1

Dawno – na szczęście! – minęły czasy, kiedy osoby niepełnosprawne
całe życie spędzały w domu, odcięte od możliwości nauki, pracy
i aktywnego życia. Coraz więcej osób z różnego rodzaju
niepełnosprawnością studiuje także na naszej Uczelni. Pewnie
czasami spotykasz ich na korytarzu, być może ktoś jest z Tobą
w grupie. To, co nieznane, budzi w nas niepokój, dlatego czasem
możesz czuć się w ich obecności niezręcznie. Ten krótki poradnik ma
za zadanie rozwiać najczęstsze wątpliwości, jak zachować się wobec
osób niepełnosprawnych.

PRZEDE WSZYSTKIM – BĄDŹ SOBĄ!

Niepełnosprawni studenci to młodzi ludzie, dokładnie tacy sami jak
Ty. Traktuj ich zwyczajnie, jak wszystkich kolegów – nie patrz na nich
tylko przez pryzmat ich niepełnosprawności! Częste jest niestety
myślenie, że podstawowym zajęciem osób niepełnosprawnych jest
siedzenie i użalanie się nad swoim losem. Bzdura! Osoby

2

niepełnosprawne żyją aktywnie, studiują, bawią się, spotykają ze
znajomymi tak samo jak wszyscy inni. Czasami tylko potrzebują ze
strony Nas – pełnosprawnych – jakiejś pomocy. Jakiej? Tu zaczynają
się schody… Bo często nie wiemy, w jaki sposób możemy pomóc, aby
nie urazić drugiej strony. W takiej sytuacji najlepiej sprawdzi się stare
przysłowie: „koniec języka za przewodnika” – czyli PYTAJ, PYTAJ
I JESZCZE RAZ PYTAJ! Osoba niepełnosprawna nie poczuje się Twoim
pytaniem dotknięta – wprost przeciwnie: doceni Twoje
zaangażowanie i chęć pomocy i wyjaśni, jak to zrobić, aby pomoc nie
okazała się niedźwiedzią przysługą. Bo próba przestawiania wózka na
siłę lub prowadzenia osoby niewidomej ciągnąc ją za rękę przyniesie
więcej szkody niż pożytku… Ty nie musisz wiedzieć, jak pomóc osobie
niepełnosprawnej, ale ona wie to doskonale – pozwól, aby Ci
wyjaśniła, co masz zrobić.
Niektórzy studenci niepełnosprawni korzystają z pomocy asystenta –
jest to osoba, której zadaniem jest pomagać w pokonywaniu barier.
Pamiętaj, aby w rozmowie zwracać się bezpośrednio do osoby
niepełnosprawnej, a nie do asystenta czy tłumacza języka migowego.
Mówienie do opiekuna zamiast do samego zainteresowanego jest
wyrazem ignorancji. W razie kłopotów z komunikacją asystent lub
tłumacz na pewno pomoże Wam w rozmowie.

Ludzie są różni, rodzaje niepełnosprawności są różne. Inaczej
pomagamy osobie na wózku, inaczej niesłyszącej czy niewidomej.
Dlatego poniżej znajdziesz krótki przewodnik pomagania osobom
z różnego rodzaju deficytami czy trudnościami. Pamiętaj, że
z konieczności zgromadziliśmy tu tylko ogólne wskazówki, które
trzeba dostosować do potrzeb konkretnej osoby.

3

Zachowania uniwersalne:

1. Zanim udzielisz pomocy – zapytaj!
2. Bądź taktowny i tolerancyjny.
3. Nie podejmuj decyzji za innych.
4. Jeśli możesz – spełnij prośbę.

Skoncentruj się na osobie, a nie na jej niepełnosprawności!

OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ RUCHOWĄ

Najczęściej myśląc o niepełnosprawności ruchowej mamy na myśli
osoby poruszające się na wózku. Ale niepełnosprawność ruchowa to
nie tylko „wózkowicze” – to także osoby, które mają kłopoty z
chodzeniem, korzystają z kul, balkonika, niektórzy mają problemy z
poruszaniem rękami.

• Rozmawiając z osobą na wózku usiądź, aby Wasze twarze

znalazły się na podobnym poziomie. Jeśli nie ma takiej
możliwości, postaraj się stanąć kilka kroków dalej, aby Twój
rozmówca nie musiał zadzierać głowy.

