W ostatnim czasie przestêpcy co-

raz czêœciej u¿ywaj¹ broni palnej ja-
ko œrodka zastraszaj¹cego i wymu-
szaj¹cego. Broñ paln¹ i amunicjê
mo¿na zabezpieczyæ np. w trakcie
przeszukania, w przypadku gdy zo-
sta³y nabyte nielegalnie. £uski z od-
strzelonej amunicji czêsto zabezpie-
cza siê zaœ na miejscu zdarzenia,
kiedy to dosz³o do u¿ycia broni, np.
podczas napadu rabunkowego lub
zabójstwa. Œlady linii papilarnych
ujawnione na tych powierzchniach s¹
doskona³ym materia³em dowodo-
wym. Ujawnienie œladów na po-
wierzchni amunicji nie zawsze jest
niestety mo¿liwe z wykorzystaniem
popularnych technik. Wydaje siê
jednak, ¿e badacze zbli¿yli siê do
tego problemu rozwi¹zania.

Mechanizm powstawania
œladów

Na powierzchni skóry palców r¹k

i d³oni tworzy siê cienka warstwa sub-
stancji potowo-t³uszczowej bêd¹ca
mieszanin¹ wydzielin gruczo³ów po-
towych i ³ojowych zlokalizowanych
w skórze. Podczas kontaktu z ró¿ny-
mi przedmiotami warstwa potowo-
-t³uszczowa zostaje przeniesiona na
ich powierzchnie, a powsta³y œlad od-
wzorowuje uk³ad linii papilarnych.
G³ównym sk³adnikiem substancji po-
towo-t³uszczowej jest woda. W nieco
mniejszej iloœci wystêpuj¹ w niej
zwi¹zki zarówno organiczne, jak
i nieorganiczne (np. w postaci soli)
oraz wydzielina gruczo³ów ³ojowych,
której g³ównymi sk³adnikami s¹ m.in.
kwasy t³uszczowe, lipidy i bia³ka. Wy-
dzieliny substancji potowo-t³usz-
czowej s¹ wytwarzane przez orga-
nizm w sposób ci¹g³y, a ich iloœæ

i sk³ad s¹ ró¿ne i zale¿¹ od indywidu-
alnych cech cz³owieka.

Obecnie produkowanych jest wie-

le ró¿nych rodzajów naboi strzelec-
kich do broni palnej. Najczêœciej s¹ to
naboje pistoletowe (typu np. Maka-
row, Parabellum), naboje do pistole-
tów maszynowych (typy np. TT, Mau-
ser) oraz do karabinków i karabinów
maszynowych (np. do AK 47)

1

.

Wszystkie, bez wzglêdu na rodzaj
broni do której s¹ przeznaczone, s¹
zbudowane w podobny sposób. Ich
g³ównymi elementami s¹ pocisk i ³u-
ska. £uska stanowi wiêksz¹ czêœæ
naboju – zazwyczaj oko³o 3/4 po-
wierzchni, je¿eli wiêc udaje siê ujaw-
niæ œlady linii papilarnych nadaj¹ce
siê do identyfikacji, to w³aœnie na tym
elemencie (ryc. 1). Warto podkreœliæ,
¿e naboje produkowane s¹ w sposób

automatyczny, zatem do kontaktu
z nimi dochodzi dopiero podczas ³a-
dowania magazynka. Wykonuj¹ca tê
czynnoœæ osoba (przyjmuj¹c, ¿e nie
ma zabrudzonych palców i d³oni) po-
zostawia na nabojach œlady linii papi-
larnych naniesione substancj¹ poto-
wo-t³uszczow¹. Substancja, utrzymy-

wana si³ami adhezji, pozostaje na po-
wierzchni naboju i nie wnika w jej
strukturê.

Wiêkszoœæ œladów jest niewidocz-

na go³ym okiem, dlatego musi byæ
poddana procesowi ujawnienia (wi-
zualizacji). Dotyczy to równie¿ œla-
dów wystêpuj¹cych na powierzchni
amunicji, np. w oœwietleniu ¿arowym
ukoœnym. Aby je odczytaæ, nale¿y
poprawiæ ich czytelnoœæ.

Ogromny wp³yw na jakoœæ pozo-

stawionych œladów maj¹ tak¿e wa-
runki œrodowiskowe. Destruktywnie
wp³ywa na naboje np. wysoka tempe-
ratura, która m.in. przyspiesza odpa-
rowanie wody ze œladu, a tak¿e wil-
goæ powoduj¹ca wymywanie sk³adni-
ków substancji potowo-t³uszczowej
lub przyœpieszaj¹ca procesy korozji
pod³o¿a

2

. Eksperci, dobieraj¹c meto-

dy wizualizacji i poprawy czytelnoœci
œladów na tym specyficznym pod³o-
¿u, bior¹ wiêc pod uwagê przypusz-
czalny czas, jaki up³yn¹³ od pozosta-
wienia œladów, oraz rodzaj i sk³ad
pod³o¿a.

Metody ujawniania œladów
na nabojach

We wszystkich laboratoriach kry-

minalistycznych Policji w Polsce i na
œwiecie proces wizualizacji œladów li-
nii papilarnych na powierzchniach
nabojów odbywa siê dwuetapowo.

