11

73. Terytorium Polski – granice i sąsiedzi

Zadanie 73.1

a) terytorium lądowe, b) terytorium morskie, c) terytorium
powietrzne

Zadanie 73.2

Terytorium morskie Polski obejmuje wody wewnętrzne
oraz wody morza terytorialnego. Morskie wody wewnętrzne
stanowią wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną
granicą morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki,
których brzegi należą tylko do jednego państwa, a ich rozwarcie
u ujścia nie przekracza 24 mil morskich (1 mila morska = 1852 m).
Wliczane są również wody tzw. zatok historycznych; ich szerokość
rozwarcia jest większa niż 24 mile morskie. Morze terytorialne
to pas wód morskich położonych między wybrzeżem lub wodami
wewnętrznymi a morzem otwartym. Do Polski należy 12 mil
morza terytorialnego.

Zadanie 73.3

A – na północy – Przylądek Rozewie;
B – na południu – szczyt Opołonek;
C – na zachodzie – kolano Odry koło Cedyni;
D – na wschodzie – kolano Bugu koło Horodła.

Zadanie 73.4

Wartości południków od 14° do 24°E (wartości kątowe rosną
o 1 stopień w kierunku wschodnim); wartości równoleżników od
50° do 54°N (wartości równoleżników rosną o 1 stopień
ku północy).

Zadanie 73.5

Południk 15°E. Czas strefy środkowoeuropejskiej obowiązuje
w półroczu zimowym.

Zadanie 73.6

Rozciągłość południkowa:
54°50’ – 49° = 5°50’
Średnia długość jednostopniowego łuku południka wynosi
– 111 321 m, natomiast średnia długość jednominutowego
łuku południka wynosi w przybliżeniu 1853 m.
5O x 111 321 m = 556 605 m = 556,605 km
50’ x 1853 m = 92 650 m= 92,65 km
556,605 km + 92,65 km = 649,255 km
Rozciągłość równoleżnikowa wynosi: 24°09’ – 14°08’ = 10°01’

Zadanie 73.7

Następstwa rozciągłości:
a) południkowej – prawie godzina różnicy w długości dnia i nocy

na krańcach północnych i południowych Polski. Latem dzień
jest dłuższy na północy kraju, zimą na południu,

b) równoleżnikowej – różnica w czasie słonecznym. Wschodnie

krańce Polski mają ok. 40 minut wcześniej południe słoneczne
aniżeli krańce zachodnie.

Zadanie 73.8

A.

Indywidualna odpowiedź ucznia.

B.

Od zachodu: Niemcy (Berlin), Czechy (Praga),

Słowacja (Bratysława), Ukraina (Kijów), Białoruś (Mińsk),
Litwa (Wilno), Rosja (Moskwa) – jest to granica
z tzw. obwodem kaliningradzkim.

C. Najdłuższa granica z Czechami (790 km),

najkrótsza z Litwą (103 km).

Zadanie 73.9

Od 1945 do 1990 r. Polska graniczyła z trzema krajami:
NRD (na zachodzie), Czechosłowacją (na południu) i z ZSRR
na północnym wschodzie i wschodzie. Po 1990 r. zmieniała się
liczba sąsiadów Polski. Obecnie graniczy z siedmioma krajami:
Niemcami, Czechami, Słowacją, Ukrainą, Białorusią, Litwą i Rosją
(poprzez obwód kaliningradzki).
Zmiany nastąpiły:

W 1990 r. NRD (zachodni sąsiad Polski) połączyło się z RFN
i powstało jedno państwo Niemcy – dzisiejszy zachodni sąsiad
Polski.

Po 1991 r. z rozpadu ZSRR (dawnego wschodniego sąsiada
Polski) wyłoniły się: Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja.

W 1993 r., w wyniku tzw. „aksamitnej rewolucji”, nastąpił
podział Czechosłowacji (dawnego południowego sąsiada Polski)
na dwa kraje: Czechy i Słowację.

Zmiany w liczbie sąsiadów są następstwem rozpadu bloku
socjalistycznego spowodowanego przemianami polityczno-
-gospodarczymi w Europie Środkowo-Wschodniej.

Zadanie 73.10

Kolejno od góry: Rosja, Ukraina, Białoruś, Niemcy, Czechy, Litwa,
Słowacja

Zadanie 73.11

a) Czechy, Litwa, Słowacja
b) Czechy, Niemcy, Słowacja
c) Czechy, Niemcy, Słowacja

Zadanie 73.12

8 miejsce – pod względem ludności
8 miejsce – pod względem powierzchni

Zadanie 73.13

Większą liczbę ludności mają: Rosja, Niemcy, Wielka Brytania,

Francja, Włochy, Ukraina,
Hiszpania.

Większą powierzchnię mają: Rosja, Niemcy, Ukraina, Francja,

Hiszpania, Szwecja, Finlandia.

74. Podział administracyjny

Zadanie 74.1

a) 1) województwo lubuskie (F):

Gorzów Wielkopolski – siedziba władz wojewódzkich
(rządowych),

Zielona Góra – siedziba władz samorządowych.

2) województwo kujawsko-pomorskie (C):

Bydgoszcz – siedziba władz wojewódzkich (rządowych),

Toruń – siedziba władz samorządowych.

b) województwa: lubelskie (F), łódzkie (E), opolskie (O).

22

c) najdalej wysunięty punkt na:

zachód – województwo zachodniopomorskie (Z),
wschód – województwo lubelskie (L).

d) województwa: pomorskie (G), zachodniopomorskie (Z).

Zadanie 74.2

Zestawienie województw

Kryteria doboru województw

kujawsko-pomorskie,

łódzkie, śląskie

graniczą

z sześcioma województwami

lubelskie, podlaskie,

podkarpackie

położone są

przy granicy wschodniej

lubuskie, opolskie,

podlaskie

przez ich terytorium

przebiega dział wodny

rozdzielający dorzecze Wisły i Odry

dolnośląskie, lubuskie,

zachodniopomorskie

położone są

przy granicy zachodniej

mazowieckie, łódzkie,

świętokrzyskie

zamieszkuje je najmniej ludności

Zadanie 74.3

Województwa o największej wartości cechy kolejno od góry:
mazowieckie
mazowieckie
wielkopolskie
mazowieckie
mazowieckie
śląskie
Województwa o najmniejszej wartości cechy kolejno od góry:
opolskie
kujawsko-pomorskie
świętokrzyskie
opolskie
lubuskie
podlaskie

Zadanie 74.4

Kolejno od góry:
dolnośląskie
podlaskie
wielkopolskie
mazowieckie
opolskie
lubelskie

75. Struktura ludności

według płci i wieku

Zadanie 75.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 75.2

a) Zwężająca się podstawa piramidy świadczy o tym,

że przyrost naturalny maleje, kolejne roczniki są mniej liczne
od poprzedzających.

b) Liczba urodzeń chłopców jest nieco większa niż liczba urodzeń

dziewcząt, natężenie zgonów wśród mężczyzn we wszystkich
grupach wiekowych jest większe niż wśród kobiet. W efekcie
około 35. roku życia następuje zrównanie liczby mężczyzn oraz
kobiet i w przedziale 35–40 lat liczebność obu płci jest mniej
więcej wyrównana. Od tego przedziału wiekowego występuje
tzw. nadumieralność mężczyzn i zaznacza się przewaga
liczebna kobiet, która jest coraz większa w każdej wyższej
grupie wiekowej.

c) W okresie powojennym nastąpił gwałtowny wzrost

współczynnika urodzeń. Był to tzw. przyrost kompensacyjny.
Współczynnik urodzeń swoje maksimum osiągnął około
1955 r., następnie zaczął się obniżać, aż do końca lat
sześćdziesiątych. Ponowne zwiększenie liczby urodzeń,
ale na znacznie niższym poziomie, nastąpiło na początku lat
siedemdziesiątych. Było ono wynikiem wchodzenia w wiek
prokreacji roczników powojennego wyżu demograficznego.
Duża liczebność w przedziale 40–49 lat jest wynikiem
powojennego demograficznego wyżu kompensacyjnego,
natomiast w przedziale 15–24 lat stanowi echo tego wyżu.