• Wózek, kule czy balkonik osoby niepełnosprawnej to część jej

prywatnej przestrzeni – nie dotykaj ich bez potrzeby, nie
przestawiaj wózka dopóki nie zostaniesz o to poproszony, nie
wieszaj na nim swojej kurtki ani nie dawaj siedzącej na nim
osobie swoich rzeczy do potrzymania na kolanach. Nikt nie lubi
być traktowany jak przedmiot, który można dowolnie
przestawiać…

• Jeśli ktoś poprosi Cię o pomoc w poruszaniu – na przykład

wjechanie wózkiem na schody – zapytaj, jak to zrobić i dokładnie

4

stosuj się do wskazówek. Nieumiejętnie udzielona pomoc może
skończyć się wywrotką.

• Nigdy nie zajmuj miejsc parkingowych oznaczonych kopertą – dla

Ciebie przejście kilku metrów więcej to żaden kłopot, dla osoby
mającej trudności w poruszaniu to czasem wyprawa.

• Niektóre osoby niepełnosprawne ruchowo mogą mieć

niewyraźną mowę – jeśli nie zrozumiesz za pierwszym razem
tego, co mówi Twój rozmówca nie przytakuj „w ciemno” ale
poproś o powtórzenie. Twoja prośba na pewno nie zostanie
odebrana jako złośliwość, ale jako chęć dokładnego zrozumienia.

• Bądź uważny, zwracaj uwagę, czy osoba niepełnosprawna nie

potrzebuje pomocy, ale nie narzucaj się z nią. Jeśli widzisz, że ma
z czymś problem, zapytaj, czy możesz jej jakoś pomóc i przyjmij
ewentualną odmowę. Osobom niepełnosprawnym bardzo zależy
na samodzielności i chociaż wiedzą, że Ty zrobiłbyś coś szybciej
czy dokładniej, chcą radzić sobie samemu wszędzie tam, gdzie to
możliwe.

OSOBY NIESŁYSZĄCE I NIEDOSŁYSZĄCE

Osoby niesłyszące nie odbierają żadnych dźwięków. Komunikują się za
pomocą języka migowego, piszą na kartkach, wspomagają się
czytaniem z ust. Osoby niedosłyszące korzystają z aparatów
słuchowych aby skutecznie wykorzystywać swój ograniczony słuch.
Najczęściej komunikują się w języku polskim, chociaż ich mowa bywa
niewyraźna.

5

• Rozmawiając z osobą niedosłyszącą, dbaj o to, aby Twoja twarz

była dla niej dobrze widoczna – nie zasłaniaj ust, nie odwracaj się
tyłem, nie stawaj plecami do źródła światła. Czytanie z ruchu
warg jest bardzo trudne, bo większość dźwięków powstaje
wewnątrz jamy ustnej, ale patrzenie na usta pomaga w
zrozumieniu mowy.

• Zanim zaczniesz mówić do osoby niesłyszącej, upewnij się, że na

Ciebie patrzy – możesz zamachać ręką, dotknąć ją lekko w ramię
albo „zamrugać” światłem

• Jeśli osoba niedosłysząca nie zrozumie któregoś zdania z Twojej

wypowiedzi, spróbuj powiedzieć to samo innymi słowami. Jeśli
Ty czegoś nie zrozumiesz – nie bój się prosić o powtórzenie.

• Mów wyraźnie, ale nie staraj się szczególnie artykułować – to

tylko utrudnia zrozumienie. Staraj się mówić głośno, ale nie
krzycz. Jeśli chcesz, możesz mówić troszkę wolniej niż zazwyczaj.

• Jeśli rozmawiacie w grupie, a wśród Was znajduje się osoba

niedosłysząca, stańcie w kręgu i dawajcie znać, kto w danym
momencie zaczyna mówić (np. machaniem ręki). Czasami może
trzeba będzie streścić osobie niedosłyszącej przebieg rozmowy.

• Jeśli jest taka możliwość, staraj się rozmawiać z osobami

niedosłyszącymi czy niesłyszącymi w cichych pomieszczeniach –
dodatkowe dźwięki w tle skutecznie zagłuszają główny
komunikat.

• Jeśli osoba niesłysząca korzysta z pomocy tłumacza, w rozmowie

patrz bezpośrednio na nią i mów do niej! (no, chyba, że masz coś
do powiedzenia samemu tłumaczowi )

• Używaj krótkich, prostych zdań, staraj się unikać slangu i gwary.

6

• Osobie niedosłyszącej trudno jest jednocześnie nadążać za

tokiem wykładu i notować, dlatego może poprosić Cię
o pożyczenie notatek – nie wynika to z jej lenistwa!

OSOBY NIEWIDOME, NIEDOWIDZĄCE

• Prowadząc osobę niewidomą nie łap jej za rękę ani nie popychaj

przed sobą – pozwól jej chwycić się za ramię powyżej łokcia i idź
minimalnie przed nią, przechodź pierwszy przez drzwi i pierwszy
wchodź na krawężnik czy schody.

