9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA to pozytywna postawa w stosunku do innego człowieka. Składa się z dwóch
elementów:

•

sympatia (lubienie, chęć przebywania z inną osobą);

•

szacunek (podziw, poszukiwanie opinii osoby atrakcyjnej).

I.

TEORIE ATRAKCYJNOŚCI

czyli jak tworzy się pozytywne ustosunkowanie wobec innego człowieka

Teoria kar i nagród – lubimy jakąś osobę, jeżeli jest ona skojarzona z nagrodami (zdarzeniami przyjemnymi), a nie
lubimy osób skojarzonych z karami. A zatem lubimy tych, których cechy oceniamy pozytywnie, którzy dobrze się o
nas wyrażają, działają na rzecz naszego dobra. Zgodnie z afektywno-wzmocnieniowym modelem sformułowanym
przez Donna Byrne’a na atrakcyjność wpływają jedynie takie cechy innego człowieka czy sytuacji, które są w stanie
wywołać u nas reakcję uczuciową.

Teoria zgodności poznawczej – odwołuje się do równowagi i zgodności poznawczej, jaką zapewnia nam inny
człowiek. Zgodność poznawcza oznacza harmonię między różnymi wyznawanymi przez nas poglądami i postawami,
bądź między poglądami a zachowaniem. W myśl dwóch najważniejszych koncepcji zgodności (teoria dysonansu
poznawczego, teoria równowagi poznawczej) lubimy tych ludzi, którzy zapewniają bądź przywracają zgodność w
obrębie systemu naszych przekonań (np. którzy wyznają poglądy podobne do naszych i w ten sposób dostarczają im
wsparcia). Teoria równowagi przewiduje natomiast, że nasze lubienie jakiejś osoby może być konsekwencją jedynie
faktu, że jesteśmy jakoś z tą osobą powiązani, to znaczy tworzymy z nią tzw. jednostkę poznawczą (np. lubimy osoby
często spotykane lub takie, z którymi kontaktu jedynie oczekujemy).

II.

WYZNACZNIKI ATRAKCYJNOŚCI

Najważniejsze wyznaczniki atrakcyjności dotyczą kontaktów z inną osobą, jej zalet, atrakcyjności fizycznej,
podobieństwa do nas oraz zachowań, jakie osoba ta na nas kieruje.

1. CZĘSTOŚĆ KONTAKTÓW

Lubimy osoby często spotykane – jest to przejawem zjawiska ekspozycji, który polega na tym, że im częściej
eksponowany jest nam jakiś obiekt, tym bardziej go lubimy. Wyjaśnienie znajduje się również w teorii kar i nagród –
w większości kontaktów społecznych zdarzenia pozytywne są bowiem znacznie częstsze niż negatywne. Te teorie nie
tłumaczą jednak sytuacji, w których negatywne kontakty rodzą sympatię, tylko dlatego ponieważ są częste (np.
miłość rodziców do dziecka i odwrotnie). Wyjaśnienie niosą dwa pojęcia tzw. usuwania niepewności i
responsywności.

1

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

Usuwanie niepewności – wszelkie nowe, a szczególnie aktywne, obiekty budzą naszą niepewność. W miarę
narastania kontaktów z nimi (kiedy dowiadujemy się czego po danej osobie możemy się spodziewać), niepewność
jest stopniowo usuwana. Fakt, że wiemy, czego się po tej osobie spodziewać (nawet jeśli nie będzie to nic dobrego),
poprawia nasze samopoczucie i stosunek do tej osoby.

Responsywność – to odpowiedź na nasze działania. Partner jest responsywny, gdy to co mówi lub robi jest
odpowiedzią na nasz komunikat. Partnerzy tacy są zwykle bardziej lubiani. Ludzie bowiem pragną być zauważani
przez innych – brak reakcji bywa gorszy od krytyki.

2. ZALETY

Lubimy ludzi charakteryzujących się pewnymi zaletami. Lubienie partnera zależy również od jego wad. Wykrycie
wady ma bardziej nieodwracalne skutki niż wykrycie zalety. Po stwierdzeniu ważnej wady, wycofujemy się z
kontaktów z daną osobą, uniemożliwiając sobie wykrycie jej ewentualnych zalet – efekt negatywności.

To co jest zaletą, a co wadą, zależy od kontekstu i celu, z uwagi na który kształtuje się nasza relacja z innym
człowiekiem. To co jest zaletą zależy również od tego, jak cechy danej osoby wpływają na naszą własną samoocenę.

