Obraz duchowieństwa polskiego zawarty w Monachomachii Ignacego Krasickiego

Ignacy Krasicki napisał „Monachomachię” w 1778 roku. Wydał ją anonimowo, ponieważ
spodziewał się, jak żywiołowa może być reakcja odbiorców tego dzieła, ci jednak bez problemu
rozpoznali styl pisarza. Satyra na stan duchowny, jakiej dopuścił się ówczesny proboszcz, uznana
została za oburzającą i w efekcie Krasickiemu odebrano jego kościelną godność i związany z nią
majątek. Odebrano ten utwór jako próbę potępienia i oczernienia wszystkich duchownych, jednak
nie to było celem Krasickiego, który, oczywiście, pokazał wady polskiego duchowieństwa
zakonnego, jednak zrobił to po to, by wskazać, że problem taki istnieje i należy coś z nim zrobić.
Bohaterowie „Monachomachii” to zakonnicy z dwóch klasztorów: dominikanów i karmelitów
bosych. W miasteczku, w którym toczy się akcja, klasztorów jest w sumie dziewięć, co w
porównaniu do trzech karczm jest liczbą nieco przytłaczającą.

W tej zawołanej ziemiańskiej stolicy
Wielebne głupstwo od wieków mieszkało;
Pod starożytnej schronieniem świątnicy
Prawych czcicielów swoich utuczało

Założeniami obu klasztorów było życie w ubóstwie, ascezie i kontemplacji życia Jezusa Chrystusa,
tymczasem obraz, jaki przedstawia nam autor poematu, jest zgoła odmienny. Wszyscy bohaterowie
wiodą próżniacze życie, zapominając o swoich obowiązkach, takich jak odprawianie mszy o świcie
(„Wtenczas ksiądz przeor, porwawszy się z puchu/ Pierwszy raz w życiu Jutrzenkę obaczył”),
zgłębianie Pisma i czytanie pobożnych ksiąg (karmelici nawet nie wiedzą, gdzie jest biblioteka w
ich klasztorze), dawanie przykładu innym, świeckim ludziom. Zakonnicy są leniwi, próżni,
notorycznie nie wypełniają swoich obowiązków, bo zamiast odprawić mszę, wolą się wyspać, są
zacofani i, jak ojciec Rajmund, wierzą w zabobonne wróżby; zamiast kochać bliźnich, kłócą się z
nimi bez najmniejszego poważnego powodu, a jedyne, czym naprawdę się interesują, to jedzenie i
picie w nadmiernych ilościach, tak jak ojciec Hilary, którego największym zmartwieniem jest to,
czy zawartość klasztornej piwniczki jest dobrze zabezpieczona („Czy do piwnicy wkradli się
złodzieje?/ Czy wyschły kufle, gąsiory i dzbany?”). Zamiast żyć w biedzie, posiadają piwniczkę z
winami zabezpieczoną na wszelkie okoliczności. Chociaż powinni nie folgować swemu ciału, łatwo
zapominają o mszy, ale to niemożliwe, aby zapomnieli o obiedzie. Bohaterowie ci wypaczyli ideę
klasztornego życia, zamieniając ją w farsę i samemu ośmieszając swój stan. Krasicki podaje tylko
ich przykłady, które nie wymagają nawet komentarza: każdy może domyślić się, że kapłan, który
wierzy we wróżby, jest kiepskim przewodnikiem duchowym.
Pośrednio poprzez ukazanie zepsucia obyczajów, które panowało w klasztorach, autor krytykuje
ówczesne społeczeństwo, które zgadzało się na to, by ich duchowymi przewodnikami byli ludzie o
podejrzanej moralności. Na dodatek nie miało najwyraźniej nic przeciwko temu, że liczba braci
zakonnych była w Rzeczpospolitej absurdalnie wysoka: trzynaście tysięcy, zgromadzonych w
dziewięciuset siedemdziesięciu jeden klasztorach – taki był stan na rok 1773. Ludzie sami przecież
finansowali utrzymywanie zakonów żebraczych. Możliwe, że wielu ludziom nie spodobała się
właśnie ta wymowa dzieła – łatwo im było zgodzić się z tym, że duchowieństwo zakonne jest
zepsute ale nie chcieli przyznać się, że sami częściowo ponosili odpowiedzialność za to zepsucie.
Jak napisał Krasicki w „Monachomachii”: „Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych,/
Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.”.