d) Niż demograficzny, czyli znaczne obniżenie przyrostu, nastąpiło

w latach 1960–1970, a od 1984 r. przyrost naturalny ciągle
maleje i w 2001 r. osiągnął wartość ujemną.

e) Zmiany kształtu piramidy oznaczają zmianę liczebności

poszczególnych grup wiekowych. Rozszerzenie piramidy
oznacza wzrost liczebności kolejnych roczników, czyli rosnący
przyrost naturalny, zwężenie – mniejszą liczebność danej
grupy wiekowej. Niekiedy mała liczebność jest efektem
wpływu czynników nadzwyczajnych, np. wojen – w Polsce
dotyczy to roczników powyżej 60. roku życia, ponadto
w grupie tej nadwyżka kobiet nad liczebnością mężczyzn jest
szczególnie duża, gdyż w czasie wojny ginęło więcej mężczyzn
niż kobiet. Mała liczebność w przedziale 60–65 lat oznacza
osoby urodzone w latach wojny. „Wcięcie” w grupie 30–40 lat
oznacza niż demograficzny z lat 1960–1970.

76. Gęstość zaludnienia

Zadanie 76.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 76.2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 76.3

W 2005 roku terytorium Polski zamieszkiwało 38,2 mln osób.
Gęstość zaludnienia wzrosła z 76 osób/km

2

w 1946 r.

do 122 osób/km

2

w 2005 r. Rozmieszczenie ludności

jest nierównomierne. Najbardziej zaludnione są województwa
śląskie (380 mieszkańców na km

2

) i małopolskie (215 mieszkańców

na km

2

). Najsłabiej zaludnione są województwa: warmińsko-

-mazurskie i podlaskie (59 mieszkańców na km

2

), lubuskie

(72 mieszkańców na km

2

) oraz zachodniopomorskie

(74 mieszkańców na km

2

). Pas gęstego zaludnienia ciągnie się

od Śląska i Podkarpacia po Pomorze Gdańskie. Większą
od przeciętnej gęstością zaludnienia charakteryzują się obszary

3

o dobrze rozwiniętym przemyśle, na terenie których rozwinęły się
wielkie aglomeracje miejskie oraz tereny występowania żyznych
gleb. Znacznie mniejsze zaludnienie cechuje tereny ze słabo
rozwiniętym przemysłem, słabymi glebami lub znacznym
udziałem lasów, łąk i pastwisk oraz wód powierzchniowych.
Słabo zaludnione są również obszary górskie. Szczególnie mała
gęstość zaludnienia cechuje pogranicze polsko-ukraińskie,
zwłaszcza nad górnym Sanem. Wiąże się to z przesiedleniem
mieszkającej tam poprzednio ludności ukraińskiej.

Zadanie 76.4

Odpływ ludności z określonych obszarów Polski miał najczęściej
podłoże społeczno-ekonomiczne. W latach 1945–1950
najważniejsze ruchy wędrówkowe ludności Polski były związane
z zasiedleniem zachodniej i północnej części kraju, natomiast
w następnych dwóch dziesięcioleciach z industrializacją
i urbanizacją. Największe znaczenie miał przepływ ludności
ze wsi do miast, a w pewnych okresach ze wsi na wieś.
Głównym motywem migracji ze wsi do miast było znalezienie
pracy oraz chęć poprawy warunków bytowych. Przemieszczenia
ludności w obrębie wsi wiązały się głównie z zasiedlaniem
terenów włączonych do Polski po II wojnie światowej. Najwięcej
ludności migrowało z terenów centralnej i południowej Polski,
które cechowało silne rozdrobnionie gospodarstw rolnych
i nadmiar rąk do pracy. Przeważnie ludność ta przemieściła się
na tereny zachodniej i północnej części kraju. Osiedlała się tam
również ludność, której udało się wyjechać z zagarniętych przez
Związek Radziecki wschodnich obszarów II Rzeczpospolitej.
Powojenny rozwój przemysłu miał charakter wybitnie
ekstensywny, to znaczy przyrost produkcji osiągano głównie
poprzez wzrost zatrudnienia. Gwarantowało to wszystkim
przybyszom ze wsi pracę. Mimo znacznie wyższego przyrostu
naturalnego na wsi, w pięćdziesięcioleciu 1946-1996 liczba
ludności wiejskiej zmalała o 1,5 mln. Od 1990 r. odsetek
ludności miejskiej zmienia się bardzo wolno. Nowym zjawiskiem
w całej powojennej historii jest (nieznacznie) ujemne saldo
ludności w miastach. Wiąże się to w dużej mierze ze zmniej szoną
liczbą miejsc pracy oraz ze wzrostem cen mieszkań. Przemiany
gospodarcze po 1989 r. spowodowały migracje ludności
przede wszystkim z terenów, na których w wyniku likwidacji wielu
przestarzałych nieren townych zakładów przemysłowych znacznie
zmalała ilość miejsc pracy w przemyśle (m.in. wojewódz two
łódzkie, śląskie, lubelskie, świętokrzyskie) oraz z obszarów
dotkniętych bezrobociem w wyniku likwidacji PGR-ów
(m.in. warmińsko-mazurskie). Dodatnie saldo migracji mają
województwa, w których dzięki napływowi obcego kapitału
powstało wiele nowych miejsc pracy, przede wszystkim
mazowieckie, a także wielkopolskie, małopolskie i pomorskie.
W ostatnich kilkunastu latach systematycznie zmniejszał się
napływ ludności ze wsi do miast. W 2000 r. po raz pierwszy
saldo migracji ludności między obszarami miejskimi a wiejskimi
jest dla miast ujemne. W całym dziesięcioleciu 1991–2000
z tytułu przewagi napływu migracyjnego ze wsi nad odpływem
na wieś liczba ludności miejskiej zwiększyła się o 364,2 tys. osób,
wobec 1344,0 tys. osób w dziesięcioleciu 1981–1990.
W ostatnich latach obserwuje się ponadto wzrost przepływu
ludności z dużych miast do miejscowości położonych
bezpośrednio za ich granicami. Miejscowości te (małe miasta
i wsie) stają się stopniowo „sypialniami” dla ludności związanej
pracą w miejskim centrum. W 1990 r. połowa ludności miejskiej

kraju zamieszkiwała w dużych miastach, liczących 100 tys.
i więcej mieszkańców, a w 2005 r. wskaźnik ten zmalał do 47,2%.

77. Mniejszości narodowe

Zadanie 77.1

Kolejno od góry:
Ukraińcy, Romowie, Słowacy, Litwini, Tatarzy, Łemkowie, Żydzi,
Białorusini, Niemcy, Czesi

Zadanie 77.2

A. a)
B. a)

Zadanie 77.3

Przykładowa odpowiedź:

wzbogacanie kultury polskiej przez asymilację elementów
innych kultur,

obecność obiektów związanych z daną kulturą, np. sakralnych
(synagogi, meczety), imprezy kulturalne (festiwale, koncerty,
wystawy, konkursy) zwiększające atrakcyjność turystyczną
regionów Polski,

rozwijanie tolerancji dla innych światopoglądów,

zwalczanie ksenofobii.

Zadanie 77.4

Przykładowa odpowiedź:

silne poczucie odrębności religijnej,

przywiązanie do wartości własnej kultury i tradycji,

korzyści ekonomiczne wynikające z powiązań z bogatszym
krajem niż Polska,

trudności w asymilacji kultury kraju imigracji,

słaba znajomość języka,

niski poziom wykształcenia,

niechęć wielu Polaków do ludzi deklarujących przynależność
do innych narodów.

78. Procesy urbanizacyjne

Zadanie 78.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 78.2

A. Największy ubytek liczby ludności w latach 2000–2005

zanotowano w miastach największych.