3. PODOBIEŃSTWO

Im bardziej sądzimy, że posiadamy jakieś cechy, tym wyżej je cenimy i uważamy za ważne. Najsilniej wpływa na
sympatię podobieństwo poglądów, postaw i opinii. Dzieje się tak ponieważ:

•

podobny znaczy tyle co pozytywny;

•

podobieństwo same w sobie jest nagradzające, ponieważ jego napotkanie potwierdza własne racje i poglądy;

•

oczekujemy, że ludzie podobni do nas będą nas lubili – wiąże się to z regułą wzajemności, która sprawia, że

to oczekiwanie, samo w sobie rodzi sympatię wobec osoby, której dotyczy.

Zależność podobieństwo-atrakcyjność obowiązuje tylko do pewnej granicy. Na ograniczenie tej zależności wpływa:

−

pragnienie zachowania własnej odrębności – zbyt duże podobieństwo zagraża temu pragnieniu i może

obniżać atrakcyjność. Stąd bierze się krzywoliniowy związek podobieństwa z atrakcyjnością: lubimy osoby
umiarkowanie podobne do nas, nie lubimy osób niepodobnych i skrajnie podobnych;

−

hipoteza komplementarności potrzeb – komplementarność oznacza układ, w którym partnerzy mają

potrzeby przeciwne, lecz dopasowane w taki sposób, że realizacja potrzeb jednego z partnerów prowadzi do
równoczesnego zaspokojenia potrzeb drugiego (np. opiekuńczość-bezradność, dominacja-uległość).

4. ATRAKCYJNOŚĆ FIZYCZNA

Badania wskazują, że osoby ładne, w przeciwieństwie do brzydkich: spostrzegane są jako cechujące się wieloma
zaletami sprzyjającymi ich lubieniu, bardziej szczęśliwie, jako dzieci uzyskują w szkole lepsze stopnie, są lepiej

2

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

traktowane przez innych, obciążane są mniejszą odpowiedzialnością za swoje uczynki naganne, częściej uzyskują
pomoc od innych, etc.

Różnice te są rezultatem złudzenia, że „piękne jest dobre”, które wyjaśniać można na trzy sposoby:

•

efekt aureoli – fizyczna atrakcyjność jest sama w sobie przyjemna, powoduje więc skłonność do ogólnie

pozytywnej oceny danej osoby i ta ocena „promieniuje” na wszystkie pozostałe cechy tej osoby, powodując
jej zawyżoną ocenę;

•

stereotyp – jakość wyglądu jest łatwa do zaobserwowania i staje się ona podstawą do klasyfikowania ludzi na

różne kategorie, z których każda zawiera szereg cech psychicznych kojarzonych z danym wyglądem.
Zidentyfikowanie jakiejś osoby jako atrakcyjnej prowadzi do automatycznego przeniesienia na tę osobę
pozytywnej reakcji afektywnej i przypisania jej zawartych w stereotypie cech;

•

oznakowanie afektywne – wygląd spostrzeganego człowieka jest źródłem pozytywnego lub negatywnego

oznakowania afektywnego. Jest to wstępna hipoteza na temat danego człowieka sprawdzana w dalszym
procesie jego spostrzegania. Ponieważ własne hipotezy najczęściej sprawdzamy w sposób sprzyjający ich
potwierdzaniu, negatywne lub pozytywne oznakowanie prowadzi do wykrycia dalszych cech, które
przeważnie okazują się również albo pozytywne, albo negatywne.

5. KOMPLEMENTY, PRZYSŁUGI I ZACHOWANIA WIĄŻĄCE

Aby komplementowany człowiek polubił nie tylko komplementy, ale również ich autora, spełnione muszą być dwa
warunki:

•

osoba komplementowana musi być niepewna własnej wartości albo ogólnie, albo przynajmniej w dziedzinie,

której komplement dotyczy;

•

pochlebstwa są najbardziej skuteczne wtedy, gdy odnoszą się do własności komplementowanej osoby, które

ona chciałaby mieć, ale nie jest pewna, czy je ma. Pochlebstwo, aby było skuteczne musi być wiarygodne, a
w każdym razie nie powinno na pochlebstwo wyglądać.

