Bukalski skala podatnosci na dzialania grup kulturowych

Katedra Psychoprofilaktyki

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Sławomir Bukalski

SKALA PODATNOŚCI

NA DZIAŁANIA GRUP KULTOWYCH

PODRĘCZNIK

Lublin 2003

Recenzent

Prof. dr hab. Andrzej Sękowski

Wydawca: Wydawnictwo Diecezjalne „OTTONIANUM”
71-459 Szczecin, ul. Papieża Pawła VI nr 2
tel. 0-91/454-15-94; fax 454-19-40;
e-mail

otto@szczecin.opoka.org.pl

Katedra Psychoprofilaktyki KUL
(Gmach Collegium Jana Pawła II, C-441)
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin
tel. 081/44-53-441

SPIS TRE

Wst

..............................................................................................................................

Podstawy teoretyczne Skali Podatno

ci na Działania Grup

Kultowych (SPnDGK)

.............................................................................................

Grupa kultowa

............................................................................................................

Osoba podatna na oddziaływanie grup kultowych

................................

Uwarunkowania osobowo

ciowe podatno

ci człowieka

na oddziaływania grup kultowych

....................................................

Uwarunkowania społeczne podatno

ci człowieka na

oddziaływania grup kultowych

...........................................................

Etapy konstruowania SPnDGK

.........................................................................

Ocena trafno

ci tre

ciowej

..................................................................

Ocena trafno

ci kryterialnej

................................................................

Moc dyskryminacyjna

.............................................................................

Ocena rzetelno

....................................................................................

Wst

pna normalizacja SPnDGK

......................................................................

Procedura badania, obliczanie wyników

.....................................................

Arkusz skali

..................................................................................................

Procedura badania

..................................................................................

Obliczanie wyników

.................................................................................

Interpretacja wyników

.............................................................................

Podsumowanie

..........................................................................................................

Bibliografia

....................................................................................................................

Aneks

..............................................................................................................................

WST

Wielkie zmiany w Europie

rodkowo – Wschodniej, jakie miały

miejsce po 1989 roku i niejako zwi

zane z nimi zjawisko anomii,

liberalizacja i pluralizacja

ycia społecznego a tak

e specyficzny czas

przełomu tysi

cleci, czas nowego tysi

clecia, sprawiaj

e nasila si

działalno

ść

ró

nych grup, które o sobie mówi

e chc

pomaga

współczesnemu człowiekowi. W

ród tych grup szczególnie aktywne

ró

ne sekty, które znajduj

w aktualnej sytuacji idealne pole do

swojej manipulacyjnej działalno

ci.

Istnieje wiele oficjalnych dokumentów: Parlamentu Europejskiego

cioła Rzymskokatolickiego

, Ministerstw Edukacji oraz Biur

Bezpiecze

stwa poszczególnych krajów (w tym tak

e stanowisko

polskiego Biura Bezpiecze

stwa Narodowego

) na temat sekt

zagro

jakie nios

swoj

działalno

, fachowej oceny oraz

propozycji konkretnych rozwi

(prawnych, pedagogicznych,

psychologicznych).

Problematyka zwi

zana z grupami okre

lanymi powszechnie

jako sekty podejmowana jest przez badaczy reprezentuj

cych ró

nauki i stanowiska. Analiza z zakresu socjologii religii, teologii,

Raport Cottrella z 02 04.1984r. oraz kolejne, pó

niejsze dokumenty: „Raport Zgromadzenia

Parlamentarnego Rady Europy dotycz

cy sekt i nowych ruchów religijnych” – Raport Hunta z

29.11.1991r.; „Rezolucja w sprawie ruchów kultowych w Europie” z 28.02.1996r.

Raport Watyka

ski z 30.10.1985r. „Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie”

oraz „Sekty i nowe ruchy religijne jako problem duszpasterski” z 1991r.

„Raport Biura Bezpiecze

stwa Narodowego przy Prezydencie Rzeczypospolitej: O Stanie

Bezpiecze

stwa Pa

stwa” z 1995r. oraz projekt „Raport o niektórych zjawiskach zwi

zanych z

działalno

sekt w Polsce” z 15.05.2000r. opracowany w Ministerstwie Spraw Wewn

trznych i

Administracji, przygotowany przez Mi

dzyresortowy Zespół do Spraw Nowych Ruchów

Religijnych.

W literaturze polskiej na okre

lenie grup, których dotyczy poni

sze zagadnienie zwykle u

ywa

słowa „sekta”. Jednak

e coraz cz

ęś

ciej pojawiaj

tak

e inne okre

lenia: „nowe ruchy

religijne”, „grupy destrukcyjne”, „grupy psychomanipulacyjne”, „kulty”, „kulty destrukcyjne”,
„ruchy kultowe”, „grupy kultowe”.

antropologii, psychologii wnosi nowe spojrzenia i nowe tre

ci do

poruszanego zagadnienia. Podejmowane ci

gle nowe próby

definiowania, porz

dkowania i typologizacji tego zjawiska, wskazuj

na ogromne zró

nicowanie w

ród samych badaczy. Wydaje si

istnieje

stałe

zapotrzebowanie

wielowymiarowe

badania

empiryczne, szczególnie w zakresie psychologicznych aspektów

przynale

ci, oddziaływania tych grup na człowieka, zagro

pomocy czy te

przede wszystkim zapobiegania uczestnictwu w tych

grupach. O aktualno

ci powy

szego tematu,

wiadcz

tak

e liczne

poradnie i o

rodki zajmuj

ce si

informowaniem, poradnictwem oraz

pomoc

terapeutyczn

ludziom uwikłanym w ró

ne sekty. Kilkuletnie

funkcjonowanie tego typu o

rodków w Polsce pokazuje,

e istnieje

coraz wi

ksze zapotrzebowanie zarówno na fachow

informacj

dotycz

działalno

ci tych grup jak i na pomoc terapeutyczn

oraz

profilaktyczn

dla osób zagro

onych uczestnictwem w ró

nych

grupach kultowych. Oblicza si

e w Polsce działa ponad 300 sekt

(Rowi

ski 2001, s.29). Systematycznie obserwuje si

powstawanie

nowych grup, a istniej

ce cz

sto staj

coraz aktywniejsze,

organizuj

c swoj

działalno

ść

w ramach ró

nych instytucji

fasadowych, b

pod szlachetnymi szyldami, atrakcyjnymi

zwłaszcza dla ludzi młodych. Ka

dego roku wiele młodych osób

zrywa kontakty z najbli

szymi, opuszcza rodziny, zrywa wi

społeczne na rzecz poszczególnych grup kultowych. Jawi si

konieczno

ść

podejmowania skutecznych działa

zapobiegawczych,

profilaktycznych, ł

cznie ze skonstruowaniem specjalistycznego

programu profilaktycznego. Procedura konstruowania programów

profilaktyki pierwszorz

dowej zakłada i wymaga znajomo

ci potrzeb

rozwojowych człowieka. Programy profilaktyczne drugorz

dowe

musz

uwzgl

dnia

psychologiczne podej

cia teoretyczne i rzeteln

diagnoz

osób z grupy wysokiego ryzyka, z grupy najwi

kszej

podatno

ci. Wreszcie programy profilaktyczne trzeciorz

dowe winny

zakłada

faktyczne mo

liwo

ci readaptacji społecznej dla osób

którym trzeba pomóc po wyj

ciu z grupy. Tak wi

c skuteczna

profilaktyka, zwłaszcza drugorz

dowa, wymaga poznania grupy

najbardziej nara

onej na działania sekt. St

d te

pomysł

skonstruowania

narz

dzia

pozwalaj

cego

wyszukiwa

osoby

najbardziej nara

one na manipulacyjn

działalno

ść

grup kultowych.

Psychospołeczne

uwarunkowania

badanego

problemu,

czyli

podatno

ci na oddziaływania grup kultowych na młodego człowieka,

okre

laj

sytuacj

, w której istotn

rol

odgrywaj

zarówno czynniki

psychologiczne, jak i społeczne (zob. Reber 2000, s.599).

Autor niniejszego podr

cznika podj

ł prób

skonstruowania

narz

dzia, które pomagałoby młodym ludziom u

wiadamia

sobie

stopie

własnej podatno

ci na manipulacyjn

działalno

ść

ró

nych

sekt – grup kultowych. Wydaje si

tak

e, i

tego typu narz

dzie,

e by

pomocne osobom zainteresowanym skuteczniejsz

profilaktyk

w powy

szej kwestii.

W literaturze polskiej na okre

lenie grup których dotyczy analizowana

problematyka niniejszej pracy zwykle u

ywa si

słowa „sekta”. Samo

okre

lenie „sekta”(łac. sequor – i

ść

, pod

ąż

za kim

; lub secare –

odcina

, oddziela

) nie jest jednoznaczne. Okre

lenie to wskazuje na

grup

społeczn

, która izoluje si

od reszty społecze

stwa, ma

własn

hierarchi

warto

ci, struktura grupy jest zwykle mocno

zhierarchizowana, funkcjonuje według własnego zespołu norm

zachowania, widoczny wr

cz fanatyzm pogl

dów. Zdecydowana

kszo

ść

znawców problematyki wskazuje na cechy opisowe, na

pewne kryteria, które pozwalałyby zdefiniowa

i odró

tak

grup

od ka

dej innej grupy działaj

cej w ko

ciele. Coraz cz

ęś

ciej pojawiaj

w literaturze przedmiotu tak

e inne okre

lenia: „nowe ruchy

religijne”, „religie młodzie

owe”, „grupy destrukcyjne”, „kulty”, „kulty

destrukcyjne”, „grupy kultowe”, „ruchy kultowe”. To ostatnie

okre

lenie zostało wprowadzone do obiegu religioznawczego ju

w 1932r. przez Howarda Beckera. Badacz ten, powy

szego terminu

ywał do okre

lenia zjawiska, „które maj

tak zindywidualizowany

charakter,

e nie mieszcz

ani w tradycyjnie pojmowanym

ciele, ani te

w sekcie” (Becker 1932, za: Drozdowicz 2000, s.34;

Doktór 1991, s.10; Zwoli

ski 1996, s.16). Słowo „kult” pochodzi

z łaci

skiego „cultus” – oddawanie czci, okazywanie szacunku,

czynno

ci o charakterze rytualnym.

Powy

sze okre

lenia, w mowie powszechnej cz

sto u

ywane s

zamiennie i wskazuj

zasadniczo na t

sam

rzeczywisto

ść

Zjawiskiem, fenomenem sekt – grup kultowych mo

na zajmowa

w aspekcie antropologicznym, teologicznym, religioznawczym,

socjologicznym, prawnym, psychologicznym, psychiatrycznym. Dla

niniejszego studium decyduj

ce znaczenie b

miały analizy

psychologiczne.

Podatno

ść

jest rozumiana jako pewna cecha latentna

wpływaj

ca na zachowanie człowieka. Skoro jest to cecha, wi

na próbowa

okre

jej nat

ęż

enie, jej intensywno

ść

. Jednak

nikt nie podaje jak okre

jej nat

ęż

enie. St

d wi

c próba

skonstruowania Skali Podatno

ci na Działania Grup Kultowych

(SPnDG), która mogłaby słu

okre

laniu nat

ęż

enia, stopnia

nasilenia tej cechy u ludzi młodych.

PODSTAWY TEORETYCZNE SKALI PODATNO

CI NA

DZIAŁANIA GRUP KULTOWYCH (SPnDGK)

Podstaw

teoretyczn

skonstruowanej skali do badania

podatno

działania

grup

kultowych

jest

stanowisko

reprezentowane głównie przez psychologów klinicznych: Michael

D.Langone (dyrektor Ameryka

skiej Fundacji Rodzin, zajmuj

cej si

pomoc

rodzinom poszkodowanym przez sekty), Janja Lalich, Joan

C.Ross oraz Margaret T.Singer.

Ameryka

ski psycholog M.D.Langone wyró

nia cztery podstawowe

modele, według których tłumaczy fenomen znalezienia si

w grupach

kultowych: psychodynamiczny, „opiniobadawczy”, reforma my

lenia –

„brainwashing” oraz model integracyjny (Langone 1996, s.1-2; zob.

tak

e: Ross, Langone 1988, 29-33; Langone 1994, s.22-35; 1995,

s.16-19; 1996a, s.1). Do tych czterech koncepcji nawi

zuj

zasadniczo współcze

ni badacze – zwolennicy jak i przeciwnicy grup

kultowych. Pierwsi wykorzystuj

c powy

sze koncepcje próbuj

udowadnia

terapeutyczny wr

cz charakter uczestnictwa w grupach

kultowych,

drudzy

natomiast,

udowadniaj

destrukcyjne

oddziaływanie tych grup na człowieka. Trzy pierwsze modele, jako

nie dotycz

tematu powy

szego zagadnienia zostan

pomini

te.

Niniejsze studium wymaga szerszej analizy modelu zwanego

integracyjnym.

Model integracyjny zakłada współwyst

powanie dwóch czynników,

warunkuj

cych przynale

ść

do grup kultowych. Pierwszy z nich

zwi

zany jest z aspektem podmiotowym – podatno

ść

osobista

jednostki; drugim czynnikiem jest manipulacyjne oddziaływanie grupy

– aspekt przedmiotowy. Model ten jest wynikiem analiz psychologów

klinicznych

oraz

wiadcze

osób

pomagaj

cych

osobom

pokrzywdzonym przez grupy kultowe. Zbie

opini

z twórc

powy

szego modelu wyra

a niemiecki znawca rozwa

anego

problemu – G.Klosinski, który w swoich rozwa

aniach na temat

znalezienia si

w grupie kultowej, mówi o swoistym fenomenie „klucz

– zamek”. Otó

oferta grup kultowych, ewentualnie samego guru

trafia w ukryte, b

jawne zapotrzebowania potencjalnych

konwertytów, w ich cechy osobowo

ci (Klosinski 1996, s.84-87).

Podatno

ść

osobista konkretnego człowieka zwi

zana jest z jego

okresem rozwojowym, ma zwi

zek z relacjami w rodzinie, z aktualn

sytuacj

w której znajduje si

młody człowiek oraz z konkretnymi

uwarunkowaniami osobowo

ciowymi (Ross, Langone 1988, s.29-31).

Te psychospołeczne czynniki przy odpowiednim ich zestawieniu

i wzajemnym oddziaływaniu pozwalaj

stwierdzi

e dany człowiek

jest bardziej podatny od innego człowieka na oddziaływania grup

kultowych (por. Kuncewicz 1999; Pietrek 2000, s.82; Rowi

ski 2001,

s.225). Powy

sze sfery

ycia s

najmocniejszymi predyktorami

podatno

ci człowieka na oddziaływania grup kultowych. Obok tego

powy

szego aspektu, o którym mo

na powiedzie

e jest to aspekt

podmiotowy, istnieje jeszcze aspekt przedmiotowy podatno

ci, czyli

techniki i metody stosowane przez grupy kultowe, „oferta grup

kultowych”.

Analizowan

koncepcj

porówna

funkcjonowania reklamy. Obok oferty – jakiego

przedmiotu, który ma

zosta

sprzedany, musi istnie

kto

, kto ten reklamowany przedmiot

kupi, czyli jaki

podmiot.

Nale

doda

działalno

ść

werbunkowa

charakter

manipulacyjny, a stopie

podatno

ci jest ró

ny u poszczególnych

osób (por. Cialdini 1996, s.36-39; Langone 1996, s.1-2; Zwoli

ski

1996, s.33, 163-182; Hassan 1999,s.70-75; 2001, s.34). W literaturze

przedmiotu autorzy zwracaj

uwag

e ka

dy człowiek zdrowy

psychicznie jest podatny na manipulacyjn

działalno

ść

sekt – grup

kultowych (Zimbardo 1997).

Punktem wyj

cia w niniejszym rozwa

aniu teoretycznym jest

zdefiniowanie poj

ęć

„grupa kultowa” oraz „osoba podatna na

oddziaływania grup kultowych”.

GRUPA KULTOWA

ród wielkiego zró

nicowania w kwestii definicji, w tym

bardzo krótkim wprowadzeniu zatrzymujemy si

tylko nad kierunkiem

który został przyj

ty jako podstawa przy konstruowaniu narz

dzia.

S.Hassan w swoim zwi

złym stwierdzeniu zauwa

e sekta

destrukcyjna to „ka

da grupa, która dla osi

gni

cia własnych celów

posługuje si

oszustwem bez wzgl

du na to, czy jest oficjalnie

uznana za religijn

czy

wieck

”. W innym miejscu mówi wprost: „to

sekty rekrutuj

ludzi” (Hassan 1997, s.26; 80), Autor wskazuje wi

jednoznacznie na inicjatora tego asymetrycznego zwi

zku. Wydaje

e ten element w opisowej definicji grupy kultowej nie mo

pomijany. Powy

sze spojrzenie wydaje si

ne nie tylko

ze wzgl

du na fakt,

e jest wypowiadane przez – ex członka Ko

cioła

Zjednoczeniowego Moona, lecz przede wszystkim ze wzgl

du na

podkre

lenie metody działania, czyli posługiwanie si

oszustwem.

Kryterium manipulacji jest istotne i cz

sto wystarczaj

ce tak

e dla

innych znawców rozpatrywanej problematyki, aby dan

grup

uzna

za sekt

– grup

kultow

. „Manipulacja jest z reguły stosowana przez

ludzi sekt. Psychomanipulacja zwana w j

zyku obiegowym praniem

mózgu buduje na ontycznej kategorii l

ku, która jest wła

ciwa

demu człowiekowi” (zob. Nowak 2001, s.16; por. tak

e: Zwoli

ski

1996, s.163-182; Singer, Lalich 1997, s.148-149; Alexiewicz 1998,

s.29; 2001, s.139). Proces psychomanipulacji

bazuje wi

c na tym co

jest naturalne dla człowieka. W literaturze przedmiotu, zwłaszcza

niemieckoj

zycznej, cz

sto u

ywane jest okre

lenie „psychokulty”.

Nazwa

ta,

wskazuje

istotny

zwi

zek

oddziaływania

zorganizowanych grup na psychik

człowieka. Grupy takie

charakteryzuj

cechy:

absolutne

żą

danie

psychologicznego

spojrzenia na

wiat, naukowy eklektyzm, gwarancje wyleczenia –

zbawienia, lider w grupie któremu winno si

okazywa

absolutne

posłusze

stwo i cze

ść

wiadomo

ść

elity – wybrania, poufało

ść

w stosunku „terapeuta” – „pacjent”/„klient” oraz traktowanie krytyków

jako wrogów (Langel 1995, s.128-134). Osoby, cierpi

ce z powodu

poczucia wyobcowania, złego funkcjonowania w otaczaj

cym

społecze

stwie, z poczuciem psychicznego obci

ąż

enia, osoby które

stawiaj

sobie pytania o własn

egzystencj

, stosunkowo łatwo

poddaj

manipulacji przez nieprofesjonalnych uzdrowicieli, którzy

wymy

laj

psychologiczne koncepcje na konkretne sytuacje

człowieka.