B. Zmiany liczby i udziału ludności miejskiej są następstwem

współoddziaływania trzech czynników: przyrostu naturalnego,
ruchów migracyjnych oraz zmian statusu administracyjnego
i granic administracyjnych miasta. Na spadek liczby ludności
miejskiej wpływają w zasadzie dwa pierwsze czynniki
(utrata praw miejskich zdarza się rzadko, natomiast granice
administracyjne zwykle ulegają poszerzeniu, a nie ograniczeniu).
Przyrost naturalny w miastach od 1998 r. jest ujemny, jednak
do roku 2000 był kompensowany napływem ludności
z obszarów wiejskich. W miastach na ujemny przyrost
naturalny nałożyło się ujemne saldo migracji wewnętrznych
(miasto–wieś) oraz od wielu lat ujemne saldo migracji
zagranicznych.

4

Zadanie 78.3

A–B.

Odpowiedź w formie graficznej.

Zadanie 78.4

a) kartogram
b) kartodiagram

Zadanie 78.5

Najczęściej województwa silniej zurbanizowane odznaczają
się wyższym poziomem PKB/1 mieszkańca niż województwa
słabiej zurbanizowane. PKB tworzą głównie przemysł i usługi,
zdecydowanie lepiej rozwinięte w miastach.

79. Przydatność gleb dla rolnictwa

Zadanie 79.1

a) żyznością gleby
b) przydatności do produkcji rolniczej

Zadanie 79.2

A. Indywidualna odpowiedź ucznia.
B. Indywidualna odpowiedź ucznia.
C. Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 79.3

A. Najlepszymi glebami charakteryzuje się województwo

opolskie, w którym gleby klasy I–III stanowią 42% użytków
rolnych. Województwu opolskiemu nie ustępuje województwo
dolnośląskie, w którym, co prawda, jest nieco mniej gleb trzech
najwyższych klas bonitacyjnych, ale jednocześnie mniejszy
odsetek powierzchni użytków rolnych zajmują gleby najsłabsze
– klasy VI. Bardzo zbliżonymi pod względem przydatności
rolniczej glebami do dwu wyżej wymienionych województw
dysponuje województwo lubelskie, w którym gleby klas I–III
zajmują prawie 40% użytków rolnych.

B. Jeżeli przyjmiemy najmniejszą sumę różnic procentowych

udziałów poszczególnych klas bonitacyjnych w danym
województwie i średnio w Polsce (z pominięciem znaków + –)
jako wskaźnik największego podobieństwa przydatności
rolniczej gleb, najbardziej zbliżone do średniej krajowej jest
województwo pomorskie. Do podobnych wniosków prowadzi
porównanie udziału trzech najwyższych klas bonitacyjnych gleb
w poszczególnych województwach i średnio w Polsce.

C. Indywidualna odpowiedź ucznia.

80. Użytki rolne i struktura własności

rolnej

Zadanie 80.1

Do użytków rolnych zalicza się wszystkie tereny służące produkcji
rolniczej:

grunty orne, tzn. grunty przeznaczone pod uprawy polowe
(zbóż, warzyw, okopowych i in. np. oleistych) łącznie z ugorami
i odłogami,

plantacje wieloletnie (sady, chmielniki, winnice)
oraz powierzchnie przeznaczone pod uprawy roślin pastewnych,
o ile nie należą one do trwałych użytków zielonych,

łąki i pastwiska, to znaczy grunty trwale użytkowane
do produkcji siana lub wykorzystywane do wypasu zwierząt
hodowlanych.

Zadanie 80.2

A.

Grunty orne największy udział w ogólnej powierzchni
użytków rolnych mają w województwie łódzkim (58%).

Najwięcej łąk i pastwisk jest w województwie podlaskim
(19,9%).

B. Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 80.3

Odsetek użytków rolnych w Polsce wykazuje duże zróżnicowanie
przestrzenne, od poniżej 40% w województwie lubuskim
do ponad 60% w województwie łódzkim i lubelskim.
Wartość tego wskaźnika jest wielorako uwarunkowana:

na terenach górskich czynnikami niesprzyjającymi rozwojowi
gospodarki rolnej są znaczne deniwelacje terenu, niekorzystne
warunki termiczne i słabe gleby,

na pojezierzach – duże powierzchnie zajęte przez jeziora,
rozległe obszary piaszczyste (sandry) oraz urozmaicona rzeźba,

na pobrzeżach – słabe gleby wytworzone z piasków
wydmowych,

na Śląsku – rozwój górnictwa i przemysłu przetwórczego.

Największym udziałem użytków rolnych charakteryzuje się
środkowa i środkowo-wschodnia część kraju, od województwa
wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego po lubelskie. Wysoki
udział użytków rolnych w środkowo- zachodniej części kraju
(Wielkopolska, Kujawy) jest uwarunkowany historycznie
– w zaborze pruskim najwcześniej uwłaszczono chłopów.
Ich wysoka kultura rolna ukształtowała się pod wpływem
kontaktów z wysoko rozwiniętym rolnictwem niemieckim.
Dużą rolę odegrał też ruch spółdzielczy chłopów polskich
broniących się przed germanizacją. Na Lubelszczyźnie na wysoki
udział użytków rolnych wpłynęły przede wszystkim żyzne gleby.
Pod względem form użytkowania ziemi istnieją znaczne różnice
regionalne. Grunty orne największy udział w strukturze użytków
rolnych mają na obszarach, które historycznie najwcześniej
zostały zasiedlone, a jednocześnie odznaczają się dobrymi
warunkami przyrodniczymi dla rolnictwa. W województwach:
kujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim i wielkopolskim udział
gruntów ornych w strukturze użytków rolnych jest o 5 do
ponad 10% wyższy niż przeciętnie w kraju. Najmniej gruntów
rolnych występuje w województwach podkarpackim, podlaskim
i warmińsko-mazurskim. Jest to uwarunkowane przyrodniczo.
Znaczną część wojwództwa podkarpackiego zajmują tereny
górskie, natomiast w województwie warmińsko-mazurskim oraz
podlaskim czynnikami mało sprzyjającymi uprawie roli są znaczne
obszary podmokłe, mało żyzne gleby, krótki okres wegetacyjny.
W województwach tych największy udział w strukturze użytków
rolnych mają łąki i pastwiska. Natomiast województwa
o największym udziale gruntów ornych jednocześnie odznaczają
się najmniejszym udziałem łąk i pastwisk.

Zadanie 80.4

Przykładowa odpowiedź:
Województwo warmińsko-mazurskie i kujawsko-pomorskie. Pod
względem struktury użytkowania gruntów województwa kujawsko-
-pomorskie i warmińsko-mazurskie wykazują bardzo duże różnice.