Najpierw wykonuje siê oglêdziny

wstêpne za pomoc¹ metod optycz-
nych. Jest to metoda bezinwazyjnego
ujawniania œladów polegaj¹ca na
przeprowadzeniu oglêdzin w œwietle
bia³ym naturalnym, sztucznym uko-
œnym i sztucznym zmiennym (w ró¿-
nych zakresach promieniowania wi-
dzialnego i UV). Wtedy to, dziêki wy-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

47

Z PRAKTYKI

Metody wizualizacji œladów linii papilarnych
na metalowej powierzchni nabojów
– krótki przegl¹d

Ryc. 1. Nabój pistoletowy: (a) pocisk, (b) ³uska
Fig. 1. Pistol cartridge case: (a) bullet, (b) shell

korzystaniu zjawisk odbicia i rozpro-
szenia œwiat³a oraz fluorescencji i ab-
sorpcji, naniesione substancj¹ poto-
wo-t³uszczow¹ odwzorowania uk³a-
dów linii papilarnych staj¹ siê bar-
dziej widoczne.

W drugim etapie zwykle wykorzy-

stuje siê metodê fizykochemiczn¹ po-
legaj¹c¹ na zastosowaniu
par cyjanoakrylanów, a do-
k³adniej na polimeryzacji
oparów estru kwasu cyja-
noakrylowego katalizowa-
nej cz¹steczkami wody za-
wartej w substancji potowo-
-t³uszczowej œladu (metoda
polimeryzacji cyjanoakryla-
nów). W efekcie, na odwzo-
rowaniach grzbietów linii
papilarnych, tworzy siê tzw.
polimer cyjanoakrylanów
przyjmuj¹cy postaæ bia³o-
szarego osadu (ryc. 2). Wi-
zualizacja œladów zazwy-
czaj odbywa siê w specjal-
nej klimatyzowanej komo-
rze przy podwy¿szonej
temperaturze p³yty grzej-
nej, co umo¿liwia parowa-
nie kleju, oraz podwy¿szo-
nej wilgotnoœci, która przy-
œpiesza proces.

Ujawnione w ten sposób œlady,

w celu polepszenia ich jakoœci
i zwiêkszenia kontrastu z pod³o¿em
poddaje siê nastêpnie kolejnym za-
biegom. W przypadku nabojów sto-
suje siê zazwyczaj œrodki kontrastu-
j¹ce w postaci roztworów barwników
fluorescencyjnych, takich jak: Ardrox,

safranina 0 oraz Basic Yellow 40 lub
chelat europu (TEC). Barwniki te s¹
adsorbowane przez polimer cyjano-
akrylanów, wzbudzane za pomoc¹
wi¹zki œwiat³a sztucznego zmienne-
go o okreœlonym zakresie d³ugoœci fal
i wykazuj¹ barwn¹ fluorescencjê ob-
serwowan¹ w odpowiednich warun-

kach. Innym œrodkiem kon-
trastuj¹cym ujawnione œla-
dy linii papilarnych s¹
proszki daktyloskopijne sto-
sowane zamiast barwników
fluorescencyjnych, w przy-
padku gdy ich u¿ycie mo-
g³oby negatywnie wp³ywaæ
na pod³o¿e

3

. Na tym etapie

zwykle koñczy siê proces
ujawniania i kontrastowania
œladów linii papilarnych.

Metoda z u¿yciem par

cyjanoakrylanów polega na
wykorzystaniu w³aœciwoœci
substancji potowo-t³usz-
czowej tworz¹cej œlad. Wia-
domo jednak, ¿e nie za-
wsze daje satysfakcjonuj¹-
ce efekty, poniewa¿ m.in.
pod wp³ywem zwiêkszonej
wilgotnoœci i podwy¿szonej
temperatury podczas pro-
cesu mo¿e nast¹piæ reak-
cja niektórych zwi¹zków

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

48

Z PRAKTYKI

Ryc. 2. Obrazy œladów linii papilarnych ujawnionych na ³uskach amunicji karabinowej za pomoc¹ metody polimeryzacji cyjanoakrylowej (a), w powiêkszeniu –
fotografia panoramiczna (b), (c)
Fig. 2. Images of latent fingerprints visualized on cartridge cases of machine-gun ammunition by means of super glue (a), zoom – panoramic photograph
(b), (c)

a

c

b

wchodz¹cych w sk³ad pod³o¿a, wp³y-
waj¹ca destrukcyjnie na obraz œla-
dów (np. pojawi siê nalot)

4

. W zwi¹z-

ku z tym nasuwa siê pytanie, czy
w celu ujawnienia œladów linii papi-
larnych na powierzchniach nabojów
mo¿na wykorzystaæ w³aœciwoœci
i podatny na wiele reakcji sk³ad che-
miczny samego pod³o¿a.

Inne metody ujawniania œladów
na nabojach

Kluczow¹ rolê w tym procesie

odgrywa rodzaj materia³u, z jakiego
wykonane s¹ zewnêtrzne czêœci na-
bojów. Obecnie najczêœciej wykorzy-
stuje siê mosi¹dz (zawieraj¹cy miedŸ
i cynk), rzadziej nikiel, stal lub alumi-
nium. Dla zabezpieczenia przed ko-
rozj¹ powierzchnie ³usek stalowych
s¹ fosforowane i pokrywane lakierem
piecowym w kolorze khaki lub podob-
nym

5

. Ju¿ wczeœniej zauwa¿ono, ¿e

na powierzchniach starych mosiê¿-
nych ³usek nabojów, na które nanie-
siono substancjê potowo-t³uszczow¹,
ujawnienie œladów linii papilarnych
nastêpowa³o samoistnie w wyniku
korozji atmosferycznej (chemicznej
i elektrochemicznej). Pod wp³ywem
warunków œrodowiskowych, takich
jak niszcz¹ce dzia³anie wody oraz
powietrza, nastêpuje szereg reakcji
chemicznych, w wyniku których me-
tale wchodz¹ce w sk³ad zewnêtrz-
nych warstw nabojów przekszta³caj¹
siê w sole, tlenki i wodorotlenki.