W literaturze przedmiotu autorzy powołuj

cy si

na organizacje

Istotnym zagadnieniem na tym etapie rozwa

teoretycznych jest przyj

cie definicji zjawiska

psychomanipulacji, albowiem praktyka psychomanipulacji jest powszechnie stosowana przez
grupy kultowe. Polscy badacze, zajmuj

cy si

problematyk

grup kultowych przyjmuj

definicj

psychomanipulacji okre

lan

jako „ka

de, a wi

c werbalne, audialne, wizualne i inne

oddziaływanie na psychik

człowieka lub grupy ludzi, które ma na celu poddanie przedmiotu

oddziaływania maksymalnemu wpływowi i kontroli jego procesów my

lowych i zachowa

oraz

przekształcenie jego postawy i pogl

dów, zazwyczaj przy wykorzystaniu z jednej strony

niewiedzy lub słabej orientacji tego przedmiotu w sferze

wiatopogl

dowej lub innej, za

drugiej – jego oboj

tnego, b

negatywnego stosunku do społecznie akceptowanych warto

do przedmiotów czy zjawisk w sferach codziennego

ycia” Hanausek, Mikrut 2001, s.11).

przeciwdziałaj

ce kultom wymieniaj

równie

inne cechy kultu,

zwłaszcza kultu destrukcyjnego: absolutne posłusze

stwo wobec

przywódcy; polaryzacja wizji

wiata; nadrz

dno

ść

uczu

nad

intelektem;

manipulacja

uczuciami;

zniszczenie

zdolno

krytycznego my

lenia; głoszenie,

e zbawienie to samorealizacja

człowieka; zach

ta do postaw konformistycznych wobec grupy;

podkre

lanie,

e nie jest wa

ne w jaki sposób osi

ga si

wyznaczony

cel; nadrz

dno

ść

grupy wobec jednostki; tajemniczo

ść

, elitarno

ść

strze

ony obrz

dek inicjacyjny; za odej

cie od grupy gro

żą

surowe

nadzwyczajne nieuniknione sankcje; wierzenia grupy stanowi

prawd

absolutn

i stoj

ponad prawem

wieckim; przynale

ść

grupy daje człowiekowi dost

p do szczególnych uprawnie

i przywilejów, w

ród członków grupy urabia si

przekonanie,

e inne

pogl

dy i postawy s

bł

dne i niesłuszne (Łobaczewska, Roma

czuk,

Zawal 1999, s.21-22; por. tak

e Schöll 1981, s.154-193; Ritchie 1994,

s.10; Pietrek 2000, s.72-73

Z kolei T.Paleczny czyni

c rozró

nienie pomi

dzy okre

leniem „kult”,

a „sekta”, to pierwsze odnosi do grupy cechuj

cej si

niezwykłym,

irracjonalnym oddaniem pewnej osobie lub praktyce, które w sposób

wyra

ny i znacz

cy ró

powszechnie od akceptowanych

i podzielanych wzorów. Bardzo mocno podkre

la si

czynnik

niezwykłej, obsesyjnej wr

cz, mistycznej wi

zi z obiektem kultu,

którym mo

e by

przedmiot, praktyka lub osoba. Grupy kultowe

poł

czone s

przy tym siln

wewn

trzn

, opieraj

sto

na tajemnym systemie wiedzy i wierze

. Autor powołuj

c si

Autor, b

c Koordynatorem Biura Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych w

Katowicach, wskazuje na pi

ęć

cech: ekskluzywizm, izolacja, woluntaryzm,

lepe

podporz

dkowanie przywódcy oraz fanatyzm. Cechy te s

najistotniejsze według tego autora

dla sekt, grup kultowych oraz nowych ruchów religijnych.

ameryka

encyklopedyczn

definicj

wskazuje,

e kult posiada

prawie identyczny charakter jak sekta. Istnieje jedna zasadnicza

ró

nica. Grupy kultowe nie postrzegaj

w kategoriach buntu,

praktyk podejmowanych przeciwko istniej

cemu, zorganizowanemu

ciołowi. Kulty nie kład

szczególnie silnego nacisku na

doktrynaln

czysto

ść

wierze

, lecz przypisuj

ksze znaczenie

osobistym

wiadczeniom

oraz

podkre

laj

znaczenie

bezpo

rednich zwi

zków z Bogiem (Paleczny 1998, s.37-38).

W tym krótkim przegl

dzie definicji warto zatrzyma

tak

e nad

analiz

D.Kuncewicza – psychologa zajmuj

cego si

pomoc

osobom skrzywdzonym przez działania grup posługuj

cych si

psychomanipulacj

. Autor ten konstruuje własn

definicj

. Według

D.Kuncewicza grup

kultow

na nazwa

grup

, która

spełnia dwa podstawowe kryteria:

1) posiada charakter kultyczny (szeroko rozumiany – niekoniecznie

w sensie religijnym: np. kult jednostki, kult energii, kult sukcesu,

jakiekolwiek oddawanie czci komu

lub czemu

);

2) członkowie tej grupy, podczas pozyskiwania nowych wyznawców

posługuj

oszustwem b

zatajaj

istotne informacje o swojej

organizacji (np. o jej wła

ciwych celach, prawdziwej doktrynie) oraz

wykorzystuj

techniki psychomanipulacji.

Bardzo cz

sto, grupa która spełnia dwa podstawowe kryteria, spełnia

równie

i trzecie pomocnicze kryterium:

3) wraz z przynale

do tej grupy, obserwuje si

u jej członków

niekorzystne zmiany w psychice (np. zahamowanie rozwoju

w kierunku dojrzałej osobowo

ci, my

lenie magiczne, regresja do

prymitywnych zachowa

i reakcji emocjonalnych, stany dysocjacyjne,

wyzwalanie si

lub pogł

bianie psychozy, itp.) oraz w relacjach

rodzinnych i społecznych (np. utrata wi

zi emocjonalnej z rodzicami,

dzie

mi, współmał

onkiem, paranoiczne nastawienie wobec ludzi

spoza grupy, porzucenie pracy, szkoły, studiów, itp.) (Kuncewicz

1999, s.11; por. tak

e Hierzenberger 1994, s.213-214). Tak

e i w tym

kolejnym przypadku wa

nym elementem jest wskazanie na

psychomanipulacyjny

charakter

werbunku

ród

nowych

uczestników.

W niniejszym przegl

dzie definicji grup kultowych i ró

nych aspektów

z nimi zwi

zanych, wydaje si

konieczne spojrzenie na

okre

lenia kultów proponowane tak

e przez M.D.Langone, którego

teoria zostanie przyj

ta jako podstawa przy konstruowaniu Skali

Podatno

ci na Działania Grup Kultowych. M.D.Langone mówi

c o

grupach kultowych, wskazuje na te grupy, które cz

sto wykorzystuj

psychologicznie i finansowo swoich członków. Nakłanianie członków

grupy do zaakceptowania

żą

przywódców zazwyczaj dokonuje si

poprzez okre

lone typy psychologicznej manipulacji, popularnie

zwanej kontrol

umysłu, my

lenia oraz za pomoc

wpajania,

wdra

ania gł

boko zakorzenionej zale

ci l

kowej od grupy i jej

liderów (Chambers, Langone, Dole 1994, s.105-106; Malinoski,

Langone, Lynn 1999, s.2). Powy

sze elementy: manipulacja,

bazowanie na l

ku, wykorzystanie członków grupy s

c zbie

z tymi, które proponuj

tak

e inni autorzy.

W nawi

zaniu do okre

lenia „grupa kultowa”, którego u

ycie

uzasadniaj

powy

autorzy

(Langone;

Ritchie;

Paleczny;

Łobaczewska; Kuncewicz; por. tak

e Hassan 1999, s.65; Zwoli

ski

1996, s.16-19; 1997, s.31) zostaje przyj

ta opisowa definicja

operacyjna grupy kultowej, która b

dzie u

ywana w kontek

cie

konstruowania nowego narz

dzia psychologicznego:

A) Werbowanie nowych członków do grupy dokonywane jest

poprzez manipulacj

polegaj

na zatajaniu istotnych informacji

o grupie (o jej celach, zadaniach, zało

ycielu, pochodzeniu, doktrynie,

strukturze organizacyjnej);

B) Wi

ęź

z obiektem kultu (szeroko rozumiany: kult Boga

pojmowanego

subiektywno-arbitralnie,

kult

człowieka,

kult

specyficznych praktyk, kult przedmiotów) w

ród członków grupy ma

charakter irracjonalny

, cz

sto wr

cz obsesyjny;

C) Konsekwencj

pobytu w grupie, s

widoczne zagro

enia

u nowego adepta dla jego sfer

ycia: psychiczno – duchowej,

społecznej oraz fizycznej.

Sekty – grupy kultowe organizuj

swoj

działalno

ść

zwykle

pod atrakcyjnymi szyldami oraz za parawanem ró

nych organizacji

fasadowych, nie budz

cych zastrze

i w

tpliwo

ci. Metody

kamufla

u oraz „oferta sekt” kierowana do młodego człowieka, s

bardzo urozmaicone i zazwyczaj bardzo atrakcyjne. Bardzo dokładnie

powy

sze mechanizmy manipulacji opisuje w swojej pracy

Poj

cie irracjonalizmu psychologicznego jest wieloznacznie rozumiane, st

d konieczno

ść

wyja

nienia tego terminu w aspekcie powy

szej definicji. Otó

yte w definicji poj

cie

„charakter irracjonalny” przyj

te jest za interpretacj

J.Szmyda, który wypowiada si

na temat

postawy irracjonalnej. Najwa

niejsz

warstw

tej postawy jest warstwa poznawcza, ale nie

na pomija

tak

e warstwy emocjonalno – motywacyjnej oraz warstwy warto

ciuj

cej. W

warstwie poznawczej chodzi o: 1)gotowo

ść

ywienia przekona

irracjonalnych wyra

alnych

zdaniach

logicznie

niepoprawnych

(wewn

trznie

sprzecznych

zasadniczo

nierozstrzygalnych);
2)mo

ść

godzenia ich z przekonaniami racjonalnymi wyra

alnymi w zdaniach logicznie

poprawnych;
3)odwoływanie si

od praktyki poznania racjonalnego, poj

ciowo – dyskursywnego, empiryczno

– teoretyczno – naukowego – do ró

nych sposobów poznania irracjonalnego, pozanaukowego,

np. poznania uczuciowego, intuicyjnego, empatycznego, emocjonalnego, magicznego, przy
uznawaniu tych sposobów poznania za w pełni uprawnione, a nawet za alternatywne w
stosunku do poznania racjonalno – empirycznego, naukowego.
W warstwie emocjonalno – motywacyjnej chodzi jedynie o te uczucia, potrzeby, które
wyznaczaj

irracjonalne formy orientacji w

wiecie.

W warstwie warto

ciuj

cej z kolei, o procesach formułowania ocen i kwalifikacji warto

ciuj

cych

przedmiotów rozstrzygaj

subiektywne gusta i upodobania, sentymenty i emocje, przy

wiadomym lub nie

wiadomym uchylaniu zobiektywizowanych i racjonalnych kryteriów ocen

(zob. Szmyd 1993, s.29-31).

Nowakowski (2001), który ukazuje najcz

ęś

ciej stosowane przez sekty

obszary ich funkcjonowania. Przedmiotowy aspekt działania sekt –

grup kultowych, koncentruje si

c wokół: nauki, działa

terapeutycznych, działalno

ci charytatywnej, warto

ci prorodzinnych,

ekologii, mechanizmów gospodarczych, rozrywki i wielu innych.

Powy

sze sfery

ycia zwykle nie stwarzaj

zastrze

, nie wywołuj

sprzeciwu społecznego, a wr

cz przeciwnie – zach

caj

zaanga

owania si

w dobr

spraw

OSOBA PODATNA NA ODDZIAŁYWANIA GRUP KULTOWYCH

Punktem

wyj

cia

rozpatrywanym

zagadnieniu

jest

okre

lenie, zdefiniowanie osoby podatnej na oddziaływania grup

kultowych.

samo

okre

lenie

podatno

wskazuje

wieloznaczno

ść

tego poj

cia

. Ró

norodno

ść

i wielo

ść

grup

kultowych oraz ich specyficzna oferta kierowana do konkretnych,

wybranych grup ludzi, sprawia, i

definicja osoby podatnej powinna

obejmowa

liwie wiele aspektów

ycia młodego człowieka.

Znawcy problematyki twierdz

e „bardzo trudno jest zebra

te cechy

osoby, które czyni

podatn

na agitacj

sekt” (zob. Zwoli

ski 1996,

Podatno

ść

(ang. Vulnerability; niem. Anfälligkeit), w zale

ci od kontekstu mo

e mie

konotacje pozytywne, jak i negatywne. Negatywna konotacja wskazuje na cech

osoby słabej,

biernej, zale

nej, z mał

odporno

, z łatwo

na uszkodzenie (zob. Reber 2000, s.509).

Ross i Langone u

ywaj

okre

lenia „personal vulnerability” wskazuj

c na cech

w kontek

cie

negatywnym (Ross, Langone 1988, s.29). Podatno

ść

w kontek

cie niniejszej pracy nale

rozumie

jako pewn

predyspozycj

maj

charakter latentny, mog

ca słu

charakterystyki osoby, jej zachowa

, któr

na zaobserwowa

w okre

lonych warunkach

społecznych. Szersze rozumienie poj

cia cechy (jej krytyka oraz argumenty przemawiaj

ce na

korzy

ść

tego konstruktu), zob. J.Strelau (2000). Psychologia. Podr

cznik akademicki. T.2,

s.657-662; A.Reber (2000). Słownik psychologii, s.106-107.

s.33). Poszukiwanie istotnych cech osoby podatnej zakłada wi

analiz

ró

nych

psychospołecznych

uwarunkowa

ycia

współczesnego człowieka. Istniej

jednak stanowiska teoretyczne,

liczne wypowiedzi, analizy empiryczne, które mog

pomocne

w skonstruowaniu definicji operacyjnej osoby podatnej. Utworzenie

takiej definicji, stanowi niezb

dny punkt wyj

cia do skonstruowania

narz

dzia pozwalaj

cego mierzy

podatno

ść

młodego człowieka na

oddziaływania grup kultowych.

Psycholog społeczny P.G.Zimbardo postawił tez

, i

w zmieniaj

cych si

warunkach

ycia młodego człowieka, praktycznie

da osoba jest podatna na manipulacyjne oddziaływania sekt –

grup kultowych

(Zimbardo 1997). Adherenci grup kultowych

pochodz

ze wszystkich warstw społecznych, z ró

nych grup

wiekowych, z ró

nych rodzin (zarówno patologicznych jak i z tzw.

normalnych). P.G.Zimbardo odrzuca wi

c pogl

d z którego mogłoby

wynika

e ruchy kultowe s

zagro

eniem jedynie dla jakiej

małej

grupy osób z zaburzon

osobowo

. Wr

cz przeciwnie, podatno

ść

na oddziaływania tego typu grup jest czym

powszechnym i dotyczy

szerokiej populacji w ka

dym społecze

stwie. Powy

szy pogl

d jest

potwierdzany tak

e przez innych autorów. „Kulty rozwijaj

dzi

temu,

e charyzmatyczni liderzy potrafi

wykorzysta

szczere

zaanga

owanie ludzi zdrowych i inteligentnych, lecz wyalienowanych

we współczesnym, powierzchownym duchowo społecze

stwie. (...)

Sekty odnosz

sukces, wykorzystuj

c po prostu w skrajnym stopniu

J.Ritchie (1994, s.14) powołuj

c si

na stanowisko innych psychologów, podkre

la „...tylko

chorzy umysłowo s

odporni na agitacj

sekt. Członkami sekt zostaje si

niezale

nie od płci,

pochodzenia, wieku”. Jednocze

nie ten sam autor zaznacza,

e stopie

podatno

ci na wpływ

sekt jest zró

nicowany. Inny specjalista problematyki zwi

zanej z pomoc

ludziom

uzale

nionym od sekt, ex członek Ko

cioła Zjednoczeniowego S.Hassan podkre

la,

„wszyscy jeste

my poddani na ich oddziaływanie” (Hassan 1999, s.84; zob. tak

e Taran 2000,

s.104).

skłonno

ci, którym i tak wszyscy podlegamy i na które jeste

podatni” (Persaud 1998, s.425-427; por. tak

e Zwoli

ski 1996, s.33).

Niemiecki psycholog B.Bierhoff formułuje trzy stanowiska,

które s

prób

wyja

nienia podatno

ci osoby na działalno

ść

grup

kultowych:

1) podatno

ść

jest uwarunkowana

yciow

sytuacj

konkretnego

człowieka;

2) podatno

ść

wynika z represyjnego rodzaju uspołeczniania

człowieka;

3) podatno

ść

jest zwi

zana z typem osobowo

ci, jest uzasadniona

charakterologicznie.

Pierwsze i trzecie stanowisko, zasadniczo nie wymagaj

adnego

dopowiedzenia. Drugie, po

rednie stanowisko dotyczy procesów

modernizacyjnych,

struktur

biurokratycznych,

którym

podlega

współczesny człowiek. Powy

sze procesy bardzo cz

sto popychaj

cz człowieka do zachowa

patologicznych (w

ród nich jest

działalno

ść

sekt – grup kultowych, która stwarza pozory niesienia

pomocy zagubionemu, współczesnemu człowiekowi). B.Bierhoff

w swoich dalszych rozwa

aniach stawia tez

, która podsumowuje

niejako trzy prezentowane stanowiska i która wskazuje na integralny

charakter uwarunkowa

podatno

ci – charakter psychospołeczny

(Bierhoff 1988, s.2; por tak

e Vernette 1998, s.36).

Te psychospołeczne czynniki przy wzajemnej interakcji pozwalaj

stwierdzi

e dany człowiek jest bardziej podatny od innego

człowieka na oddziaływania sekt (por. Ross, Langone 1988, s.29-33;

Gajewski 1999, s.7-18).

Z kolei Niemiecki Instytut Stosowanej Psychologii Gł

przedstawia trzy typy osób podatnych na działania sekt. Pierwszy typ

– Typ A – T

skni

cy chwiejny. Jest to człowiek z najwi

ksz

skłonno

do bycia oszukanym, manipulowanym. Skłonno

ść

wynika z t

sknoty za bezpiecze

stwem i jasno

otaczaj

cej

rzeczywisto

ci – za zdrowym

wiatem. Ludzie ci, z racji złych relacji

z rodzicami z wczesnego dzieci

stwa i z niezaspokojonej potrzeby

bezpiecze

stwa szukaj

jej w pó

niejszym

yciu. Człowiek który

odczuwa,

e ma za sob

nieszcz

ęś

liwe

ycie, t

skni za uzdrawiaj

i zbawiaj

nauk

. Drugi typ – Typ B – Podatny antagonista. Ta

grupa

ludzi

charakteryzuje

nieustann

skłonno

udowadniania innym,

e nie s

podatni na wpływy sekt. Gotowi s

anga

owa

w spory dotycz

ce tego wła

nie tematu. Próbuj

udowadnia

innym, a mo

e sobie przede wszystkim swoj

odporno

ść

i niezale

ść

. W ko

cu wg przysłowia „kto narzeka, kupuje”,

wpadaj

w sidła sekt, zwłaszcza ezoterycznych. Natomiast trzeci typ

podatno

ci – Typ C okre

lany jest jako Krytyczny realista. Ta grupa

ludzi nale

y do najbardziej odpornych na wpływy sekt. Człowiek taki,

jest gotów sprawdza

wszystkie nowe informacje które do niego

docieraj

i mogłyby mie

jakie

konsekwencje

yciowe. Ludzie ci,

nawet krytyczne zajmowanie si

sektami, uwa

za strat

czasu

(Institut für Angewandte Tiefenpsychologie 1997)

Wydaje si

e młodzie

anga

ca si

w grupach kultowych

i szukaj

ca tutaj pomocy mo

e czu

sfrustrowana, pozbawiona

obrony i nadziei, bezradna, osamotniona w domu, nieakceptowana

w szkole, w pracy, zagubiona w anonimowo

ci, zepchni

ta na

margines, rozczarowana zarówno społecze

stwem jak i systemami

wychowawczymi,

wyalienowana.