Im więcej ktoś nam wyrządza przysług, tym bardziej go lubimy, zaś im więcej wyrządza szkód – tym mniej. Pozytywna
rola przysług działa, ale w ograniczonym zakresie:

−

zgodnie z regułą wzajemności, przysługa obliguje odbiorcę do odpłaty – właśnie z powodu tej reguły,

przysługa może być odczuwana jako nieprzyjemna presja ze strony wyświadczającego ją człowieka. Prowadzi
to do oporu, czyli reaktancji, a w rezultacie do nielubienia tego człowieka;

−

odbiorca przysługi może podejrzewać sprawcę tej przysługi jako działającego celowo, aby uzyskać jej

sympatię. Wówczas, zamiast być postrzeganym jako miły i bezinteresowny, zaczyna być spostrzegany jako
lizus i manipulant, co budzi antypatię;

3

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

−

niektóre przysługi mogą być bolesne lub poniżające dla ich odbiorcy, sugerują bowiem, że nie jest on w

stanie sam sobie poradzić.

Zachowania wiążące – zachowania, których główną lub jedyną funkcją jest budowanie i podtrzymywanie więzi
społecznej. Istnieje pięć typów zachowań wiążących:

III.

MIŁOŚĆ I BLISKIE ZWIĄZKI

Miłość jest czymś odmiennym niż atrakcyjność interpersonalna. Jej wyjaśnienie wymaga więc innych teorii, z których
najważniejsze są teoria przywiązania i trójskładnikowa teoria miłości.

1. TEORIA PRZYWIĄZANIA

Reakcje małych dzieci (a także młodych osobników zwierząt naczelnych) na rozłączenie z matką:

4

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

•

faza protestu – wyraża się płaczem, aktywnym poszukiwaniem matki, oporem przeciwko próbom ukojenia

przez inne niż matka osoby;

•

faza rozpaczy – bierna rezygnacja;

•

faza negacji przywiązania – ignorowanie i unikanie matki, zanik łaknienia i zaburzenie kontaktów

społecznych.

System przywiązania jest wrodzony, a jego biologiczną funkcją jest utrzymanie relacji między dzieckiem a rodzicem,
co jest niezbędna dla przetrwania dziecka i sukcesu reprodukcyjnego rodzica.

Istnieją trzy style przywiązania:

−

bezpieczny – cechuje się zaufaniem dziecka do matki i wiarą w jej stałą dostępność i gotowość do opieki;

−

nerwowo-ambiwalentny – brak poczucia bezpieczeństwa i przekonania, że matka zawsze pospieszy z

pomocą;

−

unikający – unikanie przez dziecko kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi.

Styl przywiązania w dorosłych związkach romantycznych jest do pewnego stopnia powtórzeniem stylu relacji z
rodzicami.

2. TRÓJSKŁADNIKOWA TEORIA MIŁOŚCI Roberta Sternberga

Zgodnie z tą teorią na zjawisko miłości składają się 3 składniki o odmiennej naturze:

•

intymność – łagodne, pozytywne uczucia i towarzyszące im działania wyrażające przywiązanie, bliskość i

wzajemną zależność partnerów od siebie. Uczucia te wynikają z umiejętności komunikowania się,
wzajemnego zrozumienia i wspierania się; niemal całkowicie pozostaje poza kontrolą człowieka;

•

namiętność – konstelacja silnych emocji, zarówno pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądanie, radość), jak i

negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), często z mocno uwydatnionym pobudzeniem
fizjologicznym. Emocjom tym towarzyszy Siln a motywacja do maksymalnego połączenia z partnerem;
poddaje się kontroli tylko do pewnego stopnia;

•

zobowiązanie – oznacza decyzje i działania ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały

związek oraz na jego utrzymanie pomimo przeszkód, w udanym związku zobowiązanie jest zwykle
najbardziej stabilnym składnikiem miłości; jest wysoce podatne na kontrolę.

3. DYNAMIKA BLISKIEGO ZWIĄZKU

Sześciofazowa koncepcja dynamiki całego bliskiego związku – przyjmuje ona istnienie pewnego progowego,
krytycznego natężenia każdego ze składników miłości, który decyduje o tym, w jaką fazę wchodzi związek miłości.

