŁ

KANAŁ

źródło: Morreale, Spitzberg i Barge, 2012

ODBIORCA

NADAWCA

KOMUNIKAT

symbole

emocje

myśli

zachowania

zachowania

emocje

myśli

Kodowanie
interpretacje

NADAWCA

ODBIORCA

KOMUNIKAT

symbole

Kodowanie
interpretacje

Dekodowanie
interpretacje

Dekodowanie
interpretacje

źródło: Brzezińska i Paszkowska-Rogacz, 2009

szum

szum

KONTEKST

CYBERNETYCZNY MODEL KOMUNIKACJI

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA

gdy wynik dekodowania przez odbiorcę

odpowiada zamierzonemu komunikatowi

nadawcy

O znaczenie dla odbiorcy
= = 1
N znaczenie dla nadawcy

PERSPEKTYWA ODBIORCY I NADAWCY

emocje, myśli,
zachowania,
doświadczenia

emocje, myśli,
zachowania,
doświadczenia

EMPATIA POZNAWCZA

empatia jako rozumienie innej osoby

• intelektualne lub wyobrażeniowe zrozumienie sytuacji

innej osoby lub stanu jej umysłu, pozbawione
doświadczania uczuć tej osoby (Hogan, 1969)

• empatyczne rozumienie – w procesie terapeutycznym

polega na prawidłowym odbieraniu uczuć i osobistych
przeżyć klienta, ale nie ich przeżywaniu (Rogers, 1957)

• proces, w którym jedna osoba próbuje trafnie i bez

uprzedzeń zrozumieć podmiotowość (odrębność) innej
osoby (Wispé, 1986)

AKTYWNE SŁUCHANIE

• Słuchać, by zrozumieć rozmówcę
• Słuchać, by dowiedzieć się od niego jak najwięcej
• Słuchać, by czasami uporządkować wypowiedz nadawcy
• Słuchać, by wydobyć to, co jest najistotniejsze w wypowiedzi

rozmówcy

• Słuchać, by odróżnić elementy o charakterze informacyjnym

od ocen

• Słuchać, by wyczuć zaangażowanie emocjonalne nadawcy
• Słuchanie to także umiejętność milczenia, wstrzymania się od

wygłaszania swoich refleksji, komentarzy

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

• Są to wszystkie sygnały pozasłowne, którym odbiorcy nadają

znaczenie, sygnały te więc podlegają interpretacji innych

• Zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i

odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach
jednocześnie

• Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych,

intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji
społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach
temperamentu itd.

KOMUNIKACJA POZASŁOWNA

Wokalna

• Ton głosu (wysoki - niski)
• Głośność
• Szybkość mówienia
• Pauzy
• Wokalizy

(yyy..eee..mruczenie)

Niewerbalna

• Wyraz twarzy: twarz spięta, rozluźniona

(zmarszczki wokół ust i między łukami
brwiowymi)

• Kontakt wzrokowy: unikanie,

podtrzymywanie (omiatanie, wgapianie
się)

• Gesty i inne ruchy ciała
• Kontakt dotykowy
• Postawa ciała (otwarta, zamknięta)
• Odległość od partnera
• Wygląd zewnętrzny (schludność, kolory)
• Uśmiech
• Zapach

• Zazwyczaj świadoma i

dobrowolna

• Zorientowana na treść
• Może być zrozumiała lub

niejasna

• Ukształtowana kulturowo
• Nieciągła – przerywana
• Jednokanałowa (tylko

słowna)

• Często nieświadoma

• Zorientowana na relację
• Z natury niejednoznaczna

• Ukształtowana w dużej

części biologicznie

• Ciągła
• Wielokanałowa

Komunikacja

werbalna

Komunikacja

niewerbalna

Komunikowanie

się

Relacja

JAK?

Treść

CO?

PROSTY KOMUNIKAT, KTÓRY

WYSYŁAMY….NIE JEST TAKI PROSTY

Co komunikuje nadawca? Jak

rozumie to odbiorca?

SCHULTZ VON THUN

SCHULTZ VON THUN

Niemiecki psycholog specjalizujący się w
komunikacji intra- i interpersonalnej. Pracował
na Uniwersytecie w Hamburgu. Twórca
czterowymiarowego modelu komunikacji.

POROZUMIENIE WEDŁUG VON THUNA

„Każde komunikowanie się posiada aspekt

treściowy i relacyjny”

(Watzlawick, za: von Thun, 2001)

POROZUMIENIE WEDŁUG VON THUNA

KAŻDA WYPOWIEDŹ MA ZA ZADANIE:

• Przekazanie faktów
• Przekazanie intencji (co ja chcę uzyskać)
• Pokazanie nastawienia do rozmówcy (jak

traktuję mojego rozmówcę?)