Poszukuj

najprostszych

Instytut prezentuje na stronach internetowych kwestionariusz, na podstawie którego okre

stopie

podatno

ci na sekty wraz z krótk

prezentacj

poszczególnych typów człowieka

podatnego. Zob. Institut für Angewandte Tiefenpsychologie 1997.

rozwi

, staj

stosunkowo łatwym „łupem” dla ludzi

rekrutuj

cych do ró

nych grup kultowych.

Bardzo

interesuj

studium

temat

ofiar

sekt

destrukcyjnych prezentuje M.Szostak. Autor w swojej pracy

zastanawia si

, czy mo

na mówi

o okre

lonej predestynacji,

rozumianej jako szczególna podatno

ść

– wiktymno

ść

aby sta

ofiar

sekt? Czy ofiary sekt destrukcyjnych posiadaj

jakie

specyficzne cechy, czy charakteryzuj

jakimi

okre

lonymi

predyspozycjami? Powołuj

c si

na psychologów, socjologów,

teologów i wiktymologów oraz wskazuj

c na oficjalne dokumenty

ró

nych

instytucji

dzynarodowych

stwierdza,

istniej

rodowiska najbardziej nara

one na wiktymizacj

ze strony sekt. Do

osób i grup społecznych najbardziej nara

onych na wiktymizacj

strony sekt nale

żą

dzieci i młodzie

, w szczególno

ci z rodzin rozbitych,

patologicznych, bez tzw. „

yciowych perspektyw”;

kobiety samotnie wychowuj

ce dzieci, cz

sto bez

rodków do

ycia lub z bardzo ograniczonymi

rodkami materialnymi;

tzw. „osoby poszukuj

ce” – o nieukształtowanym systemie

warto

ci;

osoby z zaburzeniami osobowo

ci (neurotyzm, depresje,

frustracje, psychozy, fobie);

osoby

samotne,

posiadaj

zwi

kszon

potrzeb

tzw.

„akceptacji społecznej”;

osoby z podwy

szonym progiem wra

liwo

ci, z zaburzeniami

samooceny, z zaburzeniami racjonalnej oceny rzeczywisto

ci;

osoby zamo

ne – w celu przej

cia maj

tku;

ludzie sławni – jako autorytety naukowe i moralne;

osoby bezrobotne bez

rodków do

ycia (w sektach znajduj

pocz

tku pozorne rozwi

zanie swoich problemów materialnych,

egzystencjalnych);

osoby religijne – „nadwra

liwe” (Szostak 2001, s.327-328).

Obok nielicznych cało

ciowych uj

ęć

uwarunkowa

, przyczyn

podatno

człowieka

oddziaływania

grup

kultowych,

zdecydowanie cz

ęś

ciej znawcy problematyki koncentruj

jednak

na badaniach empirycznych jedynie wybranych sfer

ycia i na ich

podstawie próbuj

wyci

wnioski na temat podatno

ci. Jeszcze

innym nurtem poszukiwa

jest analizowanie przyczyn akcesu jedynie

do okre

lonych grup kultowych (o pochodzeniu chrze

cija

skim,

dalekowschodnim, neopoga

skim).

Uwarunkowania osobowo

ciowe podatno

ci człowieka na

oddziaływania grup kultowych

T.Paleczny, analizuj

c problematyk

atrakcyjno

ci sekt,

poszukuje odpowiedzi zwi

zanych z przyczynami akcesu do tego

typu grup. Kontestacja istniej

cego stanu rzeczy, bunt wobec

istniej

cej

hierarchii

organizacji,

sto

bywaj

ródłem

funkcjonowania nowych grup, zwłaszcza o charakterze religijnym.

W swoich rozwa

aniach powy

szy autor próbuje utworzy

typologi

osobowo

ci charakterystycznych dla wybieraj

cych udział w sektach.

Autor opisuje pi

ęć

typów osobowo

ci:

1) Eskapistyczna. Jest charakterystyczna dla osób, które pragn

uciec od kłopotliwej dla nich rzeczywisto

ci w której

. Gama

tych

e kłopotów jest rozmaita. Osoby te szukaj

w grupie niejako

azylu, schronienia, pragn

odzyska

swoj

podmiotowo

ść

, któr

zagubili, b

została im w jaki

sposób ograniczona.

2) Poszukuj

ca. Ten typ osobowo

ci przejawiaj

ludzie posiadaj

przymiot który mo

na okre

jako ciekawo

ść

poznawcza. Osoby te

gotowe anga

owa

w ka

grup

(w tym tak

e w t

nieformaln

), aby odkrywa

sens

ycia, „jedyn

prawd

”, aby

odkrywa

swoje miejsce w

yciu.

3) Wahaj

ca si

. Człowiek pełen dylematów egzystencjalnych,

niepokojów z nimi zwi

zanych, l

ków, niepewno

ci poszukuje

sposobów zredukowania tego wszystkiego. Grupa kultowa stanowi

dla tego typu ludzi skuteczny

rodek zaradczy.

4) Autorytarna. Osobowo

ść

ta, jest typowa dla ludzi poszukuj

cych

oparcia, pewno

ci i bezpiecze

stwa. Osoby te s

gotowe

uczestniczy

w ka

dej grupie, w której kto

inny podejmuje za nich

decyzje i ustala im jednoznaczne reguły post

powania. Okazuje si

e człowiek o takim typie osobowo

ci wyra

a przekonanie,

dominacja i podporz

dkowanie s

tymi relacjami, które porz

dkuj

wiat i otaczaj

rzeczywisto

ść

. Powy

sze przekonanie sprawia,

niekontrolowanym siłom ulega tak

e on sam i gotów jest im si

podporz

dkowa

. Uprzedzenia, nietolerancja, stereotypy, rygoryzm,

niech

ęć

do tego co wymyka si

spod kontroli zewn

trznej to typowe

cechy osobowo

ci autorytarnej – bardzo podatnej na manipulacje – w

tym tak

e prowadzon

przez grupy kultowe (por. Witkowski 2000,

s.257-259).

5) Marzycielsko – utopijna. Człowiek z ci

głymi tendencjami do

idealizowania otaczaj

cej rzeczywisto

ci. To idealizowanie jest pełne

irracjonalnego my

lenia i działania. Sekta ze swoj

ofert

jest niejako

naturalnym miejscem dla funkcjonowania tego typu ludzi (Paleczny

1998, s.117-123; por. tak

e Gross 2001).

Powy

sze typy osobowo

ci s

według autora charakterystyczne dla

uczestników wi

kszo

ci sekt. Sekty mog

oczywi

cie powy

sze typy

osobowo

ci umacnia

, rozwija

, ale zasadniczo to człowiek

o okre

lonej ju

osobowo

ci jest wci

gany, werbowany do grupy

kultowej (do sekty). Grupa z kolei jest gotowa (przynajmniej na

pocz

tku) realizowa

jego oczekiwania. Literatura przedmiotu nie

przedstawia bada

empirycznych, potwierdzaj

cych tez

to wła

nie

sekty kształtuj

tego typu osobowo

ci.

Zdecydowanie bardziej uproszczony obraz osobowo

ciowy

ewentualnego adepta ruchu kultowego prezentuje S.Hassan, który

posługuje si

czterema typami osobowo

ci, mówi

c o nich

„wzorcowe”.

Pierwszy typ to tzw. „my

liciel” – stanowi

go ludzie nastawieni do

ycia intelektualnie. My

lenie dominuje u nich zdecydowanie nad

emocjonalno

. Takiej grupie ludzi oferowano na pierwszym

spotkaniu udział w

yciu naukowym.

Drugi typ nazwano „wra

liwym”. Ta grupa ludzi zasadniczo

nastawiona jest na uczucia, emocje, wykazuj

e zapotrzebowanie

na relacje rodzinne pełne serdeczno

ci i harmonii. Dla takich ludzi

sekta była ukazywana jako oaza szcz

ęś

liwo

ci.

Trzeci typ okre

la si

jako „praktycy”, którzy nastawieni s

działania, na konkretn

pomoc. To tzw. aktywi

ci, wolontariusze,

ludzie ch

tni do ka

dej pomocy, gotowi walczy

z cierpieniem, bied

krzywd

drugiego człowieka.

Wreszcie czwarty typ osobowo

ci to „wierz

cy” – czyli grupa ludzi

poszukuj

ca Boga w swoim

yciu. Ci ludzie

swoimi

objawieniami, do

wiadczeniami religijnymi, nastawieni na modlitw

z zapotrzebowaniem przede wszystkim na duchowe kierownictwo

(Hassan 1999, s.70-72). Grupa kultowa stwarza wi

c pozorne

liwo

ci jakiego

rozwoju własnych zainteresowa

Niemiecki

znawca

problematyki

A.Schulze

szukaj

odpowiedzi na pytanie: Jacy ludzie wst

puj

do sekt?, wyra

przekonanie,

e podatno

ść

na działania tych grup nie ma nic

wspólnego z inteligencj

, ze sposobem

ycia, stanem psychicznym

czy rozwojem społecznym. Ró

ne sekty zainteresowane s

ró

nymi

typami ludzi, których mog

wykorzysta

dla własnych korzy

ci.

Według tego autora podatno

ść

dotyczy jedynie okre

lonych typów

ludzi, którzy s

atrakcyjni dla sekt, a o podatno

ci jako zjawisku

dotycz

cym ka

dego człowieka trudno jest mówi

(Schulze 1998).

Autor ten, unika wi

c stwierdze

o powszechno

ci podatno

ci na

manipulacyjne

oddziaływania

grup

kultowych,

jednocze

nie

potwierdza aspekt zwi

zany z istnieniem typów osobowo

ci,

szczególnie nara

onych na powy

sze oddziaływania.

Wspomniany ju

B.Bierhoff, analizuj

c podatno

ść

człowieka

na wpływ sekt i psychogrup, obok aspektu społecznego, wskazuje

tak

e na aspekt osobowo

ciowy. Autor ten nie ukazuje jakiego

wzorcowego typu osobowo

ci człowieka podatnego na oddziaływania

grup kultowych. Koncentruje swoje rozwa

ania na specyficznych

potrzebach, które umieszcza w strukturze osobowo

ci. Według oceny

tego autora podatno

ść

zwi

kszaj

nast

puj

ce potrzeby: pragnienie

przynale

ci, pragnienie bycia kochanym i akceptowanym bez

zastrze

, pragnienie znajdowania prostych rozwi

, potrzeba

ochrony samego siebie, rozrywki i odmiany, sensownej działalno

ci,

potrzeba kierowania samym sob

maj

ca podło

e narcystyczne

(unikanie ran i prezentowanie własnej osoby jako człowieka sukcesu,

którego

nie

zrani

poczucia

własnej

godno

i samorealizacji (Bierhoff 1998, s.7-8; 1998a, s.457-460; por tak

Vernette 1998, s.37-38).

Zbie

ne stanowisko z powy

szymi wyra

a polski specjalista

problematyki – A.Zwoli

ski. Autor ten powołuj

c si

na liczne analizy

psychologów,

socjologów,

filozofów,

teologów,

duszpasterzy,

wychowawców wskazuje na psychospołeczne uwarunkowania

podatno

człowieka

oddziaływania

grup

kultowych.

Zdecydowanie obszerniej analizuje sytuacj

społeczn

i wynikaj

z niej konsekwencje dla zachowa

młodego człowieka. Jednak

e nie

pomija ró

norodnych przyczyn zwi

zanych z „cechami osoby, które

czyni

podatn

agitacj

sekt”.

Prezentuj

obraz

osobowo

ciowy człowieka podatnego, Zwoli

ski wskazuje,

w momencie wst

powania do sekt ludzie ci, bardzo cz

sto znajduj

w stanie depresji, silnej nerwicy, stresów, braku wiary we własne

siły i mo

liwo

ci, niepokoju psychicznego, z poczuciem dezintegracji.

Generalnie osoby które poszukuj

kontaktu z sekt

, b

nowym

ruchem religijnym, przejawiaj

według autora oznaki powa

nej

niedojrzało

ci osobowo

ciowej, egocentryzm, naiwno

ść

, infantylizm,

brak realnych planów

yciowych, mała odporno

ść

na sytuacje

stresowe, z siln

potrzeb

afiliacji i uznania, a tak

e z wieloma

kompleksami dotycz

cymi zwłaszcza seksualno

ci. Jednocze

nie

autor opisuj

c człowieka podatnego wskazuje zapotrzebowanie na

poszukiwanie celu i sensu

ycia, potrzeb

Absolutu, pewno

i bezpiecze

stwa, uczestnictwa i zaanga

owania (Zwoli

ski 1996,

s.32-34). Potrzeby (zarówno fizyczne jak i psychiczne) s

bardzo

istotnym stymulatorem działania dzieci i młodzie

y wpływaj

cym na

przebieg

ich

rozwoju

psychospołecznego.

rodzinach

patologicznych s

one zwykle w du

ej mierze niezaspokajane.

Człowiek młody cierpi

cy na brak miło

ci, zrozumienia i akceptacji

staje si

łatwym do manipulacji przez ludzi werbuj

cych do grup

kultowych. Niejako na drugim kra

cu wysokiej podatno

ci s

ludzie

młodzi wychowywani w duchu „skrajnie prospołecznym”, nie umiej

odmówi

pomocy, nie umiej

cy zachowa

asertywnie.

„Zdeklarowany egoista raczej nie przyst

pi do sekty, a nawet je

li – to

długo w niej nie wytrzyma” (zob. Prokop 1999, s.73). Skutki

deprywacji zwłaszcza potrzeb psychicznych nios

powa

konsekwencje zwłaszcza dla młodego człowieka i czyni

go mniej

odpornym na manipulacyjn

działalno

ść

Analizuj

c osobowo

ciowe uwarunkowania podatno

ci na

oddziaływania grup kultowych, nale

y zauwa

tak

e Raport

Watyka

ski

, który przedstawiaj

c powy

sze zagadnienie nie pomija

tak

e aspektu psychologicznego. Podobnie jak wielu współczesnych

badaczy, tak i w tym wa

nym dokumencie Stolicy Apostolskiej, gdy

analizowane s

przyczyny rozprzestrzeniania si

sekt, ukazana jest

struktura potrzeb potencjalnego adepta grup kultowych. Wskazuje on

nast

puj

ce potrzeby warunkuj

ce podatno

ść

na oddziaływanie tego

typu grup:

1) Potrzeba przynale

ci, poczucia wspólnoty – w dobie kryzysu

rodziny, nadmiernego zinstytucjonalizowania struktur ko

cielnych,

sekty oferuj

ciepło, wi

zi, braterstwo, wsparcie, opiek

, pomoc,

akceptacj

, bezpiecze

stwo, wspólny cel i kole

sko

ść

„Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie” 1986, s.3-6. Do niniejszego

dokumentu cz

sto nawi

zuje G.Amorth (1999, s.59), okre

laj

c go jako dokument, „który

charakteryzuje si

powa

nym podej

ciem do problemu sekt”. Wydaje si

e wypowied

tak

znakomitego specjalisty na temat istniej

cej analizy problemu, nie mo

e by

niezauwa

ona.

Dla człowieka wa

ny jest ju

sam fakt przynale

ci do jakiej

grupy. Społecze

stwo zatomizowane,

ce konkurencj

nie daje

zasadniczo poczucia przynale

ci (por. Alexiewicz 1998, s.17).

2) Poszukiwanie odpowiedzi – wobec przeintelektualizowania

przepowiadania

prawd

wiary

oraz

post

puj

cego

braku

podstawowej wiedzy teologicznej u wiernych, sekty oferuj

proste,

gotowe odpowiedzi, uproszczone wersje tradycyjnych prawd

i warto

ci, dowody o charakterze nadnaturalnym (glossolalia,

prorokowanie, trans, mediumizm itp.). Okazuje si

e synkretyczna

teologia proponowana jako odpowied

na wszelkie problemy

współczesnego człowieka trafia do wielu słuchaczy. Obok odpowiedzi

zupełnie banalnych, grupy kultowe „znaj

” odpowiedzi na pytania

o sens

ycia,

mierci, cierpienia, przyszło

ci i przeszło

ci.

T.Alexiewicz wskazuj

c na t

wła

nie potrzeb

jako istotn

uzasadnia swój wybór wskazuj

c na ogromny „szum informacyjny”

i „ogromn

inflacj

słowa”, które towarzysz

współczesnemu

człowiekowi (Alexiewicz 1998, s.17).

3) D

ąż

enie do integralno

ci, holizm – wobec zagubienia człowieka,

rozbicia, utraty wi

zów z bliskimi, atomizacji

ycia, sekty daj

proste

i jasne odpowiedzi. Rzeczywisto

ść

ukazuj

jako czarno – biał

, bez

odcieni. Uniwersalizm i synkretyzm, którymi bardzo cz

sto

i skutecznie posługuj

grupy kultowe bywa skutecznym sposobem

w d

ąż

eniu do integralnego rozumienia

wiata. To daje człowiekowi

poczucie harmonii, uleczenie, pokój, zrozumienie siebie i innych,

sekty daj

odczu

e wa

ne s

sprawy ciała i ducha.

4) Potrzeba bycia rozpoznanym, wyró

nionym. Wielkie skupiska

ludzi: w miastach, w parafiach, cz

sto tłumi

i ograniczaj

indywidualno

ść

człowieka. Wobec powszechnej anonimowo

ci, grupy

kultowe oferuj

zainteresowanie ka

osob

, daj

namiastk

poczucie

równych

szans

pełnienie

funkcji

kapła

skich

przywódczych,

współuczestnictwo,

wyra

anie

siebie,

rozbudzenie

wiadomo

ci własnych potencjalno

ci osoby.

5) Potrzeba duchowego kierownictwa – wobec kryzysu autorytetów,

stego braku oparcia w swojej rodzinie lub w

ród osób

najbli

szych, wobec braku zaanga

owania ze strony wspólnot

cielnych, sekty oferuj

silnych, charyzmatycznych przywódców.

Człowiek który poszukuje autorytetu, kogo

konkretnego, na kim

mógłby si

oprze

, mógł si

odwoła

jest gotów stosunkowo łatwo

całkowicie si

podporz

dkowa

(por. Hauth 1992, s.15). Liderzy sekt

posiadaj

panaceum na wszelkie w

tpliwo

ci, potrafi

rozwi

zywa

wszystkie problemy. W ten sposób stosunkowo łatwo i szybko

uzale

niaj

cz od siebie.