Fazy miłości:

5

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

•

faza zakochania – zachodzi, kiedy wszystkie trzy składniki miłości zaczynają rozwijać się równocześnie;

namiętność początkowo pojawi się jako cecha dominująca i jedyna. Namiętność oznacza pragnienie możliwie
najczęstszych i najbliższych kontaktów z ukochaną osobą. Jeżeli więc zakochanie spotyka się z wzajemnością,
a przynajmniej nie zostanie odrzucone przez partnera, naturalną konsekwencją coraz częstszych kontaktów
jest rozwój intymności – wówczas związek wchodzi w kolejną fazę;

•

faza romantycznych początków – istotnym elementem rozwoju intymności w tej fazie jest budowa zaufania

– jest to uogólnione oczekiwanie, że partner będzie się starał troszczyć o nasze dobro i zaspokajać nasze
potrzeby teraz i w przyszłości. Koniecznym warunkiem zaufania jest nabranie przekonania o
przewidywalności zachowań partnera a następnie ustalenie pewnych cech partnera, która czynią go godnym
zaufania. Proces budowy zaufania wieńczy pojawienie się wiary w przywiązanie partnera. Konsekwencją
zaufania do partnera jest stosowania zasady domniemania dobrych intencji w stosunku do tego, co on mówi
i robi – jest to interpretowanie zachowań partnera (wieloznacznych, które nie są ani wyraźnie dobre, ani
wyraźnie złe) w sposób nie podważający podstawowego założenia, że mu na nas zależy;

•

faza związku kompletnego – poprzedzona jest decyzją partnerów o zaangażowaniu w utrwalenie związku.

Charakteryzuje się współzależnością partnerów: to co czuje, myśli, robi i uzyskuje w wyniku swoich działań
jedno z partnerów zależy od tego co czuje, myśli i robi drugi. Związek kompletny jest nietrwałą fazą bliskiego
związku, ponieważ kończy się wraz z zanikiem namiętności ;

•

faza miłości przyjacielskiej – pojawia się, gdy pozostają już tylko intymność i zaangażowanie. Przedłużenie tej

fazy pozostaje w mocy obojga zainteresowanych, jeśli tylko wykażą odpowiednie ku temu chęci i
umiejętności. To, czy związek ulegnie rozpadowi zależy od strategii reagowania na niezadowolenie:

−

wyjście ze związku (reakcja aktywna i destruktywna) – oznacza jego aktywne niszczenie: wycofanie
się z kontaktów, izolowanie się lub atakowanie partnera, rozwód;

−

dialog (reakcja aktywna i konstruktywna) – podejmowanie prób usunięcia problemu i utrzymania
związku w dobrym stanie: dyskusje nad problemem, proponowanie jego rozwiązań, poszukiwanie
kompromisu;

−

lojalność (reakcja bierna i konstruktywna) – cierpliwe przeczekanie problemu, trwanie przy
partnerze i ignorowanie jego wad;

−

zaniedbanie (reakcja bierna i destruktywna) – ignorowanie partnera, ograniczanie czasu z nim
spędzanego, odmowa dyskusji, chłodne traktowanie;

•

faza związku pustego – doprowadza do niego zanik intymności. Jedynym znaczącym elementem takiego

związku jest zobowiązanie;

•

faza rozpadu – pojawia się, gdy partnerzy wycofają nawet zobowiązanie.

4. RODZAJE MIŁOŚCI (ARCHETYPY)

6

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

Istnieją 3 archetypy miłości:

•

EROS – miłość namiętna i romantyczna;

•

STORGE – łagodna miłość przyjacielska, opierająca się na intymności;

•

LUDUS – miłość traktowana jako gra i zabawa niepozbawiona elementów manipulacji partnerem.

oraz 3 pochodne rodzajów miłości, z których każdy jest mieszanką dwóch archetypów:

•

AGAPE (mieszanka Storge i Eros) – miłość altruistyczna pełna samopoświęcenia i wyrzeczenia się własnego

ja;

•

PRAGMA (mieszanka Storge i Ludus) – miłość praktyczna kierująca się świadomym rozpoznaniem zalet i wad

partnera oraz tego, jak się one mają do naszego interesu;

•

MANIA (mieszanka Eros i Ludus) – miłość obsesyjna.

7

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

8

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

ZACHOWANIE POMOCNE – działanie ukierunkowane na spowodowanie jakiejś korzyści innego człowieka.

PROSPOŁECZNOŚĆ – pojęcie ogólniejsze od pomagania; to działanie ukierunkowane na korzyści pozaosobiste –
dobro innych ludzi, społeczności lub ogółu (np. troska o środowisko naturalne).

ALTRUIZM – pojęcie mniej ogólne od pomagania; to szczególny rodzaj zachowania pomocnego, który albo nie
przynosi żadnych korzyści samemu sprawcy, albo wręcz przynosi mu straty.

