SPOŁECZEŃSTWO WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE.
1.ASPEKT HISTORYCZNY
Zanim wypełni wyjaśnimy jak obecnie w społeczeństwie postrzega się osoby z niepełno sprawnościami lekko naświetlimy wam jak na przełomie dziejów tematyka tego problemu kształtowała się by przybrać formę obecną.
Literatura z zakresu pedagogiki specjalnej pozwala dostrzec, iż każde społeczeństwo, począwszy od wspólnot plemiennych, aż do współczesności stawało przed problemem niepełnosprawności i postaw „sprawnego społeczeństwa” wobec osób z niepełnosprawnościami. Można wyróżnić trzy charakterystyczne postawy społeczeństw starożytnych:
- okres wrogości – w ludach pierwotnych jak i starożytnych skupiano się na przetrwaniu jednostki i swoistej walce gdzie słabsza i niedorozwinięta jednostka nie miała racji bytu.
- okres litości i strachu przed osobami niepełnosprawnymi wraz z działalnością charytatywną
- okres szczegółowych badań wraz z próbami integracji czyli włączania osób niepełnosprawnych w nurt życia społecznego.
Okres Wrogości:
Mówiąc o wrogości do osób z niepełnosprawnościami mocno odbija się to w okresie wspólnot plemiennych i starożytności. Niechęć tamtego okresu do niepełnosprawnych wynikała głównie z przyjętych norm i zasad dążących do stworzenia zdrowego i silnego społeczeństwa, odbywało się to drogą eliminacji słabszych jednostek. Była to swego rodzaju zimnokrwista selekcja naturalna. Dzieci słabe i chore wyrzucano do lasów (Grecja), zrzucano z gór ( Sparta- góra Tajgetos), topiono w rzekach (Egipt).
Okres Litości i strachu:
Pierwsze prace na rzecz niepełnosprawnych pojawiły się wraz z chrześcijaństwem, był to swego rodzaju okres litości, a jednocześnie strachu przed ludzką niedołężnością. Wówczas zaczęto niesienie idei pomocy chorym poprzez wszelką działalność charytatywną kościołów i wszelkich innych instytucji podlegających instytucji Kościoła. Kolejne stulecia nie przyniosły znaczących zmian w postawach społecznych wobec osób z niepełnosprawnościami. Ludzkie przekonania przeplatały się nawzajem poprzez litość i strach. Z jednej strony osoby z zaburzeniami traktowane były z godnością ponieważ uważano, że mają nadprzyrodzone zdolności, np. jasnowidzenie i ułatwione kontakty z Bogiem. Z drugiej zaś pojawiły się stwierdzenia, że są opętane przez szatana. Co doprowadzało do sytuacji gdzie osoby niepełnosprawne zasilały szeregi żebraków i włóczęgów.
Okres Szczegółowych badań:
Osoby, które przyczyniły się do zmiany sposobu patrzenia na jednostki słabsze to Jan Amos Komeński i John Lock. Propagowali oni poglądy o „normalnym traktowaniu” niepełnosprawnych. Za przewodni cel postawili sobie nauczanie osób mniej sprawnych czego dowodem są słowa J.A Komeńskiego: „Wszyscy ludzie mają uczyć się wszystkiego, co jest ludzkie, ponieważ są ludźmi ” . Istotną rolę wobec sytuacji niepełnosprawnych odegrała Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela.
W tym czasie powołano:
- pierwsze zakłady dla osób z niepełnosprawnościami.
- zaczęto prowadzić na tym tle badania.
- opracowywać metody usprawniania
- wprowadzać ustawy dotyczące łagodniejszego traktowania niepełnosprawnych.
- tworzono szereg szkół, instytutów, zakładów, katedr pedagogiki specjalnej ( w Polsce Maria Grzegorzewska założyła jeden z pierwszych na świecie Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w 1922r. i Katedrę Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim w 1958r.).
Rozwój pedagogiki specjalnej przyczynił się do szczegółowych badań osób niepełnosprawnych, ich usprawniania i funkcjonowania w środowisku społecznym. Również społeczeństwo („ludzie sprawni”) dzięki nauce miało możliwość szerszego spojrzenia na problem niepełnosprawności, co za tym idzie, zmiany swoich wcześniejszych postaw.