6) Potrzeba wizji. Oboj

tno

ść

, wrogo

ść

i konflikty we współczesnym

wiecie, l

k o przyszło

ść

– to wszystko sprawia,

e człowiek l

ka si

o własn

przyszło

ść

. W takim kontek

cie sekty obiecuj

nadej

cie

nowej ery, obiecuj

now

wizj

integracji siebie samego, ludzko

ci,

historii, wszech

wiata. Proponuj

jak

ąś

alternatyw

– wizj

lepszej,

szcz

ęś

liwej przyszło

ci, która trafia w zapotrzebowania człowieka,

człowieka który zamiast teoretycznej odpowiedzi na pytanie o sens

ycia, oczekuje równie

wytyczenia konkretnej drogi.

7) Potrzeba zaanga

owania si

i wł

czenia – wobec coraz wi

kszego

wyalienowania współczesnego człowieka z twórczego

ycia,

traktowania go w sposób bardzo przedmiotowy, sekty daj

odczu

człowiekowi,

e jest potrzebny. Poprzez pocz

tkowe zainteresowanie

jego problemami, poprzez zaanga

owanie człowieka w

ycie

społeczne daj

odczu

e jest współuczestnikiem wydarze

rzeczywisto

ci (Sekty albo nowe ruchy religijne...1986, pkt.2).

Szybki i dynamiczny rozwój sekt i nowych ruchów quasi –

religijnych uwarunkowany jest z cał

pewno

ró

form

agitacji,

indoktrynacji

jednej

strony

oraz

specyficznymi

dyspozycjami psychicznymi, osobowo

ciowymi z drugiej strony.

Człowiek zagubiony, osamotniony, poszukuj

cy prostych odpowiedzi

na trudne pytania dotycz

ce celu i sensu

ycia, szukaj

cy drogi do

szcz

ęś

cia znajduje namiastki, substytuty w grupach okre

lanych jako

sekty. W nich próbuj

młodzi ludzie znale

źć

opiek

i kierownictwo

yciowo – religijne. Adherenci sekt s

e w tych wła

nie grupach

odnajduj

wła

ciw

wizj

przyszło

ci (por. Rusecki 1994, s.172-173;

1997, s.211-212; Zar

bska-Piotrowska 1997, s.39-43).

Poszukuj

c uwarunkowa

osobowo

ciowych podatno

ci, nale

podkre

e zdecydowana wi

kszo

ść

badaczy idzie w kierunku

analizowania jedynie pewnych aspektów osobowo

ci, ró

nych

potrzeb młodego człowieka lub te

podejmowane s

próby

poszukiwania cech osobowo

ci w kontek

cie tego co proponuj

ró

ne grupy kultowe (por. Descouvemont 1992, s.10-22; Cekiera

1994, s.132; Makselon 1995, s.248-250; Urbaniak 1997, s.140;

Nowakowski 1999, s.29; Gajewski 1999, s.11; 2000, s.26-28).

Uwarunkowania społeczne podatno

ci człowieka na

oddziaływania grup kultowych

Współczesna psychologia ukazuje człowieka nie tyle jako

jednostk

z jej cechami i wła

ciwo

ciami, lecz jako jednostk

w kontek

cie społecznym, w kontek

cie grupy która najmocniej na

niego wpływa. Drug

grup

czynników – przyczyn wyja

niaj

cych

podatno

ść

młodego człowieka na oddziaływania grup kultowych, s

c czynniki społeczne,

rodowiskowe, otoczenie w którym ten

człowiek

yje i rozwija si

rodowisko bowiem odgrywa istotn

rol

w rozwoju psychicznym człowieka. Mówi

c o

rodowisku i analizuj

wynikaj

ce st

d uwarunkowania trzeba koniecznie wskaza

podstawowe otoczenie młodego człowieka: to dalsze którym jest

społecze

stwo oraz to bli

sze, którym jest rodzina, szkoła, grupa

rówie

ników.

Interesuj

obraz

uwarunkowa

społecznych

kre

wspomniany ju

wcze

niej B.Bierhoff. Otó

autor ten, wskazuje

przede wszystkim na to dalsze otoczenie, dalsze

rodowisko, jakim

jest współczesne społecze

stwo. W społecze

stwie widzi zagro

enie

uczynienia

z człowieka maszyny do

wykonywania jedynie

okre

lonych prac. Procesy modernizacyjne i id

ce z nimi niejako

parze

patologie

społeczne

pozbawiaj

człowieka

jego

indywidualno

ci. W

wiecie, w którym wszystko wydaje si

liwe: najwy

sze wygrane, całkowite zadowolenie, pełne

szcz

ęś

cie, ale równie

totalne niepowodzenie, to zwłaszcza młody

człowiek ma problemy z podejmowaniem odpowiedzialnych decyzji.

Społecze

stwo w którym

yje konkretna osoba nie daje poczucia

zi społecznych, wr

cz uniemo

liwia tworzenie takich wi

zi.

Społecze

stwo w którym panuje uczucie bezdomno

ci, w którym

wywierany jest ci

gły nacisk, presja, w którym liczy si

sukces, siła

przelicytowania, w którym zauwa

a si

brak poczucia sensu

ycia

z jednej strony i zarazem jakiego

przesytu z drugiej strony, sprawia,

e wiele osób wpada w stany depresyjne b

zauwa

a si

liczne

skłonno

ci narcystyczne. Ten kontekst uniemo

liwia wr

cz rozwój.

Aby przetrwa

i funkcjonowa

w takim społecze

stwie trzeba spełnia

wiele wymaga

dotycz

cych otaczaj

cej sytuacji i własnej osoby. Ci

którzy nie radz

sobie w tym społecze

stwie si

gaj

po rozmaite

substytuty, które s

im proponowane, aby odwróci

uwag

bezsensowno

ycia codziennego. Okazuje si

e człowiek

współczesny, poprzez wspomniane do

wiadczenia społeczne staje

podatny na łatwe zmanipulowanie (równie

przez działalno

ść

sekt). Grupy kultowe zaproponuj

takiemu zagubionemu społecznie

człowiekowi bardzo proste i łatwe do zrealizowania pomysły, sprawi

swoj

działalno

e człowiek poczuje si

szcz

ęś

liwy. Wielu ulega

tej ułudzie (Bierhoff 1998, s.1-5; por. tak

e Langel 1995, s.128-130).

Polscy psycholodzy oraz inni specjali

ci analizowanej problematyki

wskazuj

na podobne

ródła współczesnej popularno

ci grup

kultowych. Jako główne

ródło A.Zwoli

ski wymienia liczne kryzysy,

dotycz

ce ró

nych sfer

ycia współczesnego człowieka. Jako ten

najbardziej powszechny wskazuje kryzys cywilizacji. U podstaw tego

kryzysu widzi ide

wolno

ci i jej bł

dne koncepcje, propagowane

zwłaszcza przez twórców liberalizmu i komunizmu. Wskazuj

c na

pluralizm kulturowy, autor ten, wyja

nia skutki jakimi s

zagubienie

prawdy, pomieszanie poj

ęć

, proces sekularyzacji, egzystencjalny

niepokój człowieka, wszechogarniaj

ca pustka, poczucie bezsensu

ycia. Sekty idealnie wykorzystuj

istniej

cy kryzys do swojej

manipulacyjnej działalno

ci, proponuj

c kolorowy

wiat pełen miło

i łatwego

ycia wolnego od chaosu i zła.

Innym wa

nym uwarunkowaniem rozwoju grup kultowych jest kryzys

cioła i religii. Tutaj podło

em, według A.Zwoli

skiego jest

liberalizacja

teologii,

relatywizm

doktrynalny,

szerz

indyferentyzm. Wraz z nimi pojawia si

upadek moralno

ci w

ród

wyznawców religii. Z kryzysem religii wi

ąż

e si

kryzys jej instytucji.

Na znaczny spadek praktykowania w

ród wiernych ko

cioła oraz brak

logicznego uzasadnienia post

powania moralnego, jako istotne

przyczyny atrakcyjno

ci sekt wskazuj

tak

e inni badacze. W takim

kontek

cie grupy kultowe staraj

stwarza

klimat do bardziej

osobistego i bezpo

redniego kontaktu z bóstwem (por. Sareło 1991,

s.105-107; Urbaniak 1997, s.138-139). Powy

szy kontekst: swoisty

kryzys cywilizacji i cz

ste trudno

ci ze strony ko

cioła w udzielaniu

skutecznej pomocy, jest wskazywany tak

e przez innych autorów.

Atrakcyjno

ść

sekt w Polsce wielu autorów wi

ąż

e z czterdziestoletni

ateizacj

społecze

stwa. St

d szczególne zapotrzebowanie na

zjawiska transcendentne. W sytuacji pokazywania ko

cioła bardziej

jako instytucji ni

wspólnoty, nowe ruchy religijne wychodz

z propozycj

osobistego kontaktu z Bogiem, bez po

redników.

Mniejsz

grup

, która powinna by

najskuteczniejsz

obron

przed

sektami jest rodzina, ale i ona prze

ywa swój kryzys – kryzys rodziny.

Rodziny rozbite, nieustabilizowane, patologiczne, z do

wiadczeniem

wyobcowania, brak wła

ciwej opieki wychowawczej, brak miło

rodzicielskiej, brak pozytywnej roli ojca jako osoby znacz

cej

w rodzinie. Okazuje si

e im wi

cej takich rodzin, im słabsza

rodzina, tym łatwiejsza i skuteczniejsza manipulacja grup kultowych.

Wielu badaczy wskazuje wła

nie na rodzin

jako na główne

ródło

uwarunkowa

ró

nych zachowa

(zarówno tych akceptowanych, jak

i nieakceptowanych społecznie). Rodziców i dziecko ł

silne

zwi

zki emocjonalne. Dziecko jest całkowicie zale

ne od rodziców,

potrzebna mu jest ich miło

ść

, pomoc i opieka, dziecko kocha

rodziców, podziwia ich, pragnie ich na

ladowa

, identyfikowa

z nimi. Ich zachowanie, sposób my

lenia, postawy

yciowe stanowi

dla dziecka wzór do na

ladowania. Zwi

zek postaw rodzicielskich, ról

rodzicielskich z rozwojem umysłowym, społecznym i emocjonalnym

dziecka jest zasadniczo niekwestionowany. Dokonuje si

on przez

proces identyfikacji z osobami znacz

cymi, którymi dla dziecka s

jego rodzice. Na sytuacj

rodzinn

, a zwłaszcza kryzys rodziny, jako

główn

przyczyn

wchodzenia młodzie

y w sekty, zwraca uwag

dzy

innymi

Raport

Bezpiecze

stwa

Narodowego

przy

Prezydencie RP z 1995r. „Konsumpcyjne podej

cie do

ycia b

trudna sytuacja ekonomiczna rodziny, a co za tym idzie po

cenie

przez rodziców wi

kszo

ci czasu na prac

zarobkow

powoduje,

rodzina nie spełnia nale

ycie swoich funkcji. Wyalienowani młodzi

ludzie, poszukuj

cy w

yciu trwałych warto

ci – przyja

ni, ciepła,

zaufania, sensu

ycia, spełnienia potrzeb przynale

ci i wi

zi,

pozornie znajduj

je w sektach” (zob. Raport BBN 1995, rozdz. VII).

Kryzys cywilizacji, religii oraz rodziny prowadzi wprost do osłabienia

zwi

zków przyja

ni i blisko

ci, zwi

zane z poczuciem osamotnienia –

to kolejna przyczyna atrakcyjno

ci sekt. W szerokim kontek

cie

zagro

powy

szy A.Zwoli

ski ukazuje tak

e kryzys polityczny

i społeczny. Zmieniaj

ce si

systemy polityczne, poszukiwania

„nowego

wiatopogl

du”, zwi

zane z nimi zjawisko anomii,

niezadowolenie społeczno – ekonomiczne s

kolejnymi czynnikami

zwi

zanymi z podło

em dla powstawania i funkcjonowania grup

kultowych (Zwoli

ski 1996, s.20-32; por. tak

e Sakowicz 1994, s.183-

185; Springer 2000, s.36-45).

Uwarunkowania społeczne podatno

ci człowieka nale

ałoby widzie

równie

w kontek

cie podstawowych czynników zawartych we

wspomnianym ju

modelu integracyjnym (Ross, Langone 1988, s.29-

33; por. Singer, Lalich 1997, s.43-52).

Okres rozwojowy. Najcz

ęś

ciej manipulacyjnej działalno

ci sekt

ulegaj

ludzie młodzi od 16 do 30 roku

ycia. Jest to wi

c czas szkoły

studiów. W literaturze niemieckoj

zycznej na okre

lenie sekt

funkcjonuj

trafne, jak si

wydaje okre

lenia „Jugendreligionen”,

„Jugendsekten”. H.Baer wskazuje na wiek mi

dzy 18, a 26 lat jako

ten, który niesie najwi

ksze zagro

enie znalezienia si

w sekcie

(Bear 1994, s.542; por. tak

e Singer, Lalich 1997, s.68). Okres

młodzie

czy mi

dzy 16 a 21 rokiem

ycia charakteryzuje si

specyficznymi prawami i zachowaniami. Obserwuje si

wyst

powanie

kryzysu młodzie

czego, któremu towarzyszy nasilenie trudno

psychicznych

zwi

zanych

problemem

nowej

identyfikacji,

z konfliktami potrzeb, ze zmienno

nastrojów emocjonalnych przy

jednoczesnej tendencji do idealizowania rzeczywisto

ci (Obuchowska

1996, s.9-10, 105-109; Asanger 2001, s.285). Czym

naturalnym

w tym okresie rozwojowym jest poszukiwanie nowych dróg

i sposobów radzenia sobie. Grupy kultowe bardzo cz

sto zwracaj

do młodzie

czego odczucia alienacji, braku akceptacji

tradycyjnych

struktur

społecznych,

sto

posługuj

młodzie

czym wizerunkiem, prezentuj

c na zewn

trz witalno

ść

ęż

ść

, otwarto

ść

, radykalizm. To wszystko sprawia,

e wła

nie

ludzie młodzi s

szczególnie nara

eni na ró

ne zagro

enia, w tym na

aktywn

działalno

ść

sekt (por. Pu

ska 1988; Klosinski 1996, s.19-

24;

ledzi

ski 1997, s.33; Kulik 1998; Prokop 1999, s.14). Nieco

starsz

grup

nara

na werbunkow

działalno

ść

jest młodzie

studiuj

ca. Ta grupa młodych ludzi cz

sto przebywa długi czas poza

domem, ch

tnie podró

uje, jest z dala od domu i przyjaciół,

przewa

nie nie posiada jeszcze swojej rodziny, maj

c sporo wolnego

czasu i gotowo

ść

do poszukiwania tre

ci duchowych staj

obiektem zainteresowania grup kultowych. Bywa,

e młodzie

prze

ywa problemy wynikaj

ce z faktu studiowania, a maj

stosunkowo du

żą

łatwo

ść

w nawi

zywaniu nowych kontaktów s

otwarci na porady „osób

yczliwych”. Bardzo cz

sto studenci s

pełni

zapału aby działa

dla dobra wspólnego i zazwyczaj posiadaj

szerokie zainteresowania. Staj

c stosunkowo łatw

i bardzo

atrakcyjn

grup

ludzi nara

onych na werbunkow

działalno

ść

sekt

(por. Ritchie 1994, s.15-16; Kuncewicz 2000, s.21).

Czynniki sytuacyjne – to wszystkie te sytuacje które prowadz

do du

ego nasilenia stresu, do wydarze

kryzysowych, wszystkie te

wydarzenia które maj

charakter traumatyczny:

mier

kogo

bliskiego, ci

ęż

ka choroba, zawód miłosny, rozwód, brak pracy,

dotkliwa

yciowa pora

ka, nieszcz

ęś

liwy wypadek, czy jakakolwiek

inna niespodziewana sytuacja która niesie ze sob

powa

i nieprzewidziane nast

pstwa dla poszczególnej osoby. Człowiekowi

znajduj

cemu si

w stanie kryzysu, trudno jest jednocze

nie dostrzec

manipulacyjne nastawienie grupy kultowej (por. Zar

bska-Piotrowska

1997, s.51; Kuncewicz 2000, s.22; Steuden, Kuncewicz 2002, s.73-

115). Potrzeba wsparcia staje si

silniejsza, tym bardziej, gdy

z ró

nych powodów nie otrzymuje si

go w swoim dotychczasowym

rodowisku. Moment wst

pienia do sekty cz

sto zwi

zany jest

z okresem działania silnego stresu, zwi

zanego z sytuacjami

codziennego

ycia: praca, problemy rodzinne, relacje społeczne,

troska o zdrowie, nowe miejsce pracy, nowy dom, kryzys

finansowy,...(Hassan 1999, s.118; Wójcik 1992, s.189). Badania

innych psychologów potwierdzaj

powy

tez

. Znaczna cz

ęść

osób nale

żą

cych do grup kultowych w momencie wst

powania do

nich znajdowała si

w stanie depresji, niepokoju psychicznego,

poczucia dezintegracji, a grupa jawiła si

im jako sposób na

rozładowanie

napi

cia,

wej

cie

grup

miało

charakter

terapeutyczny (Powałka 1996, s.219-223). Abstrahuj

c w tym miejscu

od skutków, a koncentruj

c si

na przyczynach, nale

y zauwa

sytuacja kryzysowa pojawiaj

ca si

yciu człowieka, zwi

ksza jego

podatno

ść

na uczestnictwo w tych

e grupach. Wspomniany ju

Dokument

Watyka

ski

ukazuje

analizowane

zagadnienie

w podobnym tonie: „sytuacje kryzysowe lub ogólna podatno

ść

mog

ujawni

albo równie

wytworzy

potrzeby i aspiracje, które staj

nast

pnie motywacjami do zwrócenia si

w stron

sekt. Pojawiaj

one na płaszczy

nie tak poznawczej jak uczuciowej” (Sekty albo

nowe ruchy ....1986, s.3). Z cał

pewno

nie wszyscy członkowie

wst

puj

do danej grupy wył

cznie w takim stanie, w stanie silnego

kryzysu, psychicznego rozbicia. Przedstawiciele grup kultowych

nastawieni na werbowanie nowych adeptów, dokładnie wiedz

młody człowiek poszukuje pomocy w rozwi

zywaniu swoich

problemów. Ludzie młodzi stosunkowo łatwo i ch

tnie otwieraj

na nowe propozycje proponowane przez otoczenie. Dotyczy to

zwłaszcza młodzie

y, która nie bardzo potrafi odnale

źć

yciu,

znale

źć

sobie miejsce. Młodzie

„emocjonalnie oddalona od

zagonionych rodziców, nie maj

ca wsparcia w

ród nie mniej

zabieganych rówie

ników, staje si

łatwym łupem werbowników,

którzy oferuj

im wszystko, czego brak odczuwaj

yciu

doczesnym” (

ledzi

ski 1997, s.33; por. tak

e Cammans 1990,

s.172-188).