TEORIE POMOCNOŚCI

czyli skąd bierze się dobro

o DECYZYJNY MODEL INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

Udzielenie pomocy wymaga spełnienia 5 warunków:

IV.

zdarzenie musi zostać zauważone;

V.

zinterpretowanie sytuacji jako kryzysowej, czyli takiej, w której innemu człowiekowi pilnie potrzebna jest

pomoc. Zjawiska związane z tym warunkiem to m.in.:

1. niewiedza wielu – sytuacja, w której świadkowie jakiegoś (być może krytycznego) zdarzenia stwierdzają, że

nic się nie stało na podstawie wzajemnego obserwowania swojego braku reakcji;

2. zjawisko obojętnego przechodnia – opiera się na zależności: im większa liczba świadków przygląda się

jakiemuś krytycznemu zdarzeniu, tym mniejsza jest szansa udzielenia pomocy jego ofierze;

3. zjawisko rozproszenia odpowiedzialności – jeżeli nacisk na podjęcie działania rozkłada się na więcej osób, na

każdą z nich przypada mniejsza część nacisku, co subiektywnie doświadczane jest jako mniejsza
odpowiedzialność osobista za podjęcie działania;

•

przyjęcie osobistej odpowiedzialności – obecność jeszcze jednego świadka sprzyja uchylaniu się od
odpowiedzialności, choć pewne role społeczne (np. lidera grupy) hamują to zjawisko;

•

rozstrzyganie o kompetencjach – rozstrzygnięcie przez świadka, czy ma on odpowiednie kompetencje
do udzielenia pomocy;

•

decyzja o podjęciu działania.

o TEORIE POBUDZENIA – BILANSU

Teoria ta tłumaczy, co nas do udzielenia pomocy skłania i co od niej odwodzi. Składa się z 3 etapów:

9

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

−

Zaobserwowanie cudzych kłopotów wywołuje pobudzenie emocjonalne;

−

Pobudzenie to jest dla obserwatora nieprzyjemne, dlatego stara się je zredukować – im większe
pobudzenie tym szybciej będzie starał się pomóc;

−

Obserwator wybiera taki sposób redukcji pobudzenia, który działa najszybciej i wywołuje najtrwalszy
jego spadek.

Postępowanie w sytuacji kryzysowej silniej zależy od wielkości kosztów udzielenia pomocy (np. straty: czas, wysiłek,
narażenie się na niebezpieczeństwo; korzyści: przyrost poczucia własnej samooceny lub podziw innych) niż jej
zaniechania (np. samoobwinianie się, negatywne reakcje innych, własne cierpienie z powodu cierpienia ofiary). Koszty
zaniechania pomocy decydują zaś o zachowaniu głównie wtedy, kiedy koszty udzielenia pomocy są małe.

o TEORIE NORM

Teoria ta tłumaczy pomaganie innym jako skutek ulegania normom społecznym, czyli społecznie uzgodnionym, a
uwewnętrznionym przez jednostkę nakazom i zakazom dotyczącym pożądanego i niepożądanego zachowania w
określonej sytuacji społecznej. Wyróżniamy dwa rodzaje norm:

o opisowe normy – dotyczy tego jak postępuje większość ludzi;

o powinnościowe normy – mówią co człowiek powinien w danej sytuacji zrobić.

W myśl tej teorii pomocność jest skutkiem ulegania normom nakazującym pomaganie innym, m.in.:

•

norma odpowiedzialności społecznej – oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom, których losy
zależą od naszych działań;

•

norma wzajemności – oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które nam pomogły w przeszłości.
Norma ta zawiera trzy szczegółowe reguły:

•

nakaz pomagania i czynienia przysług innym;

•

nakaz przyjmowania cudzej pomocy;

•

nakaz odwzajemniania się przysługą za przysługę.

o TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE

Wśród teorii ewolucjonistycznych, istnieją dwie, które wyjaśniają zjawisko pomagania innym:

•

teoria dostosowania łącznego – zakłada, że pomaganie krewnym z poświęceniem własnego życia
włącznie, jest w istocie zachowaniem mającym na celu propagację własnych genów;

•

teoria altruizmu wzajemnego – zakłada, że pomaganie innym osobnikom własnego gatunku jest
korzystne dla pomagającego, o ile jest odwzajemniane.

10

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

9. ATRAKCYJNOŚĆ I MIŁOŚĆ

oraz

10. POMOCNOŚĆ I PROSPOŁECZNOŚĆ

11

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY