Ulica Szarlatanów Konstanty Ildefons Gałczyński

tytuł: "Ulica Szarlatanów"
autor: Konstanty Ildefons Gałczy

ski

tekst wklepał: happy@idn.org.pl

W serii ukazały si

wiersze:

Krzysztofa Kamila Baczy

skiego

„Pot mnie a pot Bogu" ~

Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
„Erotyki"

Artura Rimbauda
..Sezon w piekle. Iluminacje"

Bolesława Le

miana

„Cudotwory miłosne"

Juliana Tuwima
„Ostry erotyk"

Adama Mickiewicza
„Miej serce"

Władysława Broniewskiego
„Po co

yjemy"

Guillaume'a Apollinaire'a
„Wiersze i listy miłosne"

W przygotowaniu wybór wierszy
Jana Kochanowskiego

* * *

Wst

Maciej Cislo

'Pfo's2yAsI<i i S-k<a

WARSZAWA 1998

Projekt graficzny serii
Maria Komorowska

Ilustracja na okładce

ARTBANK/Intemational

Redaktor serii
AnnaJanko

Redaktor techniczny
Anna Troszczy

ska

Łamanie komputerowe
Agnieszka Dwili

ska

Korekta

Jolanta Sier

ISBN 83-7180-303-6

Wydawca

Prószy

ski i S-ka SA

02-651 Warszawa, ul. Gara

owa 7

Druk i oprawa

Łódzkie Zakłady Graficzne

90-019 Łód

, ul. Dowborczyków 18

Muzie nó

ki całuj

Ty lubisz kotleta
a ja wol

Hamleta

- takie wierszyki układał Konstanty Ildefons Gał-
czy

ski jako maiy chłopiec. Konstanty urodził si

w 1905 roku, 23 stycznia, w dzie

w. Ildefonsa, pa-

trona Hiszpanii. Zawsze był inny ni

reszta dzieci,

nie kopał piłki, nie zapisał si

do skautów, kochał

ksi

ęż

yc i skrzypce, sztuki magiczne i ksi

ąż

ki. Uczył

sam j

zyków.

Nie zapisał si

do skautów - a potem do

adnej

innej organizacji społecznej, bo nie lubił

ycia w tłu-

mie. Oskar

ano go w ró

nych momentach o nie-

słuszne sympatie polityczne. Nietrafnie; Gaiczy

ski

nie miał w ogóle tego rodzaju sympatii. Napomyka
o tym w jednym z wierszy:

„Nastawienia" społeczne? Dla karzełków.

Recenzje niedorzeczne? Dla zgiełku.

Poeto, plu

, gdzie komuna, sanacja i endecja.

Tylko ona ci

zbawi, przekl

ta i jedyna -

i na gwiazdy wyprawi, rytm

ty, mowa inna -

poezja.

Gaiczy

ski nie był w istocie prawicowy, lewicowy

ani centrowy: był z innego

wiata. Prawd

jest zara-

zem,

e dla wygody brał czasem posad

poety dwor-

skiego. Przed wojn

wysługiwał si

ONR-owi, po

wojnie - PZPR-owi. Na zamówienie partyjne uło

ył

bardzo głupi „Poemat dla zdrajcy", wymierzony prze-
ciwko Czesławowi Miłoszowi, który w 1951 r. wy-
brał wolno

ść

na Zachodzie. Jan Lecho

, po zapozna-

niu si

z tym utworem, rzucił w swym „Dzienniku"

pod adresem Gałczy

skiego krótki epitet: „Bydl

Czesław Miłosz wyszydził dobrodusznie Konstante-
go Ildefonsa w swoim „Zniewolonym umy

le", daj

mu kryptonim „Delta".

Gałczy

ski kochał by

poet

, i kochał te

kocha

Nie obchodzi go

wiat, obchodzi go miło

ść

. W wier-

szu skierowanym do

ony pisze:

Jedni mówi

: - On jest nasz!

Drudzy mówi

: - On jest nasz!

A ja jestem tylko twój, jedyna.

Jedni mnie kusz

na Wschód,

drudzy ci

mnie na Zachód,

a ja wol

, po wypłacie, z tob

ść

do kina

aden polski poeta nie napisał swojej

onie tylu

knych wierszy, co Gaiczy

ski. W jednym z pierw-

szych, skierowanych do 18-letniej Natalii, nazywaj

„matk

". Jest to charakterystyczne. Według niektó-

rych biografów, Natalia uchroniła Konstantego przed

yciowym upadkiem. Poeta cierpiał na cykliczne de-

presje; pił wtedy i szalał. Rzucał si

do okien, chciał

zabi

. Raz w ostatniej chwili złapano go za nog

Natalia nazywała Konstantego „Kotem", a on j

„Pa-

wełkiem" - nie wiadomo dlaczego. Tak

miał fantazj

Fantazja: trudno sobie przedstawi

artyst

, który

byłby jej pozbawiony. Jednak wyobra

nia Gaiczy

skiego zasługuje na szczególn

uwag

. Poeta był kre-

acjonist

, zarówno na pi

mie jak w

yciu. Lubił po-

wtarza

za Janem Kochanowskim: „Ja inaczej nie

pisz

, jeno jako

". Ch

tnie ustawiał si

do foto-

grafii w oryginalnych sytuacjach, ubiorach i pozach,
na tle dziwnych wn

trz i ornamentów. Nosił krawa-

ty zawi

zane w du

y, lu

ny w

zeł. Robił przera

ce miny, a gdy intensywnie rozmy

lał, szarpał sobie

brwi. Po pijanemu improwizował dla przyjaciół osob-
ne scenki teatralne w kawiarniach i na ulicach, nie-
kiedy w złym gu

cie. Udziwnił sobie charakter pi-

sma; „d" i „z" kre

lił z grecka; litery stawiał du

i dziecinne. U

ywał zawsze zielonego atramentu. Do

drukar

posyłał wył

cznie manuskrypty.

Poet

fascynowały barokowe ambiwalencje. Potra-

fił w jednym utworze modli

i drwi

, robi

gryma-

sy i wylewa

łzy, marzy

o szcz

ęś

ciu i wcale w nie

nie wierzy

. W takich sprzeczno

ciach zawiera si

zauwa

my - niemała prawda o ludzkich uczuciach.

Marzyciel Gałczy

ski wiele w swych wierszach zmy-

lił, tylko uczu

nie zmy

lał. Zapewne te

dlatego nie

udawały mu si

utwory pisane na zamówienie poli-

tyczne, w rodzaju „Poematu dla zdrajcy"...

Gałczy

ski był w uczuciach stały. W 1946 roku

powrócił do

ony Natalii, cho

zaraz po wojnie zało-

ył inn

rodzin

. Po wyj

ciu ze stalagu pod Magde-

burgiem poznał wi

ęź

niark

cimia i Ra-

yensbriick, Lucyn

Wolanowsk

. Miał z ni

syna,

który dzi

mieszka w Australii. „Do Eurydyki wróci-

łem, prowincjonalny Orfeusz...", napisał potem tro-
ch

drwi

co, po swojemu, w wierszu pt. „Powrót do

Eurydyki".

Natalia i Konstanty pobrali si

w roku 1929 w ob-

dku prawosławnym.

lubne korony trzymali nad

nimi przez godzin

poeci Stanisław Ryszard Dobro-

wolski i Stanisław Maria Sali

ski, wybrani do tej roli

dla krzepko

ci postury. Sami Gałczy

scy byli oboje

male

cy, ona

liczna, on - „troch

karzeł, troch

bła-

zen", jak napisał Czesław Miłosz. Konstanty miał du-

żą

głow

, zielone oczy, wysokie czoło i szerokie, łako-

me usta. Nowo

cy byli bardzo biedni, tote

lubie nie urz

dzili wesela, tylko pojechali do lunapar-

ku,

eby postrzela

z wiatrówki do papierowych ró

O zielony Konstanty, o srebrna Natalio!
Cala wasza wieczerza dzbanuszek z konwali

...

- zdaje si

e w tym wierszyku zatytułowanym

„O naszym gospodarstwie" zawarta została bardzo
prawdomówna relacja z pierwszych dni wspólnego

ycia.

Natalia Awaiow była córk

Rosjanki i oficera gru-

skiego. Studiowała na Uniwersytecie Warszaw-

skim romanistyk

. Z racji doskonałej znajomo

ci j

zyka rosyjskiego dorabiała tłumaczeniami, niekiedy
utrzymuj

c po prostu dom Gałczy

skich. Konstanty

Ildefons studiował w Warszawie filologi

klasyczn

i anglistyk

, obu nie ko

c. Ten fantasta napisał

słynn

prac

seminaryjn

o nieistniej

cym geniuszu

brytyjskiej literatury Cheatsie („cheat" znaczy po an-
gielsku „oszust"). Skomponował oryginalne utwo-
ry Anglika, wymy

lił mu biobibliografi

, grono

uczniów, komentatorów itd.

W roku 1931 Gałczy

scy pojechali do Berlina;

Konstanty podj

ł tu prac

w konsulacie polskim. Po-

prawiła si

ich sytuacja materialna, ale

ycie urz

dni-

cze nudziło poet

. Pewnego razu sam sobie udzielił

urlopu i ruszył na zwiedzanie Europy. Kiedy wrócił,
ju

czekała dymisja. Galczy

ski postanawia

odt

d wył

cznie z pióra. Znajduje przysta

w Wil-

nie, gdzie blisko współpracuje z radiem, układa tek-
sty piosenek (m.in. dla Ordonki), z dum

nazywa

siebie nast

starodawnych goliardów i rybaków,

tworz

cych na zamówienie publiczne.

Publiczno

ść

zasi

jest tym drogowskazem,

czego nie mog

poj

ąć

ró

ni durnie.

eli błaze

stw pragnie, b

jak błazen,

li koturnów, sta

ńż

e na koturnie

- tak mówi w parodii „Listu do Pizonów" Horacego,
w swojej ars poetice zatytułowanej „List do krawca
Teofila".

Gałczy

ski szydzi z arystokraty Horacego, a jed-

nak czyta go w oryginale i całe

ycie podziwia. Jest

klasycyst

, którego nigdy nie uwiodła Awangarda.

Bywa zarazem dionizyjski, rozchełstany, pijany i po

prostu byle jaki! Pisze bardzo nierówne utwory - ta-
ka jest m.in. cena płacona za przyj

cie mecenatu wy-

idealizowanej „publiczno

ci"...

O, kiedy wiersze stan

monet

Có

to za rozkosz by

wtedy poet

...

Gwoli sprawiedliwo

ci trzeba powiedzie

e Gał-

czy

ski nie pił a

tyle, jak niektórzy twierdz

. Wpadł

w alkoholizm jeszcze w latach gimnazjalnych, ale
trzymał si

w ryzach poza okresami depresji, co moc-

no podkre

la w rodzinnych wspomnieniach córka Ki-

ra. Był autorem punktualnym, słownym, powa

nie

traktuj

cym obstalunki literackie. Miał zwyczaj wsta-

wania o

wicie, razem z ptakami. Umiał ładnie gwiz-

, na

laduj

c ptaki...

Tu warto wtr

słowo o

piewno

ci poezji Gał-

czy

skiego. Wiele nadrealistycznie pomy

lanych

utworów utrzymuje sw

spoisto

ść

tylko dzi

wspólnocie rytmu i rymu. Czasem fragmenty poema-
tów autor poprzedza włoskimi okre

leniami tempa

muzycznego. W tre

ci wierszy odzywaj

instru-

menty: mandoliny, bałałajki, organy, tr

bki, dzwony,

saksofony, b

bny, okaryny, skrzypce, gitary, wiolon-

czele, syringi, katarynki, liry itd, itd. Meloman Gał-
czy

ski zapraszał do siebe niekiedy przyjaciół na

koncerty z płyt. Któ

dzi

towarzysko słucha muzy-

ki? Dzi

ogl

da si

telewizj

Poeta miał trudno

ci z opublikowaniem pierwsze-

go zbioru wierszy. Uko

czył 30 lat, a tom wci

ąż

nie mógł ukaza

. Wreszcie z propozycj

dofinanso-

10

wania wyst

piło nacjonalistyczne „Prosto z Mostu".

W roku 1937 ujrzały zatem

wiatło dzienne „Utwo-

ry poetyckie". Ksi

ąż

ka była nierówna; autor w przed-

mowie sam siebie za to nie lubi. Pisze tak: „S

wiersze, które kocham, które lubi

, które szanuj

których nie chc

, o które nie dbam i z których

artu-

". Gałczy

ski podj

ł współprac

z tygodnikiem

„Prosto z Mostu" jeszcze w roku 1935. Honoraria by-
ły tu na tyle wysokie,

e Natali

i Konstantego sta

było na wynaj

cie w 1936 domu w Aninie pod War-

szaw

. Nast

pny zbiór poezji ukazał si

dopiero po

wojnie, i to jako kuriozum. Ksi

ąż

ka wyszła w 1946

w Rzymie i zawierała wiersze zrekonstruowane z pa-
mi

ci przez wielbiciela talentu Gałczy

skiego, Jana

Olechowskiego.

Dla poety wojna sko

czyła si

17 wrze

nia 1939

roku. Dostał si

jako

ołnierz Korpusu Ochrony Po-

granicza do niewoli rosyjskiej i zgin

łby w Katyniu

gdyby nie to,

e nie był oficerem. A nie był nim dla-

tego,

e jeszcze jako student zachowywał si

skan-

dalicznie w podchor

ąż

ówce i został z niej wyrzucony.

Na szcz

ęś

cie dla polskiej poezji!... W wyniku rosyj-

sko-niemieckiej wymiany je

ców Gałczy

ski trafił do

stalagu Altengrabow. Tutaj przez lata niewoli napisał
tylko kilka wierszy, z których najsłynniejsza jest chy-
ba „Pie

śń

ołnierzach Westerplatte". Przez pi

ęć

miesi

cy 1941 roku prowadził notatnik wojenny,

który ma ujrze

wiatło dzienne w roku 2003, pół

wieku po

mierci autora.

W 1946 Gałczy

ski doł

czył do

ony i córki

w Krakowie, które zamieszkiwały tu po wyje

dzie ze

11

zrujnowanej Warszawy. Nawi

zuje współprac

z „Przekrojem", gdzie umieszcza słynny cykl „Zielo-
nych g

si" oraz „Listów z fiołkiem". Wyst

puje te

na scenie teatrzyku satyrycznego „Siedem Kotów".
Tworzy mnóstwo nowych wierszy; jest najpłodniej-
szym powojennym poet

w Polsce. Rodzina gnie

dzi

w opisywanym wielokrotnie kołchozie literackim

przy Krupniczej 22. Jest tu ciasno ale wesoło; co so-
bota w stołówce odbywaj

pota

cówki. W lecie

towarzystwo przenosi si

do ogrodu i hałasuje do

pó

na w nocy. Rej wodzi niezmordowany Stanisław

Dygat, a najbardziej cierpi Jerzy Zawieyski, przyszły
poseł na Sejm z ramienia „Znaku". Pan Jerzy wybie-
ga czasem na balkon i ciska w rozwydrzony tłumek
to butem, to krzesłem, to czajnikiem.

Rok 1948 zastaje Gałczy

skich w Szczecinie. Ma-

tu cał

will

dla siebie, ale rado

ść

trwa krótko. Po-

eta w czerwcu przechodzi zawał serca. Leczy si

w Warszawie, gdzie udaje mu si

zdoby

miesz-

kanie w Alei Ró

Nadci

gaj

lata ponurego socrealizmu i pot

pie

ciskanych na głow

autora „Listów z fiołkiem". Z try-

buny zjazdowej Zwi

zku Literatów Polskich Adam

yk oskar

a Gałczy

skiego o szerzenie „estetycz-

nych smaczków i pi

knostek bur

uazyjnej poetyki

z czasów imperialistycznych". W krakowskim „Prze-
kroju" przestaj

ukazywa

„Zielone g

si", a ich

twórca ma coraz wi

ksze kłopoty z opublikowaniem

czegokolwiek. Znów zapada na zdrowiu. Jako rekon-
walescent sp

dza lato w le

niczówce Pranie na Ma-

zurach.

12

Gałczy

ski coraz wi

cej pije, i to go w ko

mierci. Coraz cz

ęś

ciej przemieszkuje na Mazurach.

Obecnie w Praniu jest muzeum jego imienia. W roku
1951 zd

ąż

ył jeszcze dla Polskiego Radia nagra

ta-

ze swymi wierszami. Dzi

ki temu mo

emy dzi

słucha

jego własnej interpretacji „Zaczarowanej do-

ki", utworu, któremu po

cono osobn

tablic

pami

tkow

, wmurowan

w jedn

z kamienic na

Rynku w Krakowie. W Szczecinie „Doro

ka" ma

nawet cały pomnik!...Nawiasem mówi

c, w 1998

„Przekrój" ogłosił Kraków

wiatow

Stolic

Doro

i Fiakrów... A zacz

ło si

tu wszystko od Jana Kacza-

ry, prawdziwego furmana, który woził poet

ulicami

pod Wawelem recytuj

c własne wiersze, gdy

cier-

piał na wcale nie tak rzadk

u ludzi mani

rymowa-

nia.

W roku 1952 Gałczy

ski przeszedł kolejny zawał,

a w 1953 - jeszcze jeden. 6 grudnia nic nie zapowia-
dało ostatecznego nieszcz

ęś

cia; Konstanty zabrał si

jak zwykle do pracy. Poprosił Natali

o herbat

na poszła do kuchni. Kiedy wróciła po kilku chwi-
lach, poeta ju

nie

ył. Pochowany został w Warsza-

wie, na Wojskowych Pow

zkach.

Maciej Cisło

[Pyłem ksi

ęż

ycowym...]

Pyłem ksi

ęż

ycowym by

na twoich stopach,

wiatrem przy twej wst

ąż

ce, mlekiem w twoim kubku,

papierosem w ustach,

cie

ród chabrów,

ławk

, gdzie spoczywasz, ksi

ąż

, któr

czytasz.

Przeszy

jak nitka, otoczy

jak przestwór,

porami roku dla twych drogich oczu

i ogniem w kominku, i dachem, co chroni
przed deszczem.

14

Ju

kocham ci

tyle lat

kocham ci

tyle lat

na przemian w mroku i w

piewie,

e to ju

jest osiem lat,

a mo

e dziewi

ęć

- nie wiem;

spl

tało si

, zmierzchło - gdzie ty, a gdzie ja,

nie wiem - i my

w pół drogi,

e ty

jest rewolta i kl

ska, i mgła,

a ja to twe rz

sy i loki.