2. ASPEKT WSPÓŁCZESNY
Analizując postawy społeczeństw wobec osób z niepełno sprawnościami w kontekście historycznym nagle zauważamy że wraz z rozwojem cywilizacji nastąpiły pewne korzystne zmiany. Postawy współczesnego społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych niewątpliwie różnią sie od historycznego podejścia, niemniej jednak trudności życiowe osób z niepełnosprawnosciami związane z nastawieniami społecznymi są tematem nadal aktualnym.
Osoby z niepełnosprawnosciami:
są obecne w życiu społecznym.
mówi sie o szeroko rozumianej rehabilitacji, integracji społecznej i normalizacji.
O prawach tych osób zaczęto mówić w kontekście praw człowieka.
Owe obecne działania są postępem swoistym krokiem naprzód jednak to nadal ”jedna kropla w morzu potrzeb”.
Sama rzeczywistość nie jest jednak tak piękna, osoby z niepełnosprawnościami nadal napotykają zbyt wiele przeszkód, by mogły wypełni korzystać ze swoich praw. Mocną naturalną blokadą nadal są i będą postawy i nastawienie społeczeństwa, a są one mocno zróżnicowane.
Wymienia sie dwie skrajne postawy, a zarazem formy zachowania sie wobec osób z niepełnosprawnosciami:
Akceptacje
Odtrącenie
Postawa pozytywna (akceptująca) cechuje się:
życzliwością,
sympatią,
uznaniem,
Szacunkiem
empatią.
Pojawia sie wówczas, gdy znika lub
zmniejsza sie obciążenie związane z nawiązywaniem kontaktu z osoba niepełnosprawną oraz kiedy kontakt z nią nabiera dla danej osoby większej wartości.
Według J. Granofsky postawy pozytywne charakteryzują się:
obiektywną i realną oceną osoby z niepełnosprawnością oraz pozytywnym nastawieniem poznawczym,a także pozytywnym zachowaniem społecznym.
Obiektywna i realna ocena osoby z niepełnosprawnością to:
realna ocena wpływu niepełnosprawności na psychikę i działanie człowieka,
realna ocena ograniczeń spowodowanych niepełnosprawnością,
społeczna akceptacja osób z niepełnosprawnosciami na równi z osobami pełnosprawnymi.
Pozytywne nastawienie poznawcze wyraża sie poprzez:
uznanie, że przedmiotem poznania jest człowiek, a nie tylko jego niepełnosprawność,
znajomość potrzeb osoby z niepełnosprawnością i poziomu ich zaspokojenia,
dostrzeganie zalet i możliwości osób z niepełnosprawnosciami,
obiektywne dostrzeganie osiągnięć.
Pozytywne zachowanie społeczne oznacza:
odrzucanie izolacji,
naturalny i życzliwy kontakt z osobami niepełnosprawnymi,
współżycie i współprace na różnych polach,
przyznawanie osobom niepełnosprawnym prawa do uczestnictwa i pełnienia ról społecznych,
akceptacje osób z niepełnosprawnosciami i różne formy integrowania ich w społeczeństwie.
Postawa negatywna wyraża sie przez nieprzychylność do osób niepełnosprawnych. Można tu przytoczyć takie określenia jak:
Unikanie.
Brak akceptacji,
Poniżanie.
Piętnowanie
Ta postawa cechuje sie pojawieniem u danej osoby
obciążenia psychicznego przejawiającego sie w uczuciach wywołanych trudnościami w działaniu lub cechami osobowościowymi niepełnosprawnych, a kontakt z nimi przestaje być wartościowy.
Najczęściej przyczyną postaw negatywnych są stereotypy i przesądy. Które codziennie rozsiewamy niczym siewca ziarno, niestety plony z takiego posiewu nie są i nie będą zadowalające. Te przekonania ujmujące osoby czy przedmioty do których się odnoszą nie dość że nie są podparte doświadczeniem czy naukową dedukcją to przeważnie całkowicie opierają się na fałszywych przesłankach a nieraz co najgłupszych plotkach. Postrzeganie przez taki pryzmat osób z niepełno sprawnościami prowadzi do ograniczania ich w każdej dziedzinie życia.
