10 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1998

W

iele Êwiatowych problemów ma êród∏o w istnieniu a˝ 5000
grup etnicznych w zaledwie 190 krajach. Sytuacj´ t´

ilustruje mapa, z której wynika, ˝e w wielu paƒstwach, zw∏aszcza
w Afryce, nie ma dominujàcej grupy etnicznej, a tylko nieliczne
kraje sà pod tym wzgl´dem jednorodne. Od 1945 roku w
konfliktach obejmujàcych tak˝e czystki etniczne zabito oko∏o
15 mln osób, chocia˝ nie zawsze napi´cia mi´dzy plemionami
by∏y ich bezpoÊrednim powodem. Do najgorszych wydarzeƒ
tego rodzaju nale˝a∏a wojna domowa w Ruandzie w 1994 roku,
w której zabito milion ludzi, a 3 mln zosta∏y uchodêcami.
Rozruchy plemienne w Indiach w 1947 roku tak˝e zaliczane sà
do najtragiczniejszych. Spowodowa∏y Êmierç kilkuset tysi´cy i
ucieczk´ 12 mln osób.

Dlaczego konflikty etniczne dotyczà tylko niektórych wielona-

rodowych paƒstw? Trudno o ca∏kowicie zadowalajàcà odpo-
wiedê. OczywiÊcie przyczyn jest wiele, na przyk∏ad istnienie
lub brak politycznych instytucji chroniàcych mniejszoÊci naro-
dowe przed tyranià wi´kszoÊci. Systemy federalne, podobne
do utworzonego w 1947 roku w Indiach, mogà os∏abiç napi´-
cia etniczne dzi´ki przyznaniu mniejszoÊciom autonomii regio-
nalnej. Mieszane ma∏˝eƒstwa – Tajów i Chiƒczyków w Tajlan-
dii lub Tajwaƒczyków i mieszkaƒców kontynentalnych Chin na
Tajwanie – wp∏ywajà na zacieranie si´ ró˝nic etnicznych. Wol-
ny rynek tak˝e ∏agodzi napi´cia mi´dzy narodami. Na przy-
k∏ad Rosja nie przyj´∏a polityki etnicznego scalania – w sà-
siednich republikach jest niemal 25 mln Rosjan; przypusz-
czalnie kolidowa∏oby to z rozwojem gospodarki rynkowej w sty-
lu zachodnim.

Regionem o prawdopodobnie najbardziej nieprzejednanej

rywalizacji etnicznej jest Afryka na po∏udnie od Sahary, liczàca
1300 grup j´zykowych w 42 paƒstwach, których granice zosta∏y
narzucone przez mocarstwa kolonialne bez uwzgl´dnienia
zasi´gów etnicznych. Na kontynencie tym istniejà zarówno
ró˝nice j´zykowe, jak i religijne – przede wszystkim mi´dzy
muzu∏manami i chrzeÊcijanami. Te powszechne podzia∏y etnicz-

ne i wyznaniowe znacznie przyczyni∏y si´ do niestabilnoÊci
politycznej w takich krajach jak Nigeria, w której plemiona Hausa,
Fulani, Joruba i Ibo rywalizujà o w∏adz´. Od 1960 roku, czyli
od wyzwolenia spod panowania brytyjskiego, w Nigerii dokonano
szeÊciu wojskowych zamachów stanu i wybuch∏y dwie wojny
domowe. Po dekolonizacji w prawie

3

/

4

afrykaƒskich krajów

le˝àcych na po∏udnie od Sahary mia∏y miejsce zamachy stanu
lub walki wewn´trzne.

Indie na ogó∏ zadowalajàco rozwiàzujà napi´cia etniczne od

czasu uzyskania niepodleg∏oÊci pomimo 300 j´zyków, tysi´cy
kast i licznych religii. Takie zró˝nicowanie mo˝e byç tak˝e czyn-
nikiem polaryzujàcym. W kraju z wieloma podzia∏ami kulturowy-
mi nie ma zazwyczaj jednej dominujàcej grupy, a wi´c ryzyko
przemocy na tle etnicznym jest mniejsze ni˝ tam, gdzie rywa-
lizuje ze sobà kilka grup. Indie od chwili powstania mia∏y licznà
dobrze wykszta∏conà elit´ o demokratycznych poglàdach, któ-
ra wykorzysta∏a swój presti˝ do budowy wielonarodowej ma-
chiny – Partii Kongresowej. Okaza∏a si´ ona pot´˝nà si∏à ∏ago-
dzàcà napi´cia. Obecnie jednak zaniepokojenie budzi dojÊcie
do w∏adzy w Indiach nacjonalistycznej Partii Bharatiya Janata,
której ekstremistyczni stronnicy wykrzykujà slogany w rodza-
ju: „Dla muzu∏manów sà tylko dwa miejsca – Pakistan lub grób.”

Powszechnie uwa˝a si´, ˝e czystki etniczne w by∏ej Jugos∏a-

wii wynik∏y z zadawnionych nienawiÊci. Zwolennicy tego poglà-
du nie biorà jednak pod uwag´ czasów pokojowej koegzysten-
cji i powszechnego od pokoleƒ zwyczaju zawierania ma∏˝eƒstw
mieszanych. Jest ma∏o prawdopodobne, aby ostatni konflikt
w tym regionie doprowadzi∏ do ludobójstwa, gdyby nie dzia-
∏alnoÊç politycznych przywódców. Na przyk∏ad Slobodan Milo-
‰eviç wypaczy∏ histori´, tworzàc mit Serbii krzywdzonej przez
odwiecznych wrogów, a teraz ponownie przez nich zagro˝o-
nej. Wydaje si´, ˝e poglàd o „prastarych etnicznych nienawi-
Êciach”, przynajmniej na Ba∏kanach, w Indiach i Afryce, ma w
rzeczywistoÊci niepewne podstawy.

Rodger Doyle ([e-mail])

W LICZBACH

Grupy etniczne na Êwiecie

PONI˚EJ 50

LUDNOÂå

NAJWI¢KSZYCH

GRUP ETNICZNYCH

(PROCENTY)

50–69

70–89

90–97

98 LUB WI¢CEJ

BRAK DANYCH

èRÓD¸O: The World Factbook 1997. Central Intelligence Agency, 1998.
A Geolinguistic Handbook, 1985. Red. Erik Gunnemark i Donald Kenrick.
Dane dotyczàce krajów sà najnowszymi dost´pnymi na poczàtku 1998 roku.
Przynale˝noÊç etniczna zosta∏a okreÊlona na podstawie j´zyka u˝ywanego
w domu, rasy lub religii, uznanych za charakterystyczne dla ka˝dego kraju.

RODGER DOYLE