W kontek

cie prze

ywanych sytuacji kryzysowych, które dotykaj

potencjalnych adeptów grup kultowych, nale

y zauwa

równie

aspekt zwi

zany z kryzysami religijnymi. Wg G.Allporta około 60%

młodzie

y przechodzi kryzysy religijne, a ich najwi

ksze nasilenie

przypada po 16 roku

ycia (Allport 1988, s.121), czyli wieku który

stanowi doln

granic

zwi

zan

z podatno

na oddziaływania grup

kultowych. Z kolei W.Pr

ęż

yna analizuj

c zwi

zek kryzysu religijnego

z osobowo

wyró

nił w swoich badaniach trzy grupy:

bezkryzysowa, kryzysow

oraz pokryzysow

. Okazuje si

e pewien

typ osobowo

ci mo

e prowadzi

do powstawania kryzysów

religijnych. Osoby z grupy kryzysowej charakteryzuj

dominacj

niekonwencjonalno

przemy

, skłonno

do teoretyzowania

własnych przemy

, gotowo

do eksperymentowania, przy

jednoczesnej aktywno

ci i pobudliwo

ci (Pr

ęż

yna 1971, s.156). Tak

sytuacj

kryzysu religijnego w

yciu młodego człowieka wykorzystuj

sto osoby werbuj

ce do grup kultowych.

Komunikacja w rodzinie. Badacze problemu wskazuj

zasadniczo nie ma reguły z jakiej rodziny pochodz

członkowie sekt.

„Potencjalni kandydaci pochodz

zarówno z rodzin normalnych

i szcz

ęś

liwych, jak i z domów rozbitych i prze

ywaj

cych trudno

ci”

(Nowakowski 1999, s.28). Jednak

e nasilenie podatno

ci na

zwerbowanie ma zwi

zek z komunikacj

w rodzinie. Wymienia si

zwłaszcza zaburzone relacje z ojcem (subiektywnie widziane przez

młodzie

lub obiektywnie istniej

ce), jak równie

fizyczny b

psychiczny brak ojca. „Brak udziału ojca w wychowaniu mo

e by

jednym z czynników kształtuj

cych zainteresowanie parareligijno

”

(Doktór 1985, s.134; 1999, s.13; por tak

e Wójcik 1992, s.189). Inny

polski znawca grup kultowych – Alexiewicz, wypowiada si

powy

szy temat jeszcze zdecydowaniej: „jedynym elementem

ró

cym członków sekty od reszty populacji jest psychologiczna

nieobecno

ść

ojca” (Alexiewicz 1998, s.15). Doktór wyja

niaj

c ten

fakt wskazuje na trzy komplementarne mechanizmy. Pierwszy

nawi

zuje do psychoanalizy lub psychologii postaci. Nieobecno

ojca we wczesnym dzieci

stwie, sprawia w okresie dojrzewania

niemo

ść

przekształcenia

postawy

zale

dojrzał

interakcj

. T

sknota za ojcem mo

e by

zaspokajana w osobie

ęż

czyzny – duchowego mistrza. Mocny osobowo

ciowo lider, guru

e by

odbierany jako „substytut własnego ojca”. Drugi

mechanizm wyja

niaj

cy nieobecno

ci ojca i podatno

ść

uczestnictwa w grupie kultowej wynika z wpływu ojca na identyfikacj

ze społeczno – kulturow

rol

płciow

. Brak wzorca osobowego jakim

jest ojciec mo

e prowadzi

do zaspokajania wi

zi wspólnotowej

bardziej w jakiej

grupie ni

w zwi

zku mał

skim czy rodzinnym.

Trzeci typ analizowanych mechanizmów nawi

zuje do modeluj

cego

wpływu ojca na religijn

socjalizacj

dziecka. Chodzi tu o pewien

wpływ obrazu własnego ojca na obraz Boga (Doktór 1985, s.134-

141). Zwi

zek z ojcem, zale

ść

psychiczna od ojca wzrasta wraz

z procesem dojrzewania dziecka. Autorytet ojca, przekazywane przez

niego informacje o otaczaj

cej rzeczywisto

ci, o systemie norm

post

powania maj

istotne znaczenie dla rozwoju dziecka. Dla

chłopców ojciec stanowi wzór osobowy, dla dziewcz

t ojciec jest

wzorem m

ęż

czyzny. Powy

sza prawidłowo

ść

wydaje si

istotna

w kontek

cie grup kultowych, w których liderami s

zasadniczo

ęż

czy

ni. Brak udziału ojca w wychowaniu powoduje cały szereg

okre

lonych psychologicznych nast

pstw: mog

pojawia

zaburzenia

identyfikacji

płciowej,

tendencje

działania

z natychmiastow

gratyfikacj

, zewn

trzne umiejscowienie kontroli,

niepokój, gorsze przystosowanie społeczne. Cechy te s

typowe dla

uczestników grup kultowych i mo

na przypuszcza

e brak

dostatecznego udziału ojca w wychowaniu jest jednym z czynników,

który mógłby wyja

rozwa

ane zjawisko.

Wskazuj

c na sytuacj

rodzinn

, jako na jeden z istotnych czynników

uwarunkowa

podatno

ci młodego człowieka na oddziaływania grup

kultowych nale

y podkre

e rodzicielskie systemy wychowawcze

autokratyczne oraz liberalne s

tymi, które najbardziej przyczyniaj

do kształtowania u dziecka osobowo

ci niedojrzałej. Surowa,

nadmierna kontrola lub całkowity brak zainteresowania si

dzieckiem

prowadzi do ukształtowania si

w pó

niejszym wieku rozwojowym

postaw

pełnych

zale

ci,

łatwo

ulegania

sugestiom,

nieumiej

tno

ść

odmowy, poczucie osamotnienia. Du

o korzystniejsze

warunki rozwoju dojrzałej osobowo

ci, a tym samym wi

ksz

odporno

ść

na zachowania dewiacyjne (w tym uczestnictwo

w grupach kultowych) daje demokratyczny system wychowawczy

preferowany przez rodziców (por. Przetacznik-Gierowska, Włodarski

1994, s.127-145). O zaburzonych kontaktach uczuciowych mi

dzy

rodzicami a dzie

mi mo

emy mówi

zarówno w przypadku braku

faktycznego kontaktu rodziców z dzieckiem, np. wskutek rozbicia

rodziny, jak i w sytuacji, gdy rodzice wykazuj

postaw

liberaln

odrzucaj

w stosunku do dziecka. Mo

na s

dzi

e niewła

ciwe

relacje uczuciowe b

stanowi

frustracj

niektórych potrzeb

dziecka. Na znaczenie dystansu uczuciowego dla wyst

pienia

niewła

ciwych zachowa

zwraca uwag

wielu badaczy. Zwi

zek

postaw wychowawczych rodziców a struktura osobowo

ci, system

warto

ci ich dzieci był wielokrotnie analizowany (por. Ziemska 1980,

s.155-197; Brzozowski 1988, s.39-42).

ycie rodzinne i zwi

zany

z nim klimat emocjonalno-uczuciowy jest wskazywany tak

e przez

M.Marguardt. Autorka ta, zajmuj

ca si

pomoc

psychologiczn

i terapeutyczn

, zauwa

e „uczucie l

ku, poczucie winy oraz

nadmierne poczucie obowi

zku”, maj

ce pocz

tki w rodzinie (cz

sto

we wczesnym dzieci

stwie) s

tymi okoliczno

ciami, które sprzyjaj

powstawaniu szanta

u emocjonalnego w rodzinie. Ten

e szanta

z kolei mo

e prowadzi

do przeró

nych urazów osobowo

ciowych,

a te, nawet stosunkowo małe „mog

mie

powa

ne konsekwencje –

poniewa

sprawiaj

e stan w jaki wprowadzaj

osob

okre

jako

stan

zwi

kszonej

podatno

wpływy

i psychomanipulacj

” (Marguardt 2000, s.35; por. tak

e Taran 2000,

s.107).

Analiz

systemu wychowania i ochron

przed działalno

sekt

zajmował si

D.Sträuli, który bardzo mocno podkre

la wzajemn

zale

ść

. Szczególny wymiar wychowania dotyczy uczu

religijnych

dziecka. Kto jako dziecko w sposób wolny nie umiał wyra

swoich

uczu

, poniewa

nie obchodziły one rodziców i ani nie dzielili

z rado

ci ani smutku, musiał si

e nauczy

chowania uczucia

gł

boko w sercu. Taka osoba bezwarunkowo pójdzie za jakim

guru

albo wró

którzy co

zaproponuj

. „Rygorystyczne i autorytarne

wychowanie religijne wydaje si

tworzy

tak samo dobry grunt do

pó

niejszego uzale

nienia od sekt, jak i religijna pustka w głowie”

(Sträuli 1998). Przynale

ść

do grupy wydaje si

swoistym

substytutem relacji rodzinnych, jak

ąś

namiastk

rodziny. Niewła

ciwy

klimat uczuciowy i czynniki patologiczne w strukturze rodziny oraz

relacjach

dzy

jej

członkami,

brak

wła

ciwej

opieki

wychowawczej, brak miło

ci i ciepła rodzinnego stanowi

jedn

z podstawowych przyczyn zaburze

w zachowaniu dziecka. W

ród

nich nale

y widzie

wiadome uczestnictwo w ró

nych grupach

kultowych. „Dziecko nie znajduj

c dostatecznego zaanga

owania

w domu rodzinnym poszukuje go gdzie indziej” (zob. Prokop 1999,

s.77). Na atmosfer

emocjonalno – uczuciow

w domu rodzinnym

zwracaj

uwag

tak

e inni autorzy. B.Jastrz

bska stwierdza,

e na

pierwszym miejscu, w

ród tych czynników które s

przyczynami

ró

nych

zaburze

nale

wymieni

znaczenie

stosunków

emocjonalnych mi

dzy członkami rodziny, a szczególnie postawy

rodziców wobec dzieci. Autorka ta w swojej pracy stwierdza, i

„mimo

całej

zło

ono

ró

norodno

uwarunkowa

najbardziej

znamienn

rol

w genezie zachowa

autodestrukcyjnych odgrywa

brak poczucia bezpiecze

stwa w okresie dzieci

stwa, niemo

ść

podj

cia dialogu z rodzicami oraz znalezienie oparcia w rodzinie”

(Jastrz

bska 1992, s.32). Dom rodzinny jest wi

c swoistym

rodowiskiem wychowawczym i kulturowym w którym dokonuje si

wczesny proces zaspokajania potrzeb, kształtuj

wzory

post

powania oraz tworz

zasadnicze elementy osobowo

dziecka. Do

wiadczenia wczesnego dzieci

stwa, a zwłaszcza

kontakty z najbli

szymi osobami z rodziny odgrywaj

istotn

rol

w całym procesie rozwoju człowieka. W tych wzajemnych

interakcjach mi

dzy rodzicami a dzie

mi niezmiernie wa

rol

odgrywaj

postawy rodzicielskie. Warto

ci wychowawcze, które

dziecko osi

ga w rodzinie, staj

podstaw

tworzenia nowych

warto

ci rozwojowych. Rodzice mog

w procesie wychowania

najpełniej oddziaływa

na dziecko. Ka

de z nich ma swoj

jedyn

niepowtarzaln

i swoist

rol

do odegrania wła

nie jako ojciec

i matka oraz jako rodzice wspólnie. Oddziaływanie to dokonuje si

w sposób wieloaspektowy, ci

gły i ma zasadniczy wpływ na

pó

niejsze zachowania młodego człowieka.

rodowisko rodzinne

wpływa na osobowo

ść

dziecka, wpływa na jego zachowanie. Wpływ

ten realizowany jest dwukierunkowo: poprzez

wiadom

prac

wychowawcz

oraz poprzez ró

norodne oddziaływania wynikaj

z toku codziennych czynno

ci i ustosunkowa

członków rodziny do

siebie oraz do tych

e czynno

ci i zdarze

. Szczególn

rol

w tych

wzajemnych relacjach odgrywa ładunek emocjonalny, który nasyca

post

powanie członków rodziny i cał

atmosfer

domu. Emocjonalne

ustosunkowania rodziców wobec dziecka przenikaj

tak

e wszelkie

oddziaływania wychowawcze i wywołuj

u dziecka reakcj

w postaci

specyficznego zachowania si

(por. Ziemska 1980, s.156). Nale

mocno zaznaczy

e rodzice wychowuj

dziecko przede wszystkim

poprzez swoje postawy, w których mieszcz

zarówno postawy

rodzicielskie, jak i wychowawcze.

Uwarunkowania typu

rodowiskowego jak i osobowo

ciowego

maj

istotny wpływ na działania podejmowane przez dzieci

i młodzie

. Mog

one prowadzi

do nieakceptowanych społecznie

form funkcjonowania. Nale

y zaznaczy

e uwarunkowania te s

sob

bardzo mocno powi

zane i zwykle wzajemnie si

przenikaj

Udział grupach kultowych prowadzi bezpo

rednio lub po

rednio do

zachowa

które mo

na okre

jako pewn

form

destrukcyjno

ycia

psychicznego,

fizycznego,

czy

duchowego.

Zaprezentowane w powy

szej analizie uwarunkowania społeczne

podatno

ci młodego człowieka na oddziaływanie grup kultowych

wskazuj

zarówno

aspekt

bardzo

szeroki

(anonimowe

społecze

stwo, szybkie przemiany w

wiecie, instytucje społeczne

i ko

cielne, uprzedmiotowianie człowieka) jak i bardzo w

ski (przede

wszystkim rodzina, ale tak

e grupa rówie

ników, miejsce pracy b

nauki). W kontek

cie ró

norodno

ci i wielo

ci uwarunkowa

społecznych współcze

ni znawcy problematyki widz

powstawanie

grup kultowych. Grupy te, wydaj

atrakcyjne dla młodzie

stwarzaj

c pozory zaspokajania potrzeb człowieka, jego oczekiwa

daj

proste odpowiedzi, łatwe rozwi

zania. Powy

szych spraw

bardzo cz

sto nie s

w stanie w pełni i zgodnie z prawd

zaspokoi

organizacje, instytucje, rodzina.

W nawi

zaniu do istniej

cych informacji teoretycznych oraz

bada

empirycznych utworzono operacyjn

definicj

opisow

człowieka najbardziej podatnego, najbardziej nara

onego na

oddziaływania ró

nych grup kultowych. Definicja poni

sza nawi

zuje

do kilku wymiarów

ycia młodego człowieka Osoba taka mo

spełnia

c nast

puj

ce kryteria:

A) Relacje interpersonalne

•

komunikacja z rodzicami, a zwłaszcza z ojcem jest bardzo mocno

zakłócona,

niewła

ciwa

(cz

ste

konflikty,

brak

zrozumienia,

akceptacji, odrzucanie autorytetu rodzicielskiego)

•

fizyczny lub psychologiczny brak ojca

•

rodzice preferuj

styl wychowania liberalny lub autorytarny

B) Kryzysy sytuacyjne, rozwojowe

•

systematycznie do

wiadczane sytuacje stresowe, frustracyjne;

•

wydarzenia kryzysowe

C) Cechy osobowo

•

poszukuj

ca prostych odpowiedzi w kwestiach: celu i sensu

ycia,

religii, dylematów egzystencjalnych

•

z du

żą

łatwowierno

wobec otrzymywanych odpowiedzi,

z du

żą

podatno

na sugestie

•

poszukuj

ca w grupie azylu oraz z mał

asertywno

•

z naiwnym idealizowaniem poł

czonym z tendencjami do „bycia

zbawc

wiata” (temu celowi słu

y gotowo

ść

do radykalizmu

działania,

bezkompromisowe

wymagania,

nowe

normy

post

powania)

•

z brakiem wiary we własne mo

liwo

•

z cz

i łatw

zmienno

nastrojów emocjonalnych

•

sztywno

ść

lenia

D) Potrzeby

•

z potrzeb

zale

•

z potrzeb

kultu przywódcy

•

z potrzeb

duchowego kierownictwa

E) Wiedza religijna

•

powierzchowna znajomo

ść

nauki Ko

cioła

•

bezkrytycyzm w pojmowaniu zjawisk religijnych

•

irracjonalne wierzenia

•

z tendencj

przemiany

wiata w

wietle wiary, pojmowanej

bardzo subiektywnie

Powy

sza definicja z cał

pewno

nie wyczerpuje

wymiarów, które opisuj

człowieka podatnego. Nale

y tak

zaznaczy

e wskazane wymiary nie musz

znale

źć

w przedstawieniu psychologicznego obrazu, psychologicznej sylwetki

Wyró

nienie kryterium potrzeby spo

ród cechy osobowo

ci jest zwi

zane z procedur

konstruowania narz

dzia do mierzenia nat

ęż

enia podatno

ci w

ród młodzie

y. Taki podział w

definicji ułatwi prac

dziom kompetentnym przy ocenie poszczególnych itemów w pierwszym

etapie konstruowania kwestionariusza. Informacje dotycz

ce skonstruowanego narz

dzia s

zawarte w rozdziale trzecim niniejszej pracy.
W powy

szej definicji wyró

nione zostały tylko niektóre potrzeby, które na tym etapie pracy s

najbardziej predyktywne dla podatno

ci na oddziaływania grup kultowych. Kuncewicz

wskazuj

c na przyczyny atrakcyjno

ci sekt wylicza znacznie wi

cej potrzeb, które obiecuj

zaspokoi

sekty. Według tego autora s

to nast

puj

ce potrzeby: miło

ci, przynale

ci, bycia

zaakceptowanym bezwarunkowo, kierownictwa i poczucia bezpiecze

stwa, autonomii,

samodzielno

ci, własnej to

samo

ci, stopniowego uniezale

nienia od rodziców, przynale

i wspólnoty, poszukiwania odpowiedzi, d

ąż

enia do integralno

ci wizji, bycia rozpoznanym i

wyró

nionym, poszukiwania transcendencji, duchowego kierownictwa, zaanga

owania i

wł

czenia (Kuncewicz 2000, s.9-15). Autor tego katalogu potrzeb nie uzasadnia ich jednak

adnymi badaniami empirycznymi, a s

one, jak mo

na si

domy

wynikiem praktyki

psychologicznej w poradni i spotkaniami z osobami, które do

wiadczyły działania ró

nych grup

kultowych.

człowieka podatnego na oddziaływania grup kultowych po

ewentualnych badaniach empirycznych. Skonstruowana definicja

operacyjna osoby podatnej na oddziaływania grup kultowych

nawi

zuje do ró

norodnych psychospołecznych uwarunkowa

które wskazuj

znawcy problematyki. Zarówno pierwsze z nich –

cechy osobowo

ciowe, jak i druga grupa uwarunkowa

– społeczne,

nie nale

y jednak interpretowa

w prostym schemacie przyczynowo –

skutkowym.

Bardziej

odpowiednim

sposobem

wyja

niaj

cym

podatno

ść

człowieka jest raczej wskazywanie zwi

zków (korelacji)

podatno

ci z osobowo

konkretnego człowieka oraz z jego

sytuacj

yciow

. Literatura przedmiotu nie ukazuje profilu

osobowo

ciowego człowieka b

cego w sekcie, ani tym bardziej

człowieka podatnego na działania sekt. Nieliczne istniej

ce badania

osobowo

ciowe uczestników sekt – grup kultowych nie upowa

niaj

przecie

do jednoznacznego stwierdzenia,

e konkretny człowiek był

taki przed wst

pieniem do grupy, cho

z drugiej strony nie mo

wykluczy

e pewne cechy istniały u adeptów grup kultowych ju

przed wst

pieniem do tych

e grup.

Definicja opisowa „człowieka najmniej podatnego na
działania grup kultowych”

Definicja poni

sza stanowi w zasadzie odwrócenie pierwotnej

definicji człowieka podatnego na działania grup kultowych. Przyj

cie

takiej operacyjnej definicji jest konieczne na jednym z etapów

konstruowania nowego narz

dzia psychologicznego, jako materiał

pomocny dla s

dziów kompetentnych, których zadaniem b

dzie

wst

pna ocena twierdze

przygotowanych przez autora tego

narz

dzia (skali).