Przykładowo każda jednostka wyróżniająca się z pośród innych jest pewien sposób oceniana, piętnowana w zależności od rzeczy poddanej ocenie. Osoby zdolne wyróżniające się w grupie swoimi ponad przyjętymi za przeciętne cechami są postrzegane w grupie rówieśniczej za osoby o wysokim ilorazie inteligencji czy też persony o nad wyraz chłonnym umyśle. Oceniając często i nieświadomie spoglądamy na człowieka poprzez jego cechy nie patrzymy na niego jak na jednostkę(człowieka posiadającego uczucia),ponadto nieraz wyolbrzymiamy te cechy w celu upokorzenia czy chociażby wyostrzenia naszego osądu. To samo tyczy się osób z niepełnosprawnościami ,tu wyostrzamy nadwyraz wszelkie defekty i deficyty danej osoby, widzimy tylko jej słabe strony np. deformacje ciała, ograniczenia fizyczne i umysłowe, sposób komunikacji z otoczeniem, rozumienie itp.
Przez co wydaje się nam ona niesamodzielna, bezradna a czasami wręcz zbędna i nieprzydatna(mówiąc w kontekście przydatności na tle społeczeństwa,państwa.)
Uczucia litości lub zbytniej troskliwości wobec osób niepełnosprawnych
Doprowadzają do:
niedoceniania osoby z niepełnosprawnością,
patrzenie na osobę z niepełnosprawnością jako na obiekt ciekawości,
przypisywanie inwalidom ról o niższej kategorii społecznej,
przesadzonego i błędnego pojęcia o ograniczeniach spowodowanych niepełnosprawnością.
Negatywne nastawienie poznawcze najczęściej wyrażane jest poprzez:
Niewłaściwe zajmowanie sie wyglądem osoby z niepełnosprawnością,
Zwracanie szczególnej uwagi na niepełnosprawność,
Przecenianie brzydoty kalectwa, aż do wstrętu i odrzucenia.
Odsuwanie osób z niepełnosprawnosciami od innych ludzi.
Sprzeciwianie sie lub niechęć do przyjmowania ich udziału w różnego
rodzaju kontaktach społecznych.
Uczucia braku komfortu, leku, zakłopotania w obecności osób z niepełnosprawnosciami.
H. Larkowa dokonała uszczegółowienia postaw społecznych wobec osób
z niepełnosprawnosciami. Dokonała następującego podziału:
I. postawa uczuciowa:
pozytywna (życzliwość, sympatia),
pośrednia (współczucie, litość, obojętność),
negatywna (niechęć do widoku inwalidztwa).
II. postawa wolicjonalna:
pozytywna (akceptacja i chęć utrzymania kontaktów),
pośrednia (przyglądanie się),
negatywna (unikanie kontaktu).
III. postawa intelektualna:
pozytywna (uznanie, szacunek),
pośrednia (ciekawość, zainteresowanie),
negatywna (ujemna ocena cech).
W tym podziale między postawą pozytywna a negatywną umieszczona została postawa pośrednia. Postawa ta nazywana jest Ambiwalentną, dwuwartościową, jednocześnie – pozytywną i negatywną. Wynika to stąd że społeczeństwo w mniej lub bardziej świadomy sposób uniemożliwia osobom z niepełnosprawnościami uczestnictwo w życiu osobistymi pracy zawodowej. Przebywanie z osobami z niepełnosprawnością mocno podbudowane jest współczuciem i litością, co prowadzi do przejawu, jakim jest chęć niesienia pomocy tym osobom.
Podsumowując stosunek i wszelkie rozważania dotyczące postaw społecznych wobec osób z niepełnosprawnościami dowodzą,że zarówno w ujęciu historycznym jak i współczesnym mają one różnorodny charakter. Również należy zwrócić uwagę na fakt, zmian zachodzących pod wpływem określonych czynników społecznych czy moralizujących jakimi są wtedy i dziś: obowiązujące normy społeczne, przekonania, polityka socjalna, poziom kultury i nauki, warunki ekonomiczne wyznaczające poziom życia, wszelkiej maści stereotypy i przesądy.
Pokrótce: Cele, zadania i funkcje pedagogiki specjalnej.
Cele pedagogiki specjalnej wg. Lipkowskiego
Cele i zadania wg Kościelaka
Pedagogika specjalna bada rzeczywistość wychowawczą w pewnych aspektach (wg Sękowska).
Funkcje pedagogiki specjalnej.