Substancja potowo-t³uszczowa

ma zazwyczaj odczyn kwaœny z do-
mieszk¹ soli i jest dobrym elektroli-
tem. Metale wchodz¹ce w sk³ad mo-
si¹dzu staj¹ siê dziêki temu mini-
ogniwami Volty, pomiêdzy którymi
zaczyna p³yn¹æ minimalny pr¹d
elektryczny. Przyspiesza to korozjê
metali, a miejsca, w których pozo-
stawiono substancjê potowo-t³usz-
czow¹ ciemniej¹ szybciej od pozo-
sta³ych. Opisany wy¿ej proces za-
chodzi samoistnie w ci¹gu wielu lat,
jednak mo¿na go w znacznym stop-
niu przyspieszyæ. Wystarczy

wystawiæ amunicjê na dzia³anie np.
œrodowiska kwaœnego, zwiêkszonej
wilgotnoœci czy podwy¿szonej tem-
peratury, co przyspieszy korozjê.
Bada³ to miêdzy innymi ekspert dak-
tyloskopii z Laboratorium Kryminali-
stycznego w Szczecinie – umiesz-
cza³ mosiê¿ne nieodstrzelone nabo-
je w komorze, w której panowa³a
podwy¿szona wilgotnoœæ (70–85%)
przy temperaturze 20–25

o

C. W celu

uzyskania jeszcze bardziej agresyw-
nego œrodowiska do odparowuj¹cej
wody dodawa³ parê kropel stê¿one-
go kwasu octowego. Na efekty nie
trzeba by³o d³ugo czekaæ. Œlady linii
papilarnych ujawnia³y siê w postaci
br¹zowo¿ó³tych nalotów, a

po-

wierzchnie ³usek stawa³y siê niekie-
dy matowe. Wizualizacja œladów na-
stêpowa³a w okresie od kilku godzin
do oko³o tygodnia.

Metodê przyœpieszonej korozji

w atmosferze kwasu octowego po-
winno siê stosowaæ, kiedy wynik
ujawniania za pomoc¹ metody poli-
meryzacji cyjanoakrylanów jest nega-
tywny

6

. Nie zawsze jednak sposób

ten jest skuteczny, dlatego te¿ warto
przyjrzeæ siê innym metodom.

Gun Blue

Bardzo popularn¹ na œwiecie me-

tod¹, wykorzystywan¹ w celu ujaw-
nienia œladów na metalowych po-
wierzchniach nabojów, jest metoda
polegaj¹ca na zastosowaniu roztwo-
ru o nazwie Gun Blue (ryc. 3). Œro-
dek ten wykorzystuje siê równie¿
w przypadku nieujawnienia œladów
za pomoc¹ pary cyjanoakrylanów.
W³aœciwoœci Gun Blue odkryto
w XVII wieku. Obecnie œrodek ten
znany jest wœród posiadaczy broni
palnej jako œrodek do konserwacji
metalowych (stalowych) czêœci broni
metod¹ tzw. oksydowania, czyli utle-
niania na zimno. Reakcja ta na ogó³
polega na pokrywaniu powierzchni
metali cienk¹ warstw¹ ich tlenków –
przeciw korozji lub dla ozdoby. Pre-
parat w postaci pasty, ¿elu, a tak¿e

roztworu dostêpny jest w wiêkszoœci
sklepów z broni¹ lub sklepów my-
œliwskich. Mo¿liwoœæ wykorzystania
Gun Blue w celu ujawniania œladów
linii papilarnych zosta³a odkryta przy-
padkowo

7

.

W roztworze Gun Blue znajduj¹

siê m.in. siarczan miedzi (CuSO

4

),

kwas selenawy (H

2

SeO

3

) i kwas azo-

towy (HNO

3

)

8

. Wizualizacja œladów

nastêpuje w wyniku reakcji utleniania
i redukcji zachodz¹cych pomiêdzy
zwi¹zkami wchodz¹cymi w sk³ad
Gun Blue a sk³adnikami pod³o¿a.
Kwas selenawy utlenia metale, jak
miedŸ, cynk, ¿elazo i aluminium
(sk³adniki zewnêtrznej warstwy nabo-
jów), zaœ jony miedzi z siarczanu
miedzi cynk, aluminium i ¿elazo. Po-
w³oka metalowa amunicji redukuje jo-
ny miedzi i selenu. Reakcjê przyœpie-
sza kwas azotowy. Na powierzch-
niach nabojów powstaje niebiesko-
-czarna sól – selenek miedzi (CuSe),
która pokrywa tylko czyste po-
wierzchnie metalu, omija natomiast
miejsca, na które zosta³a naniesiona
substancja potowo-t³uszczowa obra-
zuj¹ca uk³ad linii papilarnych lub inne
t³uste pozosta³oœci (ryc. 4a). Proces
ten wywo³uje sztuczne rdzewienie
metali.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

49

Z PRAKTYKI

Ryc. 3. Koncentrat Gun Blue
Fig. 3. Instant Gun Blue

Reakcje

Reakcja ogólna

CuSO

4

+ H

2

SeO

3

+ Me

0

HNO

3

→

CuSe + Me

2+(3+

)