25

List je

Kochanie moje, kochanie,
dobranoc, ju

jeste

senna -

i widz

Twój cie

cianie,

i noc jest taka wiosenna!

Jedyna moja na

wiecie,

jak

e wysławi

Twe imi

Ty jeste

mi wod

w lecie

i r

kawic

w zimie;

szcz

ęś

cie moje wiosenne,

zimowe, latowe, jesienne -
lecz powiedz mi na dobranoc,
wyszeptaj przez usta senne:

za có

to taka zapłata,

ten raj przy Tobie tak błogi?...
Ty jeste

wiatłem

wiata

i pie

mojej drogi.

Stalag Altengrabow, 19 III 1942

16

Rozmowa liryczna

- Powiedz mi, jak mnie kochasz.

- Powiem.

- Wi

- Kocham ci

w sło

cu. I przy blasku

wiec.

Kocham ci

w kapeluszu i w berecie.

W wielkim wietrze na szosie i na koncercie.

W bzach i w brzozach, i w malinach, i w klonach.

I gdy

pisz. I gdy pracujesz skupiona.

I gdy jajko roztłukujesz ładnie -

nawet wtedy, gdy ci ły

ka spadnie.

W taksówce. I w samochodzie. Bez wyj

tku.

I na ko

cu ulicy. I na pocz

tku.

I gdy włosy grzebieniem rozdzielisz.

W niebezpiecze

stwie. I na karuzeli.

W morzu. W górach. W kaloszach. I boso.

Dzisiaj. Wczoraj. I jutro. Dniem i noc

I wiosn

, kiedy jaskółka przylata.

- A latem jak mnie kochasz?

-Jak tre

ść

lata.

- A jesieni

, gdy chmurki i humorki?

- Nawet wtedy, gdy gubisz parasolki.

- A gdy zima posrebrzy ramy okien?

- Zim

kocham ci

jak wesoły ogie

Blisko przy twoim sercu. Koło niego.

A za oknami

nieg. Wrony na

niegu.

2. Ulica szarlatanów

17

Pro

ba o wyspy szcz

ęś

liwe

A ty mnie na wyspy szcz

ęś

liwe zawie

wiatrem łagodnym włosy jak kwiaty rozwiej, zacałuj,

ty mnie ukołysz i u

pij, snem muzykalnym zasyp,

otuma

nie na wyspach szcz

ęś

liwych nie przebud

ze snu.

Poka

mi wody ogromne i wody ciche,

rozmowy gwiazd na gał

ziach pozwól mi słysze

zielonych,
du

o motyli mi poka

, serca motyli przybli

i przytul,

li spokojne ponad wodami pochyl miło

18

Miła moja

Prawda: na auto nie sta

nas,

miła moja.

Lecz spójrz: tylko si

durnie spiesz

ile

dostojniej chodzi

pieszo,

miła moja.

Na Londyn tak

e brak funduszów,

miła moja.

Lecz po co Londyn? Londyn - nora:

W „Paris-Soir" czytałem wczoraj,

e markiz Q., to jest baronet,

psim makaronem otruł

...

Jasna cholera z takim Londynem,
miła moja!

Na kawior z Kremla, na jesiotra

równie

nie mamy, miła moja.

Lecz na có

Kreml, gdy mam twoje biodra?

biodra s

złote, a noc modra.

A jeszcze mamy lampk

wina

i konto w niebie u serafina.

c gwi

na auto, Kreml i Londyn,

miła moja.

19

Bal u Salomona

Je

li to wszystko pisz

, moja male

ono,

złoty male

ki bo

e mój,

to przecie

wiesz,

e s

nam potrzebne pieni

dze

e m

ąż

musi krzycze

, a

eby był szcz

ęś

liwy,

e chciałby pomóc milionom,

e chciałby si

nad innych wywy

szy

e jeszcze ma takie sprawy na sercu,

które musz

wypowiedziane,

wydarte i skonstruowane,
i szumi

ce jak drzewo,

jak podró

do Taorminy.

A je

li to nie ta noc, o której marz

od lat

(te słowa zwracam do ciebie, Ksi

ążę

Nonsensu),

to powiedz od razu, po prostu,
nie b

dziemy oceanów owija

w bawełn

Wsparty na Watermanie
jak pielgrzym odejd

w otchłanie

absolutnego zw

tpienia,

gdzie nie ro

nie nic

i nic si

nigdy nie zmienia...

(...)

Nad lustrem si

na małych skrzydełkach
jak kapłan-karzełek u swego ołtarza;

20

ołtarz mnie przera

wzrok mój mnie przera

a -

musz

po prostu chory,

bo mam du

o wódki w sercu.

(...)

- Bardzo si

dziwi

e pani nie widziałem

przez 14 ksi

ęż

yców.

- A co pan robił przez te 14 ksi

ęż

yców?

-Jak to, co robiłem? Płakałem.
Troch

w dolarach robiłem, Madame,

troch

w nostalgii i smutku.

Ach, jestem taki blady, taki sam-
ach, pogłaskaj mnie po cichutku...

(...)

Jak Biblia, co si

jak ryba gastrycznie przypomina,

jak garbata dziewczyna w cieniu pianina,
jak krótkie spi

cie, co si

ustawicznie powtarza,

jak nuda w poczekalni lekarza,

jak idiosynkrazja w dzie

, a w nocy mania,

jak hipopotama dypsomania
i jak te jodły na gór szczycie -
takie jest moje

ycie.

(...)

Piosenka

Moja mała bardzo lubi rosół,
moja smagła, moja smukła.
Gdy je rosół, to ja jestem wesół,
bo to szcz

ęś

cie, gdy jest rosół i bułka.

W ober

y dla bezrobotnej inteligencji,

pod afiszem Ligi Morskiej i Rzecznej,
moja mała ma miejsce bezpieczne,
du

żą

ły

trzyma w małej r

ce.

w szachy graj

dwa biedne diabły -

nieg,

nieg po Wilnie hula.

Kre

na dłoni smukłej i smagłej

drog

dla bajki o Trzech Królach.

22

O naszym gospodarstwie

FRASZKA

O, zielony Konstanty, o, srebrna Natalio!
Cała wasza wieczerza dzbanuszek z konwali

;

wokół dzbanuszka skrzacik chodzi z halabard

broda siwa, lecz dobrze splamiona musztard

wida

, podjadł, a wy

cie przejedli i fanty -

o, Natalio zielona, o, srebrny Konstanty!

23

Zaczarowana doro

Natalii -
która jest latarni

zaczarowanej doro

I

Allegro

Zapytajcie Artura,

daj

słowo: nie kłami

ale było jak ulał

sze

ść

słów w tym telegramie:

ZACZAROWANA DORO

ZACZAROWANY DORO

KARZ

ZACZAROWANY KO

Có

, według Ben Alego,

czarnomistrza Krakowa,
„to nie jest nic takiego
doro

zaczarowa

dosy

fiakrowi w oczy

błysn

ąć

specjaln

broszk

i ju

zauroczył

doro

karza z doro

ale ko

- nie". Wi

c dzwoni

- Serwus, to pan Ben Ali?

24

Czy to mo

liwe z koniem?

- Nie, pana nabujali.

Zadr

ałem. Druga w nocy.

Pocztylion stał jak pika.
I urosły mi włosy
do samego

wiecznika:

ZACZAROWANA DORO

KA?

ZACZAROWANY DORO

KARZ?

ZACZAROWANY KO

Niedobrze. Serce. Głowa.
W dodatku przez firank

srebrne dachy Krakowa
jak „secundumJoannem",
ni

ej gwiazdy i li

cie

takie du

e i małe.

A mo

e rzeczywi

cie

zgodziłem, zapomniałem?

Mo

e chciałem za miasto?

Człowiek pragnie podró

Dryndziarz czekał i zasn

ł,

sen mu w

sy wydłu

ył

i go zaczarowali
wiatr i noc, i Ben Ali?
ZACZAROWANY DORO

KARZ

ZACZAROWANA DORO

ZACZAROWANY KO

25

II

Allegro sostenuto

Z ulicy Wenecja do Sukiennic
prowadził mnie Artur i Ronard,
a to nie takie proste, gdy jest tyle kamienic
i gdy noc zielono-szalona,
bo trzeba, prosz

stwa, przez cały nocny

Kraków:

III

Allegretto

Nocne WYPYCHANIE PTAKÓW,
nocne KURSY STENOGRAFII,
nocny TEATR KRÓL SZLARAFII,
nocne GORSETY KOLUMBIA,
nocny TRAMWAJ, nocna TRUMNA,

nocny FRYZJER, nocny RZE

NIK,

nocny chór m

ski CZE

ŚĆ

PIE

NI,

nocne SERY, nocne MLEKO,
nocne TA

CE WIECZYSTEGO,

nocne DZI

PARÓWKI Z CHRZANEM,

nocne TOWARY MIESZANE,

nocna strzałka: PRZY KO

CIELE!

nocny szyld: TYBERIUSZ TROTZ,

25

słowem, nocni przyjaciele,
wieczny wiatr i wieczna noc.

IV
Allegro ma non troppo

Przystan

my pod domem „Pod Murzynami"

(eech, du

o bym dał za ten dom)

i nagle: patrzcie: tak jak było w telegramie:

przed samymi, uwa

acie, Sukiennicami:

ZACZAROWANA DORO

ZACZAROWANY DORO

KARZ

ZACZAROWANY KO

Z Wie

y Mariackiej

wiatłem prószy.

A ko

, wyobra

cie sobie, miał autentyczne uszy.

V

Allegro cantabile

Grzywa mu si

i ogon biel

wiatr dmucha w grzyw

i w biały welon.

lubu w dryndzie jedzie dziewczyna,

a przy dziewczynie siedzi marynarz.

Marynarz łajdak zdradził dziewczyn

lał: Na morze sobie popłyn

Lecz go wieloryb zjadł na gł

binie.

Ona umarła potem z miło

ci,

Ale

e miło

ść

to wielka siła,

miło

ść

mierci ich poł

czyła.

Teraz doro

zaczarowan

jedzie pan młody z t

młod

pann

za miasto, gdzie jest stara kaplica,

i tam, jak w

licznej starej piosence,

ąż

e im stuł

sknione r

ksi

dz, co podobny jest do ksi

ęż

yca.

Noc szumi. Grucha kochany z kochan

ale niestety, co rano

przez barokow

bram

pełn

sznerklów i wzorów

wszystko znika na amen
in saecula saeculorum:

ZACZAROWANA DORO

ZACZAROWANY DORO

KARZ

ZACZAROWANY KO

VI

Allegro furioso alla polacca

Ale w knajpie doro

karskiej,

róg Kpiarskiej i Kominiarskiej,
idzie walc „Zalany Sło

ogórki w słojach si

kisz

sy nad kuflami wisz

bo w tych kuflach miła wo

28

I przemawia mistrz Onoszko:

- Póki doro

ka doro

a ko

koniem, dyszel dyszlem,

póki woda płynie w Wi

le,

jak tutaj wszyscy jeste

cie,

zawsze b

dzie w ka

dym mie

cie,

zawsze b

dzie cho

by jedna,

cho

by nie wiem jaka biedna:

ZACZAROWANA DORO

ZACZAROWANY DORO

KARZ

ZACZAROWANY KO

Spotkanie z matk

Ona mi pierwsza pokazała ksi

ęż

i pierwszy

nieg na

wierkach,

i pierwszy deszcz.

Byłem wtedy mały jak muszelka,

a czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne.

Noc.

Dopala si

nafta w lampce.

Lamentuje nad uchem komar.
Mo

e to ty, matko, na niebie

jeste

tymi gwiazdami kilkoma?

Albo na jeziorze

aglem białym?

Albo fal

w brzegi pochyle?

e twoje dłonie posypały

mój manuskrypt gwia

dzistym pyłem?

A mo

jest południowa godzina,

mazur pszczół w złotych sierpnia pokojach?

Wczoraj szpilk

znalazłem w trzcinach -

od włosów. Czy to nie twoja?

(...)

Listki dr

zaczynaj

ptaki w ton uderzaj

sło

ce wschodzi nad kniej

serce jak

nieg topnieje.

Listkom rosn

ąć

, opada

ptakom te

wiecznie nie

sło

cu wschodzi

, zachodzi

sercu gwiazdy i skrzypce.
(...)

Lato w lesie. Ciemno

ść

zielona w

wierkach.

Szałwia. Zaj

czy szczaw.

Niebo obłoki zdejmuje. Ptak zerka.
Trzmiele brz

ród traw.

Motyle

ółte i białe jak lataj

ce listy.

Cisza i

wiatło.

A tam dalej i dalej, za tym pagórkiem piaszczystym,

te

jest lato.

(...)

Le

niczówka Pranie, 1950

30

Wizyta

Prosz

, prosz

, rozgo

ść

, serdeczny,

rozejrz si

dokładnie po wszystkim;

to jest czajnik - prawda, jaki

mieszny?

z gwizdkiem.

To mruczenie? Powiem ci w sekrecie:

jest mruczeniem kota Salomona.
A ta pani zamy

lona, z kwiatami -

to moja

ona.

32

Serwu s, madonna

Niechaj tam inni ksi

gi pisz

. Nawet

niechaj im sława d

czy jak wie

a studzwonna,

ja ksi

g pisa

nie umiem, a nie dbam o sław

serwus, madonna.

Przecie nie dla mnie spokój ksi

g l

cych wysoko

i wiosna te

nie dla mnie, sło

ce i ru

wonna,

tylko noc, noc deszczowa i wiatr, i alkohol -
serwus, madonna.

Byli inni przede mn

. Przyjd

inni po mnie,

albowiem

ycie wiekuiste, a

mier

płonna.

Wszystko jak sen wariata

niony nieprzytomnie -

serwus, madonna.

To ty jeste

, przybrana w złociste kacze

ce,

kwiaty mego dzieci

stwa, ty cicha i wonna -

e rosa brud obmyje z r

k, splatam ci wie

ce -

serwus, madonna.

Nie gard

wiankiem poety, łotra i łobuza;

znaj

mnie redaktorzy, zna policja konna,

a ty

jest matka moja, kochanka i muza -

serwus, madonna.

3. Ulica szarlatanów

33

Pie

ii

Gdy próg domu przest

pujesz,

to tak jakby noc sierpniowa
zaszumiała w

ród listowia,

a ty przodem post

pujesz.

A za tob

cienie ptasie,

szczygieł, gil i inne ptaki.

wiecisz

wiatłem wielorakim

od sierpniowej nocy ja

niej.

Bo ty jeste

ornamentem

w gmachu nocy, jej ksi

ęż

ycem.

Przesypujesz

wiatła w r

z namaszczeniem, jak pszenic

U twych ramion płaszcz powisa
krzykliwy, z le

nego ptactwa,

długi przez cały korytarz,
przez podwórze, a

gdzie gwiazda

Venus. A ty

lot i górno

ść

chmur, blask wody i kamienia.
Chciałbym oczu twoich chmurno

ść

ocali

od zapomnienia.

Pochylony nad mym stołem
we wschodz

cej zorzy łunie

ce twoje opisuj

serce twoje opisuj

;

smak twych ust jak morwa cierpki
i głosu pochmurn

słodycz,

i uszy twe jak wysepki,
które z dala widział Odys.

Ten obłok jest twoj

twarz

ten horyzont, ta akacja.
Pióro maczam w kałamarzu
i litery wyprowadzam.

Niech stan

dek przy rz

dku

jak ptaki złote i modre,
by z najprawdziwszego w

tku

powstał najprawdziwszy portret.

Min

ł dzie

. Wci

ąż

dzej, pr

dzej

szybuje czas bez wytchnienia.
A ja chciałbym twoje r

ocali

od zapomnienia.

III

Ile razem dróg przebytych?
Ile

cie

ek przedeptanych?

34

35

Ile deszczów, ile

niegów

wisz

cych nad latarniami?

Ile listów, ile rozsta

ęż

kich godzin w miastach wielu?

I znów upór,

eby powsta

i znów i

ść

, i doj

ść

do celu.

Ile w trudzie nieustannym
wspólnych zmartwie

, wspólnych d

ąż

Ile chlebów rozkrajanych?
Pocałunków? Schodów? Ksi

ąż

ek?

Ile lat nad strof tworzeniem?
Ile krzyku w poematy?
Ile chwil przy Beethovenie?
Przy Corellim? Przy Scarlattim?

Twe oczy jak pi

kne

wiece,

a w sercu

ródło promienia.

c ja chciałbym twoje serce

ocali

od zapomnienia.

Dziwni letnicy

Ju

tamci si

rozjechali,

a czemu oni zostali
; i tak si

gle trzymaj

za r

ce?

Jeszcze oboje tacy młodzi,

ale ona smutna i on smutny chodzi,

jakby tu mieli nie wróci

cej.

Ona ju

sobie ust nie maluje,

on pisze listy i płacze;

wieczorem snuj

koło domu,

gryz

ich jakie

rozpacze.

A przyjechali tacy szcz

ęś

liwi,

on rano łowił ryby, ona czytała
i nagle jakby kto

ycie pokrzywił,

w sercach siej

c trwog

i hałas.

Teraz wzdłu

cian pełnych miniatur

bł

, obcy całemu

wiatu -

o, czemu nie wracaj

, gdy im urlop min

ł!

On czasem przed ni

knie na kolanach,

jakby chciał jej powiedzie

: „Przebacz mi, kochana",

ale milczy i łzy mu płyn

37

Powiedziała wczoraj ciotka, ta wysoka,

e si

pewnie przestali kocha

...

spójrzcie! schodz

ku jezioru z pochyło

ci.

li diabeł im to zrobił na zło

ść

Ty im. Bo

e, serca znowu zawi

ąż

bo jak

e dzisiaj

bez miło

ci!

1939

Podró

do Arabii Szcz

ęś

liwej

sowe wst

ąż

ki bicza wiatr rozwiał przelotny

i niebo jest gwiazd pełne jak Afryka ptaków,
konie noga za nog

, koła - jako-tako,

a wo

nica pijany i bardzo samotny.

Kareta to muzyka, to pudło muzyki,
noc naokół karety to jest szcz

ęś

cia du

zaraz ksi

ęż

yc przeleci wielk

srebrn

burz

i w rowach zakołuj

wietliki, ogniki.

Jad

w karecie pi

kni, ramiona oparli

na poduszkach pachn

cych - o, nocy jedyna!

piewa szafir i droga, i ka

da godzina...

A oni nic nie wiedz

, bo oni umarli.

39

Długom bł

dził i szukał

Długom bł

dził i szukał,

wiat mnie zalewał jak woda,

pełen stworów dziwacznych, niksów, wodników,

rusałek,
a

pewnego wieczoru znalazłem, czego szukałem -

pochmurnook

, małego, słodkiego kobolda.

Gdy pada z deszczem zmrok, gdy m

czy mnie nuda '

i trwoga,
gdy strach pospołu z psalmist

tak spijam, jak ciemne

wino,

splatam za wierszem wiersz jak wianek z rozmarynu
na głow

słodkiego kobolda, na głow

małego boga.

40
Kuferlin

BAJKA

Kiedy chłód fioletowy od

ł usta chimerom,

strzeg

cym schodów promiennych, co prowadziły

do wnij

cia,

olbrzymiogłowy Kuferlin uniósł

jak berło

i do ło

nicy j

zaniósł, i zło

ył na mi

kkich li

ciach.

c muzykanci pocz

li stroi

narz

dzia kruche,

aby im było słodziej i ciszej, i bardziej mi

kko,

lecz nie znale

li poklasku, i skin

ł Kuferlin r

i gra

rozkazał piorunom, d

bom grzmie

, gwizda

wichurom.

ziły si

oczy

ony od tego huku, od trwogi,

płaka

pocz

ła cicho, bardzo cicho, jak strumie

;

tłumaczyła mu,

e jest mała,

e boi si

e nie

rozumie...

Na pró

no:

miał si

Kuferlin i spalał j

wolno, jak

ogie

A potem ju

było cicho. Powietrze pachniało morw

i po ramionach

ony pot spływał jak srebrny ocean...

c kiedy si

miechn

ła, westchn

ła i usn

ła,

przez okno w powale wpadł ksi

ęż

yc i Kuferlina

porwał.

41

„Oto mnie w r

ce porywa astrologiczny ksi

ęż

yc!" Mdłe kin3. wrzasn

ąć

ąż

ył

Kuferlin, a ju

rozkr

cone włosy

mu głow

do góry, za głow

brzuch

i w niebiosy
tak ulatuj

we dwójk

, a

ona

pi i nic nie wie. ,

wicie płakał Kuferlin.

miała si

ona i z konwi '

lała złocist

wod

w dziecinne usta kwiatów.

„Głupcze - mówiła do m

ęż

a - on by naprawd

porwał,
gdybym za ucho ci

mocno nie uchwyciła z

bami..."

Małe kina

Najlepsze te małe kina
w rozterce i w udr

ce,

z krzesłami wy

ciełanymi

pluszem czerwonym jak serce.

Na dworze jeszcze widno,
a ju

lampa kołysze

i cienie meandrem biegn

nad zwiastuj

cym afiszem.

Chłopcy si

wniebogłosy

w promieniach sztucznego

wiatła,

sprzedaj

papierosy,

irysy i sznurowadła.

O, ju

wieczór zaczyna!

Ksi

ęż

yc wyci

ga r

ce.

Najlepsze te małe kina
w rozterce i w udr

ce.

Kasjerka ma loki spadziste,
króluje w budce złocistej,
wi

c bierzesz bilet i wchodzisz

w ciemno

ść

, gdzie

piewa film:

szeleszcz

gaje kinowe,

nareszcie inne, palmowe,

43

a po chodniku bezkresnym
snuje si

srebrny dym.

Jak

e tu miło si

wtuli

deszcz, zawieruch

przeczeka

i nic, i nic nie mówi

i trwa

, i nie ucieka

Srebrzysta struga płynie
przez um

czone serce.

Drzemiesz w tym małym kinie
jak list miłosny w kopercie:

„Ty moje

liczne

liczno

ci!

Znów si

do łó

ka sam kład

Na jakim

spotkam ci

cie?

Twój

Pluszowy nied

wiadek".

Wychodzisz zatumaniony,
zasnuty, zakiniony,
przez wietrzne peryferie
w

drujesz i my

lisz,

najlepsze te małe kina,
gdzie wszystko si

zapomina;

e to gospoda ubogich,

którym dzie

spłyn

le. Jk

Dedykacja:

Autorowi „Opowie

ci morskich",

Stanisławowi Marii Sali

skiemu

Przed zapaleniem choinki

VII

POWRÓT

A podobno jest gdzie

ulica

(lecz jak tam doj

ść

? któr

dy?),

ulica zdradzonego dzieci

stwa,

ulica Wielkiej Kol

dy.

Na ulicy tej taki znajomy,

w kurzu z w

gla, nie w rajskim ogrodzie,

stoi dom jak inne domy,

dom, w którym

urodził.

Ten sam stró

stoi przy bramie.

Przed bram

ten sam kamie

Pyta stró

: „Gdzie

pan był tyle lat?"

„W

drowałem przez głupi

wiat".

c na gór

szybko po schodach.

Wchodzisz. Matka wci

ąż

taka młoda.

Przy niej ojciec z czarnymi w

sami.

I dziadkowie. Wszyscy ci sami.

I brat, co miał okaryn

Potem umarł na szkarlatyn

Wła

nie ojciec kiwa na matk

e ju

wzeszła Gwiazda na niebie,

e czas si

dzieli

opłatkiem,

c wszyscy podchodz

do siebie

i serca dr

żą

uroczy

cie

jak na drzewie przy li

ciach li

cie.

Jest cicho. Choinka płonie.
Na szczycie cherubin fruwa.
Na oknach pelargonie
blask

wieczek złotem zasnuwa,

a z k

ta, z ust brata, płynie

kol

da na okarynie:

LULAJ

E, JEZUNIU,

MOJA PEREŁKO,
LULAJ

E, JEZUNIU,

ME PIE

CIDEŁKO.

Bajka o sze

ciu tłumaczkach

Sze

ść

tłumaczek w ramach nieuzgodnienia

tłumaczyło t

sam

powie

ść

w oparach natchnienia:

pierwszej wyszedł poemat oktaw

drugiej co

ze sportu: „Kiszka, brawo!",

trzecia przywiozła powie

ść

historyczn

pt. „Zamierzchłe czasy",

czwarta rewelacj

w trzech tomach (nieomal klasyk!),

ta reporta

„Tam, gdzie był dół",

szósta - „O hodowli pszczół".

Pytanie:

Sk

d ta historia dzika?

Odpowied

adna nie znała j

zyka.

Morał, czyli pouczenie:

Wi

c po co si

do oryginału?

Zamiast jednego, sze

ść

dzieł powstało.

Satyra na bo

żą

krówk

Po choler

toto

yje?

Trudno powiedzie

, czy ma szyj

a bez szyi komu si

przyda?

Pachnie toto jak dno beczki,
jakie

nó

ki, jakie

kropeczki -

ohyda.

Człowiek zaj

ty niesłychanie,

a toto, prosz

, lezie po

cianie

i rozprasza uwag

człowieka;

bo człowiek chciałby si

skoncentrowa

a ot, bo

żą

krówk

obserwowa

musi, a czas ucieka.

A secundo, szanowne panie,
jakim prawem w zimie na

cianie?!

Co innego latem, gdy kwitnie ogórek!

Bo latem to co innego:

ka

dy owad mo

e tentego

i w ogóle.

Wi

c upraszam entomologów,

czyli badaczów owadzich nogów,
by si

na t

spraw

rzucili z szałem.

48

I wła

nie dlatego w Szczecinie,

gdzie mi czas pracowicie płynie,
,' satyr

na bo

żą

krówk

napisałem.

Szczecin,

wietlica Artystyczna,

dnia 16 lutego 1949 r.

4. Ulica szarlatanów

O wróbelku

Wróbelek jest mała ptaszyna,
wróbelek istotka niewielka,
on brzydk

stonog

pochłania,

lecz nikt nie popiera wróbelka.

Wi

c wołam: Czy

nikt nie pami

ta,

e wróbelek jest druh nasz szczery?!

Kochajcie wróbelka, dziewcz

ta,

kochajcie, do jasnej cholery!

50

Wierszyk o wronach

W powietrzu roziskrzonym
siedz

na drzewie wrony,

trzyma je gał

ąź

gruba;

nieg wła

nie zacz

ł pada

wronom si

nie chce lata

nie

ek wrony zasnuwa.

pole z kr

rzeczk

w dali wida

miasteczko

uprzemysłowione -

a wrony, jak to wrony,
patrz

okiem szalonym,

wrona na wron

Gdyby je zmieni

w nuty,

czałyby dopóty,

dopóki strun cho

czworo -

a tak, na wroni

chwał

siedz

czarne, zdr

twiałe

im saecula saeculorum.

Nocne niebo ju

kwitnie,

wszystko

wieci bł

kitnie:

noc, wiatr, wronie ogony;

57

za

nij, strumieniu w

ski -

dobrej nocy, gał

zki,

dobranoc, wrony.

W le

niczówce

Tu, gdzie si

gwiazdy zbiegły

w tak

kapel

żą

domek z czerwonej cegły
rumieni si

na wzgórzu:

to le

niczówka Pranie

nasze jesienne mieszkanie.

Chmiel na rogach jelenich
usechł ju

i si

sypie;

w szybach tyle jesieni,
w jesieni tyle skrzypiec,
a w skrzypcach, byle tkni

te,

lament gada z lamentem.

Za oknem las i pole
las - rozmowa sosnowa;

min

ł dzie

i na stole

stoi lampa naftowa,
gadatliwa promienna
jak ze stołu Szopena.

W nocy tu tyle nuce

piewa

, a

do rana.

Ksi

ęż

yc w srebrnej peruce

gra jak Bach na organach
i płynie koncert wielki
przez d

by i przez

wierki -

53

to le

niczówka Pranie:

nocne koncertowanie.

Chodzi wiatr nad jeziorem,
tr

ca d

by i graby;

i znów wieczór, wieczorem
znów za

wiecamy lampy;

o, le

niczówko Pranie:

lamp l

nienie, migotanie

ksi

ęż

yc na ka

dej

cianie,

nocne muzykowanie.

Sunie doro

ka nocy,

w skos, dziecinnym rysunkiem;

doro

karz zamkn

ł oczy,

konik st

pa z frasunkiem,

cie

ciany do

ciany:

wehikuł posrebrzany;

o, le

niczówko Pranie,

nocne podró

owanie.

Gwiazdy jak

nieg si

sypi

do le

niczówki wchodz

okienn

szyb

wrze

niow

noc

w twoim małym lusterku
noc

wieci gwiazd

wielk

Wrzesie

1952

Kronika olszty

ska

I wieczne lato

wieci w moim pa

stwie...

„Sen nocy letniej"

Gdy trzcina zaczyna płowie

oł

kszy w d

browie,

znak,

e lata złote nogi

szykuj

do drogi.

Lato, jak

e ci

ubłaga

pro

jak

? łkaniem jakim?

Tak ci pilno pój

ść

i zabra

w walizce ziele

i ptaki?

Ptaków tyle. Zieleni tyle.
Lato, zaczekaj chwil

II

Dobrze jest nad jeziorem
nawet por

deszczow

niczy wieczorem

lamp

zapala naftow

po chwili we wszystkich pokojach
naftowe lampy płon

a cienie od rogów jelenich
rozrastaj

w niesko

czono

ść

55

Psy szczekaj

bki północy bliskie.

A chmury p

po niebie

jak wielkie psy my

liwskie.

Zasypiamy

przytuleni do siebie jak dzieci.

Noc si

wypogodziła.

Ksi

ęż

yc mruczy i

wieci.

Pszczoły

Tylko woda chlupie o brzeg bez przerwy.

A nam si

polowania,

paprocie, jelenie i strzelby.

Rano sło

ce, rano pogoda,

idziemy do k

pieli.

Sama rado

ść

! Sama uroda!

Jak tu si

nie weseli

Z sosny słycha

dzi

cioła stuk.

A tutaj ryby bryzg! spod nóg.

Ech, bracia, wpław! I płyn

ąć

, pływa

tam, gdzie z drugiej strony

wiatr, roze

miany wiatr przygrywa

na sitowia strunach zielonych.

56

IV

A w tych borach olszty

skich

dobrze z psami w

drowa

A w tych jarach olszty

skich

nina i d

browa.

cza mosty rozstawia.

Jak Wenus pachnie szałwia.
Ptak siada na ramieniu.
Komar płacze w promieniu.
W dzie

niebo si

miewa,

a noc

zagwie

gwiazdy w gniazda spadaj

al b

dzie st

d odje

V

Wszystkie szmery,
wszystkie traw kołysania,
wszystkie ptaków
i cieniów ptasich przelatywania,

wszystkie trzcin,
wszystkie sitowia rozmowy,
wszystkie dr

enia

ci topolowych,

57

wszystkie blaski
na wodzie i obłokach,
wszystkie kwiaty,
wszystek pył na drogach,

wszystkie pszczoły,
wszystkie krople rosy
to mi jeszcze,
przyjacielu, nie dosy

chciałbym wi

cej ptaków,

drzew z ptakami,

wi

cej blasków, gwiazd, obłoków,

trzcin, kaczek na wodzie,

i uchwyci

to wszystko r

kami,

ucałowa

to wszystko ustami

i tak zaj

ść

, jak sło

ce zachodzi.

VIII

Ze wszystkich kobiet

wiata

najpi

kniejsza jest noc.

IX

Ona idzie, ona płynie, ona sunie
pod niebios ogromn

bram

;

a wszystko jest pi

kne u niej,

a pachnie od niej wanilia i cynamon.

58

Z gór w doliny schodzi coraz gł

biej,

a oczy ma pi

kne jak jastrz

bie,

a nogi ma proste jak sosny.

Nadaremno si

dziwisz i pytasz,

nie ma ko

ca gwia

dzisty korytarz,

nie ma kresu dla nocy miłosnej.

XII

Kiedym przez las sosnowy szedł,

poj

łem,

e w nim jest co

z m

skiej tragedii.

A kiedym w las li

ciasty wszedł,

to jakbym słyszał

miech i flet,

jakbym wst

pił do pokoju kobiety.

XIII

Jeszcze tyle byłoby do pisania,
nie wystarcz

adne słowa:

o wiewiórkach, o bocianach,
o ł

kach sfałdowanych jak suknia balowa,

o białych motylach jak listy lataj

ce,

o zieleniach

miesznych pod

wierkami,

o tych sztukach, które robi słonce,
gdy si

zacznie bawi

kolorami;

i gdy człowiek wejdzie w las, to nie wie,
czy ma lat pi

ęć

dziesi

t, czy dziewi

ęć

patrzy w las jak w

mieszny rysunek

59

i przeciera o

lepłe oczy,

dzwonek le

ny poznaje,

płoszy

i na serce kładzie mech jak opatrunek.

XV

Psy nad jeziorem szczekaj

e wydr

pochwyc

Pisz

wiersze na piasku,

pióro maczaj

c w ksi

ęż

ycu.

niczówka Pranie, 1950

Bufalo-bill

czyli

Najnowsze egipsko-chaldejskie

przedwojenne

nadzwyczajne krakowskie abecadło

Komu, komu, bo id

do domu!

A

ANIOŁ jest to człowiek bo

ADAM Ew

wci

ąż

bato

BUBA Baba mieszka w Mszanie?
BURDEL znaczy zamieszanie?

C

CYGARA nie wsadzaj w placki?
CYCKI to nazwisko na „cki"?

D

DRA

był straszny z Szatobrianda?

DOBRACZY

SKI wuj Rembrandta?

EROTOMAN szczypie wilgi?
ERYK to Lipi

ski, „Szpilki"?

61

FRANCUZ jada nawet much

FAKIR ziemi

orze uchem?

G

GRECO malarz zawsze młody?
GÓWNO mro

one to lody?

H

HAMMURABI stworzył kodeks?
HONOR po łacinie podex?

IRRAVADI w

chał eter?

ILOCZAS gubi poet

JAN Sobieski wynalazł balon?

JAJKO powiesz i w

miech salon?

K

KONSTANTY vide Ildefons?

KAMYCZEK Jan grywa w refons?

LAMBDA grecka to litera?
LYRA przyrz

d Sandauera?

ŁADOSZ jest nazwisko Henia?
ŁOKNO dziura do patrzenia?

62

M

MORWA drzewo, a nie m

twa?

MORWA TWOJA MA

to kl

twa?

N

NERON

miał si

ha-ha-ha-ha?

NIE czytaj Wilhelma Macha?

O

O, jak ci

ęż

ko na

wiecie

ORNITOLOG ptaszki widzi?

PUPA konfederat barski?
FORTEPIAN to bł

d drukarski?

R

R

BANKA przydział na lato?

RYBY opisuje Ksato?

SŁOWACKI uwielbiał orły?
SIUSIA

w spodnie znak niedobry?

T

TWEED to znana szkocka rzeka?

TRUMNY nie wkładaj do mleka?

U

UNIECHOWSKI znany cwaniak?
UCHO otwór do dłubania?

63

v

VOGÓLE m

tny przysłówek?

VOLTAIRE Francuz i półgłówek?

W

WALDORFF łysy anioł w niebie?
WOL

Waldorffa ni

siebie?

X

XAWERY Pruszy

ski owszem?

XENOFONT odkrył Mazowsze?

Y

YES to znaczy „tak" w Londynie?
YONASZ pływał po gł

binie?

Z

ZWINGLIUSZ zniósł celibat w Rusi?
ZUPA dobra, kiedy kusi?

Koniec Bufalo-bill

czyli

Najnowszego egipsko-chaldejskiego

przedwojennego
nadzwyczajnego krakowskiego abecadła

Pani Hermenegildzie KOCIUBI

SKIEJ -

zamiast wi

zanki na grób pieska

O mej poezji

Moja poezja to jest noc ksi

ęż

ycowa,

wielkie uspokojenie;

kiedy poziomki słodsze s

w parowach

i słodsze cienie.

Gdy nie ma przy mnie kobiet ani dziewczyn,
gdy si

piło

wszystko i

wierszczyk w szparze cegły trzeszczy,

e bardzo miło.

Moja poezja to s

proste dziwy,

to kraj, gdzie w lecie

stary kot usn

ł pod lufcikiem krzywym

na parapecie.

5. Ulica szarlatanów

65

Ars poetica

czyli
Sztuka rymotwórcza

(....)