5

Udział użytków rolnych w województwie kujawsko-pomorskim
należy do najwyższych w kraju (ponad 61%),
w warmińsko-mazurskim jest o prawie 13% mniejszy.
Jeszcze większe różnice dotyczą udziału gruntów ornych,
które w województwie warmińsko-mazurskim zajmują zaledwie
1/3 powierzchni, podczas gdy w województwie kujawsko-
-pomorskim prawie 55%. Natomiast ponad dwukrotnie większy
udział w powierzchni ogólnej w województwie warmińsko-
-mazurskim mają łąki i pastwiska, znacznie większy jest również
udział lasów oraz pozostałych gruntów. Struktura użytkowania
gruntów zależy przede wszystkim od środowiska przyrodniczego, a
także od uwarunkowań historycznych. Warunki przyrodnicze
rozwoju rolnictwa w województwie warmińsko-mazurskim
w porównaniu z województwem kujawsko-pomorskim są mniej
korzystne. Położenie w północno-wschodniej części Polski
powoduje, że panują tam mniej korzystne warunki klimatyczne niż
na przeważającym obszarze kraju. Średnia temperatura roczna
powietrza nie przekracza 7°C, a długość okresu wegetacyjnego
należy do najkrótszych w Polsce. Rozpoczęcie wiosennych prac
polowych jest tu opóźnione w stosunku do pozostałej części kraju
o 2–3 tygodnie. Powierzchnię regionu wyściełają utwory
zlodowacenia bałtyckiego. Na przeważającej części regionu
występują wytworzone z piasków gleby bielicoziemne,
a na podłożu gliniastym wykształciły się bardziej żyzne gleby
brunatne (w większości o odczynie kwaśnym). Znaczną część
powierzchni zajmują jeziora (około 7%) oraz tereny podmokłe.
Warunki klimatyczne województwa kujawsko-pomorskiego są dla
rolnictwa również niezbyt korzystne. Co prawda, okres
wegetacyjny, zwłaszcza w części południowej, jest znacznie
dłuższy niż w województwie warmińsko-mazurskim, natomiast
ilość opadów osiąga wartości najniższe w Polsce. Gleby
są bardzo zróżnicowane, co wynika ze zróżnicowania rzeźby
i litologii tego obszaru. Na wysoczyznach zbudowanych z glin
zwałowych występują gleby brunatne, natomiast na piaszczystych
utworach sandrów i pradolin przeważają gleby bielicoziemne.
W obniżeniach, w warunkach płytkiego zalegania wód gruntowych,
występują zaliczane do żyznych czarne ziemie oraz gleby torfowe,
a w dolinie Wisły – mady. Dużym odsetkiem użytków rolnych
odznacza się zwłaszcza południowo-zachodnia część województwa
(prawie pozbawiona lasów). Żyzne gleby oraz źródła solne
sprzyjały wczesnemu rozwojowi osadnictwa na tym terenie.
Spowodowało to silne wylesienie tego obszaru i zajęcie
gruntów pod uprawę.

Zadanie 80.5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 80.6

Użytki rolne zajmują w Polsce 51% powierzchni kraju,
z tego ponad 88,1% należy do gospodarstw indywidualnych.
Gospodarstwa indywidualne zajmują największy odsetek użytków
rolnych na Pogórzu Karpackim, Wyżynie Śląskiej, Wyżynie
Krakowsko-Częstochowskiej, Kotlinie Oświęcimsko-
-Sandomierskiej, Wyżynie Małopolskiej, Nizinie Mazowiecko-
-Podlaskiej, Polesiu Lubelskim, Wyżynie Lubelskiej. Mniejszy
udział w ogólnej powierzchni użytków rolnych mają gospodarstwa
indywidualne w północnej, zachodniej i południowo-zachodniej
Polsce. Na tych terenach stosunkowo duży udział ma sektor
publiczny. Jest to uwarun kowane historycznie. Po II wojnie
światowej na ziemiach zachodnich i północnych dużą część

użytków rolnych przekazano państwowym gospodarstwom rolnym.
W wyniku prowadzonej od 1989 roku prywatyzacji większość
gruntów byłych PGR-ów sprywatyzowano.

Zadanie 80.7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 80.8

Struktura wielkości gospodarstw w krajach wymienionych
w tabeli jest niekorzystna dla krajów Środkowej Europy.
Szczególnie duże rozdrobnienie gospodarstw charakteryzuje
rolnictwo Węgier i Czech. W krajach tych nie występują
gospodarstwa duże, o powierzchni powyżej 20 ha. Takie
gospodarstwa cechuje o wiele większa towarowość od przeciętnej,
a koszty produkcji są znacznie niższe. W tym kontekście
najkorzystniejszą strukturę powierzchni gospodarstw mają Dania
i Francja. Na tle porównywanych krajów rolnictwo polskie zajmuje
pozycję środkową. Ponad połowa to gospodarstwa małe do 5 ha,
niewielki odsetek stanowią gospodarstwa duże, ale znaczny udział
mają gospodarstwa średnie o powierzchni 5–20 ha. Polski rolnik
gospodaruje przeciętnie na powierzchni około 8 ha użytków
rolnych, natomiast francuski czy duński na powierzchni ponad
pięciokrotnie większej. Pod tym względem szanse konkurencji
rolnictwa polskiego w porównaniu z krajami „15” są gorsze.
Duża liczba małych gospodarstw rolnych nie musi jednak
oznaczać zacofanego rolnictwa. Na przykład w Holandii,
a z krajów pozaeuropejskich w Japonii, gospodarstwa takie
mogą być wysokodochodowe, pod warunkiem prowadzenia
w nich intensywnej produkcji (np. ogrodniczej lub szklarniowej).

81. Rolnictwo ekologiczne

Zadanie 81.1

A. liczba gospodarstw:

1999 rok – 700
2004 rok –3500
700 – 100%
3500 – X
350 000 : 700 = 500%
Powierzchnia gospodarstw:
1999 rok – 1400 ha
2004 rok – 77000 ha
1400 – 100%
77 000 – X
77 000 : 1400 = 550%
W okresie 1999–2004 zarówno liczba gospodarstw
ekologicznych w Polsce, jak i ich powierzchnia rosły bardzo
szybko.

B. Rozwój gospodarstw ekologicznych służy zachowaniu

naturalnych walorów produkcyjnych gleby oraz jest źródłem tak
zwanej zdrowej żywności. Z tego punktu widzenia rozwój tego
typu gospodarki rolnej należy uznać za pożądany. Należy
jednak mieć świadomość, że wydajność ziemi w warunkach
gospodarstwa ekologicznego jest istotnie mniejsza
w porównaniu z tzw. rolnictwem uprzemysłowionym,
wykorzystującym duże ilości nawozów sztucznych i środków
ochrony roślin. W związku z tym rozwój tego typu gospodarki
na dużą skalę mógłby wywołać spadek wielkości produkcji
rolnej i w związku z tym wzrost cen na produkty rolne.

6

C. W krajach UE ogółem gospodarstwa ekologiczne stanowiły

1,5% ogólnej liczby gospodarstw, w Polsce 0,2%. Z tego
wynika, że w porównaniu z Unią w Polsce było tego typu
gospodarstw 7– 8 razy mniej. Podobne były proporcje udziału
powierzchni użytków rolnych gospodarstw ekologicznych
w stosunku do ogólnej powierzchni użytków rolnych w Polsce
i w krajach UE.

D. Przy założeniu, że w roku 1999 powierzchnia gospodarstw

ekologicznych w Polsce wynosiła 1400 ha, a w roku 2004
– 77 000 ha:
57 200 – 1400=75 600 ha
75 600 : 5 = 15 120 ha

W omawianym okresie powierzchnia gospodarstw rolnych
w Polsce zwiększała się co roku o ponad 15 000 ha.

E. Przy założeniu, że:

w krajach UE udział użytków rolnych gospodarstw
ekologicznych w ogólnej powierzchni użytków rolnych
wynosił 3,5%,

powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosiła
18 500 000 ha,

to:
100% – 18 500 000 ha
1% – 185 000 ha
3,5% – 185 000 x 3,5
3,5% = 647 500 ha
W roku 2004 powierzchnia upraw ekologicznych w Polsce
wynosiła 77 000 ha.
6 475 000 – 77 000 = 570 500 ha.
Aby osiągnąć poziom UE, powierzchnia upraw ekologicznych
w Polsce powinna wzrosnąć o 570 000 ha.
W latach 1999–2004 powierzchnia gospodarstw ekologicznych
w Polsce rosła rocznie średnio o 15 000 ha.
570 000 : 15 000 = 38
Jeżeli powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach
ekologicznych w Polsce będzie się zwiększała o 15 000 ha
rocznie, ich udział w ogólnej powierzchni użytków rolnych
podobny do poziomu osiągniętego przez kraje UE w 2004 roku
(średnio 3,5%) zostanie w naszym kraju osiągnięty za 38 lat.

F. Poziom rozwoju rolnictwa ekologicznego na tle większości

krajów UE, zarówno pod względem liczby gospodarstw
ekologicznych, jak i udziału upraw ekologicznych w ogólnej
powierzchni użytków rolnych jest w Polsce niski.