Reakcje szczegó³owe
CuSO

4

w mieszaninie Gun Blue

utlenia metale Zn, Al i Fe

Reakcje jonowe
CuSO

4

z Zn = Cu

2+

+ Zn

0

Cu

2+

+ 2

e–

→ Cu

0

Zn

0

– 2

e–

→ Zn

2+

Cu

2+

+ Zn

0

→ Cu

0

+Zn

2+

Czyli koñcowo:
CuSO

4

+ Zn

0

→ Cu

0

+ ZnSO

4

Reakcje jonowe
CuSO

4

z Al = Cu

2+

+ Al

0

Cu

2+

+ 2

e–

→ Cu

0

/ *3

Al

0

– 3

e–

→ Al

3+

/ *2

3Cu

2+

+ 2Al

0

→ 3Cu

0

+2Al

3+

Czyli koñcowo
3CuSO

4

+2Al

0

→ 3Cu

0

+Al

2

(SO

4

)

3

Reakcje jonowe
CuSO

4

z Fe = Cu

2+

+ Fe

0

mog¹

przebiegaæ na dwa sposoby:

1. utlenianie do Fe

2+

2. utlenianie do Fe

3+

(reakcja bar-

dziej prawdopodobna)

1.
Cu

2+

+ 2

e–

→ Cu

0

Fe

0

– 2

e–

→ Fe

2+

Cu

2+

+ Fe

0

→ Cu

0

+Fe

2+

Czyli koñcowo:
CuSO

4

+ Fe

0

→ Cu

0

+FeSO

4

2.
Cu

2+

+ 2

e–

→ Cu

0

/ *3

Fe

0

– 3

e–

→ Fe

3+

/ *2

3Cu

2+

+ 2Fe

0

→ 3Cu

0

+2Fe

3+

Czyli koñcowo:
3CuSO

4

+2Fe

0

→ 3Cu

0

+Fe

2

(SO

4

)

3

H

2

SeO

3

w mieszaninie Gun Blue

utlenia metale Cu, Zn, Fe i Al.

Reakcje H

2

SeO

3

z Cu, Zn i Fe

(gdy utlenia siê do Fe

2+

) przebiegaj¹

podobnie:

Se

4+

+ 6

e–

→ Se

2-

Me

0

– 2

e–

→ Me

2+

/ *3

Se

4+

+ 3Me

0

→ Se

2–

+ 3Me

2+

czyli np.
Se

4+

+ 3Cu

0

→ Se

2–

+ 3Cu

2+

Reakcje H

2

SeO

3

z Al i Fe (gdy

utlenia siê do Fe

3+

)

Kwas selenowy jest tak agresyw-

nym utleniaczem, ¿e utlenia ¿elazo
od razu do Fe

3+

. Reakcja utleniania

¿elaza do Fe

2+

przez H

2

SeO

3

jest

mniej prawdopodobna.

Se

4+

+ 6

e–

→ Se

2–

Me

0

– 3

e–

→ Me

3+

/ *2

Se

4+

+ 2Me

0

→ Se

2–

+ 2Me

3+

Utlenione metale tworz¹ tlenki.

Zredukowany (do Se

2–

) selen reagu-

je z jonami miedzi Cu

2+

, które znaj-

duj¹ siê w mieszaninie Blue Gun (Cu-
SO

4

) lub z tymi jonami miedzi, które

wczeœniej sam utleni³ (Cu

2+

+ Se

2–

→ CuSe).

Zastosowanie

W celu wizualizacji œladów linii pa-

pilarnych Gun Blue stosuje siê w po-
staci koncentratu (dystrybutor np.
„Kettner” w Niemczech)

9

. Przed u¿y-

ciem rozcieñcza siê go wod¹ destylo-
wan¹ w stosunku: 1 czêœæ koncentra-
tu do 80 czêœci wody.

Sposób zastosowania

10

1. Próba ujawnienia œladów za po-

moc¹ par kleju cyjanoakrylowe-
go.

2. W przypadku negatywnego wy-

niku wizualizacji przygotowanie
rozcieñczonego Gun Blue.

3. Zanurzenie naboju (³uski) w od-

czynniku na oko³o 5 minut.
Przez ca³y okres zanurzenia
nabój (³uska) powinien byæ deli-
katnie poruszany, a jego po-
wierzchnia obserwowana.

4. Gdy œlady zaczynaj¹ byæ lekko

widoczne, nale¿y zanurzyæ ba-
dany materia³ w wodzie destylo-
wanej na minimum 2 minuty
i tym samym zatrzymaæ reakcjê.

5.

Pozostawiæ do wysuszenia
w temperaturze pokojowej.

6. Na ujawnione œlady nanieœæ

odrobinê lakieru w sprayu dla
uzyskania lepszego kontrastu
i utrwalenia œladów (ryc. 4b).

Uwagi

Dla ka¿dego naboju (³uski) powi-

nien byæ przygotowywany oddzielny
roztwór odczynnika, poniewa¿ jony
miedzi pozosta³e z poprzedniego
procesu mog¹ niekorzystnie wp³ywaæ
na kolejn¹ reakcjê.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

50

Z PRAKTYKI

Ryc. 4. Obrazy œladów linii papilarnych ujawnio-
nych za pomoc¹ metody polimeryzacji cyjano-
akrylowej na ³uskach wykonanych z mosi¹dzu
(a) po u¿yciu Gun Blue, (b) po u¿yciu lakieru12
Fig. 4. Latent fingerprints visualized on brass
cartridge cases by means of super glue, (a) after
Gun Blue treatment, (b) after lacquer treatment12

Kiedy œlady zaczn¹ byæ lekko wi-

doczne, nale¿y przerwaæ reakcjê.
Odczynnik jest aktywny podczas p³u-
kania w wodzie destylowanej, a na-
wet podczas suszenia

11

.

Gun Blue dzia³a jedynie na meta-

lowe powierzchnie. Nie jest skutecz-
ny na powierzchniach nabojów (³u-
sek) pokrytych lakierem.