• Wyrażenie i pokazanie siebie (jaki jestem)

POROZUMIENIE WEDŁUG VON THUNA

Każda wypowiedź ma czterowymiarową naturę

WYPOWIEDŹ

ZAWARTOŚĆ RZECZOWA

RELACJA WZAJEMNA

A

P

E

L

U

J

A

W

N

I

E

N

I

E

S

I

E

B

I

E

źródło: von Thun, 2001

PŁASZCZYZNA RZECZOWA

FAKTY, KONKRETNE INFORMACJE

NADAWCA

ODBIORCA

POŻĄDANE
Precyzyjne podanie obiektywnych
treści/faktów/danych (np. referowanie
wyników badań)

• Koncentruje się głównie (jedynie) na

słyszeniu informacji zawartych na
płaszczyźnie rzeczowej (treść)

• Nie zwraca uwagi na nastrój, nie

zauważa sarkazmu, ironii (komunikaty
niewerbalne)

• Może pomijać kontekst rozmowy

Pyszne ciasto = To ciasto jest pyszne

Zielone światło = zielone światło

(rzeczywiście - jadę)

ZAGROŻENIA
Nie zachęca do nawiązania porozumienia
może utrudniać budowanie relacji

Dla niektórych osób przekazywanie treści
na poziomie rzeczowym bywa problemem

MÓW:
• prosto, zwięźle w sposób

uporządkowany (logiczny), ale barwnie

PŁASZCZYZNA APELOWA

CHĘĆ WYWARCIA WPŁYWU NA ROZMÓWCĘ

NADAWCA

ODBIORCA

Nakłania rozmówcę do:
• Wykonania czynności
• Zaniechania czegoś
• Myślenia w określony sposób
• Odczucia określonych emocji
• Nie zawsze wprost artykułuje prośbę

NASTAWIONY NA:
• Odczytywanie życzeń
• Czynienie wszystkim

dobrze/zadowolenie innych

• Spełnianie niewypowiedzianych

oczekiwań innych

Pyszne ciasto = poczęstuj mnie tym

ciastem

Zielone światło = ruszaj szybciej (już

ruszam!)

ZAGROŻENIA
• Narażenie na zarzut manipulowania
• Wrażenie osoby nastawionej jedynie na

branie

• Doszukuje się ukrytego polecenia,

prośby, sugestii

• Każdego rozmówcę traktuje jak

nadawcę “apelowego”

MÓW:
• Wyrażanie oczekiwań/próśb wprost

(otwarta komunikacja)

PŁASZCZYZNA UJAWNIANIA SIEBIE

CO MÓWIĘ O SOBIE

NADAWCA

ODBIORCA

• Może sprawiać wrażenie osoby

zainteresowanej głownie sobą
niezależnie od sytuacji (ja lubię, jest dla
mnie ważne)

• Często zakłada „maski” udając kogoś

innego (obawia się mówić o sobie, stara
się ukryć to, co nieakceptowane)

• Terapeutyczny
• „Słyszy” co rozmówca mówi o samym

sobie

• Umie słuchać i dostrzegać co dzieje się z

rozmówcą (niewerbalne reakcje)

• Bywa tak skupiony na innych, że może

zapomnieć o sobie i swoich uczuciach

Pyszne ciasto = mam ochotę zjeść to

ciasto

Zielone światło = spieszę się (rozumiem,

że się spieszysz, ruszam)

ZŁOTY ŚRODEK
• Autentyczność połączona z wyczuciem

sytuacji (nie każdy ma podobny poziom
otwartości)

• Rozpoznanie sytuacji i rodzaju relacji -

dostosowanie do niej poziomu
otwartości

PŁASZCZYZNA RELACYJNA

POSTAWA WOBEC ODBIORCY

NADAWCA

ODBIORCA

• Ma duży wpływ na to jak czuje się

rozmówca (akceptowany, lekceważony)

• Posługuje się głównie komunikacją

niewerbalną (mowa ciała, ton głosu)

• Drażliwy (tendencja do negatywnych

interpretacji)

• Odnosi wszystko do siebie
• Dopatruje się negatywnego

nastawienia w każdym zachowaniu
drugiej osoby

Pyszne ciasto = uważam, że wspaniale

pieczesz ciasto

Zielone światło = uważa, że nie umiem

prowadzić? (ruszam juz!!!!)

UNIKANIE NIEPOROZUMIEŃ:
• Okazywanie szacunku
• Przyznanie innym prawa do

podejmowania samodzielnych decyzji

• Zwracając uwagę na to jak reaguje

rozmówca możemy mieć wpływ jak się
czują w relacji z nami

LITERATURA

• Adler, R.B., Rosenfeld, L.B. i Proctor, R.F. (2011).

Relacje interpersonalne. Proces porozumiewania się
(s. 329-364). Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.

• Morreale, S.P., Spitzberg, B.H. i Barge, J.K. (2012).

Komunikacja miedzy ludźmi (s. 27-61; 138-203).
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

• Von Thun, F.S. (2001). Sztuka rozmawiania (cz. 1, s.

23-69). Warszawa: Wydawnictwo WAM