Zadanie 81.2

Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństw, coraz większego
znaczenia nabierają kwestie związane z komfortem życia, w tym
dbałość o zachowanie zdrowia. Jednym z bardzo istotnych
czynników wpływających na stan zdrowia jest jakość pożywienia.
W tym kontekście należy zakładać, że wraz ze wzrostem
zamożności polskiego społeczeństwa będzie rosło zapotrzebowanie
na tak zwaną zdrową żywność, do której zalicza się przede
wszystkim produkty dostarczane przez gospodarstwa ekologiczne.
To powinno przyczynić się do dynamicznego rozwoju tej formy
gospodarowania.

82. Odnawialne źródła energii

Zadanie 82.1

a) Elektrownie wiatrowe w Polsce zostały zbudowane

na obszarach, na których średnie roczne prędkości wiatru
przekraczają 4,5–5 m/s – w Polsce Środkowej i Północnej,
oraz 3,0 m/s – na południu Polski (mapa nie uwzględnia
lokalnych uwarunkowań sprzyjających lokalizacji elektrowni
wiatrowych w górach)

b) Pobrzeże Słowińskie i Kaszubskie, Pojezierze Suwalskie,

Nizina Wielkopolska i Mazowiecka, dolina Sanu, a także
Beskidy: Śląski i Żywiecki

c) w dolinie Sanu

Zadanie 82.2

Przykłady wad:

wysoki koszt budowy elektrowni w stosunku do jej mocy,

niewielka moc elektrowni,

brak ciągłości w dostarczaniu energii,

możliwość występowania znacznych zmian wielkości
wytwarzanej energii w określonym czasie,

źródło hałasu – może negatywnie wpływać na system nerwowy
ludzi i zwierząt,

zagrożenie dla migrujących zwierząt,

możliwość zmniejszenia atrakcyjności regionów turystycznych.

Przykłady zalet:

nie zanieczyszcza i nie zatruwa środowiska przyrodniczego,

wykorzystuje odnawialne źródło energii – nie wymaga dostaw
paliw kopalnych czy wody,

prosta obsługa elektrowni,

krótki czas realizacji inwestycji.

Zadanie 82.3

Argumenty „za”:

odnawialne źródło energii,

duży obszar kraju o średnich rocznych prędkościach wiatru
sprzyjających elektrowniom wiatrowym (nowoczesne
elektrownie wiatrowe opłaca się stawiać tam, gdzie prędkość
wiatru przekracza 3 m/s),

korzystne prawo energetyczne,

dostosowanie się do zaleceń Unii w zakresie zwiększania
produkcji energii z odnawialnych, czystych źródeł.

Argumenty „przeciw”:

zmienna prędkość wiatru i trudność w zachowaniu ciągłości
produkcji energii,

niewielka moc elektrowni,

potrzeba budowy zespołów agregatów prądotwórczych w celu
zwiększenia opłacalności,

wysoki koszt inwestycji i produkcji energii,

ograniczenia lokalizacyjne ze względu hałas i zagrożenie
dla ptactwa.

Zadanie 82.4

Kolejno od góry: energia biomasy, energia geotermiczna,

energia solarna (słoneczna)

7

Zadanie 82.5

Przykładowa odpowiedź:
W województwie zachodniopomorskim pracują:
a) trzy siłownie wiatrowe (Nowogard, Cisowo k/Darłowa,

Barzowice) – siła wiatru na tym obszarze przekracza 5 m/s;

b) ciepłownia geotermalna w Pyrzycach – wykorzystuje wodę

o temperaturze > 60°C wydobywaną z głębokości ok. 1650 m;

c) dwa zespoły ciepłownicze i prądotwórcze na wysypiskach

śmieci – biogaz (Szczecin, Koszalin). W każdym województwie
pracują przynajmniej pojedyncze instalacje alternatywne.

Zadanie 82.6

Polska produkuje obecnie ze źródeł odnawialnych niecałe 4%
rocznej produkcji energii elektrycznej. Założono, że w 2010 r.
7,5% zużywanej energii będzie pochodzić ze źródeł
alternatywnych. Polsce trudno będzie wywiązać się z zalecenia
Unii ze względu na:

wysokie koszty, zarówno inwestycji alternatywnych,
jak i produkowanej w nich energii;

trudną sytuację ekonomiczną kraju, która nie pozwala
na podjęcie nowych, kosztownych inwestycji, a często także
na szybkie dokończenie inwestycji już rozpoczętych
(np. elektrownia wodna „Młoty” w Sudetach). Szansą
dla polskiej energetyki alternatywnej jest sprzyjające prawo
energetyczne zobowiązujące zakłady energetyczne
do zakupu energii ze źródeł alternatywnych, pod groźbą sankcji
finansowych, a także finansowa pomoc UE i zachęcenie obcego
kapitału do inwestowania w energetykę alternatywną w Polsce.

83. Elektrownie cieplne i wodne

Zadanie 83.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 83.2

Elektrownia szczytowo-pompowa przetwarza energię wód
(spływających ze zbiornika górnego do dolnego) na energię
elektryczną za pomocą turbiny wodnej sprzęgniętej z generatorem
prądu elektrycznego. Ponieważ moc cieplnych elektrowni
podstawowych można regulować w stosunkowo małym zakresie,
w okresie mniejszego zapotrzebowania na energię zwłaszcza
ze strony przemysłu, powstaje jej nadmiar (ponieważ
energii elektrycznej nie można magazynować, zostałaby ona
niewykorzystana). Ten nadmiar energii zużywa się do pompowania
wody ze zbiornika dolnego do górnego. Elektrownie szczytowe
są uruchamiane tylko w okresie największego zapotrzebowania
na energię w ciągu doby.

Zadanie 83.3

Elektrociepłownie oprócz energii elektrycznej dostarczają energii
cieplnej. Para, po wykonaniu pracy (po opuszczeniu turbiny)
i częściowym rozprężeniu, zamiast do skraplacza trafia
do wymiennika ciepła i jest wykorzystywana
do podgrzewania wody, która jest przekazywana rurociągami
do ogrzewania mieszkań oraz wody do celów sanitarnych.
Uzyskuje się w ten sposób wyższą ogólną sprawność
przetwarzania energii niż przy niezależnym wytwarzaniu energii
elektrycznej w elektrowniach i energii cieplnej w ciepłowniach.
Elektrociepłownie buduje się w miejscach, gdzie istnieje duży,

skoncentrowany rynek odbiorców ciepła. Ze względu
na duże straty ciepła w sieci nie opłaca się budować instalacji
ciepłowniczej do odległych, rozproszonych odbiorców.
Na korzyść elektrociepłowni przemawia również to, że są one
mniej szkodliwe dla środowiska. Ciepło, które z elektrowni
w postaci zrzutów ciepłej wody trafia do rzek i jezior,
w elektrociepłowni służy do ogrzewania.

Zadanie 83.4

W elektrowni położonej w pobliżu kopalni spala się mniej
kaloryczny węgiel, o dużej zawartości części popiołowych,
którego nie opłaca się transportować na znaczne odległości.

W elektrowni zlokalizowanej w pobliżu rynku zbytu, zamiast
węgla gorszej jakości, spala się węgiel wysoko kaloryczny.
Dzięki temu zmniejsza się koszty transportu oraz emisję
zanieczyszczeń. Elektrownia zbudowana w sąsiedztwie dużego
miasta wymaga skutecznego zabezpieczenia przed emisją
zanieczy szczeń, co wiąże się z podniesiem kosztów całej
inwestycji. Korzyść polega na mniejszych stratach przesyłanej
energii – odbiorcy znajdują się w pobliżu jej wytwarzania.