W literaturze autorzy podaj¹ ró¿ne

informacje o efektywnoœci metody
polegaj¹cej na wykorzystaniu Gun
Blue. Naukowcy z U.S. Secret Servi-
ce z Waszyngtonu, podczas badañ
wykonanych wspólnie z ekspertami
daktyloskopii z laboratorium krymina-
listycznego w stanie Maryland (USA),
stwierdzili, ¿e jest ona najbardziej
efektywna na pod³o¿ach stalowych,
trochê mniej na aluminiowych, a nie-
efektywna na mosiê¿nych i miedzia-
nych

13

. Tori Hoerth z laboratorium

kryminalistycznego w stanie Oregon
(USA) na podstawie przeprowadzo-
nych badañ dowodzi natomiast, ¿e
metoda daje najlepsze rezultaty w³a-
œnie na pod³o¿ach mosiê¿nych.
Z drugiej strony, dla pod³o¿y z niklu,
stali i aluminium Hoerth nie uzyska³
¿adnych efektów wizualizacji

14

.

Metoda Gun Blue jest powszech-

nie stosowan¹ metod¹ w wielu labo-
ratoriach na œwiecie. Zainteresowali
siê ni¹ równie¿ eksperci z laborato-
riów kryminalistycznych m.in. z Izra-
ela i Niemiec

15

.

Zakwaszony nadtlenek wodoru (H2O2)

W celu polepszenia jakoœci œla-

dów ujawnionych za pomoc¹ roztwo-
ru Gun Blue oraz zwiêkszenia kontra-
stu z pod³o¿em zwykle u¿ywa siê za-
kwaszonego nadtlenku wodoru
(H

2

O

2

). Zwi¹zek ten omija miejsca

pokryte substancj¹ t³uszczow¹, a tym
samym usuwa nadmiar CuSe osa-
dzonego na metalowych powierzch-
niach. Podobnie jak w przypadku
Gun Blue proces nastêpuje w wyniku
reakcji utleniania i redukcji zachodz¹-
cych pomiêdzy zwi¹zkami wchodz¹-
cymi w sk³ad nadtlenku wodoru

a sk³adnikami niebiesko-czarnej soli
pokrywaj¹cej pod³o¿e. Zakwaszony
nadtlenek wodoru utlenia selenek
miedzi do aktywnego selenu. Pod-
czas reakcji nastêpuje rozk³ad nad-
tlenku wodoru na zwyk³¹ wodê (H

2

O)

i tlen (O

2

), co uwidacznia siê w po-

staci pêcherzyków gazu. Zakwasze-
nie nadtlenku wodoru zatrzymuje re-
akcjê redox

16

.

Najskuteczniejsz¹ recepturê za-

kwaszonego H

2

O

2

uzyskuje siê po-

przez zmieszanie 1 ml 5% kwasu
octowego (potocznie zwanego 5%
octem) z 20 ml 3% nadtlenku wodoru.
Oba sk³adniki s¹ ³atwo dostêpne
w sklepach spo¿ywczych i aptekach
(3% nadtlenek wodoru to potocznie
nazywana woda utleniona).

Sposób zastosowania

17

1. Zanurzyæ nabój (³uskê) w przy-

gotowanym odczynniku. Przez
ca³y okres zanurzenia nabój (³u-
ska) powinien byæ delikatnie po-
ruszany, a jego powierzchnia
obserwowana.

2. Gdy œlady s¹ lekko widoczne po

dzia³aniu Gun Blue, nale¿y za-
trzymaæ reakcjê, zanurzaj¹c ba-
dany materia³ w wodzie destylo-
wanej na oko³o 2 minut.

3.

Pozostawiæ do wysuszenia
w temperaturze pokojowej.

4. Na œlady nanieœæ odrobinê la-

kieru w sprayu w celu ich utrwa-
lenia.

Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e dla

ka¿dego naboju (³uski) powinien byæ
przygotowywany oddzielny roztwór
odczynnika.

Badania z wykorzystaniem zakwa-

szonego nadtlenku wodoru wykony-
wali m.in. eksperci pracuj¹cy w labo-
ratorium kryminalistycznym w stanie
Maryland (USA). Badano wówczas
zwi¹zki chemiczne, którymi mo¿na
zakwasiæ nadtlenek wodoru, takie
jak: 5% kwas octowy, lodowaty kwas
octowy czy kwas solny. Najlepsze
efekty uzyskano po wykorzystaniu
nadtlenku wodoru zakwaszonego 5%

kwasem octowym. U¿ycie pozosta-
³ych zwi¹zków powodowa³o, ¿e reak-
cje zachodzi³y zbyt agresywnie lub
zbyt wolno

18

.

Wy¿ej opisane metody wizualiza-

cji s¹ skuteczne w ujawnianiu i kon-
trastowaniu œladów na powierzch-
niach nieodstrzelonej amunicji. Nie-
stety ich skutecznoœæ zmniejsza siê,
a nawet jest znikoma, w przypadku
œladów ujawnionych na ³uskach po
wystrzale z broni palnej.

Œlady na ³uskach
odstrzelonych nabojów

W wiêkszoœci przypadków na

miejscu zdarzenia, gdzie dosz³o do
u¿ycia broni palnej, zabezpiecza siê
³uski z odstrzelonej amunicji. Czêsto
stanowi¹ one jedyny materia³ dowo-
dowy, dlatego wa¿ne jest odkrycie
skutecznej metody ujawniania œla-
dów linii papilarnych na tym specy-
ficznym pod³o¿u. Niestety nie jest to
³atwe zadanie. Wydawa³oby siê, ¿e
skoro na tym pod³o¿u sprawdzaj¹ siê
wy¿ej opisane metody wizualizacji
œladów, to powinny one byæ skutecz-
ne na tym samym pod³o¿u równie¿
po wystrzale. Spadek efektywnoœci
metod wizualizacji mo¿na wyjaœniæ
podczas analizy mechanizmów, ja-
kim s¹ poddawane naboje w trakcie
u¿ycia broni palnej, a wraz z nimi œla-
dy naniesione na ich powierzchniach.