LIST DO KRAWCA TEOFILA
(...)

VI

Publiczno

ść

zasi

jest tym drogowskazem,

czego nie mog

poj

ąć

ró

ni durnie.

eli błaze

stw pragnie, b

jak błazen,

li koturnów, sta

ńż

e na koturnie.

I na to nie ma rady, moje panie:

To

i szyjemy, i piszemy dla niej.

VII

A wi

c poeta winien mie

przy lustrze

urnal, z którego wida

, co si

ci:

Czy dłu

sze wiersze id

, czy te

krótsze,

na co ma naród ch

ęć

nie ma ch

ci,

bo, jak powiedział filozof Parokki:

W modzie wyra

a si

obł

d epoki.

XI

Teraz a propos forsa. Teofilu,
za któr

człowiek Publiczno

ść

wypasa:

66

Ju

w staro

ytnym królestwie Bab-Ilu

badano problematyk

inkasa

i ci poeci, co byli kapłani,

bez forsy, jak wiadomo, ani ani.

XII

Có

, praca z płac

jedn

idzie drog

wie to jednako wieszcz, krawiec czy anioł.

Wyborny majster zawsze bierze drogo

i tylko lichy partacz robi tanio,

a lichy partacz jest rynku zakał

co si

nieraz w

yciu okazało.

XVI

c kiedy wiersz napiszesz, w teczk

włó

go,

kawy si

napij, ale nie mów o nim,

adnych wysiłków r

czk

ani nó

Czekaj. Wydawca sam w ko

cu zadzwoni.

I powie: - Mistrzu, prosz

, przyjd

pan do mnie.

Wtedy id

, ale pami

taj, by skromnie.

XVII

I tutaj taka rozegra si

scena,

grana czasami forte i nami

tnie.

Wydawca płacze. Ty z min

Szopena

cyferk

powtarzasz konsekwentnie,

e ani grosza taniej. Na wiersz łassy

wydawca da ci w ko

cu czek do Kassy.

67

XVIII

Jak Merkuriusza ołtarz, który

ni si

tak

jest Kassa. R

czki lekko dr

żą

ci.

Serduszko bije. Punkcik przy podpisie
stawiasz, a potem idziesz w ciemny k

cik

i w tym k

ciczku jak dzieci

natchnione

stajesz i ufnie przeliczasz Mammon

XIX

Zgadza si

. Cudnie. Bł

du ani troszki.

Kasjerce wdzi

czno

ść

wyra

asz na migi.

A potem twoje s

wszystkie doro

ki.

I wszystkie kwiaty. Wszystkie makagigi.
„O, kiedy wiersze stan

monet

có

to za rozkosz by

wtedy poet

(...)

Dlaczego ogórek nie

piewa

(Z NIEDOKO

CZONEJ CAŁO

CI PT. „MIŁOSIERDZIE")

Pytanie to, w tytule
postawione tak

miało,

cho

by z najwi

kszym bólem

rozwi

by nale

ało.

li ogórek nie

piewa,

i to o

adnej porze,

to wida

z woli nieba

prawdopodobnie nie mo

Lecz je

li pragnie? Gor

co!

Jak dot

d nikt. Jak skowronek.

li w słoju noc

łzy przelewa zielone?

Mijaj

lata, zimy,

raz słoneczko, raz chmurka;

a my oboj

tnie przechodzimy

koło niejednego ogórka.

69

„Liryka, liryka
tkliwa dynamika"

Sam nie rozumiem, sk

d to mi si

bierze,

e jestem mitologiczne zwierz

ni to

winio-byk ni to koto-pies,

w ogóle z innych stron:

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

Id

, powiedzmy, wieczorem z Arturem

i nagle: ksi

ęż

yc wschodzi nad murem,

Artur ostrzega, bo dobry kolega:

- Nie patrz. - A ja jak bóbr:

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

W takim „Przekroju" po prostu si

boj

bo jak na przykład wejd

do pokoju

i si

zamy

, powiedzmy, o Wi

le,

to zaraz łzy jak groch:

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

70

Wy si

nie dziwcie,

liczni panowie,

sze

ść

lat po

wiecie tułał si

człowiek

i nagle: Polska i harfa eolska,
po prostu cud jak z nut:

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

B

dziecie

mia

, lecz daj

słowo:

ja czytam nawet „Gazet

Ludow

i „Pokolenie", i wiersze w „Kamenie",
i czytam, i szlocham, och!

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

Niech mnie zar

, niech honoraria

wyda na wie

ce Artur Marya!

Ja jestem Polak, a Polak jest wariat,
a wariat to lepszy go

ść

liryka, liryka,

tkliwa dynamika,

angelologia

i dal.

A po pogrzebie pod korniszon
niech epitaphium mi napisz

TU LE

Y MAGIK I MAŁPISZON,

pod spodem taki tekst:

71

„Liryka, liryka,
tkliwa dynamika,
angelologia
i dal".

Noctes Aninenses

ni

NOCNY TESTAMENT

Ja, Konstanty, syn Konstantego,
zwany w Hiszpanii mistrzem Ildefonsem,
b

c niespełna rozumu,

pisz

testament przy

wiecach.

my si

, zaznaczam, kr

przy lichtarzach

i dr

żą

, i r

ka mi dr

y -

a wi

c majstrowi, co lichtarze stwarzał,

zapisuj

czerwcowe

my.

li kiedy go rozwlecze chandra,

w wieczór b

dzie w

ród tych ulic st

pał,

my si

zaczn

na werandach,

gasn

ąć

kule niebieskie na klombach,

my zobaczy, twarze w złotym dymie

i przystanie. I wspomni me imi

A poetom

cym i przyszłym

zapisuj

mój kaflowy piec,

w nim spalone my

li i pomysły,

czyli ró

ne gry niewarte

wiec,

nadto ksi

ęż

yc, pełny mój kałamarz,

co mi sprzedał go w

drowny kramarz.

73

Je

li tedy kiedy

, w latach innych,

jak ja dzisiaj noc

wznios

głos

i rozło

żą

swoje pergaminy,

wzdycha

zaczn

, jak uwieczni

noc -

to ja b

w kuszeniach chmur,

w pergaminach i skrzypieniach piór,
bom ja noc

zaszumiał i odszumiał,

i do dna jej partytury zrozumiał.

Córce mojej Kirze, tancerce,
zapisuj

niebiosa siódme,

cherubinów modl

cych si

z tercyn,

szum wysoki i

wiatła ułudne,

i przyrod

jak skrzyni

sekretów -

niechaj z niej si

uczy swoich baletów.

Teofilowi, gdy si

w mie

cie zmierzchnie,

daj

cał

uliczk

do szeptów

oraz pewn

bram

na Lesznie,

gdzie był kuty w

elazie Neptun,

ale uciekł, bo miał wstr

t do miasta.

Teraz w niebie jest spokojna gwiazda.

Wszystkim dobrym cały czar, co wezbrał
na tej ziemi, daj

jak alfabet:

pory roku ze złota i srebra
i dzi

cioły, i te muszki nawet

wieczorami, wielkim rojem, przy akacjach,
w gł

bi zorza, z której si

nie wraca...

74

Wierszom moim fosforyczne furie

blaskiem w wertep ciemny i zły -

a mojej Smagłej, mojej Smukłej, mojej Pochmurnej

łzy.

1939

Przechodniu, zapnij guzik!

czyli
Pytania i odpowiedzi

Adam? Praojciec.

Natanson? Wojciech.

Zupa? Pomidorowa.

Demokracja? Ludowa.

Gojawiczy

ska? Pola.

Kopernik? Polak.

Przystanek? Tramwajowy.

Materializm? Dziejowy.

Nie damy? Odry, Nysy.

Juliusz Cezar? Łysy.

Twierdzenie? Pitagorasa.

Od Sasa? Do Lasa.

„Pchła-szachrajka"? Brzechwy.

Tygodnik? Powszechny.

Kisiel? Patrz: Potrawy.

Odbudowa? Warszawy.

Termometr? Reaumura.

O

wiata? I kultura.

Przechodniu? Stój.

M

ąż

tej pani? My

liciel.

Dostojewski? „Idiota".

Nad i kropka? U Kotta.

Ilustracja? Dorego.

Pan nie lubi? Dlaczego?

Cudowna? Polska Mowa.

76

Bomba? Atomowa.

Niemcy? Pobici.

Rozbiory? Jezuici.

Pi

te koło? U woza.

ukrowski?

wietna proza.

Swinarski? Artur Marya.

Ja? Wariat.

Idzie

ołnierz? Borem lasem.

Stary Fredro? „Precz z kutasem".

Hemar? W czamarze.

Szkoda słów? O Hemarze.

Reforma? Rolna.

Jan? Z Kolna.

Jajko? Kolumba.

Flukowski? Tarabumba.

Ładosz? Znakomicie.

Szumi

jodły? Na szczycie.

Ziemie? Odzyskane.

Szopen? Z fortepianem.

G

ęŚ

? Zielona.

Grupa? Laokoona.

Fors

? Przepili.

Muzyczka? Tirli-tirli.

Samozwaniec? Magdalena.

Kwiatkowska? Irena.

Na plamy? Terpentyna.

elazna? Kurtyna.

W co bij

? W tarabany.

Jaki ojciec? Zapłakany.

Kiedy umarł? O trzeciej.

Ratujmy? Dzieci.