• Idąc z taką osobą, opisuj jej dokładnie wszystkie przeszkody –

krawężniki, słupki, nisko wiszące gałęzie. Jeśli chcesz ostrzec ją
przed jakimś zagrożeniem, nie wystarczy samo „uważaj” – musisz
konkretnie powiedzieć, na co ma uważać i jak się zachować.

• Wchodząc do pomieszczenia, w którym jest osoba niewidoma,

przedstaw się, nawet, jeśli nieźle się znacie – w naszym życiu
pojawia się tylu ludzi, że ciężko zapamiętać ich tylko po
brzmieniu głosu.

• Jeśli musisz już iść i zostawić osobę niewidomą w jakimś miejscu,

powiedz jej o tym, aby nie okazało się, że mówi w próżnię.
Podprowadź ją do ściany albo innego konkretnego miejsca
i wyjaśnij, gdzie są drzwi.

• Jeśli chcesz przywitać się z osobą niewidomą podając jej dłoń,

powiedz jej o tym i poczekaj, aż wyciągnie rękę – nie próbuj
samemu łapać bez ostrzeżenia za rękę!

7

• Nie bój się używać słów: widziałeś, zobacz itp. Osoby niewidome

też w naturalny sposób używają tych słów – na pewno nikogo w
ten sposób nie urazisz.

OSOBY Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI

To specyficzny rodzaj niepełnosprawności – nie daje zewnętrznych
oznak, a osoba z trudnościami natury psychicznej często robi
wszystko, aby ukryć swoje problemy przed otoczeniem obawiając się
napiętnowania i dyskryminacji. Nie oszukujmy się – zaburzenia
psychiczne w potocznym rozumieniu kojarzą się bardzo negatywnie, a
przecież nikt nie chce nosić etykietki „wariata”. Dlatego możesz przez
długi czas nie wiedzieć, że w Twoim otoczeniu znajdują się osoby z
zaburzeniami psychicznymi. Może się jednak zdarzyć, że dostrzeżesz
nietypowe zachowania albo zmianę w sposobie bycia Twojego kolegi
czy koleżanki. Co wtedy zrobić?

• Zachowuj się naturalnie, staraj się traktować tę osobę tak, jak

dotychczas, wykazując przy tym nieco więcej tolerancji
i cierpliwości dla dziwnych zachowań. Często choroby psychiczne
kojarzą się nam z agresją i nieprzewidywalnością zachowań – tak
naprawdę takie problemy to rzadkość a osoby dotknięte
zaburzeniami psychicznymi naprawdę nie są niebezpieczne!

• Nie rozmawiaj o zauważonym przez Ciebie problemie z każdym

na roku – szczera troska może szybko zmienić się w zwykłe
plotkowanie. Jeśli uważasz, że problem staje się poważny,
możesz opowiedzieć o sytuacji psychologowi w Biurze Osób
Niepełnosprawnych lub w Biurze Wsparcia Studenta.

8

• Może się zdarzyć, że Twój kolega będzie miał problem

z ogarnięciem materiału, rozplanowaniem pracy czy
zapanowaniem nad terminami. Bądź cierpliwy, nawet jeśli
kolejny raz będziesz odpowiadać na te same pytania czy
tłumaczyć co trzeba przygotować na najbliższe zajęcia. Pomóż,
na ile to możliwe – nie chodzi o to, aby wykonywać pracę za
kogoś, ale aby ułatwić mu choć trochę zmaganie się
z codziennością.

Niektóre osoby niepełnosprawne korzystają z pomocy psa
asystującego albo psa przewodnika. Takie psiaki zazwyczaj są bardzo
sympatyczne i aż się proszą, by potarmosić je za uszami. Pamiętaj
jednak, że taki pies zastępuje ręce albo oczy, więc powinien
maksymalnie koncentrować się na zadaniu – nie rozpraszaj go, nie
wołaj po imieniu, nie głaszcz. Jeśli idziesz z osobą niepełnosprawną,
idź po przeciwnej stronie niż pies – pozwól mu spokojnie wykonywać
swoją pracę.

Na zakończenie jeszcze jedna uwaga – kontakt z osobami
niepełnosprawnymi to nie ciężka praca, wymagająca niesamowitych
umiejętności. Traktuj osoby niepełnosprawne tak, jak sam chciałbyś
być traktowany, a jeśli nie wiesz, jak się zachować, to pamiętaj, że
podstawą jest zwykła ludzka życzliwość i empatia. To niewiele – ale
może wiele zdziałać.

9

Opracowanie na podstawie: Judy Cohen, Praktyczny poradnik savoir –
vivre wobec osób niepełnosprawnych, tłumaczenie na zlecenie
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, adaptacja: Biuro
Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych; Warszawa,
2008.