Zadanie 83.5

W elektrowniach cieplnych zużywa się dużą ilość wody
do chłodzenia turbin. Stosuje się dwa rodzaje chłodzenia:
system zamknięty lub otwarty. W systemie zamkniętym
podgrzana, a następnie schłodzona woda, w tzw. chłodniach
kominowych, spływa do zbiornika, jest ponownie używana
do chłodzenia. Budowa chłodni kominowych podnosi koszt
budowy elektrowni. W otwartym systemie chłodzenia woda
jest pobierana z rzeki, jeziora lub innego źródła i po wykorzystaniu
ponownie wraca do źródła jej pobrania. Zrzut podgrzanych wód
do rzeki bądź jeziora powoduje zmianę termiki w danym zbiorniku
i przekształcenia jego flory i fauny. Przykładowo, podczas zimy,
woda w Wiśle pod Warszawą przy zachodnim brzegu ma
o kilka stopni wyższą temperaturę niż przy wschodnim,
co jest skutkiem zrzutu wód chłodniczych przez odległą
o ponad 100 km elektrownię w Kozienicach. Niekiedy dochodzi
do zachwiania równowagi biologicznej w środowisku wodnym
– nadmiernego rozwoju niektórych gatunków i zaniku innych.
Na przykład, aby zapobiec nadmiernemu rozwojowi glonów,
do Jeziora Pątnowskiego sprowadzono żyjącą w warunkach
naturalnych w Amurze, odżywiającą się glonami tołpygę.

Zadanie 83.6

W celu ograniczenia emisji tlenków siarki w elektrowni Bełchatów
zastosowano tzw. mokrą wapienno-gipsową technologię
odsiarczania spalin. W uproszczeniu polega to na przepuszczeniu
gorących spalin przez rozpyloną zawiesinę mleczka wapiennego.
Produktem ubocznym jest gips charakteryzujący się nadzwyczaj
dobrymi właściwościami fizykochemicznymi. Współpracujący
z elektrownią odbiorcy przetwarzają gips na wykorzystywane
w budownictwie płyty kartonowo-gipsowe i inne wyroby.

Zadanie 83.7

A. Energetyka.
B. Najwięcej wody zużywa przemysł w Koninie oraz w Połańcu,

a zdecydowanie mniej w Bogatyni i w Bełchatowie.
Podstawową przyczyną tych różnic jest stosowany sposób
chłodzenia w funkcjonujących w tych miastach elektrowniach.

8

Rozprężona w turbinie para dociera do skraplacza, gdzie się
skrapla i oddaje ciepło. Ciepło to jest pochłaniane przez wodę
chłodzącą. Woda chłodząca może być chłodzona w obiegu
otwartym, to znaczy odprowadzana do rzeki (Połaniec), jeziora
(Konin) albo w obiegu zamkniętym, zwykle w chłodniach
kominowych (Bełchatów, Turoszów). W obiegu zamkniętym
woda jest wykorzystywana wielokrotnie, a jedynie uzupełniane
są straty. Dzięki temu zużycie wody w elektrowniach,
w których stosuje się obieg zamknięty jest wielokrotnie
mniejsze w porównaniu z elektrowniami o otwartym systemie
chłodzenia.

C. Sposób chłodzenia stosowany w Bełchatowie jest najbardziej

wydajny, w związku z tym zużycie wody jest tu najmniejsze
w porównaniu z wszystkimi wymienionymi elektrowniami.
Poza elektrownią brak w tym mieście zakładów zużywających
dużo wody. Bełchatów jest stosunkowo niedużym miastem
(około 65 tys. mieszkańców), więc ilość wody zużywanej na
cele komunalne również jest niewielka.

D. Poprzez zastosowanie otwartego systemu chłodzenia oszczędza

się na kosztach budowy chłodni kominowych, natomiast może
to prowadzić do niekorzystnych zmian w środowisku. Na
przykład, po uruchomieniu elektrowni Konin, wskutek wzrostu
temperatury w jeziorach (m.in. Gosławickim i Pątnowskim)
nastąpił nadmierny rozwój roślinności. Utrudniało to pobór
wody chłodniczej do elektrowni. Aby zaradzić zaistniałej
sytuacji, sprowadzono odmiany ryb syberyjskich (tołpyga
i amur), które zjadają nadmiernie rozwijającą się roślinność.
Zamknięty system chłodzenia wymaga budowy kosztownych
chłodni kominowych, natomiast osiąga się korzyści
środowiskowe (woda chłodnicza jest wykorzystywana
wielokrotnie, a uzupełnia się jedynie ubytki) i mniejsze
koszty pompowania wody. Elektrownie stosujące ten system
chłodzenia nie muszą być lokalizowane w pobliżu dużego
źródła wody. Oszczędza się na kosztach budowy zbiorników
retencyjnych i ujęć zapewniających duże ilości wody.

84. Przemysł

Zadanie 84.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 84.2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 84.3

1) katowicki, 2) warszawski, 3) łódzki, 4) gdański

Zadanie 84.4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 84.5

Województwo

Wskaźnik

I

Wskaźnik

II

Wskaźnik

IIII

Suma

punktów

Dolnośląskie

13

13

13

39

Kujawsko-

-pomorskie

9

9

10

28

Lubelskie

6

6

1

13

Lubuskie

3

2

8

13

Łódzkie

11

11

12

34

Małopolskie

12

11

6

29

Mazowieckie

15

15

14

44

Opolskie

2

3

8

13

Podkarpackie

8

8

7

23

Podlaskie

1

1

2

4

Pomorskie

10

10

11

31

Śląskie

16

16

16

48

Świętokrzyskie

3

4

5

12

Warmińsko-

-mazurskie

5

5

4

14

Wielkopolskie

14

14

14

42

Zachodnio-

pomorskie

7

7

3

17

Punkty

Województwa

0–16

słabo uprzemysłowione: lubelskie, lubuskie, opolskie,

podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie

17–32

średnio uprzemysłowione: kujawsko-pomorskie, małopolskie,

podkarpackie, pomorskie, zachodniopomorskie

powyżej

32

silnie uprzemysłowione: dolnośląskie, łódzkie, mazowieckie,

śląskie, wielkopolskie

Zadanie 84.6

Największa zmiana dotyczy przemysłu wytwarzającego pojazdy
mechaniczne, którego produkcja w uwzględnionym w tabeli
okresie wzrosła ponad siedmiokrotnie. Branża ta obejmuje przede
wszystkim przemysł samochodowy, który kooperuje z wieloma
innymi branżami produkcji i dzięki temu jest uznawany za koło
zamachowe całej gospodarki. Duży wzrost udziału w ogólnej
wartości produkcji przemysłu elektromaszynowego wykazuje
przemysł metalowy. Jest to najczęściej przemysł o stosunkowo
mało złożonej technologii i najczęściej w krajach rozwiniętych
gospodarczo pełni drugorzędną rolę. Branże zaawansowane
technologicznie, przemysł instrumentów medycznych
i precyzyjnych, przemysł maszyn biurowych i komputerów,
mimo potrojenia produkcji, cechuje mniejsze tempo rozwoju
niż inne branże przemysłu elektromaszynowego. Należy to uznać
za niekorzystną tendencję, gdyż rozwój tych branż decyduje
o nowoczesności przemysłu i całej gospodarki.

9

Zadanie 84.7

Tab. 84.4. Produkcja przemysłu wydobywczego i przetwórczego –

wybrane surowce i wyroby (2005 r.)

85. Handel międzynarodowy Polski

Zadanie 85.1

A. Głównym partnerem handlowym Polski jest Unia Europejska,

do której kierujemy ponad 3/4 naszego eksportu i skąd
pochodzi ponad 2/3 polskiego importu.

B. Najbardziej korzystny bilans handlowy ma Polska z krajami

Unii Europejskiej, do których eksportujemy za około 7,8
mld PLN więcej towarów, niż importujemy. Najmniej
korzystny bilans mamy z krajami rozwijającymi, z których
import jest prawie trzykrotnie większy niż eksport. Ujemny
bilans handlowy ma Polska również z krajami Europy
Środkowowschodniej.