W trakcie u¿ywania broni palnej

jakoœæ œladów naniesionych na po-
wierzchnie nabojów mo¿e ulec
znacznemu pogorszeniu. Dzieje siê
tak podczas ³adowania magazynka
i prze³adowania nabojów do komory
nabojowej, wystrza³u oraz wyrzuca-
nia ³uski z broni. W tym czasie czêœci
sk³adowe nabojów stykaj¹ siê z ró¿-
nymi elementami konstrukcyjnymi
broni. Na zewnêtrznej powierzchni
nabojów powstaj¹ wówczas zaryso-
wania odwzorowuj¹ce kszta³t naci-
skaj¹cej powierzchni. Na przyk³ad
podczas za³adowania, a nastêpnie
prze³adowania nabojów do komory
nabojowej, mog¹ pojawiæ siê m.in.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

51

Z PRAKTYKI

pod³u¿ne rysy na korpusie ³uski oraz
œlady otarcia naboju o krawêdŸ ko-
mory nabojowej

19

. Zarysowania

i otarcia powoduj¹ przerwanie ci¹g³o-
œci linii papilarnych na œladzie pozo-
stawionym na powierzchni naboju,
a to wp³ywa destrukcyjnie na jego
przydatnoϾ do identyfikacji. Obraz
œladu naniesionego substancj¹ poto-
wo-t³uszczow¹ ulega najwiêkszym
negatywnym przemianom podczas
wystrza³u.

W bardzo krótkim czasie zachodzi

wówczas wiele ró¿norodnych proce-
sów dynamicznych. W skrócie prze-
biega to nastêpuj¹co: nabój wprowa-
dzany jest do komory nabojowej; po-
miêdzy œciankami jego ³uski a œcian-
kami komory istnieje niewielka prze-
strzeñ. W pocz¹tkowym okresie wy-
strza³u, po odpaleniu sp³onki naboju,
zaczyna spalaæ siê ³adunek prochu
znajduj¹cy siê wewn¹trz ³uski. W wy-
niku tej reakcji wydzielaj¹ siê gazy
prochowe, których temperatura do-
chodzi do kilku tysiêcy stopni. Gazy
te wp³ywaj¹ z kolei na podwy¿szenie
ciœnienia w komorze nabojowej do
kilkuset megapaskali, co w efekcie
przyczynia siê do powstania licznych
sprê¿ystych i plastycznych odkszta³-
ceñ œcianki ³uski i powoduje ruch po-
cisku do przodu. Œcianka ³uski doci-
ska siê do wewnêtrznej powierzchni
komory, co sprawia, ¿e komora
uszczelnia siê przed niepo¿¹danym
wyp³ywem gazów prochowych do ty-
³u. £uska odkszta³ca siê nastêpnie
wspólnie z komor¹, a œcianki ³uski
i komory nagrzewaj¹ siê. Po spadku
ciœnienia komora wraca do pierwot-
nych wymiarów, zaœ ³uska pozostaje
czêœciowo odkszta³cona. Po strzale
³uska, która jest wyci¹gana z komory
nabojowej (na powierzchni ³uski po-
wstaj¹ wówczas otarcia), uderza
o pod³o¿e

20

.

Kiedy broñ palna jest u¿ywana,

œlady linii papilarnych naniesione na
powierzchniê ³uski s¹ nara¿ane na:
zarysowanie lub otarcie przez we-
wnêtrzne czêœci sk³adowe broni, na
dzia³anie wysokiej temperatury, pod-

wy¿szonego ciœnienia, naprê¿enia,
a tak¿e otarcie o pod³o¿e po wyrzu-
ceniu z broni. Ponadto odkszta³ceniu
mo¿e ulec powierzchnia, na której
œlady siê znajduj¹. Powy¿szy proces

w pe³ni wyjaœnia przyczynê z³ej jako-
œci œladu na powierzchni ³uski po wy-
strzale.

Badaniem tego zjawiska zajmowa-

³o siê wielu badaczy. W latach dzie-

wiêædziesi¹tych
naukowcy z Uni-
wersytetu i eks-
perci daktylosko-
pii z laboratorium
kryminalistyczne-
go w Jerozolimie
(Izrael) przepro-
wadzili ekspery-
ment dotycz¹cy
analizy iloœciowej
i jakoœciowej œla-
dów linii papilar-
nych na wystrze-
lonych ³uskach
n a b o j ó w

2 1

.

Przedmiot badañ
stanowi³y œlady li-
nii papilarnych
naniesione na ³u-
ski nabojów
przed ich wy-
strzeleniem oraz
na ³uski tych sa-
mych nabojów po
wystrzale. Ekspe-
rymentowi pod-
dano trzy rodzaje
nabojów strzelec-
kich:

1. kaliber 5,56

mm (³uski wyko-
nane z

mosi¹-

dzu), u¿ywane do
karabinu typu
M16 produkowa-
ne w Izraelu;

2. typu Para-

bellum o kalibrze
9 mm (³uski wy-
konane z mosi¹-
dzu);

3. kaliber 7,62

mm (³uski wyko-
nane ze stali po-
krytej lakierem)

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

52

Z PRAKTYKI

Ryc. 5. Obrazy œladów linii papilarnych na ³uskach z odstrzelonej amunicji
do M16 bez u¿ycia œrodków ujawniaj¹cych22
Fig. 5. Images of latent fingerprints on cartridge cases of fired M16 ammuni-
tion without any treatment22

u¿ywane do karabinka AK-47 (ka-
³asznikow).