Osoba najmniej nara

ona, najmniej podatna na działania grup

kultowych, to osoba która spełnia nast

puj

ce kryteria:

A) Relacje interpersonalne

•

komunikacja z rodzicami, a zwłaszcza z ojcem jest prawidłowa

(relacje bezkonfliktowe, wzajemne zrozumienie, akceptacja

autorytetu rodzicielskiego)

•

rodzice preferuj

styl wychowania demokratyczny

•

ojciec prawidłowo realizuje zadania wychowawcze

B) Kryzysy sytuacyjne, rozwojowe

•

umiej

tno

ść

radzenia

sobie

sytuacjach

stresowych,

frustracyjnych

•

ewentualne

wydarzenia

kryzysowe

nie

maj

charakteru

patogennego

C) Cechy osobowo

•

poszukuj

ca racjonalnych odpowiedzi w kwestiach: celu i sensu

ycia, religii, dylematów egzystencjalnych

•

z postaw

krytycyzmu wobec otrzymywanych odpowiedzi, z du

żą

odporno

na sugestie

•

poszukuj

ca w grupie oparcia do realizacji własnych planów oraz

z du

żą

asertywno

•

młodzie

czy idealizm poł

czony z tendencjami do „bycia zbawc

wiata” (temu celowi słu

y gotowo

ść

do radykalizmu działania,

bezkompromisowe wymagania, nowe normy post

powania) jest

umieszczony w całym kontek

cie

yciowego sensu

•

z du

żą

wiar

we własne mo

liwo

•

z reakcjami emocjonalnymi proporcjonalnymi do bod

ców

•

lenie racjonalne w kwestiach wiary

•

elastyczno

ść

, twórczo

ść

w my

leniu

•

sporadyczno

ść

fiksacji w rozwi

zywaniu problemów

D) Potrzeby

•

z potrzeb

autonomii

•

z potrzeb

wspólnoty

E) Wiedza religijna

•

dobra znajomo

ść

nauki Ko

cioła

•

krytycyzmem w pojmowaniu zjawisk religijnych

•

z tendencj

przemiany

wiata w

wietle wiary, pojmowanej

obiektywnie

•

zdecydowane odrzucanie synkretyzmu religijnego

ETAPY KONSTRUOWANIA SKALI

Ocena trafno

ci tre

ciowej

J.Brzezi

ski (1996, s.514-535) zwraca uwag

badacza na

jeden z istotniejszych parametrów testu jakim jest jego trafno

ść

Przez trafno

ść

rozumiemy dokładno

ść

, z jak

test mierzy, to co ma

mierzy

. W przypadku poni

szej skali jest to nat

ęż

enie cechy, jak

jest podatno

ść

na działania grup kultowych – sekt. Autor ten

wymienia cztery rodzaje trafno

ci: kryterialn

, tre

ciow

, teoretyczn

i fasadow

, przy czym wskazuje tak

e na innych znawców

problematyki, którzy sprowadzaj

do trafno

ci teoretycznej zarówno

trafno

ść

tre

ciow

, jak i kryterialn

(Brzezi

ski1996, s.520). Autor

poni

szej skali uznał za wa

ne sprawdzenie oceny trafno

tre

ciowej oraz kryterialnej.

Wst

pul

pozycji SPnDGK tworzyły 203 twierdzenia

opisuj

ce zachowania człowieka podatnego na działania sekt

(zgodnie z przyj

definicj

opisow

człowieka najbardziej

podatnego). Twierdzenia zostały zebrane z istniej

cych teorii

wyja

niaj

cych wst

powanie do sekt, z wypowiedzi dawnych

członków ró

nych sekt, z istniej

cych bada

empirycznych

dotycz

cych niektórych aspektów przynale

ci do sekt, były to

równie

opinie uczniów szkół

rednich oraz zdania wymy

lone przez

autora pracy.

Zebrane twierdzenia poddano ocenie s

dziów kompetentnych (30

psychologów). S

dziowie maj

c do dyspozycji definicj

„człowieka

najbardziej

podatnego”

oceniali

skali

czterostopniowej

(zdecydowanie nadaje si

, nadaje si

, nie nadaje si

oraz

zdecydowanie nie nadaje si

), czy poszczególne twierdzenia nadaj

do badania, wyró

nienia osób szczególnie nara

onych, podatnych

na działanie sekt.

Nast

pnie obliczono proporcje ocen wysokich: nadaje si

zdecydowanie nadaje si

(3, 4) i niskich: zdecydowanie nie nadaje

, nie nadaje si

(1, 2) dla ka

dego twierdzenia. Twierdzenie

przechodziło do dalszego etapu, je

eli grupa dwóch trzecich s

dziów

kompetentnych (czyli minimum 20) uznawała,

e dane twierdzenie

nadaje si

do wyró

nienia osób szczególnie podatnych na działania

sekt. Po pierwszym etapie oceny pozostało 139 twierdze

– materiał

dla s

dziów kompetentnych na drugi etap selekcji.

Drugim etapem w ocenie trafno

ci tre

ciowej była praca

siedmiu s

dziów kompetentnych. Grup

stanowili psychologowie

znaj

cy problematyk

sekt i aktualnie pracuj

cy w o

rodkach pomocy

ludziom uzale

nionym od sekt. Ocena 139 twierdze

dokonywana

była na tym poziomie na podstawie definicji opisowych „człowieka

najbardziej podatnego” i „najmniej podatnego” na oddziaływania grup

kultowych.

Ocena trafno

ci tre

ciowej składała si

na tym etapie z dwóch cz

ęś

ci.

W pierwszej cz

ęś

ci poproszono s

dziów maj

cych do dyspozycji

jedynie pierwsz

definicj

o wyobra

enie sobie du

ej grupy ludzi

najbardziej podatnych na działania sekt.

W drugiej cz

ęś

ci, po tygodniu, poproszono tych samych s

dziów,

maj

cych tym razem do dyspozycji jedynie drug

definicj

, aby

wyobrazili sobie du

żą

grup

ludzi najmniej podatnych na

oddziaływania sekt.

W obu cz

ęś

ciach s

dziowie oceniali, jaka liczba osób odpowie

twierdz

co na poszczególne twierdzenia. S

dziowie posługiwali si

nast

puj

skal

: nikt (0), bardzo mało (1), około jedna czwarta (2),

mniej ni

połowa (3), połowa (4), wi

cej ni

połowa (5), około trzy

czwarte (6), bardzo du

o (7), wszyscy (8). Uzyskane oceny poddano

analizie statystycznej, a ko

cowe wyniki przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Trafno

ść

tre

ciowa twierdze

z puli wst

pnej SPnDGK

Wskaźnik

Def. człowieka

najbardz. podatn.

Poziom

istotności

Def. człowieka

najmn. podatn.

Poziom

istotności

W- Kendalla

0,3555

p.i. < 0,0001

0,4750

p.i. < 0,0001

Współczynniki zgodno

ci s

dziów kompetentnych W –

Kendalla s

zbli

one w obu cz

ęś

ciach badania. Poziom istotno

ci jest

zadowalaj

cy, uzyskane wyniki mo

na wi

c zaakceptowa

Trafno

ść

dej pozycji obliczono na podstawie dwóch arytmetycznie

niezale

nych oszacowa

, a konkretnie jako

redni

ró

nic pomi

dzy

wynikami dla definicji „człowiek najbardziej podatny” i „człowiek

najmniej podatny”. Na przykład, je

li w pierwszej cz

ęś

ci badania

rednia ocen wszystkich s

dziów dla konkretnego twierdzenia

wyniosła 5,47, a w drugiej cz

ęś

ci 1,0, to wska

nik trafno

ci dla tego

twierdzenia stanowi warto

ść

4,47.

Analizuj

c w ten sposób ka

de twierdzenie ustalono warto

ść

redni

wska

ników trafno

ci (d

) dla całej skali która wynosi 3,1. Za warto

ść

graniczn

przyj

to 3,0, co oznacza,

e do ko

cowej wersji skali

na zakwalifikowa

tylko te twierdzenia, które w swoim wska

niku

równe s

warto

ci granicznej, b

przekraczaj

warto

ść

(tab. 2).

Po drugim etapie oceny pozostało 118 twierdze

. Zdania te

stanowiły materiał do bada

pilota

owych w

ród uczniów szkół

rednich.

Ocena trafno

ci kryterialnej

Wst

wersj

skali (118 twierdze

) przeprowadzono

pierwsze badania pilota

owe w

ród młodzie

y szkół

rednich (klasy

III, IV i V) w Szczecinie i Stargardzie. Badania przeprowadzane były

grupowo w ramach zaj

ęć

lekcyjnych. Spo

ród 270 kwestionariuszy,

29 nie nadawało si

do analizy (nie wypełnione do ko

ca arkusze

odpowiedzi) natomiast 241 nadawało si

do dalszej analizy.

Młodzie

oceniała ka

de twierdzenie na skali sze

ciostopniowej (od

zdecydowanie mnie nie dotyczy do zdecydowanie mnie dotyczy), na

ile dane zdanie odzwierciedla przekonanie, post

powanie badanego,

na ile go dotyczy. W ocenie ka

dego twierdzenia była mo

liwo

ść

zaznaczenia,

e dane zdanie jest niezrozumiałe. Je

eli przynajmniej

20 osób wybrało tak

ocen

, wówczas takie zdanie (twierdzenie)

zostało odrzucane. W ten sposób usuni

to kolejnych 41 twierdze

pozostawiono za

77.

ród grupy 241 osób, których arkusze odpowiedzi nadawały

do dalszej analizy statystycznej, 41 z nich (odpowiedzi 20

ęż

czyzn i 21 kobiet) przyznało si

e uczestniczyło przynajmniej

jeden raz w spotkaniach zorganizowanych przez któr

ąś

z 19 sekt,

których nazwy pojawiły si

na arkuszu odpowiedzi.

wiadome

uczestnictwo w takim spotkaniu stanowiło kryterium zewn

trzne

ró

nicuj

ce grupy.

200 osób (grupa 100 m

ęż

czyzn i 100 kobiet) nie uczestniczyło ani

razu w spotkaniach organizowanych przez któr

kolwiek z sekt.

Odpowiedzi – oceny 241 osób wykorzystano do obliczenia

wska

nika trafno

ci kryterialnej, dla ka

dego twierdzenia mi

dzy

obiema grupami. Poniewa

dla cz

ęś

ci zda

nie zostało spełnione

zało

enie o jednorodno

ci wariancji, aby uzyska

jednakow

miar

porównywaln

dla wszystkich twierdze

zastosowano test U – Manna

– Whitneya.

Po obliczeniach odrzucono 34 zdania – najsłabiej ró

nicuj

ce grupy,

tzn. na poziomie istotno

ci wi

kszym ni

0,05. Pozostawiono za

zdania, które ró

nicuj

odpowiedzi w badanej grupie (tych którzy byli

na spotkaniach organizowanych przez sekty i tych którzy tam ani razu

nie byli) - tabela 2.

Moc dyskryminacyjna

Pozostawione zdania (twierdzenia) poddano dalszej analizie

statystycznej. Moc dyskryminacyjn

twierdze

ustalono na podstawie

korelacji wyniku twierdzenia z wynikiem ogólnym. U

yto do tego celu

wska

nika korelacji punktowo biseryjnej (r

pbi

), po czym odrzucono trzy

twierdzenia, które uzyskały najsłabsze wska

niki. W ten sposób

wybrano 40 zda

, które utworzyły ostateczn

wersj

skali (tabela 2).

Ocena rzetelno

W celu okre

lenia rzetelno

ci testu zastosowano wska

nik

zgodno

ci wewn

trznej alfa Cronbacha. Wyniósł on dla całej skali

0,8877; (N=241), co jest wynikiem wysokim i

wiadczy o du

spójno

ci skali i o jej przydatno

ci do celów badawczych. Wyniki

powy

szych etapów konstruowania skali przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Statystyki wykonane przy konstrukcji SPnDGK

Twierdz.

Wskaźnik trafności

treściowej;

pozycji 139, N=7

Wskaźnik trafności

kryterialnej;

pozycji 77, N=241

Wskaźnik mocy

dyskryminacyjnej,

pozycji 43; N=241

Nr twierdz.
wg arkusza

odpowiedzi

N=40

U Manna-

Whitneya

pbi

-5,43

3012,000

,004

,2658

3,0

2514,500

,000

,4051

4,43

3304,500

,040

,3302

3,86

2414,000

,000

,4737

3,57

2191,000

,000

,4463

-4,14

2901,500

,002

,3250

V10

3,72

2932,500

,003

,3352

V11

-5,72

3234,500

,024

,2929

V12

3,71

3050,500

,009

,3954

V13

3,57

2485,500

,000

,4480

V14

4,57

2333,000

,000

,5754

V16

4,14

2971,000

,004

,4609

V17

5,14

3156,500

,017

,5447

V18

5,29

2536,500

,000

,5920

V20

5,14

2439,000

,000

,5698

V22

3,43

2525,500

,000

,5360

V25

3,57

2578,500

,000

,4622

V29

3,0

2640,000

,000

,3545

V34

4,86

2659,500

,000

,3355

V38

4,0

2850,500

,002

,3847

V40

3,85

2831,000

,001

,2564

V44

3,14

3202,000

,025

,3384

V46

3,58

2748,000

,001

,3532

V48

4,0

2939,500

,004

,2646

V49

3,86

2026,000

,000

,3152

V52

4,57

3217,000

,025

,3949

V55

3,14

2780,000

,001

,4523

V56

3,14

2930,500

,003

,4777

V58

4,71

2598,500

,000

,6094

V59

3,29

3135,500

,015

,4155

V61

3,29

2724,500

,001

,4239

V75

3,43

2789,000

,001

,3872

V78

3,86

2166,500

,000

,3250

V79

3,85

2713,000

,000

,3137

V84

3,71

2450,500

,000

,5746

V87

4,15

2730,500

,000

,3770

V90

3,0

2979,500

,004

,3219

V91

3,0

2744,000

,001

,3945

V98

3,57

3175,000

,021

,2672

V100

3,57

2519,500

,000

,3644

Zmienna grupuj

ca: PODATNY. Wska

nik rzetelno

ci: N = 241;

Liczba ostatecznych pozycji = 40; Alfa = 0,8877

WST

PNA NORMALIZACJA SPnDGK

Zdania, które zostały wł

czone do skali (40 zda

), zostały

yte do zbadania grupy młodzie

y w innych szkołach

rednich

w Szczecinie i Stargardzie. Badaniami SPnDGK została obj

ta grupa

240 osób (po 120 kobiet i m

ęż

czyzn) w wieku od 17 do 20 lat.

Uzyskane wyniki przeliczono na steny (Aneks 1).

Tabela 3. Statystyki opisowe dla próby standaryzacyjnej

Liczba

oceniających

rednia

Błąd

standardowy

redniej

Odchylenie

standardowe

Z Kołmogorowa –

Smirnowa (normalności

rozkładu) dla jednej próby

Istotność

240

111,6208

1,5520

24,0441

0,668

0,764

Rozkład wyniku ogólnego w próbie normalizacyjnej był zgodny

z rozkładem normalnym (Z Kołmogorowa – Smirnowa = 0,668; p.i. =

0,764). Najni

szy wynik surowy uzyskany w próbie normalizacyjnej

wyniósł 58, natomiast najwy

szy 184. Przedstawione normy stenowe

traktuje si

jako tymczasowe ze wzgl

du na mał

reprezentatywno

ść

próby (mi

dzy innymi młodzie

pochodziła tylko z du

ych miast).

Tymczasowe normy stenowe przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Normy stenowe dla młodzie

y szkół

rednich w SPnDGK

Wynik surowy

Sten

40 – 65
66 – 76
77 – 86

87 –99

100 – 109
110 – 121
122 – 134
135 – 150
151 – 169
170 – 240

1
2
3
4
5
6
7
8
9

Skal

stenow

cechuj

nast

puj

ce parametry:

rednia = 5,5;

odchylenie standardowe = 2. Składa si

ona z 10 jednostek – stenów.

Wyniki z przedziału: 5-6 sten traktuje si

jako przeci

tne, wyniki z

przedziału: 7-10 uwa

a si

za wysokie, a wyniki z przedziału: 1-4 sten

za niskie (Brzezi

ski 1996, s.541-542).

Wszystkie analizowane statystycznie do tej pory wyniki dotyczyły

aspektu podmiotowego zwi

zanego z uzale

nieniem od grup

kultowych. W ko

cowej wersji skali ten aspekt oznaczony jest jako

„cz

ęść

A”.

Młodzie

(grupa która uczestniczyła w standaryzacji skali,

czyli 240 osób) oceniała równie

80 propozycji – „ofert

sekt” na skali

czterostopniowej

(1-bardzo

nieatrakcyjna,

2-nieatrakcyjna,

atrakcyjna, 4-bardzo atrakcyjna), na ile poszczególne propozycje s

dla nich atrakcyjne. Badani nie wiedzieli,

e wszystkie wybrane

propozycje – hasła s

tematami spotka

na które zapraszaj

werbownicy z ró

nych sekt. Wybranie odpowiedniej oceny – stopnia

atrakcyjno

ci, oznaczało gotowo

ść

badanego do zapoznania si

z t

propozycj

, po

cenie czasu dla tego zagadnienia, gotowo

ść

pój

cia na spotkanie. Propozycje które otrzymały najwi

ksz

liczb

ocen: 3 (atrakcyjna) i 4 (bardzo atrakcyjna), zostały wł

czone do skali

jako aspekt przedmiotowy proponowany przez werbowników.

Za warto

ść

graniczn

pozwalaj

wł

czy

konkretn

propozycj

–

ofert

do skali przyj

to arbitralnie minimum 70 % najwy

szych ocen.

li wi

c 70 % oceniaj

cych (168 osób) oceniło dan

propozycj

ywaj

c oceny 3 b

4, to propozycja zostawała wł

czana do skali.

W ten sposób wybrano 34 najatrakcyjniejsze propozycje grup

kultowych i stanowi

one aspekt przedmiotowy skali. W ko

cowej

wersji skali oznaczono ten aspekt jako „cz

ęść

B”.

Przedziały liczbowe otrzymywanych wyników tej cz

ęś

ci skali

dokonano na zasadzie odchyle

wiartkowych (tabela 5).

Tabela 5. Tymczasowe normy opisowe dla młodzie

y szkół

rednich

w cz

ęś

ci B SPnDGK

Wynik surowy

Opis – przedział wyników

34 – 76

77 – 119
120 – 161
162 – 204

wyniki bardzo niskie
wyniki niskie
wyniki wysokie
wyniki bardzo wysokie

Skonstruowana skala do badania stopnia podatno

ci na

manipulacyjn

działalno

ść

grup kultowych – sekt mo

e by

pomoc

znajdowaniu odpowiedzi na podstawowe pytania: kogo nale

y przede

wszystkim informowa

i ewentualnie przestrzega

przed działalno

grup okre

lanych powszechnie jako sekty?; oraz w jakim stopniu

konkretny człowiek mo

e by

nara

ony na oddziaływania sekt?