C. Największy przyrost eksportu w latach 2004–2005 nastąpił do

krajów Europy Środkowowschodniej.

D. W roku 2005 wartość polskiego eksportu wyniosła 289 mld

PLN, a wartość importu 328 miliarda złotych.

E. W strukturze geograficznej obrotów handlowych w roku 2005

w porównaniu z rokiem 2004 wzrósł udział krajów Europy
Środkowowschodniej i krajów rozwijających się, a zmniejszył
się udział krajów rozwiniętych, w tym krajów Unii
Europejskiej.

Zadanie 85.2

A. Głównym partnerem handlowym Polski są Niemcy, do których

kierujemy ponad 28% naszego eksportu i skąd pochodzi prawie
25% importu towarów z zagranicy. Saldo obrotów handlowych
z Niemcami jest dodatnie.

B. Udział Niemiec w eksporcie Polski w roku 2005 był prawie

o 2% niższy niż w roku 2004, a w imporcie był o 0,3% wyższy.

C. Wśród głównych partnerów handlowych Polski najwyższą

dynamikę wzrostu eksportu zanotowano w wymianie z Rosją,
Ukrainą i Czechami, a najszybciej wzrastał import z Rosji, Chin
i Belgii.

D. Z dziesięcioma głównymi partnerami handlowymi Polska

realizuje ponad 2/3 zagranicznej wymiany handlowej – ponad
68% eksportu i ponad 67% importu.

Zadanie 85.3

Struktura polskiego eksportu i importu jest bardzo zbliżona
do struktury towarowej handlu zagranicznego krajów wysoko
rozwiniętych. Produkty przemysłowe (suma kolumn 3. i 4.)
stanowią prawie 84% eksportu i niemal 82% importu. Spośród
krajów uwzględnionych w tabeli 4, większy udział wyrobów
przemysłowych w eksporcie wykazują tylko Niemcy, Czechy,
Włochy i Stany Zjednoczone. W strukturze towarowej importu
sytuacja jest podobna.

Zadanie 85.4

Szczególnie narzuca się duży wzrost udziału wyrobów przemysłu
elektromaszynowego w eksporcie. Udział tej grupy, będącej
nośnikiem postępu technicznego i miarą konkurencyjności
polskiej gospodarki, podczas jednego dziesięciolecia wzrósł
prawie o 18%. Natomiast udział surowców i paliw oraz towarów
rolnospożywczych zmalał. Świadczy to o unowocześnianiu polskiej
gospodarki i wzroście w eksporcie udziału towarów wysoko

przetworzonych, zawierających myśl technologiczną i nakład
wysoko kwalifikowanej pracy.

86. Usługi telekomunikacyjne

Zadanie 86.1

A. Zwiększyła się zarówno liczba użytkowników telefonii

stacjonarnej, jak i komórkowej. Jednak różna jest dynamika
tych zmian. Liczba użytkowników telefonii stacjonarnej
podwoiła się, natomiast ponad trzydziestokrotnie wzrosła liczba
użytkowników telefonii komórkowej.

B. Czynniki uzasadniające zmiany rozwoju telefonii komórkowej:

mobilność usługi,

natychmiastowe przyłączenie użytkownika do sieci,

malejące koszty utrzymania,

szeroki pakiet usług dodatkowych, np.: SMS-y,

szerokie promocje,

moda na używanie telefonów, szczególnie przez młodych
ludzi – również jako multimedialnego narzędzia
(gry, odtwarzanie muzyki, fotografowanie, kręcenie filmów),

możliwość korzystania z telefonu komórkowego w obszarach
nieobjętych telefonią stacjonarną.

Czynniki uzasadniające zmiany rozwoju telefonii stacjonarnej:

wysokie koszty,

niewielka mobilność usługi.

Zadanie 86.2

Polska pod względem poziomu usług telefonicznych należy
do zapóźnionych krajów UE. Szczególnie jest to widoczne
w liczbie użytkowników telefonii komórkowej. Na 1000
mieszkańców w Polsce przypada najmniej telefonów
komórkowych. W większości krajów UE wskaźnik ten jest prawie
dwukrotnie większy. Podobnie jest pod względem liczby aparatów
telefonii stacjonarnej. Liczba aparatów telefonicznych na 1000
mieszkańców w większości krajów UE jest 1,5-2 razy większa niż
w Polsce.

Zadanie 86.3

możliwość komunikowania się między użytkownikami
niezależnie od miejsca lokalizacji,

źródło łatwo dostępnej i różnorodnej wiedzy,

narzędzie pracy ułatwiające wykonywanie jej często
poza miejscem pracy i w dowolnym czasie,

narzędzie, przy pomocy którego można dokonywać
różnorodnych operacji finansowych, np.: regulacji
wierzytelności, transferu kapitału, zakupu bądź sprzedaży
różnych towarów i usług,

łatwe i szybkie przekazywanie informacji.

87. Transport

Zadanie 87.1

Tab 87.1

Zadanie 87.2

Centralne położenie Polski w Europie, brak znaczniejszych barier
naturalnych na granicach sprawiają, że przez obszar naszego
kraju przebiegają ważne szlaki tranzytowe z Europy Północnej
ku wybrzeżom Morza Śródziemnego i z Europy Zachodniej
do krajów położonych na wchodzie kontynentu europejskiego.

10

Przez obszar naszego kraju biegnie również szlak tranzytowy
między krajami Unii Europejskiej a dynamicznie rozwijającymi się
krajami wschodniej Azji. Położone nad Bałtykiem porty morskie
umożliwiają połączenia z wszystkimi portami świata. Takie
położenie stwarza korzystne warunki dla działalności firm
produkujących na rynki europejskie i światowe.

Zadanie 87.3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 87.4

A. Przez Polskę przebiega około 5 tys. km dróg o znaczeniu

międzynarodowym. Do najważniejszych należą:

Gdańsk – Toruń – Piotrków Trybunalski – Katowice – Cieszyn

Gdańsk – Warszawa – Lublin – Lwów,

Kowno – Białystok – Warszawa – Łódź – Wrocław – Praga

Warszawa – Radom – Kielce – Kraków – Cieszyn,

Berlin – Poznań – Warszawa – Mińsk (Białoruski) – Moskwa,

Berlin – Legnica – Opole – Kraków – Rzeszów – Przemyśl –
Lwów.

B. Budowana autostrada A1 będzie miała przebieg zbliżony

do drogi E75 i połączy ona porty wschodniego wybrzeża
z Łodzią (a za pośrednictwem A2 również z Warszawą),
aglomeracją górnośląską, Brnem, Budapesztem i Wiedniem.
Autostrada A4 będzie mała zbliżony przebieg do E40
i połączy Berlin – Wrocław – aglomerację górnośląską –
Kraków – Rzeszów – Lwów.
Autostrada A2 swoim przebiegiem będzie nawiązywała do drogi
E30 i połączy Berlin – przez Poznań – Łódź – Warszawę
– z Mińskiem i Moskwą.

C. Jednym z fundamentów rozwoju gospodarczego

jest dostępność komunikacyjna. Miejsce przecięcia się
głównych szlaków komunikacyjnych stwarza bardzo korzystne
warunki różnorakiej działalności gospodarczej. Już obecnie
w Strykowie i jego okolicach, dokąd dotarła autostrada A2
(na razie tylko z kierunku zachodniego) powstają nowoczesne
zakłady przemysłowe, lokują się firmy transportowe, wielkie
magazyny. Budowa węzła komunikacyjnego oraz różnorodnych
przedsiębiorstw wymaga odpowiednio dużej powierzchni.
Spowodowało to duży wzrost cen gruntów, co wiąże się
z korzyściami dla ich właścicieli. Okoliczna ludność znajduje
zatrudnienie w nowo powstających przedsiębiorstwach.