Przed eksperymentem wszystkie

naboje czyszczono za pomoc¹ ace-
tonu i wycierano bibu³¹. Przeprowa-
dzono badania dwóch rodzajów œla-
dów: potowych, które uzyskano po-
przez wczeœniejsze umycie r¹k i za-
³o¿enie na rêkê szczelnej torebki pla-
stikowej, oraz t³uszczowych – uzy-
skanych po umyciu r¹k i potarciu pal-
cami nat³uszczonych okolic twarzy.
W dalszej czêœci badañ nanoszono
œlady potowe i t³uszczowe na po-
wierzchnie trzech rodzajów nabojów.
Obraz uzyskanych œladów fotografo-
wano, nastêpnie zaœ odstrzeliwano
naboje z odpowiedniego typu broni.
Po wystrzale powierzchnie ³usek
poddawano oglêdzinom. Stwierdzo-
no, ¿e na powierzchni wielu nabojów
œlady linii papilarnych nie zachowa³y
siê lub zachowa³y siê w postaci
szcz¹tkowej (ryc. 5). Najlepsze rezul-
taty uzyskano na powierzchniach ³u-
sek nabojów stosowanych do karabi-
nu M16 (o ³uskach wykonanych
z mosi¹dzu). Z trzydziestu bardzo do-

brej jakoœci œladów widocznych na
wiêkszoœci ³usek przed wystrza³em,
po wystrzale zachowa³y siê ich du¿e
fragmenty (ryc. 6). Ma³e fragmenty
œladów zachowa³y siê na powierzch-
ni kilku z nich, na pozosta³ych ³u-
skach œlady by³y s³abo widoczne.
Wiêkszoœæ œladów na powierzch-
niach pozosta³ych typów nabojów
poddanych eksperymentowi po wy-
strzale uleg³a zniszczeniu.

Autorzy artyku³u

24

podjêli siê ana-

lizy zmian morfologicznych, jakim
podlegaj¹ linie papilarne tworz¹ce
œlad po wystrzale. Podczas badania
za pomoc¹ mikroskopu elektronowe-
go stwierdzili, ¿e po wystrzale z broni
palnej szerokoœæ odwzorowañ
grzbietów linii papilarnych zwiêksza
siê. Oznacza to, ¿e œlad niejako ule-
ga sp³aszczeniu (ryc. 7).

Na podstawie wyników uzyska-

nych podczas przeprowadzonych ba-
dañ stwierdzono, ¿e œlady pozosta-
wione na ³uskach nabojów podczas
³adowania magazynka po wystrzale
ulegaj¹ du¿ej degradacji. Przyczyn¹
takiego stanu rzeczy s¹ warunki, na
jakie nara¿ony jest nabój (³uska)
przed wystrza³em, w czasie wystrza-
³u i po nim. Mimo to w niektórych
przypadkach œlady ujawnione po wy-
strzale z broni palnej (np. na nabo-
jach do broni M16) s¹ dobrej jakoœci
i maj¹ wystarczaj¹c¹ liczbê cech
szczególnych, aby zakwalifikowano
je do identyfikacji.

Podsumowanie

Œlady linii papilarnych pozosta-

wione na metalowych powierzch-
niach nabojów wymagaj¹ wielu za-
biegów wizualizacyjnych. Wiêkszoœæ
ekspertów daktyloskopii w kraju i za
granic¹ jest zgodna co do rodzaju
metod u¿ywanych w celu ujawnienia
œladów linii papilarnych na tym spe-
cyficznym pod³o¿u. Podstawow¹
metod¹ jest wykorzystanie polimery-
zacji cyjanoakrylanów. Metoda ta
polega na reakcji zastosowanego
œrodka w miejscach, w których znaj-
duje siê substancja potowo-t³usz-
czowa tworz¹ca œlad. W przypadku
ujawnienia œladów zwykle kontrastu-
je siê je za pomoc¹ barwników flu-
orescencyjnych. Gdy zaœ wynik
ujawniania œladów za pomoc¹ poli-

meryzacji cyjanoakrylanów jest ne-
gatywny, mo¿na zastosowaæ dwie
niezale¿ne metody: tzw. przyspie-
szonej korozji w kwaœnej atmosferze
lub roztwór o nazwie Gun Blue, któ-
rego nadmiar zmywa siê z pod³o¿a
za pomoc¹ zakwaszonego nadtlen-
ku wodoru. Pierwsza z metod wyko-
rzystuje reakcje z pod³o¿em w miej-
scach, w których umieszczona jest
substancja potowo-t³uszczowa two-
rz¹ca œlady linii papilarnych. W wy-
niku dzia³ania drugiej z metod
w miejscach, w których tej substan-
cji nie ma, tworzy siê barwny nalot
(ryc. 8).