Cele pedagogiki specjalnej wg. Lipkowskiego:
humanitarny – jednostce upośledzonej i słabszej należy zapewnić szczególne prawa do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku społecznym; każdy człowiek ma prawo do normalnego trybu życia
wychowawczy - jednostkę upośledzoną należy wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne
ekonomiczno - utylitarny – jednostkę upośledzoną należy przygotować jak najlepiej do przyszłych sytuacji w pracy zawodowej (przygotowanie do pracy i życia)
antropologiczny – dążenie do maksymalnego usamodzielnienia jednostki upośledzonej i aktywnego jej udziału w realizowaniu zadań społecznych.
Cele i zadania wg Kościelaka:
*maksymalne i wszechstronne ukształtowanie całej osobowości jednostki niepełnosprawnej
* najlepsze przystosowanie jej do życia w społeczeństwie
* osiągnięcie jak najpełniejszego usamodzielniania we wszystkich jego postaciach i zakresach (samodzielność motoryczna, psychiczna, materialna, zawodowa i terytorialna
* docenianie ważność i znaczenia poczucia kontroli i samooceny, które są podstawą adekwatnej do rzeczywistości samoakceptacji, samokierowania, samorealizacji.
Pedagogika specjalna bada rzeczywistość wychowawczą w pewnych aspektach (wg Sękowska):
*etiologia (przyczyny)
* profilaktyka (zapobieganie)
*fenomenologia (zjawiska i objawy towarzyszące niepełnosprawności))
*terapia (korygowanie, usprawnianie, leczenie, wychowanie)
Funkcje pedagogiki specjalnej:
*opisowa - opisuje zjawisko niepełnosprawności, specyfika
*teoretyczna – doświadczenia w postaci pojęć, przełożone na teorie
*praktyczna – konkretne działania
*normatywna - ustalanie norm, zasad, celów; ustalenie cech nauczyciela
Subdyscypliny pedagogiki specjalnej
• logopedia (terapia, rehabilitacja mowy)
• oligofrenopedagogika (pedagogika osób z upośledzeniem umysłowym)
• ped. korekcyjna (badania dzieci z mikrouszkodzeniami rozwojowymi, np. dysleksja, dysgrafia, zespół ADHD)
• ped. resocjalizacyjna (zajmuje się osobami niedostosowanymi społecznie)
• ped. terapeutyczna, lecznicza (zajmuje się osobami przewlekle chorymi)
• praca socjalna (instytucjonalne wspomaganie osób niepełnosprawnych)
• surdopedagogika (zajmuje się osobami z różnymi zaburzeniami słuchu)
• tyflopedagogika (zajmuje się osobami niewidomymi)
• ped. wybitnie zdolnych
Czynniki warunkujące wzrost zainteresowania odchyleniem od normy:
• pojawienie się osób z odchyleniami od normy
• pojawienie się nowych chorób
• wzrost czynników patogennych
• rozwój nauki (medycyny, psychologii, techniki, farmakologii, socjologii, prawa, etyki)
• rozwój cywilizacyjny
• media (większa świadomość)
• wzrost zainteresowań problematyką pedagogiki specjalnej
• idee humanitarne
• choroby cywilizacyjne (AIDS, nerwice)
Rewalidacja
Rewalidacja – to system wychowania, nauczania i terapii dzieci i młodzieży upośledzonej. To dążenie do przywrócenia zdrowia osobnikom pozbawionym go w jednym lub wielu tych zakresach.
Szkoła specjalna
Szkoła specjalna – tym terminem obejmujemy wszystkie jej stopnie (przedszkola specjalne, szkołę podstawową zawodową i różne formy szkolenia dla dorosłych w ośrodkach zawodowej rehabilitacji). To instytucja , w której kształci i wychowuje się dzieci z różnymi zaburzeniami, upośledzeniami, które nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub nie mogą sprostać wymogom tej szkoły.
Kształcenie specjalne – jest szerszym pojęciem; obejmuje zajmowanie się dzieckiem, nie tylko w szkole specjalnej, w jej murach, ale także poza klasami (w domu, na obozach, zajęciach pozalekcyjnych).