Skala w przedstawionej formie charakteryzuje si

zadowalaj

cymi

wska

nikami psychometrycznymi: trafno

tre

ciow

, trafno

kryterialn

, moc

dyskryminacyjn

, rzetelno

i wydaje si

e by

wykorzystywana do celów badawczych oraz do

wiadamiania

badanym

osobom

problemu

podatno

manipulacyjne działania grup kultowych – sekt. Natomiast z wi

ksz

ostro

nale

ałoby

podchodzi

bada

diagnostycznych. Wynika to z małej reprezentatywno

ci grupy

oceniaj

cej twierdzenia oraz pó

niejszej grupy normalizacyjnej.

Równie

istniej

teoria,

która

znalazła

podstaw

konstruowanego narz

dzia mo

e nie obejmowa

wszystkich

aspektów zwi

zanych z podatno

człowieka na bardzo

zró

nicowan

działalno

ść

sekt. Niedoskonało

e by

tak

dobór itemów na wstepie konstruowania skali.

PROCEDURA BADANIA, OBLICZANIE WYNIKÓW

Arkusz skali

Cała skala mie

ci si

na trzech stronach kartek formatu A4

(Dodatek do podr

cznika). Składa si

z dwóch cz

ęś

ci: „cz

ęść

A”

„cz

ęść

B”,

które

odpowiadaj

odpowiednio

aspektowi

podmiotowemu i przedmiotowemu podatno

ci osoby. Arkusz testowy

zawiera instrukcj

dla badanego, twierdzenia oraz tabele wyników

(dla cz

ęś

ci A, jak i dla cz

ęś

ci B).

de z 40 twierdze

„cz

ęś

ci A” opatrzone jest sze

cioma

liwo

ciami odpowiedzi:1 – zdecydowanie mnie nie dotyczy, 2 –

nie dotyczy mnie, 3 – raczej mnie nie dotyczy, 4 – raczej mnie

dotyczy, 5 – dotyczy mnie, 6 – zdecydowanie mnie dotyczy. Celowo

pomini

to ocen

rodkow

. Wynika to z przyj

tej teorii,

e ka

człowiek zdrowy psychicznie jest podatny na działania sekt – grup

kultowych. St

d konieczno

ść

wyboru odpowiedniej oceny, któr

na pó

niej interpretowa

tak

e jako

ciowo.

Podobnie ka

da z 34 propozycji w „cz

ęś

ci B” zawiera skal

ocen od 1 do 6, przy czym ocena nr1 oznacza – zdecydowanie nie

poszedłbym, nr2 – nie poszedłbym, nr3 – raczej nie poszedłbym,

nr4 – raczej poszedłbym, nr5 – poszedłbym, nr6 – zdecydowanie

poszedłbym.

Procedura badania

Skal

na stosowa

zarówno w badaniach indywidualnych,

jak i grupowych w

ród młodzie

y szkół

rednich. W przypadku bada

grupowych (np. w grupie klasowej) wskazane jest, aby uczniowie

siedzieli

osobno.

Taka

sytuacja

bardziej

sprzyja

bowiem

autentyczno

odpowiedzi

oraz

daje

poczucie

komfortu

psychicznego.

Osobom

badanym,

zasadniczo

oceny

poszczególnych

twierdze

powinna

wystarczy

instrukcja

umieszczona na arkuszu odpowiedzi. Jednak

e dla wi

kszej jasno

i ułatwienia udzielania ocen oraz dla wi

kszej zach

ty do pracy,

na dokonywa

dopowiedze

do instrukcji, np. „ka

da ocena jest

wła

ciwa, je

eli jest to twoja osobista odpowied

”, „w skali, któr

wypełniasz nie ma ocen dobrych i złych, poniewa

ta skala nie słu

do oceniania, czy co

jest dobre, czy złe”, „wła

ciw

ocen

znasz

tylko ty sam i nikt inny”, itp.

Bardzo wa

i konieczn

informacj

jest dopowiedzenie

przez prowadz

cego badanie,

e wyniki uzyskane w skali b

wiadomo

ci tylko samych badanych, czyli dla badanej

młodzie

y. Informacj

, nale

y powiedzie

przed rozdaniem skali !!

Drugim wa

nym dopowiedzeniem jest zwrócenie uwagi

młodzie

e przy ocenianiu propozycji z „cz

ęś

ci B”, nale

y mie

uwadze,

e gotowo

ść

cenia czasu dla konkretnej propozycji

zwi

zana jest z niewiedz

na temat tego, kto jest autorem

przekazywanych tre

ci i kto jest organizatorem spotkania. Wybranie

odpowiedniej oceny oznacza wybranie stopnia atrakcyjno

ci danej

propozycji – oferty i gotowo

ść

do pój

cia na spotkanie, gotowo

ść

cenia swojego czasu na zapoznanie si

z danym

zagadnieniem, pomimo braku informacji na temat organizatorów

spotkania oraz wiarygodno

ródeł powy

szych informacji.

Młodzie

y mo

e sprawia

trudno

ść

zrozumienie niektórych haseł –

propozycji. Nale

y wi

c zaznaczy

e „mo

na ocenia

propozycje

tak jak je rozumiesz. Sprawa zrozumienia, b

niezrozumienia nie

wyklucza przecie

własnej oceny”.

Wskazane jest danie przykładu. Prowadz

cy badanie mówi np. w ten

sposób: „Dla mnie osobi

cie, bardzo interesuj

cym tematem jest

propozycja nr2 „

wiat bez chorób” – gotów jestem oceni

nawet na

sze

ść

, ale je

eli nie wiem kto organizuje spotkanie na taki temat, to

ocena wyra

ca gotowo

ść

uczestnictwa w spotkaniu mo

e by

najwy

ej trzy – „raczej nie poszedłbym”.

Takie przypomnienie – przykład mo

na dopowiedzie

, gdy młodzie

rozpocznie ocenia

propozycje z „cz

ęś

ci B”.

Nie jest zalecane natomiast informowanie młodzie

y czego

dotyczy cała skala przed rozpocz

ciem jej wypełniania.

Wskazanie bowiem przed ocenianiem,

e skala dotyczy podatno

na działania sekt, grup kultowych, sprawi prawdopodobnie,

e badani

dokonywa

ocen przez pryzmat otrzymanej informacji, a nie

przez pryzmat własnych przekona

i uto

samiania si

z konkretnym

twierdzeniem. Mo

na powiedzie

bardzo ogólnie,

e „badanie b

dzie

dotyczyło pewnych postaw, pewnych zachowa

”. Informacj

na temat

tego, czego dotyczyła skala, nale

y przekaza

, po zako

czeniu

podliczania wyników przez młodzie

, je

eli badanie było grupowe.

Obliczanie wyników

Gdy ostatnia osoba zako

czy ocenianie twierdze

nale

wyda

polecenie, aby uczniowie zsumowali oceny, osobno dla cz

ęś

A” i dla „cz

ęś

ci B”. Obliczenie wyników dokonuj

sami badani.

Wynik w „cz

ęś

ci A” – podmiotowy aspekt podatno

ci oblicza

na podstawie ocen 40 twierdze

dokonanych przez osob

badan

. Wynik surowy tej cz

ęś

ci skali otrzymuje si

przez dodanie

wszystkich punktów uzyskanych za ocen

poszczególnych twierdze

(mie

ci si

c w przedziale od 40 do 240 punktów surowych)

i zamienia si

go na steny.

W tej cz

ęś

ci skali istniej

trzy twierdzenia: nr 1, nr 16 oraz nr 19,

których punktacja jest odwrócona. O tym fakcie nale

poinformowa

badane osoby zanim zaczn

podlicza

wyniki !!!.

Punktacja odwrócona, tzn. je

eli osoba badana zaznacza na arkuszu

skali wynik 1, to przy sumowaniu wyników nale

y przyj

ąć

wynik 6;

eli wybran

ocen

jest 2, to przy sumowaniu przyjmuje si

wynik 5;

eli wybran

ocen

jest 3, to przy sumowaniu przyjmuje si

wynik 4;

eli wybran

ocen

jest 4, to przy sumowaniu przyjmuje si

wynik 3;

eli wybran

ocen

jest 5, to przy sumowaniu przyjmuje si

wynik 2;

eli wybran

ocen

jest 6, to przy sumowaniu przyjmuje si

wynik 1.

Wynik w „cz

ęś

ci B” – przedmiotowy aspekt podatno

ci oblicza

na podstawie ocen osoby badanej 34 propozycji – haseł. Wynik

surowy zawarty jest w przedziale od 34 do 204 punktów i uzyskiwany

jest podobnie jak w „cz

ęś

ci A”, przez zsumowanie poszczególnych

ocen. W tej cz

ęś

ci skali nie ma punktacji odwróconej.

Interpretacja wyników

Wyniki uzyskane w „cz

ęś

ci A” mog

zawiera

w przedziałach:

od 1 do 4 stena – to wyniki niskie

5 i 6 sten – to wyniki przeci

tne

od 7 do 10 stena – to wyniki wysokie

Wyniki uzyskane w „cz

ęś

ci B” interpretowane s

według

teoretycznego rozkładu

wiartkowego. Wyniki te mog

zawiera

w przedziałach:

34 – 76 to wyniki bardzo niskie

77 – 119 to wyniki niskie

120 – 161 to wyniki wysokie

162 – 204 to wyniki bardzo wysokie

Po podliczeniu swoich wyników przez osoby badane,

prowadz

cy zaj

cia wyja

nia młodzie

e niniejsza skala słu

y do

okre

lania podatno

ci osoby na manipulacyjne działania grup

okre

lanych powszechnie jako sekty, a uzyskane wyniki wskazuj

stopie

tej podatno

ci. Czym wy

szy wynik w obu cz

ęś

ciach skali,

tym niebezpiecze

stwo bycia oszukanym przez przedstawicieli grup

kultowych (sekt) mo

e by

ksze. Uzyskany wynik ma u

wiadomi

badanym powszechno

ść

podatno

ci na manipulacj

(ka

dy zdrowy

psychicznie człowiek mo

e by

przecie

oszukany) oraz nat

ęż

enie tej

cechy u badanych – łatwo

ść

ulegania przy potencjalnym spotkaniu

z osob

werbuj

Hasła, tematy zawarte w „cz

ęś

ci B”, s

propozycjami pochodz

cymi

od ró

nych grup kultowych. Zostały one zebrane z plakatów,

zaprosze

, z oficjalnych spotka

organizowanych przez te grupy.

Sekty organizuj

c spotkania i zapraszaj

c do uczestnictwa, zwykle

nie informuj

kto jest organizatorem, b

informacje na ten temat

bardzo nieczytelne.

Na oszacowanie ogólnego, ko

cowego stopnia podatno

ci na

oddziaływania grup kultowych składaj

wyniki uzyskane w obu

ęś

ciach skonstruowanej skali. Tylko wysokie wyniki w „cz

ęś

ci A”

(czyli wynik w stenach 7, 8, 9 lub 10) oraz wysokie wyniki

w „cz

ęś

ci B” (wynik z przedziału wyników wysokich lub bardzo

wysokich) mog

wskazywa

na ogóln

wysok

podatno

ść

osoby

na oddziaływania grup kultowych.

Skala nie mierzy defektów b

zaburze

yciu

psychicznym badanych osób, wi

c nawet bardzo wysokie wyniki

uzyskane w obu cz

ęś

ciach skali nie upowa

niaj

do wyci

gania

wniosków na powy

sze tematy. O tym fakcie nale

y koniecznie

poinformowa

młodzie

!!!.

Wysokie wyniki nie upowa

niaj

tak

e do stwierdzenia,

e przy

spotkaniu z werbownikiem – przedstawicielem sekty (grupy kultowej)

osoba uzyskuj

ca takie wyniki znajdzie si

natychmiast w tej

grupie. Osoby uzyskuj

ce wysokie wyniki w obu cz

ęś

ciach skali

powinny by

jedynie bardziej ostro

ne zwłaszcza przy

spotkaniach i rozmowach z osobami których nie znaj

, a ich

propozycje,

oferty

wydaj

nieprawdopodobnie

atrakcyjne, jawi

ce si

jako super okazja, b

niepowtarzalna

sytuacja.

Na wysokie wyniki uzyskiwane w „cz

ęś

ci A” składaj

: mi

dzy

innymi sytuacja rodzinna, ró

ne potrzeby młodego człowieka,

sytuacje kryzysowe b

ce konsekwencj

np. trudnych sytuacji

yciowych, losowych, uwarunkowania osobowo

ciowe. Wyja

niaj

uzyskane wyniki nale

y wzi

ąć

pod uwag

fakt,

e osoba uzyskuj

wysokie wyniki mo

e czu

winna takiej sytuacji, a w konsekwencji

e to wpływa

na negatywn

samoocen

tej

e osoby. Nale

y wi

sytuacj

przewidzie

i merytorycznie wyja

nia

e w podatno

na oddziaływania sekt obok aspektu podmiotowego istnieje tak

aspekt przedmiotowy, a manipulacyjne działania, czyli oszukiwanie

człowieka jest zagro

eniem dla ka

dego zdrowego psychicznie

człowieka.

Dokonuj

interpretacji

wyników

wskazane

jest

nawi

zanie

ęś

teoretycznej

niniejszego

podr

cznika

(uwarunkowania osobowo

ciowe i społeczne podatno

ci człowieka

na oddziaływania grup kultowych).

PODSUMOWANIE

Ró

norodne sekty – grupy kultowe pojawiaj

ce si

w ostatnich

latach w Polsce, z coraz wi

ksz

sił

i w coraz wi

kszym zakresie,

nios

zwłaszcza dla młodego człowieka wiele zagro

. Te

najbardziej oczywiste to zagro

enia w zakresie

ycia psychiczno –

duchowego (zmiany osobowo

ciowe, w systemie warto

ciowania,

utrata wiary), w zakresie

ycia społecznego (np. rozbicie wi

rodzinnych), a tak

e w sferze

ycia fizycznego (np. na skutek

niewolniczej wr

cz pracy i niewła

ciwego od

ywiania). Jawi si

konieczno

ść

skutecznego przeciwdziałania. Skonstruowana skala do

badania stopnia podatno

ci na manipulacyjn

działalno

ść

grup

kultowych mo

e by

pomoc

w znajdowaniu odpowiedzi na

podstawowe pytania: kogo nale

y przede wszystkim informowa

i ewentualnie przestrzega

?; oraz w jakim stopniu konkretny człowiek

e by

nara

ony na oddziaływania sekt?

Skonstruowana skala w przedstawionej formie charakteryzuje

zadowalaj

cymi wska

nikami psychometrycznymi: trafno

tre

ciow

, trafno

kryterialn

, moc

dyskryminacyjn

, rzetelno

i wydaje si

e mo

e by

wykorzystywana do dalszych celów

badawczych.

Natomiast

ksz

ostro

nale

ałoby

podchodzi

do bada

diagnostycznych. Wynika to z małej

reprezentatywno

ci grupy oceniaj

cej twierdzenia oraz pó

niejszej

grupy normalizacyjnej. Równie

istniej

ca teoria, która znalazła si

u podstaw konstruowanego narz

dzia mo

e nie obejmowa

wszystkich aspektów zwi

zanych z podatno

człowieka na bardzo

zró

nicowan

działalno

ść

grup kultowych. Niedoskonało

tak

e dobór twierdze

przy rozpoczynaniu konstruowania skali.

Cho

by tylko te powy

sze aspekty wskazuj

na konieczno

ść

dalszego doskonalenia SPnDGK.

Wydaje si

jednak,

e narz

dzie w aktualnej postaci z racji

swej prostoty i osi

gni

tych wska

ników psychometrycznych mo

bardzo przydatne dla osób pracuj

cych z młodzie

żą

i zajmuj

cych si

wychowywaniem młodego człowieka oraz dla osób

podejmuj

cych specjalistyczne działania profilaktyczne.

BIBLIOGRAFIA

Allport G.W. (1988). Osobowo

ść

i religia. Warszawa: PAX.

Alexiewicz T. (1998). Wiara w pigułce, czyli sekty. Rozmowa o

destrukcyjnych ruchach religijnych i parareligijnych. Pozna

Inicjatywa Wydawnicza „Jerozolima”.

Alexiewicz T. (2001). Psychomanipulacja w sektach. Albo albo.

Problemy psychologii i kultury. (Sekty i kulty), nr 2, s.136-143.
Warszawa: Wydawnictwo Eneteia.

Amorth G.(1999). Egzorcy

ci i psychiatrzy. Cz

stochowa:

w. Paweł.

Asanger R., Klähn R., Otto E., Vollmers B. (2001). Psychologie.

Fühlen, Denken und Verhalten verstehen. Mannheim, Leipzig:
F.A. Brockhaus.

Baer H. (1994). Jugendreligionen. W: H. Gasper, J. Müller, F.

Valentin,

Lexikon

der

Sekten,

Sondergruppen

und

Weltanschauungen. Fakten, Hintergründe, Klärungen, s.542-
546. Freiburg: Herder.

Becker H. (1932). Systematic Sociology on the Basis of the

Bezielugslehre und Gebildelehre of Leopold von Wiese. New
York.

Bierhoff B. (1998). Organisation und Charakter. Sozialpsychologische

Aspekte zur Analyse von Sekten und Psychogruppen.

http://www

.erichfrom.de/lib_2/bierhoff.

Bierhoff B. (1998a). Sekten und Psychogruppen als gesellschaftliches

und psychosoziales Problem. W: Verhaltenstherapie und
psychosoziale Praxis, 30(4), s.451-479.

Brzezi

ski

(1996).

Metodologia

bada

psychologicznych.

Warszawa: PWN

Brzozowski P. (1988). Postawy wychowawcze rodziców a struktura

systemów warto

ci ich dzieci. W: K.Pospiszyl (red.), Z bada

nad postawami rodzicielskimi. Lublin: UMCS, s.39-84.

Cammans H.M. (1990). Okkultismus – zwischen Suche und Sucht.

Beschreibungen

und

Hilfen

zur

Auseinandersetzung.

Recklinghausen: Edition Bitter.

Cekiera Cz. (1994). Ryzyko uzale

nie

. Lublin: TN KUL.

Chambers W.V., Langone M.D., Dole A.A. (1994). The Group

Psychological Abuse Scale: A measure of the varieties of
cultic abuse. Cultic Studies Journal, 11, s.88-117.

Cialdini R. (1996). Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka.

Gda

sk: GWP

Descouvemont P. (1999). Dlaczego dzisiaj sekty ciesz

tak

wielkim powodzeniem? Kraków: WAM.

Doktór T. (1985). Udział ojca w wychowaniu a uczestnictwo w

ró

nych sektorach

rodowiska kultowego. W: Ruchy

pogranicza religii i nauki jako zjawisko socjopsychologiczne.
T.II, s.121-141. Warszawa: UW.

Doktór T. (1991). Ruchy kultowe w Polsce. Psychologiczna

charakterystyka uczestników. Kraków: UJ.

Doktór T. (1999). Nowe ruchy religijne i parareligijne w Polsce. Mały

słownik. Warszawa: Wydawnictwo Ksi

ęż

y Werbistów –

Verbinum.

Drozdowicz Z. (2000). Sekty religijne w nowo

ytnej Europie. Pozna

Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Gajewski M. (1999). O przyczynach wst

powania do sekt. W:

M.Gajewski,

ABC

sektach.