77

Na choler

? Mickiewicz.

A Wyspia

ski? Patrz: Minkiewicz.

Małe wi

nie? Wisienki.

Zakazane? Piosenki.

Szaflarska? Wesoła.

Kwadratura? Koła.

Mikołajczyk? ?
1946

Wielkanoc gastropaty

Jajek nie mo

na,

szynki nie mo

na,

tako

nie mo

szaszłyka z ro

na.

Indyk - katafalk,
kura - agonia,
piwo - gaffa,
morderstwo - koniak.

so ciel

ani pół deka,

chrzanik - noc w m

ce,

chyba do lekarstw.

Sosy - satyra,

k abul - testament,
zupy - cholera,
zam

t i lament.

Kawa - dyspepsja,
wizje niedobre,
rum - epilepsja,
cygaro - obł

Ani fistaszków,
ani pistacji,

79

wszystko prowadzi
do prostracji.

Torciki - zgaga,
mazurki - zgaga,
mazurek szkodzi,
tort nie pomaga.
Pytam lekarza: - Co?

A na to lekarz: - Gdyby

był bladszy,

niech pan spokojnie w niebo popatrzy.

Strasna zaba

WIERSZ DLA SEPLENI

CYCH

Pewna pani na Marsałkowskiej

kupowała synk

z groskiem

w towazystwie swego m

za, ponurego draba;

wychodz

ze sklepu, pani w sloch,

w ksyk i w lament: - M

zu, och, och!

popats, popats, jaka strasna zaba!

M

z był wyzsy uz

dnik, psetarł mgł

w okulaze

i mówi: - Zecywi

cie co

skace po trotuaze!

cy to zaba, cy tez nie,

w kazdym razie ja tym zainteresuj

;

zaraz zadzwoni

do Cesława,

a Cesław niech zadzwoni do Symona -

nie wypada, z

by Warsawa

była na „takie co

" narazona.

Dzwonili, dzwonili i po tsech latach
wrescie schwytano zab

koło Nowego

wiata;

a zeby sprawa zaby nie odesla w mglisto

ść

dzono historycn

urocysto

ść

;

ustawiono trybuny,
sp

dzono tłumy,

6. Ulica szarlatanów

81

„Stselców" i „Federastów" -
słowem, całe miasto.

Potem na trybun

wesła Wysoka Figura

i kiedy odgzmiały wsystkie „hurra",
Wysoka Figura zece tak:

- Wspólnym wysiłkiem z

du i spolece

stwa

pozbyli

my si

zabiego bezece

stwa -

panowie, do góry głowy i syje!

A społece

stwo: - Zecywi

cie,

dobze, ze t

zab

złapali

cie,

wsyscy pseto zawołajmy: „Niech zyje!"

Zima z wypisów szkolnych

Któ

to tak

nie

kiem prószy z niebiosów?

oczywi

cie pan wojewoda;

módl si

, dziecino, z cał

krain

niech Bóg mu siły doda;

nie

ku naprószyl,

nie

ek poruszył

dobry pan wojewoda.

A któ

na szybach maluje kwiaty,

czy mróz, czy mróz, dziecino?
Nie, to r

czuchn

dla ciebie,

abuchno,

starosta ze staro

cin

;

srebrzyste pr

ąż

ki, listki, gał

zki

dla ciebie, dziwna dziecino.

A któ

liczne zawiesił sople

za oknem u okapu?
Czy mo

e tak

e mróz niedobry

fantastyczn

łap

Nie, moje złoto, to referenci,
podkierownicy, nadasystenci
noc

nie spali, hurra! wołali,

sople poprzyklejali.

Hej, tam w Warszawie jest pan minister

siwy i taki miły,

przez okno rzuca spojrzenia bystre,

83

bo chce, by dla ciebie były
zim

sopelki,

niegi i lody:

wszystkie zimowe wygody.

Je

eli tedy sanki usłyszysz

i dzwonki ich tajemnicze,

wiedz: to minister w skupionej ciszy

nacisn

ł taki guziczek,

e sanki dzwoni

i gwiazdki l

nad miastem i nad wsi

Skumbrie w tomacie

Raz do gazety „Słowo Niebieskie"
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
przyszedł malu

ki staruszek z pieskiem.

(skumbrie w tomacie pstr

- Kto pan jest, mów pan, cho

pod sekretem!

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)

- Ja jestem król Władysław Łokietek.
(skumbrie w tomacie pstr

Siedziałem - mówi - długo w tej grocie,
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
dłu

ej nie mog

... skumbrie w tomacie!

(skumbrie w tomacie pstr

Zaraza ro

nie

tek i pi

tek.

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Id

na Polsk

robi

porz

dek.

(skumbrie w tomacie pstr

Na to naczelny kichn

ł redaktor

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
i po namy

le powiada: - Jak to?

(skumbrie w tomacie pstr

Chce pan naprawi

bł

dy systemu?

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)

85

Był tu ju

taki dziesi

ęć

lat temu.

(skumbrie w tomacie pstr

Tak

e szlachetny. Strzelał. Nie wyszło.

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Krew si

polała, a potem wyschło.

(skumbrie w tomacie pstr

- Ach, co pan mówi? - j

ł Łokietek;

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
łzami w redakcji zalał serwet

(skumbrie w tomacie pstr

- Znaczy si

, musz

wraca

do groty,

(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
czyli

e pocierp, mój Władku złoty!

(skumbrie w tomacie pstr

Skumbrie w tomacie, skumbrie w tomacie!
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Chcieli

cie Polski, no to j

macie!

(skumbrie w tomacie pstr

1936

Ulica szarlatanów

Szarlatanów nikt nie kocha.

Zawsze sami.
Dla nich gwiazdy

wiec

w górze

i na dole.
W tajnych szynkach pij

dziwne

alkohole.
I wieczory przera

blu

nierstwami.

Wymy

lili swe tablice

szmaragdowe.
Krwi

dziewicy wypisali

charaktery.
Strachy w liczbach: 18,

3 i 4.
Przeklinamy Jezu-Chrysta

i Jehow

Szarlatani pisz

ksi

o papie

ach.

Zawsze w nocy mówi

le o

Watykanie.
Zawsze w nocy słycha

szklane,

szklane łkanie:

płacz

gwiazdy zapl

tane

w szkła na wie

ach.

87

Kiedy miesi

c um

czony

wschodzi na nów,
alkohole z przera

enia

żą

słodycz

Nie pomog

alkohole:

W nocy krzycz

Łzy fałszywe szmaragdowych

szarlatanów.

Bardzo cicho i bole

nie

jest nad ranem.
Dzwoni

dzwony,

wit pochyla

w pokorze.

Odpu

ść

grzechy szarlatanom,

Panie Bo

wszak Ty jeste

takim samym

szarlatanem.

Muzie nó

ki całuj

„Kogutek"? nie uleczy.
Przyjaciel? nie pocieszy.
Nie ma przyjaciół.

Ranny

? Ten

wiat jest borem,

bałe

bór toporem,

i zaci

ł.

ysz. Wokół mchy ciche.

Igraj

gwiazdy dziwne

z gał

ęź

mi.

„Kogutek" nie uleczy.
Przyjaciel nie pocieszy.
Uwierz mi.

Co pomo

e? A ja wiem:

tu pomo

e stary sen,

stara bajda;

Je

jak garnek p

ł, ona ci

sklei,

nadziej

utracił, wpłyniesz na morze nadziei

na wszystkich

aglach.

„Nastawienia" społeczne? Dla karzełków.

Recenzje niedorzeczne? Dla zgiełku.

Poeto, plu

, gdzie komuna, sanacja i endecja.

89

Tylko ona ci

zbawi, przekl

ta i jedyna -

i na gwiazdy wyprawi, rytm

ty, mowa inna -

poezja.

Spis tre

5 Muzie nó

ki calujf Maciej Cisło

14 [Pyłem ksi

ęż

ycowym...]

15 Ju

kocham ci

tyle lat

16 List je

17 Rozmowa liryczna

18 Pro

ba o wyspy szcz

ęś

liwe

19 Miła moja

20 Bal u Salomona (fragmenty)

22 Piosenka

23 O naszym gospodarstwie

24 Zaczarowana doro

30 Spotkanie z matk

(fragmenty)

32 Wizyta

33 Serwus, madonna

34 Pie

ni (fragmenty)

3 7 Dziwni letnicy

39 Podró

do Arabii Szcz

ęś

liwej

40 Długom bł

dził i szukał

41 Kuferlin

43 Małe kina

45 Przed zapaleniem choinki (fragment)

47 Bajka o sze

ciu tłumaczkach

48 Satyra na bo

żą

krówk

50 O wróbelku

51 Wierszyk o wronach
53 W le

niczówce

91

55 Kronika olszty

ska (fragmenty)

61 Bufallo-bill

65 O mej poezji

66 Ars poetica czyli Sztuka rymotwórcza
(List do krawca Teofila - fragmenty)

69 Dlaczego ogórek nie

piewa

70 „LirykaJiryka, tkliwa dynamika"

73 Noctes Aninenses (fragment)

76 Przechodniu, zapnij guzik!

79 Wielkanoc gastropaty

81 Strasna zaba

83 Zima z wypisów szkolnych

85 Skumbrie w tomacie

87 Ulica szarlatanów

89 Muzie nó

ki całuj