Tabela upośledzeń
Poniżej przedstawiam tabelaryczne zestawienie różnych stopni upośledzeń.
| lekki 52-68 | umiarkowany 36-51 | znaczny 20-35 | głęboki 0-19 | |
|---|---|---|---|---|
| Procesy orientacyjno-poznawcze | zaburzenia pojęć, kształtów geometrycznych, przestrzeni, percepcja słuchowa zaburzona | zaburzenia receptorów wzroku, słuchu, uszkodzenia kory mózgowej | całkowity brak percepcji lub pewna zdolność do spostrzegania czynności i sytuacji | |
| Spostrzeganie | są niedokładne, wąski zakres, wolniej spostrzegają | jest niedokładne, wolniejsze, maja problemy z wyodrębnianiem cech istotnych od tych nie ważnych | są niedokładne, wolne, wady wzroku, słuchu, spostrz. wybiórcze, powolne | wady wzroku, słuchu |
| Uwaga | dowolna, występuje, ale mniej trwała i mniej podzielna, b. łatwo utracić | dowolna, można rozwinąć odpowiednimi działaniami, często rozproszona, brak podzielności i nadmierna ruchliwość, uwaga mimowolna na inny bodziec | mimowolna, brak uwagi dowolnej, zajęcia b. konkretne, b. interesujące, gdyż b. szybko się zniechęcają | zdolność koncentracji od zupełnego jej braku do koncentracji na dość długi czas |
| Pamięć Wyobraźnia | pamięć logiczna i mechaniczna(najczęściej podobna do osób z norma), logiczna zaburzona, - spowodowana brakiem myślenia abstrakcyjnego, konfabulacja- jeśli czegoś nie pamiętają to wymyślają pewne historie | większe problemy, konfabulacje z myślenia, niekiedy dobra, pamięć jednostronna, mało dokładne wyobrażenia, p. krótkotrwała, upośledzona logiczna, sposób uczenia się przez działanie ( praktyka), wtedy zapamietają | są w stanie zapamiętać 12 sylabowe zdanie, proste polecenia(3), ale muszą być proste, konkretne | niezdolność do zapamiętania jakiejkolwiek treści do utrzymania tych treści przez dłuższy czas |
| Myślenie | w fazie operacji konkretnych nie osiągają okresu myślenia abstrakcyjnego, ( dedukcyjno - hipotetycznego), cechy myślenia: problemy z regułami abstrakcji, nie są w stanie oderwać się od konkretu, zmniejszony krytycyzm, wnioskowanie, zwolnione tempo myślenia | charakter konkretno- obrazowy, osiągają trzecie stadium podokresu przedoperacyjnego: nie sa zdolne do szeregowania, klasyfikacji, dodawania, tworzenia pojęć abstrakcyjnych, jeśli definiują to na podstawie wyglądu i zastosowania, trudności w opanowaniu pojęć liczbowych, potrafią porównać przedmioty( podobieństwa i różnice) | podokres wyobrażeń przedoperacyjnych( w. 5-6 lat), potrafią porównać przedmioty, (podobieństwa, różnice), rozpoznają podstawowe figury geometryczne, potrafią opanować elementarne liczenie, pisanie, czytanie prostych wyrazów; myślenie sensoryczno- motoryczne | nie są w stanie przekroczyć okresu inteligencji zmyslowo-ruchowej |
| Mowa | słownik bierny(znamy ale nie używamy) przeważa nad czynnym (te słowa kt. używamy),zaburzenia mowy, uboga w pojęcia, abstrakcje, | rozwija się z opóźnieniem, zaburzenia mowy w postaci dyslalii, ubogi zasób słownictwa | proste zdania, wyrazy wspierane gestem, upośledzenie mowy, niektórzy nie mówią, wady wymowy | brak |
| Motoryka | upośledzona precyzja ruchów, szybkość, koordynacja, | zaburzenia psycho- ruchowe: nadpobudliwość, niedowłady, porażenia, wady postawy, występują ruchy zbędne(synkinezje), stereotypie ruchowe | niedowłady, porażenia, współruchy, natręctwa ruchowe, zaburzenia mięśni, echopraksje- naśladowanie zachowań u innych | niedowłady, porażenia kończyn, zwiększona podatność na infekcje oraz wady narządów |
| Samoobsługa | są w stanie samodzielnie żyć po skończeniu szkoły , występuje tez niedostosowanie społeczne | najczęściej potrzebują wsparcia przy załatwianiu skomplikowanych spraw( np. w urzędzie), osoby potrafią zadbać o siebie | ubieranie się, mycie, sprzątanie, ale potrzebują opieki do życia | mogą niekiedy wykonywać proste czynności porządkowe, wykonanie prostej samoobsługi |