Kraków:

Katolickie

Stowarzyszenie „Civitas Christiana”.

Gajewski M. (2000). Prezentacja sekt i grup kultowych. Wybrane

zagadnienia. W: E.Kosi

ska, M.Gajewski, Sekty – religijny

supermarket. Krótki poradnik psychologiczny. Kraków:
Rubikon, s.7-95.

Gross W. (2001). Was führt einen Menschen dazu, sich einer „Sekte”

anzuschliessen?

http://www.kirchegt.de/kwbitter/sekten.htm

Hanausek T., Mikrut G. (2001). Sekty, pieni

dze i władza. Sekty i

Fakty, nr 9, s.11-14.

Hassan S. (1999). Psychomanipulacja w sektach. Łód

: Ravi.

Hassan S. (2001). Jak uwolni

od manipulacji psychicznej w

sekcie. Łód

: Ravi.

Hauth R. (1992). Kleiner Sektenkatechismus. Wuppertal/Zürich:

R.Brockhaus Tachenbuch.

Hierzenberger G. (1994). Religion. Was gibt mir das? Ein

Jugendlexikon. Innsbruck – Wien: Tyrolia – Verlag.

Institut für Angewandte Tiefenpsychologie (1997). Sind Sie anfällig für

Sekten?

http://www

.sektenberatung.ch/Hilfen/.

Jastrz

bska B.D. (1992). Wpływ

rodowiska rodzinnego na

powstawanie

dzieci

młodzie

osobowo

autodestrukcyjnej (suicydalnej).„Problemy Rodziny”,4,s.28-33.

Klosinski G. (1996). Psychokulte. Was Sekten für Jugendliche so

attraktiv macht. München: Beck

Kulik A. (1998). Problemy emocjonalne młodzie

y zajmuj

cej si

astrologi

.Roczniki Psychologiczne.Lublin KUL,T.1,s.131-146.

Kuncewicz D. (1999). Przyczyny przynale

ci do grup kultowych.

Niepublikowana praca magisterska. Lublin KUL.

Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M. (2000). Sekty. Przedmiot

fascynacji i zagro

. Warszawa: Centrum Metodyczne

Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej.

Langel H. (1995). Destruktive Kulte und Sekten. Eine kritische

Einführung. München: Verlag Bonn Aktuell.

Langone M.D. (1994). Helping Cult Victims: Historical Background.

W: M.D.Langone, Recovery from cults. Help for Victims of
Psychological and Spiritual Abuse. New York/London:
W.W.Norton, s.22-47.

Langone M.D. (1995). Psychiatric and Mental Health Congress in

New York City. Cultic Studies Journal, 11, s.16-19.

Langone M.D. (1996). Psychiatric and Mental Health Congress

Clinical Update on Cults. Cult Observer, 13(1), s.1-3.

Langone M.D. (1996a). Clinical Update on Cults. Psychiatric Times,

VI, s.1-3.

Łobaczewska A., Roma

czuk H., Zawal J. (1999). Młodzie

destrukcyjne kulty. Lublin: Stowarzyszenie Ruch Obrony
Rodziny i Jednostki.

Makselon J. (1995). Jednostka w grupie. W: J.Makselon, Psychologia

dla teologów.Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT,s.233-254.

Malinoski P.T., Langone M.D., Lynn S.J. (1999). Psychological

Distress in Former Members of the International Churches of
Christ and Noncultic Groups. Cultic Studies Journal,1,s.33-51.

Marguardt M. (2000). Rodzinne uwarunkowania podatno

ci na wpływ

destrukcyjnych grup, mo

liwo

ci wczesnej profilaktyki. W:

Kulty i sekty. Zagro

enia i profilaktyka. Ogólnopolska

konferencja

szkoleniowa.

Katowice:

Polski

Instytut

Ericksonowski, s.35-39.

Nowak A.J. (2001). Psychospołeczny aspekt manipulacji. W: Sekty i

psychomanipulacja. Mi

dzynarodowa Konferencja. Katowice:

Polski Instytut Ericksonowski, s.9-17.

Nowakowski P.T. (1999). Sekty. Co ka

dy powinien wiedzie

. Tychy:

Maternus Media.

Nowakowski P.T. (2001). Sekty. Oblicza werbunku. Kraków:

Maternus Media.

Obuchowska I. (1996). Drogi dorastania. Psychologia rozwojowa

okresu dorastania dla rodziców i wychowawców. Warszawa:
WSiP.

Paleczny T. (1998). Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju. Kraków:

Universitas.

Persaud R. (1998). Pozosta

przy zdrowych zmysłach (tł.

P.Lubo

ski). Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski.

Pietrek D. (2000). Wczesna interwencja i profilaktyka w praktyce

działania Biura Informacji o Sektach i Nowych Ruchach. W:
Kulty i sekty. Zagro

enia i profilaktyka. Ogólnopolska

konferencja

szkoleniowa.

Katowice:

Polski

Instytut

Ericksonowski, s.56-103.

Powałka D. (1996). Psychologiczna charakterystyka uczestników

wybranych ruchów religijnych. W: T. Doktór (red.), Ruchy
pogranicza religii i nauki jako zjawisko socjopsychologiczne.
T.V, s.217-270. Warszawa: UW.

ęż

yna W. (1971). Kryzys religijny a cechy osobowo

ci. Roczniki

Filozoficzne, 4, s.155-165. Lublin: KUL.

Prokop J. (1999). Uwaga rodzice! – sekty. Warszawa: Oficyna

Wydawnicza Spar.

Przetacznik-Gierowska M., Włodarski Z. (1994). Psychologia

wychowawcza, t.2. Warszawa: PWN.

Raport Biura Bezpiecze

stwa Narodowego przy Prezydencie RP: O

Stanie Bezpiecze

stwa Pa

stwa z 1995 r.

Raport Cottrella w sprawie działalno

ci pewnych „nowych ruchów

religijnych” na terenie pa

stw Wspólnoty Europejskiej (Dok. 1-

47/84 z dnia 2.04.1984 r.). W: Wspólnoty ko

cielne,

niezale

ne grupy religijne, sekty. Warszawa, s.247-258.

Raport o niektórych zjawiskach zwi

zanych z działalno

sekt w

Polsce, opracowany w Ministerstwie Spraw Wewn

trznych i

Administracji, przygotowany przez Mi

dzyresortowy Zespół do

Spraw Nowych Ruchów Religijnych (red. K.Wiktor, G.Mikrut),
15.05.2000 r.

Raport Watyka

ski: „Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie

duszpasterskie”, za: L´Osservatore Romano, wyd. polskie
1986r., nr 5, s.3-6.

Raport Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy dotycz

cy sekt

i nowych ruchów religijnych (Raport Hunta – Dokument
SADOC 6535 z dn. 29.11.1991 r.).

Reber A. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar.

Ritchie J. (1994). Tajemniczy

wiat sekt i kultów (przeł. I.Bajer).

Warszawa: Ksi

ąż

ka i Wiedza.

Ross J.C., Langone M.D. (1988). Cultus. What parents should know.

New Jork: American Family Foundation.

Rusecki M. (1994). Ko

ciół wobec nowych ruchów religijnych i sekt.

W: Nowe religie i sekty wyzwaniem dla Ko

cioła? Materiały z

sesji misyjno – pastoralnej. Pieni

ęż

no: Referat Misyjny

Seminarium Duchownego Ksi

ęż

y Werbistów, s.168-175.

Rusecki M. (1997). Dlaczego sekty s

niebezpieczne? W: Problemy

współczesnego Ko

cioła. Lublin: RW KUL, s.203-223.

Rowi

ski G. (2001). W niewoli sekt. Warszawa: Dom Wydawniczy

Bellona.

Sakowicz E. (1994). Sekty – wyzwaniem do dialogu? W: Nowe religie

i sekty wyzwaniem dla Ko

cioła? Materiały z sesji misyjno –

pastoralnej.

Pieni

ęż

no:

Referat

Misyjny

Seminarium

Duchownego Ksi

ęż

y Werbistów, s.176-190.

Sareło Z. (1991). Antropologiczno – kulturowe

ródła „atrakcyjno

ci”

sekt. Communio, nr3(63), s.100-108.

Schöll A. (1981). Handbuch Jugendreligionen. Informationen-

Analysen-Alternativen. Gießen: Brunnen Verlag.

Schulze A. (1998). Sekten. Welche Menschen gehen in eine Sekte.

http://www.hausarbeiten.de/archiv/politologie/pol-sekten1.

Singer M.T., Lalich J. (1997). Sekten. Wie Menschen ihre Freiheit

verlieren und wiedergewinnen können. Heidelberg: Carl Auer
Verlag.

Springer S. (2000). Przyczyny powstawania nowych ruchów

religijnych we współczesnej Europie. W: Z.Stachowski, Nowe
ruchy religijne. Wybrane problemy. Warszawa: WSSG.

Sträuli D. (1998). Sekten – Schutz durch Erziehung. http://www.

infosekta.ch/is5/texte/straeuli/1998_2.html.

Steuden S., Kuncewicz D. (2002). Uwarunkowania przynale

ci do

kontrowersyjnych grup religijnych i parareligijnych. W: Praca
zbiorowa, O godno

ść

osoby ludzkiej, Radom: Stowarzyszenie

Spes Vitae, s.72-115.

Strelau J. (2000). Psychologia. Podr

cznik akademicki. T.2. Gda

sk:

GWP.

Szmyd J. (1993). My

lenie i zachowania irracjonalne (Studia z

psychologii irracjonalizmu). Prace monograficzne WSP w
Krakowie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.

Szostak M. (2001). Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno –

kryminalistyczne. Zakamycze: Kantor Wydawniczy.

ledzi

ski W. (1997). Lekarz psychiatra wobec zagadnie

zwi

zanych z oddziaływaniem sekt. W: M.Renkielska, Sekty,

sekty,... Kielce: Jedno

ść

, s.32-38.

Taran M. (2000). Socjopsychologiczne uwarunkowania podatno

ci na

manipulacj

w sektach. W: Kulty i sekty. Zagro

enia i

profilaktyka.

Ogólnopolska

konferencja

szkoleniowa.

Katowice: Polski Instytut Ericksonowski, s.104-109.

Urbaniak J. (1997). Sekty, czyli uwodzenie umysłu i gra na emocjach.

Wł.Szewczyk,

wiat

ludzkich

uczu

Tarnów:

Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej „Biblos”, s.131-147.

Vernette J. (1998). Sekty. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Witkowski T. (2000). Psychomanipulacje. Wrocław: Unus.
Wójcik J.W. (1992). Od hipisów do satanistów. Kraków: Wydaw.

Eureka.

Zar

bska-Piotrowska D. (1997). Sekty – stare czy nowe znaki

zapytania. W: M. Renkielska (red.), Sekty, sekty,... Kielce:
Jedno

ść

Ziemska M. (1980). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowo

ść

dziecka. W: M.Ziemska, Rodzina i dziecko. Warszawa: PWN,
s.155-197.

Zimbardo P.G. (1997). Jeder kann von einer Sekte verführt werden.

W: Psychologie heute, November, s.34-37.

Zwoli

ski A. (1996). Anatomia sekty. Kraków: Wydawnictwo Gotów.

Zwoli

ski A. (1997). By uchroni

przed sektami. W: A.Kr

piec, Sekty

– powab herezji. Toru

: Wydawnictwo Maryja, s.10-30.

ANEKS

Aneks nr1.Normy stenowe dla młodzie

y szkół

rednich w SPnDGK

Wynik ogólny

częstość

cf*1/n

sten

0,004167

0,0125

0,016667

0,025

0,029167

0,033333

0,0375

0,05

0,054167

0,058333

0,066667

0,075

0,083333

0,091667

0,1125

0,129167

0,1375

0,145833

0,154167

0,158333

0,1625

0,175

0,191667

0,208333

0,216667

0,225

0,229167

0,245833

0,254167

0,2625

0,275

0,291667

100

0,3125

101

0,329167

102

0,35

103

0,354167

104

0,383333

105

0,404167

106

102

0,425

107

109

0,454167

108

111

0,4625

109

117

0,4875

110

121

0,504167

111

124

0,516667

112

130

0,541667

113

135

0,5625

114

137

0,570833

115

143

0,595833

116

144

0,6

117

150

0,625

118

155

0,645833

120

160

0,666667

121

165

0,6875

122

170

0,708333

123

173

0,720833

124

174

0,725

125

181

0,754167

126

183

0,7625

127

186

0,775

128

188

0,783333

129

191

0,795833

130

194

0,808333

132

196

0,816667

133

199

0,829167

134

201

0,8375

135

203

0,845833

136

205

0,854167

137

208

0,866667

138

212

0,883333

139

214

0,891667

140

215

0,895833

142

216

0,9

143

217

0,904167

144

219

0,9125

145

221

0,920833

146

222

0,925

148

223

0,929167

150

224

0,933333

151

225

0,9375

152

227

0,945833

154

228

0,95

155

229

0,954167

157

230

0,958333

159

231

0,9625

164

233

0,970833

168

234

0,975

169

234

0,975

170

236

0,983333

174

237

0,9875

175

238

0,991667

177

239

0,995833

184

240

Ogółem

240

Aneks nr2. Konspekt: Przeprowadzenie badania SPnDGK w grupie
klasowej

Przygotowanie do przeprowadzenia badania SPnDGK:

Rozdanie arkuszy odpowiedzi, zachęcenie do osobistych i
szczerych

ocen,

zapewnienie

anonimowości

badań,

wytłumaczenie instrukcji i sposobu udzielania ocen (zob. procedura
badania, str.57)

5 min.

Badanie SPnDGK

Młodzież dokonuje ocen na arkuszu odpowiedzi w „części A” oraz
w „części B” poprzez zakreślanie odpowiednich cyfr

20 min.

Obliczanie wyników

Badane osoby podliczają własne wyniki. Procedura sumowania
ocen wykonywana jest według instrukcji (str. 59)

4 min.

Interpretacja wyników dokonywana przez prowadz

cego

badanie

Prowadzący zajęcia, udziela informacji czego dotyczyło badanie,
wyjaśnia co oznacza podatność, informuje o powszechności
niebezpieczeństwa bycia oszukanym oraz zaznacza, że wyniki nie
wskazują na jakiekolwiek deficyty w życiu człowieka (zob.
interpretacja wyników, str. 60). Te informacje są bardzo istotne i
ważne szczególnie dla osób które uzyskały wynik wskazujący
wysoką podatność na manipulacyjne działania sekt (grup
kultowych).
Dopiero po tym przygotowaniu młodzieży, prowadzący zajęcia
informuje o przedziałach wyników. Młodzież mając przed sobą
tabele wyników, umiejscawia własne wyniki.

6 min.

Informacja profilaktyczna: na co zwraca

szczególn

uwag

Warto zachęcić młodzież, aby wysłuchała świadectwa zrozpaczonej
i bezradnej matki na temat córki – normalnej dziewczyny, która
znalazła się w sekcie.
„Jestem matką 19-letniej córki Elizy, która w tym roku przystąpiła
do sekty sobotników. Zdołałam ustalić, że jest to sekta groźna, która
jest zarejestrowana pod nazwą Wolni Chrześcijanie Dnia
Sobotniego. Mojej córce tak namącili w głowie jej „bracia”, że nie
zdała matury, choć była dobrą uczennicą. Jako katoliczka
uczestniczyła w pieszych pielgrzymkach do Częstochowy i była
członkinią Oratorium św.Jana Bosko. Jestem zrozpaczona i nie
wiem gdzie się udać po ratunek. Policja i prokurator nie ingerują w
te sprawy, ponieważ córka jest pełnoletnia i na własne ryzyko

10 min.

wybrała taką drogę. Jest to przerażające, że moje dziecko padło
ofiarą sekty, która prowadzi walkę z Kościołem, ziejąc ku niemu
wielką nienawiścią. Pogrążona w rozpaczy matka Elizy”.
Effatha(1993), nr 5.
Co robić aby maksymalnie ustrzec się przed taką sytuacją? Wiele
sekt działa legalnie, swoją ofertę kierują do ludzi młodych,
pełnoletnich, inteligentnych, pobożnych – normalnych. Przy
spotkaniu z osobą nieznaną która coś atrakcyjnego nam proponuje
warto zapytać się:

•

o grupę: jej nazwę, cele, organizację, siedzibę, program, ofertę,
o czas funkcjonowania, o przekonania, o przeszłość – np. czy
grupa zmieniała swoją nazwę, z czego się utrzymuje, czy jest
obowiązek pracowania na rzecz grupy, kto kontroluje
wydawanie pieniędzy grupowych, czy istnieje możliwość
nieograniczonych kontaktów z rodziną, czy istnieje możliwość
rezygnacji z uczestnictwa w każdym momencie, jakie
zachowania są

uznawane

przez

członków

grupy

niewłaściwe.

•

o lidera grupy: czy można z nim rozmawiać, czy można przy
nim wyrażać swój sprzeciw, gdzie ma swoją siedzibę, czy ci
którzy w jego imieniu agitują sami go spotkali, a może działają
przez pośredników, a tamci przez innych pośredników, jakie są
kwalifikacje lidera grupy, czy władza przywódcy jest
nieograniczona.

•

o przedstawicieli grupy, którzy do Ciebie przybyli: jak długo
działają w grupie, jaki mają cel w stosunku do Ciebie, czego od
Ciebie oczekują, kto ich wysłał do rozmowy, czy potrafią
powiedzieć coś negatywnego o grupie do której należą i
zachęcają, czy i dlaczego zmieniają tematy rozmowy, dlaczego
próbują nawiązać i podtrzymywać z Tobą kontakt, czy i
dlaczego wypowiadają się negatywnie np. w stosunku do
Kościoła Rzymskokatolickiego, czy wyrażają się wrogo do
ś

wiata, społeczeństwa, różnych organizacji i instytucji, pytaj o

konkrety, nie zadowalaj się ogólnikami.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Działalność kulturalna w rozumieniu niniejszej ustawy polega na tworzeniu, zarządzanie kulturą
(2,3) Działania nieporządane, toksytczne leków Metabolizm, czynniki wpływające na działanie substanc
ĆWICZENIA NA PROSTOWNIKI GRZBIETU, Kulturystyka, Ćwiczenia
Średniowiecze to termin na określenie dziejów w kulturze i historii, Notatki, Filologia polska i spe
Metody oparte na działalności praktycznej, Ratownicto Medyczne, Metodyka nauczania pierwszej pomocy,
wywiad terapia skoncentrowana na działaniu
Dachówki?ramiczne odporne na działanie ekstremalnych warunków
PARP Badanie zapotrzebowania na działania wspierające rozwój e usług
Analiza i?danie wpływu wybranych wyższych harmonicznych na działanie wyłączników RCD
Modelowanie narażenia na działanie wibracji
Antropologia kulturowa - zagadnienia na egzamin, Antropologia kulturowa
Boże narodzenie na Warmi i Mazurach, Kultura ludowa, różne
zagadnienia na egzamin Antropologia kulturowa
Barok - cechy charakterystyczne na podst. tekstów kulturowyc, Wypracowania
WPŁYW SYSTEMU MOTYWOWANIA NA DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNĄ PRZEDSIĘBIORSTWA, ZZL
pytania na lit. xix, Kulturoznawstwo
Poglądy na charakter literatury i kultury europejskiej oraz poezji narodowej

więcej podobnych podstron