Zadanie 87.5

Powstanie autostrady A1 jest warunkiem dalszego rozwoju portów
Gdańska i Gdyni. Jej budowa zwiększy udział polskich portów
w przeładunkach towarów przepływających między państwami
Europy Północnej i Środkowowschodniej oraz Południowej,
zwłaszcza po wybudowaniu mostu przez cieśninę Oeresund,
łączącego Malmoe z Kopenhagą. Porty polskiego Wschodniego
Wybrzeża przegrywają konkurencję z bardziej nowoczesnymi,
mającymi połączenia z systemem europejskich autostrad portami
niemieckimi w Bremerhaven i Hamburgu. Wiele towarów,
które byłyby kierowane do Gdańska i Gdyni, wobec braku
dogodnych połączeń drogowych z krajami Europy Środkowej

i Południowej kierowanych jest do portów niemieckich.
Wybudowanie autostrady A1 poprawi konkurencyjność polskich
portów.

Zadanie 87.6

A. Wzrost udziału w ilości przewożonych towarów nastąpił

w transporcie kolejowym oraz rurociągowym. Udział wszystkich
pozostałych rodzajów transportu uległ zmniejszeniu.

B. Wzrósł względny udział wszystkich rodzajów transportu,

z wyjątkiem transportu morskiego. Udział transportu
samochodowego uległ prawie podwojeniu, a transportu
rurociągowego wzrósł o ponad 2/3. Natomiast transport
morski w roku 2005 miał trzykrotnie mniejszy udział w pracy
przewozowej niż w roku 2000.

C. Ponieważ udział transportu samochodowego w ilości

przewożonych towarów w okresie 2000–2005 zmalał,
natomiast udział w pracy przewozowej uległ niemal
podwojeniu, świadczy to o wydłużeniu średniej odległości,
na którą przewożono towary samochodem.

D. Spadek udziału transportu morskiego w pracy przewozowej

był mniej więcej proporcjonalny do spadku udziału w ilości
przewożonych towarów. Na tej podstawie można wnioskować,
że główną przyczyną spadku udziału transportu morskiego
w pracy przewozowej transportu ogółem był względny spadek
ilości towarów przewożonych tym rodzajem transportu.

88. Zanieczyszczenie środowiska

Zadanie 88.1

Do obszarów o silnym zanieczyszczeniu środowiska należy
Konińskie Zagłębie Węgla Brunatnego. Opalane węglem
brunatnym trzy wielkie elektrownie: Konin, Pątnów i Adamów,
są źródłem emisji dużych ilości pyłów i gazów.
Emisja dwutlenku siarki (SO

2

) na 1 km

2

kilkanaście razy

przewyższa średnią dla Polski, a emisja pyłów jest kilkakrotnie
większa niż średnio w Polsce. Również ilość odpadów uciążliwych
dla środowiska, nagromadzonych na 1 km

2

na terenie zakładów

przemysłowych, wielokrotnie przewyższa średnią dla całego kraju.

Zadanie 88.2

Polska z powodu przewagi wiatrów zachodnich znajduje się
w niekorzystnym położeniu ze względu na przemieszczanie się
zanieczyszczeń z krajów ościennych. Na terenie Polski roczny
opad siarki przewyższa emisję ze źródeł krajowych. Wynika to
z faktu, że sąsiadujące z Polską od zachodu i południa kraje
mają bardzo dużą emisję siarki. W ostatnich kilku latach nastąpiła
znaczna poprawa sytuacji (instalacja urządzeń odsiarczających
w elektrowniach opalanych węglem brunatnym, zamykanie
zakładów szczególnie uciążliwych). We wschodniej części Niemiec
(byłej NRD) emisja siarki wynosi ponad 30 t/km

2

/rok,

w Czechach ponad 20 t/km

2

/rok, a w Polsce 8 t/km

2

/rok.

Szacuje się, że w ogólnym bilansie opadu siarki Polska otrzymuje
około 40% tego rodzaju zanieczyszczeń z zagranicy.

11

Zadanie 88.3

W Polsce dominują wiatry zachodnie. W związku z tym zabudowę
mieszkaniową powinno się planować po stronie zachodniej miasta
(dowietrznej), natomiast wszystkie zakłady emitujące substancje
szkodliwe po stronie wschodniej (zawietrznej).

Zadanie 88.4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 88.5

Idea Zielonych Płuc Polski została sformułowana na początku
lat 80. XX w. Zielone Płuca Polski są regionem w północno-
-wschodniej Polsce, obejmującym tereny województwa
warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i części mazo wieckiego.
Brak wielkiego przemysłu umożliwił zachowanie przyrody
w stosun kowo niezmienionym, naturalnym stanie. Powierzchnię
Zielonych Płuc Polski określa się na 50 000–60 000 km

2

,

zamieszkuje je ponad 3,5 mln osób. Dzięki walorom środowiska
teren ten wyraźnie wyróżnia się na tle reszty kraju. Składa się
na to: duża lesistość (z kilkoma puszczami), cztery parki narodowe
(w tym Białowieski, wpisany na listę Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO), kilka rezerwatów przyrody (w tym jeden
wpisany na listę UNESCO – Jezioro Łuknajno), duża liczba jezior
(około 30% powierzchni jezior w Polsce), duże powierzchnie
zabagnione i podmokłe, dwukrotnie mniejsza gęstość zaludnienia
od średniej krajowej. Jest to region tradycyjnie rolniczy. Rozwój
gospodarczy tego obszaru powinien zostać zharmonizowany
z wymo gami środowiska przyrodniczego. Istnieją tu szczególnie
korzystne warunki do produkcji zdrowej żywności oraz
rozwoju różnorodnych form turystyki i rekreacji. Planuje się
rozwój bazy przyrodolecznictwa i sanatoryjno-uzdrowiskowej.
Rozwój przemysłu należy ograniczyć do gałęzi nieszkodliwych
ekologicznie.

89. Współpraca nadgraniczna

– euroregiony

Zadanie 89.1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zadanie 89.2

Przykładowa odpowiedź:
Euroregion Pro Europa Viadrina obejmuje po stronie polskiej
około 6 tys. km

2

i niemal 5 tys. km

2

po stronie niemieckiej.

Region przecina ważny szlak transportowy: Berlin – Warszawa
– Brześć (z przedłużeniem w kierunku Mińska na Białorusi
i Moskwy oraz Kijowa). Na odcinku granicy objętym przez
euroregion znajduje się 6 przejść granicznych (4 samochodowe
i 2 kolejowe), największe – w Świecku. Przedmiotem współpracy
są: turystyka, pomoc w wykorzystaniu unijnych funduszy,
współpraca gospodarcza i handlowa, wymiana młodzieży.
W 1991 r. został utworzony Europejski Uniwersytet Viadrina
we Frankfurcie nad Odrą. Studiuje w nim 3000 studentów
z kilkudziesięciu krajów świata, w tym 1000 z Polski. Efektem
partnerskiej współpracy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu oraz Europejskiego Uniwersytetu Viadrina
we Frankfurcie nad Odrą jest wspólna placówka naukowo-
-badawcza – Collegium Polonicum w Słubicach. Działalność
naukowa i dydaktyczna collegium koncentruje się wokół ożywiania
i wspierania współpracy naukowej i kulturalnej między Polską
a Niemcami. Prowadzi się szeroko zakrojoną działalność, mającą
na celu dostarczanie rzetelnej wiedzy o Polsce i innych krajach
Europy Środkowo-Wschodniej.
Współpraca w dziedzinie gospodarki polega m.in. na udzielaniu
wsparcia dynamicznie rozwijającym się małym i średnim firmom,
dzięki czemu powstaje wiele nowych miejsc pracy. Intensywnemu
rozwojowi handlu na terenie euroregionu sprzyja spotkanie ofert
handlowych z Europy Środkowowschodniej i Zachodniej.
Po obu stronach granicy organizuje się wiele imprez kulturalnych
o charakterze transgranicznym. Gminy, szkoły i stowarzyszenia
organizują co roku zawody sportowe, festyny i koncerty.