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

53

Z PRAKTYKI

Ryc. 6. Obraz œladu linii papilarnych na ³usce
z odstrzelonego naboju do M16 uzyskany z u¿y-
ciem œrodka ujawniaj¹cego23
Fig. 6. Image of latent fingerprints on shell of fi-
red M16 cartridge case after treatment23

Ryc. 7. Obrazy œladów linii papilarnych na ³uskach do M16, (a) na powierzchni nieodstrzelonego nabo-
ju, (b) na powierzchni odstrzelonego naboju25
Fig. 7. Images of latent fingerprints on M16 cartridge case, (a) unfired cartridge, (b) fired cartridge25

Obie metody odkryto w latach

dziewiêædziesi¹tych. Obecnie roztwór
Gun Blue jest wykorzystywany w wie-
lu laboratoriach na œwiecie, jednak re-
zultaty jego zastosowania nie s¹ jed-
noznaczne. SkutecznoϾ wszystkich
wspomnianych metod zmniejsza siê
w przypadku wizualizacji œladów na
odstrzelonej amunicji, czego powo-
dem s¹ destrukcyjne czynniki wp³y-
waj¹ce na œlad linii papilarnych, jakim
poddawany jest nabój (³uska) pod-
czas u¿ycia broni palnej.

Nabój (³uska) jest specyficznym

pod³o¿em, trudno poddaj¹cym siê
procesom wizualizacji œladów linii pa-
pilarnych. Dobranie skutecznej meto-
dy ujawniania i kontrastowania œla-
dów na tym pod³o¿u sprawia wiele
problemów ekspertom daktyloskopii.
Œwiadcz¹ o tym liczne pytania doty-
cz¹ce tych zagadnieñ zadawane
w grupach dyskusyjnych na zagra-
nicznych forach internetowych.

Anna S³u¿ewska

zdj.: autorka

(ryc. 3) www.vansgunblue.com

PRZYPISY

1 J. Brodacki: Amunicja ma³okalibro-

wa, Wydawnictwo Politechniki War-
szawskiej, Warszawa 1981, s. 9,
S. Torecki: Broñ i amunicja strze-
lecka LWP, Wydawnictwo MON,
Warszawa 1985, B. Bia³czak: Amu-
nicja strzelecka, Skrypty uczelniane
Politechniki Œwiêtokrzyskiej, Kielce
1988, s. 9;

2 M. Rybczyñska-Królik, M. Pêka³a:

Przewodnik po metodach wizualiza-
cji œladów daktyloskopijnych, Wy-
dawnictwo CLK KGP, Warszawa
2006, s. 17;

3 Ibidem, s. 36;
4 E. Wiœniewska, P. Wiœniewski:

Ujawnianie œladów linii papilarnych
na amunicji, „Problemy Kryminali-
styki” 1997, nr 216, s. 68–71;

5 J. Brodacki: op.cit., s. 141, S. To-

recki: op.cit., B. Bia³czak: op.cit.,
s. 51;

6 E. Wiœniewska, P. Wiœniewski:

op.cit., s. 70;

7 D.A Leben, R. Ramotowski: Evalu-

ation of gun blueing solutions and
their ability to develop latent finger-

prints on cartridge casings, „The
Chesapeake Examiner”, Woodbrid-
ge, VA October 1996: 8,10;

8 T. Hoerth: Processing With Gun

Blue, „Fingerprint Stuff”, March
2005, Vol. 7, Issue 3, A.A. Cantu,
D.A. Leben, R. Ramotowski,

J. Kopera, J.R. Simms: Use of Aci-
dified Hydrogen Peroxide to Remo-
ve Excess Gun Blue from Gun Blue-
-Treated Cartridge Cases and to De-
velop Latent Prints on Untreated
Cartridge Cases, „Journal of Foren-
sic Sciences” 1998, nr 43 (2),
294–298, Y. Migron, G. Hocher-
man, E. Springer, J. Almog,

D. Mandler: Visualization of Seba-
ceous Fingerpirnts on Fired Cartrid-
ge Cases: A Laboratory Study, „Jo-
urnal Forensic Sciences” 1998, nr
43 (3), s. 543–548;

9 Y. Migron, G. Hocherman,

E. Springer, J. Almog, J., D. Man-

dler: op.cit., s. 543–548;

10 T. Hoerth: op.cit.; A.A. Cantu, D.A.

Leben, R. Ramotowski, J. Kopera,

J.R. Simms: op.cit., s. 294–298;

11 A.A. Cantu, D.A. Leben, R. Ramo-

towski, J. Kopera, J.R. Simms:

op.cit.; s. 294–298;

12 Ibidem, s. 297;
13 Ibidem, s. 297;
14 T. Hoerth: op.cit., s. 2;
15 D.A. Leben, R. Ramotowski:

op.cit., s. 1;

16 A.A. Cantu, D.A. Leben, R. Ramo-

towski, J. Kopera, J.R. Simms:

op.cit., s. 294–298;

17 Ibidem, s. 295;
18 Ibidem, s. 297;
19 W. Kêdzierski: Technika kryminali-

styczna III, Wydawnictwo Wy¿szej
Szko³y Policji, Szczytno 1995,
s. 334–337;

20 J. Brodacki: op.cit., s. 103;
21 Y. Migron, G. Hocherman,

E. Springer, J. Almog, D. Mandler:

op.cit., s. 543–548;

22 Ibidem, s. 545;
23 Ibidem, s. 546;
24 Ibidem, s. 547;
25 Ibidem, s. 547.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

54

Z PRAKTYKI

Ryc. 8. Kolejnoœæ stosowania metod ujawniania œladów linii papilarnych na metalowej powierzchni na-
bojów (³usek)
Fig. 8. Sequence of visualization methods for latent fingerprints on metal surfaces of cartridge cases
(shells)

Polimeryzacja

cyjanoakrylanu

Oględziny

wstępne

Ardrox

Safranina 0

Basic Yellow 40

Przyspieszona

korozja

(w kwaśnej

atmosferze)

Gun Blue

H

2

O

2

Chelat europu

wynik negatywny

wynik pozytywny